|
2000
|
|
|
Narratzaileek gehienetan hirugarren pertsonan hitz egiten dute, eta narratzailea ipuinetik at dago liburuetako ipuin gehienetan. Gutxiago dira
|
lehen
pertsona eta 3 pertsona nahasirik erabiltzen dituztenak, narratzailea ipuinaren barruan sartzen delarik," Sonbreilu baten historia" n bezala. Halere ipuinetako batzuk lehen pertsonan idatzirik daude:
|
|
|
Gutxiago dira lehen pertsona eta 3 pertsona nahasirik erabiltzen dituztenak, narratzailea ipuinaren barruan sartzen delarik," Sonbreilu baten historia" n bezala. Halere ipuinetako batzuk
|
lehen
pertsonan idatzirik daude: kontalaria ipuinaren barruan dago, hala nola esate baterako," Mezurik gabeko eriotza" n Martintxoren istorioa kontatzeko.
|
|
|
|
Lehen
bildumako narrazioak klasikoak dira beraren iduriz (iraganera eta fantasiara jotzen dute eta borobilak dira). Atabala eta Eurian ostera, narrazio gordinagoak agertzen zaizkigu eta absurduak indarra hartzen du; azkenik Ifarraldeko ordukoak errealistagoak dira eta bizitza zati bat jartzen digute begien aurrean, hor ezer gertatzen ez delarik (bukaerarik gabe bailiran, narrazioetako bukaera itxietatik urrun).
|
|
|
Bestalde, mundu ikuskera filosofiko interesgarria ematen omen du aditzera liburu honek, hain zuzen ere laberintoarena. "
|
Lehen
errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
|
Lehen
artikuluan liburua generoari dagokionez, sailkatzeko dauden zailtasunak aipatzen ditu, ez baita, bere ustez, ez narratiba, ez poesia eta ez saiakera, hiruetatik duelarik halere. Sarrionandiak berak emaniko definiziora jotzea erabakitzen du azkenean" asmakizunak, datziboak, haur ipuinen perbersioak, moebius zintak, paradoxak, penny dreadfuls, ametsak, laburmetraiak, gogoeta solteak eta beste botoi galduak."
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: Sarrionandiaren Marinel zaharrak liburuaren aipamena egitean zera azpimarratzen du" Bai
|
lehen
liburuko poemak aukeratzerakoan; bai berauetan eginiko aldaketetan; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako askoren tonu mikatz eta garratzean, askok kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria baina gure ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen zena) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz...
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren ibilbide narratiboari lehen bi ipuin sarituk ematen diote hasiera: 1980ko Xaguxarra aldizkariaren
|
lehen
alean argitaratu zen" Maggie indazu kamamila" (Arabako Diputazioaren" IX Ignacio Aldecoa" saria 1980an) eta Pott aldizkarian argitaraturiko" Enperadore eroa" (Bilboko Udalaren" I Ciudad de Bilbao" saria).
|
|
|
1983an argitaratu ziren oso tankera ezberdineko bi idazlan, aurrerago zehatzago aipatuko dugun Narrazioak eta Intxaur azal baten barruan.
|
Lehenak
salmenta eta difusio handia izan du, bigarrena aldiz, ezezagunagoa da. Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik.
|
|
|
Lehenak salmenta eta difusio handia izan du, bigarrena aldiz, ezezagunagoa da. Gaiak guztiz ezberdinak dira,
|
lehena
literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi duen egoera erreal eta jakin baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa, baina literarioa era berean.
|
|
|
Azkenik, Sarrionandiaren liburu honen alderdi berezi bat aztertzen du Jon Kortazarrek Irudien gordelekuetan barrena artikuluan (Luma eta lurra, 77 or.). Izuen Gordelekuetan Barrena ren
|
lehen
edizioko irudien azterketa egiten du, testuen ondoan argitaratzeko egileak hautaturiko argazki, grabatu eta abarren azterketa, berez" paratestua" izango litzatekeena. Zehaztasunez aztertzen ditu banan banan irudi horietako bakoitza, azaleko laberintoak, marinel zaharraren grabatuak, Arthur erregearenak, eta amaiera alderako irudi onirikoak, arku eta bobeda hutsek... olerkien testuari eransten dioten profil berriez ohartu eta interpretatzen saiatuz.
