|
2015
|
|
|
Bertsoarekin harreman zuzenik ez dudan aldetik ekin diot hau idazteari, bertsoarekin harreman zuzenik ez dudala uste izango baituzu irakurtzen duzun horrek, eta horrexegatik egin baitidate enkargua aldizkari honetako arduradunek ere,
|
niri
, hain zuzen, ale bat ekartzekoa, bertsolarien agerkarira. Eskatu didate jakin gabe, egiatan, eduki baneukala lotura txiki bat bertsoarekin, aspaldikoa izan arren, eta jakin gabe lotura hori badela, gainera, hizkuntza honetan mintzo garen gehienon halabeharrezko bistazko ezagutza baino zertxobait estuagoa; eta eskatu didate alea osatzeko, gainera, juxtu loturarik eza hori lausotzen joan zaidan ikasturtearen ostean, bistazko ezagutza baino ezagutza koska bat sakonago horretatik makina bat urte pasatu diren honetan, bertsoa etxera sartu zaidanean, eguneroko elkarrizketa eta goizaldeko matraka dezentetara.
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana,
|
nire ingurukoek
ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean.
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte,
|
nire
aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta, nire asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean.
|
|
|
Eta normala da, berez, guztiek hori pentsatu izana, nire ingurukoek ere pentsatu izan baitute orain dela oso gutxi arte, nire aspaldiko lotura hori deskubritu eta aiko maikoka jakinarazi didaten arte, eta apur bat espantuka ere, sekretu bat ezkutatu izan banie bezala, lotsatuta,
|
nire
asmoa ez zen arren hori, inondik ere. Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean.
|
|
|
Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden
|
nire
bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua egin zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat egiteko eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
Euria ari du zarra zarra gaiari zera kantatu nion ahoa itxita eta eskua tinko: euria ari du zarra zarra/ eta
|
ni
aterki barik/ hori dela eta oraintxe nago/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte.
|
|
|
euria ari du zarra zarra/ eta ni aterki barik/ hori dela eta oraintxe nago/ goitik behera bustirik/ gainera ez dut inon aurkitzen/ estaltzeko aterperik/ a ze nolako bronka entzungo/ dudan amaren ahotik. Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera,
|
nire
eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte. Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik.
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da
|
nire
bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, ze...
|
|
|
...ltzaileen hitzaldiekin beharrean arrakalagilearen bi eskolarekin amaitu nuenekoa, Maialen ikusi bainuen diferituan udako ikastaroen irekiera ekitaldian, bataren eta bestearen arteko konnotazioetan galdu gabe, eta zuzenean Eako poesia egunetan, esaten bertsolariek eraiki dutela eurei zegokien zubiaren puska bat, esan nahi baita, hizkuntz errekaren bertso aldetik hasita literatura bestalderaino, eta
|
nire
zalantza bazen ea literaturlari naizen aldetik, eta hizkuntza erreminta duten adierazpideen zale, hortaz, gehienetan, ez ote ditudan, zubi horretan, oraindik zimendu gehitxo ipintzeko.
|
|
|
Ez da oraingoxeko kontua, bertsolari txapelketa hasi eta kanporaketek aurrera egin ahala, sentsazio txar samarrarekin etxeratzen nintzela,
|
niri
gustatzen zitzaidan estiloko bertsolariak aurrera pasatzen ez zirelako. Eta iruditzen zait ez naizela bakarra.
|
|
|
Eta iruditzen zait ez naizela bakarra.
|
Nik
beti galdera bera neukan: hainbat jendek gogoko dituen bertsolariek zergatik ez dute luzitzen txapelketan?
|
|
|
Fisikari handi batek esaten du erabiltzen dugun ereduaren araberakoa izango dela bizi dugun errealitate unibertsala.
|
Nik
uste errealitate txikiagoetan ere gauza bera gertatzen dela; adibidez, bertsolaritzan.
|
|
|
|
Ni
, batez ere, defenditzen ari naizena da egon daitekeela beste eredurik ere. Esate baterako, bertsolariak hain bertso luzeak kantatzera behartzen ez dituena, ahozko espresioari garrantzi gehiago ematen diona, gaiak hainbeste mugatzen ez duena, errima lasaixeagoa hartzeari garrantzi gehiegi emango ez diona, neurria doinuaren arabera onartzea… Epai Irizpideetan, hainbeste zehaztapen, nahasgarri ere gerta daiteke.
|
|
|
Egoera definituko dut: Sierra 85 milia/ h abiaduran ari da gidatzen chevroleta,
|
nire aurretik
. Nik gidatzen dudan kotxea, forda, abiadura berean doa Urtzi, Ixaak eta Jokinekin.