|
|
|
Iñaki Iñurrietak ere(" Marinel zaharrak", Habe, 1988, 128.al., 29 or.) eboluzio hortaz hitz egiten du Habeko iruzkinean: Sarrionandia ETAko militantea, alde batetik, baina bestetik" poeta eskisitoa, zaila, minoritarioa" zela eta binomio horren tentsioa ez zela nabari
|
lehen
poema liburuan, ez, harrigarria bada ere, Ni ez naiz hemengoa 1985ko saiakeretan ere: " Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik.
|
|
|
Itsaso gartzeleratua", Hegats, 1989, I. alea, 5 or.) liburu honetan sumatzen den bilakaera aipatzen du, haren ahotsa orain" ahots nekatu eta etsitua" dela, kartzelaren zama bere gain daramanarena. Bereziki azpimarratzen du bere
|
lehen
liburutik hautatzen dituen poemen artean egin duen selekzioa eta berridazketa," Ez du idazten itsaso zabaletan zehar nabigatzaile inkonszienteak egingo zukeen eran, sufrimenduak ernarazten duen kontzientzia argitik baizik, alegia, poetak bere gorputzean" munduaren epilogoa" deitzen duen torturaren urraduren kontzientziatik." (8 or.)
|
|
|
Oraingo boza" berea" dela esaten du Iñaki Aldekoak, eta ez
|
lehen
liburuko poemetakoa bezalakoa. " Ahots desengainatu eta gogorragoa da, badaki ahots honek zintzo eutsi behar diela bizitza eta memoriari; ezin diola, bere bakardadean, aberri berriak irakur literatura imajinatzeari ekin, zeren ezinbestez, bere nortasunaz eta bere borrokaz, hitz batez, bere aberriaz ahaztuko baita." (8 or.)
|
|
|
Prosalanen aipamen hau egiterakoan,
|
lehenik
, itzulpenak aurkeztuko ditugu, bigarrenik, saio eta entsegu gisakoetara joko dugu, eta azkenik, irakurleen begietan arrakasta gehien eman dion ipuingintzaren arlora.
|
|
|
Narrazioak", Argia, I, 4 or) bide beretik jotzen du: " Josebak bere ipuinetan aldi iraganetara labaintzeko joera dauka,() Baditu
|
lehen
aldian kokatutako ipuin horietan giro zahar preziosistak, mundu geldo fantastikoa (aspaldiko ipuinetako marfilezko objektuak, neska ederrak, petrikilo misteriotsuak, agure jakintsuak...)". Beraz, hona hemen zalantzarik gabe Sarrionandiaren ipuinen artean erakargarriena gertatu den ipuin mota.
|
|
|
Laberintoaren oroimena (Baroja, Donostia, 1989) izenburuaz argitaraturiko saio bilduman Sarrionandiaren
|
lehen
poema liburu honetaz eta hiri horietako bakoitzean omenduriko olerkarien izenak eman ondoren, zera dio Jon Kortazarrek: " Zentzu honetan Sarrionandiaren poesia metaliteratura da, literaturari buruzko literatura, euskaraz egindako collagea.
|
|
|
Eraginei dagokienez, J. Kortazarrek Joseba Sarrionandiaren
|
lehen
poema hauek sentimentalismoarekin eta erromantizismoarekin zerikusia dutela deritzo, Ezra Pound eta Yeats poeten obrarekin lotzen du. (139 or.) Liburuaren kontzepzioa anbiziotsua dela esaten du, aberatsa dela, baina metaliteratura egitearen ondoriozko" liburuen hoztasuna" ere egozten dio.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere euskara eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera
|
lehen
literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez: bi ipuin," Maggie indazu kamamila" (Arabako Diputazioaren" IX Ignacio Aldekoa saria")" Enperadore eroa" (Bilboko Udalaren saria) eta poema liburu bat, Izuen gordelekuetan barrena (R.M.Azkue saria).
|
|
|
Narrazioak liburuaren" post scriptum" ean aitortzen duenez, euskera adierazkorrago eta literaturarako gaiago egitea da bere benetako lehia. Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren
|
lehen
liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du. Lehen aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean:
|
|
|
Jarrera honek nahiz literatura egiteko ideal perfekzionista eta zorrotz horrek, Lauaxetaren lehen liburuko beste" post scriptum" ospetsu hura," Uarra" izeneko idatzi laburra oroitarazten du.