|
|
|
Sierra 85 milia/ h abiaduran ari da gidatzen chevroleta, nire aurretik.
|
Nik
gidatzen dudan kotxea, forda, abiadura berean doa Urtzi, Ixaak eta Jokinekin. Errepideko abiadura muga 55 milia/ h a da.
|
|
|
Sentsazio oso onarekin oheratu nintzen AEBetako
|
nire
urtemuga egunean. Takoak jaten ospatutako Euskal Herriko urtemugaren ondoren, eder bilakatu zen 9 ordu geroagoko urtemuga amerikanoa.
|
|
|
Gutxi erretzen dut, baina gauetakoa sakratua da
|
niretzat
, eta pijama jantzita irten nintzen sarrera atarira, “liatzeko pitia” eskuan nuela. Zigarroa piztera nindoala, lurrera begiratu orduko begietako katamalo beltza jantzirik zuen piztiak itzuli zidan begirada.
|
|
|
Laida Rock probatzen aritu nintzen luze, konbentzitu nintzen arte. da behar dudana>>, esan nion
|
nire
buruari, eta deskontu ona lortu eta gero Gibson ederra eraman nuen nirekin. Laida Rock izena jarri nion gitarra berriari, nola bestela?
|
|
|
Laida Rock probatzen aritu nintzen luze, konbentzitu nintzen arte. da behar dudana>>, esan nion nire buruari, eta deskontu ona lortu eta gero Gibson ederra eraman nuen
|
nirekin
. Laida Rock izena jarri nion gitarra berriari, nola bestela?
|
|
|
Eta momentu horretatik aurrera, Los Angeles hiriak ez zidan gehiegi eskaintzen.
|
Nik
banuen nire Laida, eta berarekin ematen nituen eguneko momentu ia denak. Lo elkarrekin egiteraino iritsi ginen.
|
|
|
Eta momentu horretatik aurrera, Los Angeles hiriak ez zidan gehiegi eskaintzen. Nik banuen
|
nire
Laida, eta berarekin ematen nituen eguneko momentu ia denak. Lo elkarrekin egiteraino iritsi ginen.
|
|
|
Holliwooden ere ibili omen ziren, izarren hiribidean. Michael Jacksonen izarra ere bidali zidaten whatsappetik, baina
|
nik
banuen Laida Rock eta Jackson handiak ez zizkidan barruak eragiten. Ikusi omen zuten bista itzelak zituen Griffith Observatoryko miradorea ere; nonbait, hiriaren handitasuna bistaratzen duena, eta Los Angeleseko kale infinituak erakusten dituena.
|
|
|
Ikusi omen zuten bista itzelak zituen Griffith Observatoryko miradorea ere; nonbait, hiriaren handitasuna bistaratzen duena, eta Los Angeleseko kale infinituak erakusten dituena. Roman ere egon zen Universal Studiosen, eta argazki bikainak atera omen zituen, baina
|
nik
, hoteleko gelan pasa nuen denbora Laida Rockekin akorde berriak asmatuz, Xalbadorren heriotzari bizia ematen, eta Lucky Lukeri kutsu erromantikoa ateratzen. Los Angelesek badu izar berri bat:
|
|
|
Kamera esku artean hartuta, Madrilgo Adolfo Suárez aireportuan grabatu nituen bidaia honen lehen irudiak. Sekula ahaztuko ez dudan egoera surrealista antzeko batek harrapatu zuen
|
nire
objektiboaren osotasuna: Ixaak Arruti, gitarra jotzailea eta usurbildarra, hurrenez hurren.
|
|
|
Baina, zorionez, Charlotteko aireportuan esnatu nintzen. Lur hartuta, ez zuen inork txalorik egin, edo
|
nik
behintzat ez nituen sumatu ere egin. Luzeak izan ziren hegazkin erraldoiaren ateak zabaldu zituzten arteko momentuak, eta ondoan nuen ume txikiari ezin nion begirada kendu.
|
|
|
Berreskuratzea zaila izango zela banekien arren, saiakera egin behar nuela sinetsarazi nion neure buruari.
|
Nire
zorionerako, hegazkinera sartzen utziko ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra. Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda.
|
|
|
Burua altxatu eta lagun guztiak ikusten nituen AEBak eta aireportua erdibitzen dituen marraren beste aldean. Behin eta berriz saiatu nintzen azaltzen Euskal Kultura grabatzeko intentzioa besterik ez nuela han, baina, nonbait,
|
nire
kamera profesionalak beste intentzio batzuk nituela pentsarazten zion gizon hari. Azkenerako, itzultzaile bat ekarri zuten eta hamaikagarrenez, gaztelaniaz, zertara nentorren azaldu ostean, utzi zidaten Estatu Batuetako lurra zapaltzen.
|
|
|
Lehen eguna bidaiatzen pasatu ostean, Los Angeleseko hotel batean egin behar genuen gaua, eta, urteak betetzen nituenez, mexikar jatetxe batean ospatu genituen. Ez inori kontatu, baina glamour pixka bat espero nuen
|
nire
eguneko afarian. Tako eta fajita arteko “Zorionak zuri” hura bueltaka dabilkit oraindik, pikantea urdailean bezala.
|
|
|
Urduritasunaren ajeak eta barruen pisuak apenas utzi zidan lo egiten, baina bigarren egunaren garrantziak goiz esnatu ninduen. Taxi horian gerturatu ginen kotxeak alokatzera, eta, derrepente, Los Angelesetik urruntzen ikusi nuen
|
nire
burua. Chevrolet eta Ford markako kotxe eta furgoneta aukeratu genituen.
|
|
|
Chevrolet eta Ford markako kotxe eta furgoneta aukeratu genituen.
|
Nik
gidatzen nuen bi pedal besterik ez zituen forda. Erraza dela dirudi, baina zin degizuet lehen kilometroetan Sierrak sekulako frenazoak eman zituela!
|
|
|
Ez zekiten, nonbait, bertsolarien jarduna dieta zorrotza dela hain urrun begiratu nahi duten miopeentzat. Neure buruarekin ari nintzela, norbaitek soinu banda jarri zien
|
nire
pentsamenduei: Oh, say, can you see… Bart Simpsonen musika irakaslea gogorarazi zidan gizon bat ari zen kantuan, eta Estatu Batuetako pasaportea zuten norbanako guztiak hipnotizatuta zeuzkan.
|
|
|
Pentsatzen dut ez ziola grazia handirik egingo sushi puska erraldoietan txikitutako arbolari, baina… Gaixoak ahalik eta kexa gutxien izan zezan, saiatu nintzen ahalik eta ondoen kantatzen Iparragirreren bertsoa. Bai,
|
niri
tokatu zitzaidan ereserkia kantatzea: ez abizen euskaldun, ez euskaldun zahar… eta nik jarri nion ahotsa bertaratutakoen laurdenak kantatu zuenari.
|
|
|
Bai, niri tokatu zitzaidan ereserkia kantatzea: ez abizen euskaldun, ez euskaldun zahar… eta
|
nik
jarri nion ahotsa bertaratutakoen laurdenak kantatu zuenari. “Gernikako arbola” in the home of the brave.
|
|
|
2003an ezagutu nuen Renon. Ameriketan bizi diren lau bertsolarien artean berori da,
|
nire
ustez, gure moldetik gertuen aritzen dena; sentsazioa daukat gainerako hirurek lehenago emigratu zutela Ameriketara, eta bertso molde zaharragoa eraman zutela maletan. Martin gerora joan zen, eta, gainera, sarritan itzultzen da Euskal Herrira.
|
|
|
bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi atzerrian… eta ez naiz
|
ni
hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza bera egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
“Inoiz ez dut etxean gordetzeko saiorik grabatu, ez naiz-eta batere gauzak gordezalea. Ez du zentzurik, ez behintzat
|
niretzat
, norbere etxean grabazioak jasotzeak eta pilatzeak. Hobeto da ondo gordeko dituzten eta denon eskura egongo den leku batean edukitzea, eta han eskatzea, ezer behar izanez gero.
|
|
|
“Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean
|
nik
zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
Agirrek duela gutxi aurkitu berri du: “Duela hilabete ama hil zaigu, eta
|
nire
harridurarako nire inguruan ikusi dituen argazki, artikulu, zutabe eta elkarrizketa denak gordeta eta txukun artxibatuta topatu dizkiot, eta hori dena eramateko asmoa daukat Xenpelarrera”. Goikoetxeak zalantza dauka:
|
|
|
Agirrek duela gutxi aurkitu berri du: “Duela hilabete ama hil zaigu, eta nire harridurarako
|
nire inguruan
ikusi dituen argazki, artikulu, zutabe eta elkarrizketa denak gordeta eta txukun artxibatuta topatu dizkiot, eta hori dena eramateko asmoa daukat Xenpelarrera”. Goikoetxeak zalantza dauka:
|
|
|
Euskadi Irratiak, bestalde, artxibo zabala dauka bertsolaritzaren inguruan. “Lehen Nikolas Aldaik urte askotan mimo handiz jasotakoak eta orain
|
nik
egunero jasotzen ditudanak. Kontsultarako bertso eta datu interesgarriak dira”.