|
Lehen
aldiz hark Bide barrijak liburuaren ostean azaldu zituen ideia, asmo eta ametsen oihartzuna entzun baitaiteke Sarrionandiarenean: " Olerkari nazala agertutiari enago, izkuntza onetan be gogai batzuk azaldu daikeguzala erakustiari bai." (Lauaxeta, Olerkiak, Erein, Donostia, 1985)
|
|
|
Liburuak bereziki harrera ona izan zuen kritikoen artean, eta ordurako POTT bandaren partaide ezaguna zenaren
|
lehen
emaitza honek euskal idazle kontsagaratuen artean leku bat harrarazi zion, oso gazterik.
|
|
|
Poema bilduma bidai kaiera baten gisan azaltzen da, eta idazlearen beraren bi hitzaurre modu ditu,
|
lehena
prosan, liburu gehienen tankerakoa, eta bigarrena" Bitakora Kaiera" izeneko poesia, liburuaren egitura aurkezten duena. Zazpi etapa dituen bidaia da Sarrionandiak liburuan zehar egiten duen ibilaldi hori.
|
|
|
Liburuaren izenburuak apur bat misteriotsu izaten jarraitzen du gaur egun ere, azalpenik aurkitzekotan liburura bertara jo eta Bitakora kaiera sarrerako poeman aurki genezake
|
lehen
zantzua: bidaztia itsas bidaian zehar zorabiatzen eta izutzen da, orduan gordelekuak bilatzen ditu, zokoetan gordetzen saiatzen da aldizka atseden hartzeko, han ere izuak agertzen zaizkion arren.
|
|
|
Batetik, hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa dugu; bestetik, bi narratzaile intradiegetiko izango genituzke:
|
lehena
, amaren papera betetzen duen narratzaile autodiegetikoa; bigarrena, amamaren papera betetzen duen narratzaile metadiegetikoa, bizkaieraz mintzo dena eta bere esanak letra etzanez azpimarratuz bereizten dituenak. Narratzaile intradiegetiko hauek, bestalde, narratarioari zuzenean mintzatzen zaizkio.
|
|
|
Migel Anjel Mintegi: Udazkena (urtearen
|
lehena
eta azkena) (1991)
|
|
|
Mingel Anjel Mintegik urteko lau sasoietan oinarrituz, honako maitasun istorioa kontatzen digu bere
|
lehen
eleberri honetan: lagun minak izaniko Amaia eta Andoniren topaketa.
|
|
|
Udazkenean hasi eta udazkenean bukatzen den bidaia sentibera aurkezten du Mintegik urtearen
|
lehena
eta urtearen azkena sinbolizatzen dituen udazkenaren gainean. (...) Eta horretarako, nostalgiaz jositako liburu samurra dakar, udazkenetik udazkenera berezia izango den urte baten kontakizuna tarteko.
|
|
|
Abelin Linazisorok ere gaztaroko amodioa izango du hizpide bere eleberrian. Hartara,
|
lehen
amodioaren lilurak mugituko du eleberri labur honen pertsonaia. Pedrok, lantegian arazoak izan dituela-eta, abokatu batengana joko du.
|
|
|
Oro har, pertsonaia ezberdinen berri eman ahal izateko narratzaile orojakilea aurki badezakegu ere, batzuetan, bere iraganeko pasarte batzuen berri ematerakoan, Pedro pertsonaiak hartuko du hitza
|
lehen
pertsonan. Honela, bi maila narratibo bereiz daitezke:
|
|
|
Gorrindoren
|
lehen
eleberrian, emakume sentitzen den gizon baten istorioa kontatzen zaigu. Honela, honek dituen lotsak gainditzeko igaro beharreko bidea azaltzen digu.
|
|
|
Honela, barne fokalizazio iraunkorra hautsi eta fokalizazio aldakorrari bidea irekitzen dio. Antza denez, amaierako fokalizazio aldaketa hau egin ahal izateko aukeratu du egileak hirugarren pertsonako kontalari orojakilea, eta ez sentimenduak adierazteko ohikoagoa den
|
lehen
pertsona.
|
|
|
Gorrindok bere bigarren eleberri honetan berriro ere errealismoaren ildotik aritzea hautatu badu ere, ez du inguruko giroa xehetasunez azalduko. Izan ere, bere
|
lehen
eleberrian giroak eta inguruak bideratuko dituzte pertsonaien sentimendu eta bilakaerak; oraingo honetan, ordea, gertaera jakin batek sortaraziko du bereziki amaren oinazea. Gainera, Ni naizen hori eleberrian pertsonaien garapena zehazki irudikatzen du, bilakaera nabarmena izanik.
|
|
|
Jokin Muñozen
|
lehen
eleberriaren sailkapenari dagokionez, honakoa aipatu izan da. Lutxo Egiaren ustez," eleberriari kutsu existentzialista dario." (Deia I) Xabier Aldai ere honela mintzatu zen eleberri honetaz:
|
|
|
Finean, dena osotasun batean dago,
|
lehena
eta oraina, elementu pila baten batuketa gara: nitasun bat behar dugu baina ez gara gauza monolitiko bat.
|
|
|
Giroari dagokionez, egileak berak aipatu bezala," nobelan badaude aipu batzuk gure belaunaldiaren autobiografikoak: lehenengo porroak, lehenego sexu harreman haiek,
|
lehen
feministak... nire garaiko kontestua agertzen da apur bat." (Gara I)
|
|
|
Joxe Belmonteren
|
lehen
eleberri honen trama nagusia honetan datza: beneditarren eskola maisua den Joan heresiagatik bota egiten dute.
|
|
|
Ipuin hauek batez ere gai jakin batzuen inguruan hezurmamiturik daude: bere
|
lehen
ipuin bildumaren ildotik jarraituz, etsipena, heriotza, ezinegona, inguruarekiko gatazka,... Fikziozko kontakizunak dira, aurreko bildumaren antzera, gehienetan amaierak ustekabeak izanik.
|
|
|
Estiloari dagokionez,
|
lehen
bilduman erakutsi zuen hizkera bizi eta joria erabiliz jarraitzen du. Zabalak" Linazasororen prosa erraz eta jariakorra" dela adierazi zuen.
|
|
|
Giroz batasuna izateaz gain, estiloz ere batasuna duen liburua da: hizkera landua darabil bere
|
lehen
liburu honetan. Metaforak, konparaketak, erregistro ezberdinak,... erabiliz hizkera aberatsa sortu du.
|
|
|
Putre txuriarekin batera gizakien arteko senitarte edo lagunarteko harremanek ipuinen arteko uztardura azpimarratzen dute. Honela,
|
lehen
ipuineko Manex Imiruri hizlaria da lotura hauen ardatza: hots, datozen ipuinetako pertsonaiek badute Manexekin nolabaiteko harremana:
|
|
|
Pertsonaiei dagokienez, gainera, Whiskey koloreko gauak bilduman badira
|
lehen
bildumako hainbat pertsonaia ere. Bestalde, pertsonaiak, orobat, idazlearekin harreman bereziren bat izan duten emakumeak izan ohi dira.
|
|
|
Bizitza pusketak (1996) bere
|
lehen
ipuin bilduman zortzi narrazio labur aurkeztu zizkigun Muguruzak. Honen izenburuak erakusten duen bezala, ipuin hauetan guztietan bizitzaren pusketak erakusten zaizkigu.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, hirugarren zein
|
lehen
pertsona darabil, eta zenbaitetan narratzaile orojakileak ere bere gogoetak gehitzen ditu. Haatik, idazle honek fokalizazioa askotan erabili ohi du, izan ere, pertsonaiek bere inguruan ikusten dituzten beste gizakienganako arreta jartzeko joera baitute:
|
|
|
Ondorioz, ugariak dira naturaren aipuak: paisaien deskribapenak, animalien protagonismoa,... bere
|
lehen
eleberrian ikusten genuen bezalaxe. Antton Lukuren Botoiletan bilduma aintzat hartuz honela mintzatu zen Edorta Jimenez:
|
|
|
Hala ere, ipuin guztiek ez dute lorpen maila bera. Dena den, bere
|
lehen
liburuak zuen iparraldeko kutsua ez da hain nabarmena.