|
|
|
Astebururo saio bat edo bi izango da, eta hor noa kotxe zaharra hartuta, grabagailua motxila berdean sartuta, gehienetan biharamunak dakarren belarri artean iltzaturik. Eta ez dakit
|
nik
zein herritara joan behar, hango bertso eskola euskaltegi euskara taldek antolatu duen bertso afaria grabatzera. Eta handik goizeko ordu bietan irten –dena ondo badoa goizeko hiruretan neure herrira itzultzeko.
|
|
|
“Kantapaperen ezaguera ere umetatik nuen”, gogoratzen du, bilketa lana horren ongi ikusia ez zegoen garai haietaz. “Neure kideen artean, jesuiten artean, ere izan ditut
|
nire
lanari irribarre maltzurrez begiratzen ziotenak”. “Kontuan izan behar da garai horretan garbizalekeriak indar handia zuela eta bertsoak gaizki ikusiak zeudela, euskara traketsa erabiltzen zutelako –jarraitzen du– Bertsolaritza horregatik baztertu zen eta bazter horretatik ateratzen lan handia egindakoen artean Manuel Lekuona aipatu behar da.
|
|
|
Tratu bat egin ohi dut bertsopaperen jabearekin: berak
|
niri
orijinalak ematen dizkit eta nik berari horiek denak kopiatuta eta beste bertso asko ematen dizkiot. Batzuek nahiago izaten zuten orijinalarekin geratzea, eta, orduan, ez nuen errespetatu beste erremediorik izaten.
|
|
|
Tratu bat egin ohi dut bertsopaperen jabearekin: berak niri orijinalak ematen dizkit eta
|
nik
berari horiek denak kopiatuta eta beste bertso asko ematen dizkiot. Batzuek nahiago izaten zuten orijinalarekin geratzea, eta, orduan, ez nuen errespetatu beste erremediorik izaten.
|
|
|
Batzuek nahiago izaten zuten orijinalarekin geratzea, eta, orduan, ez nuen errespetatu beste erremediorik izaten. Tarteka
|
nik
enkuadernatu ere egiten nizkien bueltan itzulitako kopia horiek. Nik enkuadernatutako bertso sorta horiek hor ibiliko dira baserrietan.
|
|
|
Tarteka nik enkuadernatu ere egiten nizkien bueltan itzulitako kopia horiek.
|
Nik
enkuadernatutako bertso sorta horiek hor ibiliko dira baserrietan. Tratu horrekin haiek gustura geratzen ziren eta ni ere bai”.
|
|
|
Nik enkuadernatutako bertso sorta horiek hor ibiliko dira baserrietan. Tratu horrekin haiek gustura geratzen ziren eta
|
ni
ere bai”.
|
|
|
“Hori egiteko ere aske ibili behar duzu. Zentzu horretan izan ditut
|
nire
dudak eta nire penak”. Agirrek sumatzen du beharra bertsolariek gaia modu naturalean plazaratzekoa, aldarrikapenez harago.
|
|
|
“Hori egiteko ere aske ibili behar duzu. Zentzu horretan izan ditut nire dudak eta
|
nire
penak”. Agirrek sumatzen du beharra bertsolariek gaia modu naturalean plazaratzekoa, aldarrikapenez harago.
|
|
|
“Oso desberdina da joatea Itureneko ganbarara inauterien bueltako ospakuntza horretara edo joatea antzoki baten barruan egiten den ostiral bateko saio batera, jendea asteguneko lanak bukatuta doanean zu eta beste batzuk entzutera. Kasu bakoitzak bere funtzioa dauka, eta
|
nire
burua horretarako kokatzea izaten da neure ahalegina”. Bestela esanda:
|
|
|
Lau bertsolariak ados dira bertsolariek emozioak landu beharraz. “Anitz lantzen da alde intelektuala bertsotarako orduan, eta
|
nik
uste dut landu behar dugula inteligentzia emozionala anitz. Iruditzen zait gure txoko horretan inteligentzia emozionalari orri batzuk utzi behar zaizkiola, eta, justuki, ez dira boligrafoarekin betetzen diren orriak; beharbada, zuri geratzen diren orriak dira, buruan ibili behar diren kontuak”, hausnartu zuen horretaz Barrosok.
|
|
|
Azkenean, arinago ez bada, beranduago, barruan daukazun horrek irten egiten du. Agian, batzuei ez –‘zorionak! ’ –, baina
|
nik
uste dut zure bizitzako uneren batean barreak, negarrak, maitasunak, gorrotoak, haserreak, penak… irten egin behar dutela. Bestela, zer nabil bertsotan… robotekin?
|
|
|
“Uste dut sekulako hobekuntza ekarri diola emakumearen presentziak bertsolaritzari zentzu horretan”, esango zuen Agirrek. “Gizonezkoetan
|
nik
dudarik ez daukat azkeneko 20 urteetan sekulako aldaketa eman dela zentzu horretan. Uste dut asko landu dutela batzuek.
|
|
|
Uste dut asko landu dutela batzuek.
|
Nire
ustez horiek askotan biluzten dira. Nik askotan ikusi egiten ditut.
|
|
|
Nire ustez horiek askotan biluzten dira.
|
Nik
askotan ikusi egiten ditut. Uste dut oso oso erabaki kontzientea egin dutela”, jarraituko zuen.
|
|
|
Ez daude.
|
Nik
hartzen ditut nik miresten ditudan gizonezko bertsolari horiek, eta oso oso gutxitan ikusi ditut benetan tripetatik kantatzen. Eta ez nabil hasierako eta azken agurrari buruz.
|
|
|
Ez daude. Nik hartzen ditut
|
nik
miresten ditudan gizonezko bertsolari horiek, eta oso oso gutxitan ikusi ditut benetan tripetatik kantatzen. Eta ez nabil hasierako eta azken agurrari buruz.
|
|
|
Eta ez nabil hasierako eta azken agurrari buruz.
|
Nire
inpresioa da gizonezkoek oraindik —batez ere, emozio batzuk— ez dituztela erakusten, eta oso gutxi direla publikoaren aurrean arma barik geratzera ausartzen direnak, garden eta hauskortasun minimo batera iristen direnak”. Irudia bestelakoa da Enbeitaren ustez:
|
|
|
Larderiatzailetzat jo izan da, apaltasun horren barruan. Apaltasuna iluntasuna da
|
nire
ustez: argia ez transmititzea da”.
|
|
|
emozioekin, alaitasunarekin eta plazerarekin tentuz jokatzera.
|
Nik
pentsatzen dut gure kulturan plazerari beldur handia diogula”, egin zuen haurrengandik helduenganako ibilbidea. Psikologoak horretaz “asko” jabetzen dira:
|
|
|
Ondoren, heldu zion gatazka politikoarekin lotzearekin: “Euskal Herrian jaio nintzen, onartzen dut Euskal Herrian oraindik gatazka bat dagoela, eta
|
nik
gatazka horren parte bat bizi izan dut. Nik bizi izan dudan horretatik atera izan dudan ondorioa da era honetako espresioak erabili izan ditugula beti:
|
|
|
“Euskal Herrian jaio nintzen, onartzen dut Euskal Herrian oraindik gatazka bat dagoela, eta nik gatazka horren parte bat bizi izan dut.
|
Nik
bizi izan dudan horretatik atera izan dudan ondorioa da era honetako espresioak erabili izan ditugula beti: ‘hemen aurrera egin behar da’, ‘gogor egin behar da’, ‘aurrera bolie’… Vazquezek egindako irakurketaren antzekoa egin zuen Enbeitak alde horri dagokionez.
|
|
|
‘hemen aurrera egin behar da’, ‘gogor egin behar da’, ‘aurrera bolie’… Vazquezek egindako irakurketaren antzekoa egin zuen Enbeitak alde horri dagokionez. “Bizi izan ditugu –eta
|
nik
bizi izan ditut– oso oso egoera gogorrak, eta ez dut eduki negar egiteko eskubiderik. Bizi duzu tentsio hori guztia, eta badago zeozer kolektiboa ukatu dizuna negar egitea, erortzea edo abandonatzea.
|
|
|
Eutsi behar izan dut, eta aurrera egin behar izan dut. Imajinatzen dut
|
nik
moduan beste jende askok ere hala egin behar izan duela. Hori guztia karga emozional handi bat da”, ondorioztatu zuen bertsolariak.
|
|
|
“Zuk zure buruari negar egiteko eskubidea onartzen diozunean, zure aurrean dauden 600 pertsonei ere onartzen diezu.
|
Nik
uste dut hori inportantea dela”.
|
|
|
“Ez nuke esango psikologikoki herri tristea garenik.
|
Nik
barre pila bat egiten dut egunero, eta bertsotan ere bai”.