|
|
|
Hamaika ipuin eskaini dizkigu Antton Lukuk liburu honetan.
|
Lehen
ipuinean besteak lotzen dituen narrazioa aurkezten zaigu. Bertan, itsasoa eta uraren garrantzia azpimarratzen da.
|
|
|
Narratzaileak berak irakurlearekin hitz egiten du askotan, narratzearen ekintzari buruz mintzatzen delarik. Izan ere, bilduma honen
|
lehen
ipuinean narratzailea irakurle jakin bati zuzentzen zaio, narratario jakin bati: katedradun bati.
|
|
|
Elgoibatar honek bere
|
lehen
liburuan hogeita bost narrazio eskaini dizkigu. Narrazio hauetan guztietan erotismo, sentsualitate eta gizon emakumeen arteko harremanekin topo egin dezakegu.
|
|
|
Patxi Ezkiagak hiru gauza azpimarratu zituen ipuin bilduma honetaz aritzean: "
|
Lehenik
, barrurako bidaiak direla. Bigarrenik, bidaia horretan abiatu ahal izateko idazleak erabiltzen dituen garraiobideen egokitasuna.
|
|
|
Amodioari buruzko hamaika ipuin eskaintzen zaizkigu Montoiaren
|
lehen
ipuin bilduma honetan:
|
|
|
Bilbotarraren bigarren liburu hau, bere
|
lehen
eleberriarekin alderatuz guztiz bestelakoa da. Liburu honetan hamaika ipuinez osaturiko bilduma osatu du.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, ipuin gehienetan pertsonaiek
|
lehen
pertsonan hitz egiten digute. Gainera, pertsonaia hauek bere barne sentimenduetan murgilduko gaituzte, bere zalantzak, beldurrak, itxaropenak, desirak,... adieraziz.
|
|
|
Ondorengo lerroetan Linazasororen
|
lehen
ipuin bilduma izango dugu komentagai. 90eko hamarkadan idazle honen hiru ipuin bilduma eskuratu ahal izan ditugu.
|
|
|
90eko hamarkadan idazle honen hiru ipuin bilduma eskuratu ahal izan ditugu. 1992 urtean Eldarnioak
|
lehen
bilduma argitaratu zuen, eta ondoren, 1994 urtean estuki loturik dauden Zer gerta ere eta Ipuin arriskutsuak kaleratu zituen (ikus 4.3). 1999 urtean ere ipuin labur bat argitaratu zuen ipuin askeen atalean aipatuko duguna:
|
|
|
Egileak bilduma honetako narrazioak hiru ataletan banatu ditu:
|
lehen
eldarnioan bederatzi narrazio eskaintzen zaizkigu; bigarrenean bost; eta azkenekoan hamazazpi:
|
|
|
Hiru ataletan dator banaturik ipuin bilduma, itxura batean, bi erizpide oso ezberdineri jarraituz: kontatutako istorioaren garaia (beti ere galtzear dugun Euskal Herri sakonaren sasoia
|
lehen
" eldarnioan"; istorio garaikideagoak bigarren eta hirugarrenean) eta ipuinen luze laburra: lehen bi ataletan ipuin luze eta laburrak tartekatzen dira; hirugarrenean, berriz, ipuin labur" ustekabeko bukaeradunak" ditugu gehientsuenak.
|
|
|
kontatutako istorioaren garaia (beti ere galtzear dugun Euskal Herri sakonaren sasoia lehen" eldarnioan"; istorio garaikideagoak bigarren eta hirugarrenean) eta ipuinen luze laburra:
|
lehen
bi ataletan ipuin luze eta laburrak tartekatzen dira; hirugarrenean, berriz, ipuin labur" ustekabeko bukaeradunak" ditugu gehientsuenak. (Egunkaria XI)
|
|
|
|
Lehen
eldarnioko istorio gehienetan gai bera azpimarratzen da: bakardadea.
|
|
|
|
Lehen
eldarnio honetako ipuin gehienak Euskal Herrian kokaturik daude, eta honako giro hauek aurkezten zaizkigu: gerra edo gerra osteko giroa, industrializazioa, aurrerapena, ohiturak, Ameriketarako emigrazioa.
|
|
|
Narrazio hauetan guztietan narratzerakoan ikuspegi ezberdinak hautatu dituela ikus dezakegu: hirugarren pertsona,
|
lehen
pertsona, berorika,... Luis Mari Mujikak ere narratzaile aniztasuna aipatu zuen:
|
|
|
Kontateknikei dagokienez ere, aberatsa da oso liburua: aitorpen itxurako
|
lehen
pertsonekoak, narratzaile orojakilea dutenak, bi orrialdetan mundu bat eraiki eta birrintzen dutenak, giro kafkiano xamarrekoak, bai eta ikutu sinbolista dutenak ere. (Egunkaria XI)
|
|
|
Testuartekotasunari dagokionez, honako idazleak aipatu izan dira: "
|
Lehen
eldarnioetan García Márquez, Txekhov edo Aldecoa izan omen zituen bisitari; bigarrenetan, Greene, Chandler, Hammet edo Doyle; eta hirugarrenetan, Saki, Quiroga, Kafka edo Cortázar." (Argia 1345)
|
|
|
Rikarteren
|
lehen
liburu honetan tramari dagokionez elkarrekin harremanik ez duten bi narrazio luze eskaintzen zaizkigun arren, desioa da ipuinon ardatza. Batetik, Rakel Beaumont narrazioan gizon jaio eta emakumea izan nahi duen pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dira (luzeraren aldetik eleberritzat har daitekeena); bestetik, Apopiloetxea kontakizunean esistitzen ez den emakume batekin maitemindurik dagoen gizon bat aurkezten zaigu.
|
|
|
Felipe Rius kazetariak bere
|
lehen
liburuan argazkiak hartu ditu protagonistatzat. Honek Cortázar ek ipuingintzaz aritzean eginiko adierazpenak ekarri dizkigu gogora:
|
|
|
Esan bezala, itsasoarekin lotura duten luzera ezberdineko hamar ipuin bildu zituen Edorta Jimenezek bere
|
lehen
narrazio liburuan, Atoiuntzian. Beraz, portuak, arrantzaleak, itsasoa,... etengabe errepikatzen diren elementuak izango dira.
|
|
|
Hartara, hurrengo narrazioetan errepikatuko diren elementuak baturik agertzen dira bere
|
lehen
narrazio hauetan: itsasoa, droga, sexua, trenbideak, heriotza, desira,...
|
|
|
Idazle laudiarraren
|
lehen
ipuin bilduman bere itsasoarekiko atxikimendua agerian geratzen da. Izan ere, Haize kontra ipuinbilduma osatzen duten bederatzi ipuinak autonomoak diren arren, bada hauek uztartzen dituen pertsonaia bat:
|
|
|
Bestalde, Jakin aldizkarian honakoa adierazi zen: " Joseph Conrad euskaldun bat deskubritzea, bere
|
lehen
liburuan halako indarrez gainezka egiten duena." (Jakin 101)
|
|
|
Ostegunak (1997) eta Ostiralak (1999). Trilogia baten
|
lehen
bi aleak ditugu hauek.
|
|
|
Dena den, kritika gogorrena Iban Zalduak Hegats aldizkarian eginikoa izan da.
|
Lehenik
, Ostegunak bildumako ipuin bakoitzaren kritika egiten du banan banan. Bertan, umorea eta ironia azpimarratzen ditu ezaugarri nagusitzat.
|
|
|
Kritikaren aipamen ugari ekarri zituen Andoni Egañaren
|
lehen
eleberri honek. Horietaz baliatuko gara, beraz, eleberri honen berri emateko.
|
|
|
Jon Arretxeren idatziek hasieratik bidaiekin erabateko lotura erakutsi dute. Bere
|
lehen
narrazio liburua Tubabu (1994) deituriko kronika liburua izan zen. Geroago, Tuparen seme alabak (1996) deituriko kronika liburua argitaratu zuen.
|
|
|
Urrezko triangelua deituriko bere
|
lehen
eleberrian, Bangkokera hurbilduko gaitu idazleak. Ibon Iribarrenek kokalekuaren deskribapen egokia egiten du:
|
|
|
Bertan,
|
lehenik
Bangkok hirian eta geroago beste herriska txikietan, dena da zikina. Zikinak jendez zein zaborrez bete kaleak, zikinak trabesti, homosexual eta urdangek pozten dituzten gauak, zikinak opio keak berotutako tabernak.