|
|
|
Ematen du jendea hunkitzera jotzen dugula.
|
Ni
ez naiz jendea hunkitu zale hunkitu nahi dudalako. Nik neure burua hunkitua dagoelako hunkitzen badut jendea, ongi, baina baldin banabil beste eremu batean, ez dudana batere emoziotik bizi, ez dut uste inoiz hunkituko dudanik jendea edo, behintzat, ez dut zerbait eginen horretara jotzeko.
|
|
|
Ni ez naiz jendea hunkitu zale hunkitu nahi dudalako.
|
Nik
neure burua hunkitua dagoelako hunkitzen badut jendea, ongi, baina baldin banabil beste eremu batean, ez dudana batere emoziotik bizi, ez dut uste inoiz hunkituko dudanik jendea edo, behintzat, ez dut zerbait eginen horretara jotzeko. Nire burua hunkitua denean transmititzeko zalea naiz”, gaineratu zuen.
|
|
|
Nik neure burua hunkitua dagoelako hunkitzen badut jendea, ongi, baina baldin banabil beste eremu batean, ez dudana batere emoziotik bizi, ez dut uste inoiz hunkituko dudanik jendea edo, behintzat, ez dut zerbait eginen horretara jotzeko.
|
Nire
burua hunkitua denean transmititzeko zalea naiz”, gaineratu zuen.
|
|
|
“Kantatu izan dudanean oso tripetatik inork ez du zalantzan jarri esan dudan berba bakar bat ere.
|
Niretzat
sinesgarriena da sentimenduetara gehien hurbiltzen dena. Sentimenduetatik ari zarenean oso zureak dira bertso horiek, beste inork ezin du kantatu, eta gainera nork jarriko du zalantzan kantatu duzun hori? ”.
|
|
|
Barroso ere bai, baina Barrosorentzat ere oso eremu delikatua da: “Haurrak ere 20 dituzu, hogei mundu dituzu, hogei emozio memento berean… Kudeatzen aski zaila egiten zait, baina indar handia egiten dut
|
nik
emozioak lantzen”. Agirrek kasu batzuetan bere “kopiak” egin dituela igarri du:
|
|
|
“Gu bertsotan hasi ginenean jarrera bat zen jarrera nagusia —bai kantatzeko posturari zegokionez, baita kantaerari zegokionez ere—, hori zen normala, eta beste guztia arraroa.
|
Nik
uste dut bertso eskoletan erakutsi behar duguna dela dena dela normala: batek ozenago kantatzea, besteak apalago; batek umore absurdoa edukitzea, besteak naturalagoa; batek kantatzea oso bertso sakonak eta egitea negar, besteak barre… Dena da bertsolaritza”, iritzi zion.
|
|
|
Alde horretatik, Enbeitak ezartzen dizkio “frenuak” bere buruari, eta ematen duen irudiari bidea egiten uzten dio. “Ez nuke gura jendeak
|
nire
bizitza intimoaren transparentzia oso osoa edukitzerik. Gardentasun osoa ematen badut, gero jada ez dago ezer.
|
|
|
Hala, alde emozionala “oharkabean” ateratzen zaion alde bat du bertsotan ari delarik, eta bien “beharra” du: “Bien beharra dut zerbait sortzeko,
|
nirea
dena eta nire barnetik sortzen den zerbait izan dadin”. Buruak “zentsuratzaile edo balazta” lana ere egiten dio, emozioen inpultsuak frenatzeko.
|
|
|
Hala, alde emozionala “oharkabean” ateratzen zaion alde bat du bertsotan ari delarik, eta bien “beharra” du: “Bien beharra dut zerbait sortzeko, nirea dena eta
|
nire
barnetik sortzen den zerbait izan dadin”. Buruak “zentsuratzaile edo balazta” lana ere egiten dio, emozioen inpultsuak frenatzeko.
|
|
|
Azkeneko urteetan emozionalagoa izan dela uste du, izan dituen bizipenen ondorioz pertsona bezala aldatu delako. “Gehiago hausnartzen dut edo saiatzen naiz hasieran janzten nuen maskara hori pixka bat eranzten eta pixka bat gehixeago
|
niretik
kantatzen”, agertu zuen Villabonan (Gipuzkoa).
|
|
|
Iazko bizipen pertsonalari heldu zion maskararen beharra argitzeko: “Iazko abuztuan
|
nik
izugarri maite nuen pertsona bat hil zen. Bertsolari gehienon moduan, abuztuan saio pila bat eduki nituen, eta niretzat ez zen hilabete erraza izan, baina ezin dut herri denetan tristeziatik eta penatik kantatzen ibili.