|
|
|
" Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu. Hiru plano hauek bigarren zatiko
|
lehen
atalean egiten dute bat. Are gehiago, plano bakoitzean gainerako planoen hainbat elementuri erreferentzia egiten zaie, plano ezberdinen arteko lotura estutuz.
|
|
|
batetik, herri ustez ezagun batera iritsi den bidaztiaren planoa: honen berri narratzaile estradiegetikoak emango digu; bestetik, bidazti horrek irakurtzen duen egunkaria dugu, eta honetan, noski,
|
lehen
pertsonako narratzaile autodiegetikoa mintzatzen da. Hala ere, azken plano honetan, batzuetan beste pertsonaia batzuek ere hainbat istorio kontatzen dizkigute:
|
|
|
Montoiaren
|
lehen
eleberri honetan intrigaz beteriko istorio bat eskaintzen zaigu: Mailu, bere mutil laguna desagertu dela ohartu ondoren, bere lagunei jakinarazi, eta desagerturiko Stalinen bilaketari ekiten dio.
|
|
|
Bere
|
lehen
eleberrian Jon Alonsok genero beltza jorratu du. Istorio honen nondik norakoa Juandeaburre Fundazioan liburu baten lapurketarekin hasten da; beraz, hau izango da aitzakia narratiboa.
|
|
|
Kokapenari dagokionez,
|
lehen
eleberrian mundu irrealak sortu ditu: espazioa, nekazari mundu asmatua.
|
|
|
Ipuin bildumak sailkatzerako orduan, hauen batasunari begiratu diogu. Hartara, datozen orriotan ikusi ahal izango duzuen bezala, hiru sailetan berezi ditugu;
|
lehenik
, ipuinen artean nolabaiteko kateaketa erakusten duten bildumak aurkeztuko ditugu; bigarrenik, bata bestearengandik independienteak edo askeak diren ipuinak eskaintzen dizkiguten bildumak aipatuko ditugu; eta azkenik, ipuin aske gutxi batzuei buruzko zenbait aipamen egingo ditugu.
|
|
|
|
Lehenik
, giza harremanak gai nagusitzat dituzten bildumak izango ditugu komentagai: bikoteen gaizki ulertuez, maitasunaz, jeloskortasunaz, gorrotoaz,... mintzo direnak.
|
|
|
Bere
|
lehen
ipuin bilduma kaleratzean liburu arina zela aitortu izanagatik kritika dezente entzun behar izan zituen alegiarrak. Beraz, bere bigarren liburuaren argitarapena zela-eta, adierazpen honen bidez defendatu zuen eginiko aukera:
|
|
|
Hau da, narratzaile estradiegetiko batek kanpo fokalizazioa darabil pertsonaia nagusia deskribatzeko. Honela, zenbaitetan hirugarren pertsonatik
|
lehen
pertsonara igarotzen da narratzailea. Lehenengo pertsonan narratzaile estradiegetikoaren beraren gogoetak ezagutarazten zaizkigu eta narratarioari irakurle izenaz zuzentzen zaio, gehienetan atalen hasieretan.
|
|
|
Estiloa ere sortu duela esango genuke. Juan Luis Zabala, Bukowski, garai bateko Montoia, Enrico Brizzi eta beste batzuk datozkigu burura, Iturriagaren
|
lehen
nobela hau alderatzerakoan, baina ez da erraza antzekorik topatzea. (Gara)
|
|
|
Pertsonaiak bere bizitza kontatzen digu: beraz, iraganean diharduen
|
lehen
pertsonako narratzaile autodiegetikoa dugu. Haatik, nobelan zehar jarraikortasuna gailentzen den arren, askotan atzera egiteak ere badira, bere senitartekoen gertaerei erreferentzia egitean.
|
|
|
Hizpide dugun hamarkada honetan Luis Mari Mujikak bost eleberri kaleratu zituen;
|
lehenik
, trilogia bat argitaratu zuen: Loitzu herrian uda partean (1992), Udarbe eta Urtuella lekuko (1995), eta Bidean ihes...