|
|
|
“Iazko abuztuan nik izugarri maite nuen pertsona bat hil zen. Bertsolari gehienon moduan, abuztuan saio pila bat eduki nituen, eta
|
niretzat
ez zen hilabete erraza izan, baina ezin dut herri denetan tristeziatik eta penatik kantatzen ibili. Niretzat ere ez litzateke ona, zerbait arrastatuko nukeelako handiegia bihurtuko litzatekeena arrastatu ahal izateko”.
|
|
|
Bertsolari gehienon moduan, abuztuan saio pila bat eduki nituen, eta niretzat ez zen hilabete erraza izan, baina ezin dut herri denetan tristeziatik eta penatik kantatzen ibili.
|
Niretzat
ere ez litzateke ona, zerbait arrastatuko nukeelako handiegia bihurtuko litzatekeena arrastatu ahal izateko”. Bizitza pertsonaleko emozio denak norberarekin eroanda, eta horiei saioak sortzen dizkien egonezin guztiak batuta, maskara jartzea da “errazena” Enbeitarentzat.
|
|
|
“Nik ez nuke nahi bertso bat negarrez kantatu, ahal banu.
|
Ni
naiz zentsuratzen duena nire burua gatazka psikologiko batzuei bide ez emateko bertsotan. Hori autozentsura da, eta nik egiten dut.
|
|
|
“Nik ez nuke nahi bertso bat negarrez kantatu, ahal banu. Ni naiz zentsuratzen duena
|
nire
burua gatazka psikologiko batzuei bide ez emateko bertsotan. Hori autozentsura da, eta nik egiten dut.
|
|
|
Ni naiz zentsuratzen duena nire burua gatazka psikologiko batzuei bide ez emateko bertsotan. Hori autozentsura da, eta
|
nik
egiten dut. Uste dut emozionalki aski sentibera naizela eta, utziko banie, nahasmen bat izanen litzatekeela”.
|
|
|
Borroka psikologikoez galdetuta, lehena izan zuen aipatzen. “Igaro nintzen publikoaren aurrean negar egiteari fobia edukitzetik,
|
nire
bizitzako leku denetan negar egitera”, kontatu zuen. Ezin du gai askotan lasai kantatu.
|
|
|
Hargatik, gai horiei tiraka kantatu ala ez kantatu erabaki borrokan aritzen da, eta gai batzuk ekidin egiten ditu, jakin dakielako kostatu egingo zaiola eta negarrari diola eutsi. “Jende batentzako oso ondo dago hori, egin behar da, baina beti ez naiz
|
ni
izango negar egingo duena: batzuetan, pentsatzen dut ni horrelakoa naizela, erraz egiten dudala negar, eta nik ez daukadala errurik beste bertsolari denak harrizkoak badira; beste batzuetan, aldiz, beste batzuek egin dezatela negar pentsatzen dut”.
|
|
|
“Jende batentzako oso ondo dago hori, egin behar da, baina beti ez naiz ni izango negar egingo duena: batzuetan, pentsatzen dut
|
ni
horrelakoa naizela, erraz egiten dudala negar, eta nik ez daukadala errurik beste bertsolari denak harrizkoak badira; beste batzuetan, aldiz, beste batzuek egin dezatela negar pentsatzen dut”.
|
|
|
“Jende batentzako oso ondo dago hori, egin behar da, baina beti ez naiz ni izango negar egingo duena: batzuetan, pentsatzen dut ni horrelakoa naizela, erraz egiten dudala negar, eta
|
nik
ez daukadala errurik beste bertsolari denak harrizkoak badira; beste batzuetan, aldiz, beste batzuek egin dezatela negar pentsatzen dut”.
|
|
|
Emakumezkoa izatea eta bikotekiderik ez edukitzea ere “borroka psikologiko ideologikoa” du. “Maitasunaren inguruan edo sexuaren inguruan, kantatzen dugunean, borroka handi bat daukat
|
nire
barruan. Kantatuko banu, triste bizi naizela eta niretzat pena handi bat dela bakarrik lo egitea, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela.
|
|
|
“Maitasunaren inguruan edo sexuaren inguruan, kantatzen dugunean, borroka handi bat daukat nire barruan. Kantatuko banu, triste bizi naizela eta
|
niretzat
pena handi bat dela bakarrik lo egitea, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela. Popatik joan daitezela munduko mutil guztiak eta batek ere ez duela merezi kantatuko banu ere, ez dakit zer pentsatuko luketen.