|
|
|
Mujikak plano ezberdinak eratzeko duen joerari jarraiki,
|
lehen
eleberri honetan ere bi plano eskaintzen dizkigu:
|
|
|
Beraz, Aizuko iruzkingileak Mujikaren obraz hitz egitean aipatzen zituen ezaugarriak, jada bere
|
lehen
eleberrian bertan aurki ditzakegu: " bere obran alde kontraesankorrak, paisaien testuinguru magikoa eta bizitzaren ildo sakona dira ezaugarri nabarmenenak" (Aizu!
|
|
|
Dakusagunez, bigarren eleberri honetan
|
lehen
eleberriko ezaugarriak errepikatzen dira. Eta gauza bera ikusiko dugu, trilogiaren hirugarren eleberrian ere:
|
|
|
Bukatzeko, eskerrak eman nahiko genizkioke,
|
lehenik
, Eusko Jaurlaritzari proiektu hau burutu ahal izateko diru laguntza emateagatik; bigarrenik, Jon Kortazar Uriarteri bidearen nondik norakoa zedarritzeagatik, eginiko zuzenketa eta iradokizunengatik, eta eskainitako konfidantzagatik; baita Mari Jose Olaziregiri sailkapena egiteko garaian eginiko oharrengatik eta Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriari lan honen argitaratzean lan egiteagatik; eta azk... Mila esker.
|
|
|
Jada 90 urterako poesia jorratu izanagatik ezaguna zen Iñigo Aranbarrik hizpide dugun hamarkada honetan bere
|
lehen
eleberria argitaratu zuen: Emon biar yako.
|
|
|
Ondorioz, analepsiek gidatzen dute kontakizuna. Baina, lehen mailako narraziotzat urkatzeko unea eta ekintza bera hartuz gero, atzera egiteak kanpo analepsiak lirateke, lehen mailako narraziotik kanpoko denbora batean kokatzen baitira(
|
lehen
kapitulua bera kanpo analepsia genuke). Bestalde, prolepsiak ez ditu sarritan erabili:
|
|
|
Hala ere, idazleak egoki lortzen du bi plano hauek bata bestearekin jostea:
|
lehen
eleberrian, Bob Ieregi eroetxeko zoroen artean kokatzen du; bigarrenean, era bertsuan, erakunde armatuan sator modura sartu den ertzain bat izango da istilu gehienen ardatza. Hortaz, eleberrietan zehar hain bereizturik aurkezten zaizkigun bi plano hauek estuki uztartzen dira istorioek aurrera egin ahala.
|
|
|
Espazioari dagokionez, lasartearrak eleberri batetik bestera aldaketa nabarmena egin du. Hau da,
|
lehen
eleberria Euskal Herritik kanpo kokatu du: Rotterdamen, zehazki.
|
|
|
|
Lehena
, hemen ez dagoela jazz kultura handirik. Giroa ez da hain sinesgarria.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez,
|
lehen
eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Eleberri hau hogeita bat kapitulu labur eta eranskin batek osatzen dute. Bertan, Jimenezek Atoiuntzia (1990) deituriko bere
|
lehen
narrazio liburuan aurkezturiko itsas mundutik urrundu, eta Bilbo hirian gertaturiko lapurketa baten nondik norakoak kontatzen dizkigu.
|
|
|
Narrazioaren pertsonaia nagusiak emango digu
|
lehen
pertsonan gertaturikoaren berri, hots, narratzaile autodiegetikoak: izan ere, kartzelaratua izan aurreko gorabeherak ditu kontagai.
|
|
|
Haatik, garapen kronologiko honetan zenbaitetan denbora bera errepikatu egiten da, gertaerak beste ikuspuntu batetik emanez. Ondorioz,
|
lehen
pertsonako narratzaile autodiegetikoa, hirugarren pertsona erabiltzen du fokoa beste pertsonaia batzuengana gerturatuz. Honela, hainbat paralepsi ikus genitzake:
|
|
|
Ur Apalategik bere
|
lehen
eleberri honetan hiru gazteren arteko harremanen gazi gozoak kontatzen dizkigu: Felix, Antton eta Murielen artean eratzen den harreman sare horrek osatuko ditu eleberri honen gaiak:
|