|
|
|
“Ni ez naiz geratu inoiz etxean egin nahi dudan zerbait egin gabe lodi egon naizelako.
|
Niri
eskolan burla egin didate, baztertuta sentitu naiz nerabezaroan fisikoagatik eta karga hori nigan eroan dut. Publikoaren aurrean hori horrela kantatzeko, adibidez, niretzat oso gogorra da.
|
|
|
“Ni ez naiz geratu inoiz etxean egin nahi dudan zerbait egin gabe lodi egon naizelako. Niri eskolan burla egin didate, baztertuta sentitu naiz nerabezaroan fisikoagatik eta karga hori
|
nigan
eroan dut. Publikoaren aurrean hori horrela kantatzeko, adibidez, niretzat oso gogorra da.
|
|
|
Niri eskolan burla egin didate, baztertuta sentitu naiz nerabezaroan fisikoagatik eta karga hori nigan eroan dut. Publikoaren aurrean hori horrela kantatzeko, adibidez,
|
niretzat
oso gogorra da. Barrera psikologiko batzuk oraindik kostatzen zaizkit gainditzea”, argitu zuen.
|
|
|
“Nik urteko 365 egunetatik oso gutxitan sentitzen dut zein neska ederra naizen, goizean ispiluaren aurrean jartzen naizenean.
|
Niri
bezala, gizarteko emakumeen %80ri pasatzen zaie zoritxarrez. Zergatik ez naiz irtengo eta kantatuko:
|
|
2016
|
|
|
Nahiz eta inoiz serioski horretan pentsatzen jarri ez zaren, gauza batzuen erantzuna edo oinarri teorikoa topatzen duzu. Gure umezaroa oraindino garai hori zen, 1974koa naiz
|
ni
. Eta ordukoa ez zen mundu hau.
|
|
|
Igor Elortza: Zadgen ildotik erantzunez,
|
nire
bi aititek bizi izan zuten gerra. Gure aitite batek –nahiz eta askoren aukera ezer ez kontatzea izan den–, asko hitz egiten zidan umezaroko eta gaztaroko kontuez, eta baita gerraz ere.
|
|
|
Gure aitite batek –nahiz eta askoren aukera ezer ez kontatzea izan den–, asko hitz egiten zidan umezaroko eta gaztaroko kontuez, eta baita gerraz ere.
|
Ni
umetan desiatzen egoten nintzen gaixotzeko, aitite etortzeko ni zaintzera, bere kontuak kontatzen zizkidalako. Kirikiñoko bataloian egon zen, Kalamua, Intxorta, Gernika bondardatzen ikusi zuen… Beste aitite, berriz, Bilbo eta Zalla inguruan ibili zen gerran, eta duela gutxi arte ez dut jakin.
|
|
|
Gure aitite batek –nahiz eta askoren aukera ezer ez kontatzea izan den–, asko hitz egiten zidan umezaroko eta gaztaroko kontuez, eta baita gerraz ere. Ni umetan desiatzen egoten nintzen gaixotzeko, aitite etortzeko
|
ni
zaintzera, bere kontuak kontatzen zizkidalako. Kirikiñoko bataloian egon zen, Kalamua, Intxorta, Gernika bondardatzen ikusi zuen… Beste aitite, berriz, Bilbo eta Zalla inguruan ibili zen gerran, eta duela gutxi arte ez dut jakin.
|
|
|
Zergatik egon dira erakundeak isilik hainbeste urtean?
|
Ni
elkarrizketa horiek ikusten ari naiz eta jende horren izenak agertzen dira. Zer gertatu daiteke izen horiek argitaratzen badira?
|
|
|
Era horretara esan nahi zietena zera da: ‘Bizirik zaude
|
nik
nahi dudalako’.
|
|
|
Errukia eta kristautasuna ere hor daude, ikusi besterik ez dago jende horrek guztiak zein eliza klase jan duen. Onartu egin dute eta oso gutxi dira hainbeste urte eta gero jarrera tinkoa mantentzen dutenak; «ni ez noa zuri etxea kentzera, baina jakin ezazu etxe hori
|
nire
aititerena zela» esaten dutenak, adibidez. Indartsua izan behar da jarrera horretan irauteko.
|
|
|
Baina taula gaineko jardun gehienekin esan daiteke hori, nahiz eta beste batzuetan espektakulura jotzen den, eta entretenimendura.
|
Nik
badaukat azkenaldian kezka bertsolaritzan entretenimendura gehiegi jotzen ote den. Gauza horiek ziklikoak izaten dira.
|