|
2000
|
|
|
Exilioan hamazazpi urte daramatzan Gaizka Sopelana bilbotarrak bere
|
lehen
eleberria dakarkigu, Txalapartaren eskutik. Amaiaren istorioa kontatzen du sentimenduz beteriko" Los contrabandistas del Bidasoa" liburuak.
|
|
|
Mingel Anjel Mintegik urteko lau sasoietan oinarrituz, honako maitasun istorioa kontatzen digu bere
|
lehen
eleberri honetan: lagun minak izaniko Amaia eta Andoniren topaketa.
|
|
|
Gorrindoren
|
lehen
eleberrian, emakume sentitzen den gizon baten istorioa kontatzen zaigu. Honela, honek dituen lotsak gainditzeko igaro beharreko bidea azaltzen digu.
|
|
|
Gorrindok bere bigarren eleberri honetan berriro ere errealismoaren ildotik aritzea hautatu badu ere, ez du inguruko giroa xehetasunez azalduko. Izan ere, bere
|
lehen
eleberrian giroak eta inguruak bideratuko dituzte pertsonaien sentimendu eta bilakaerak; oraingo honetan, ordea, gertaera jakin batek sortaraziko du bereziki amaren oinazea. Gainera, Ni naizen hori eleberrian pertsonaien garapena zehazki irudikatzen du, bilakaera nabarmena izanik.
|
|
|
Jokin Muñozen
|
lehen
eleberriaren sailkapenari dagokionez, honakoa aipatu izan da. Lutxo Egiaren ustez," eleberriari kutsu existentzialista dario." (Deia I) Xabier Aldai ere honela mintzatu zen eleberri honetaz:
|
|
|
Joxe Belmonteren
|
lehen
eleberri honen trama nagusia honetan datza: beneditarren eskola maisua den Joan heresiagatik bota egiten dute.
|
|
|
Ondorioz, ugariak dira naturaren aipuak: paisaien deskribapenak, animalien protagonismoa,... bere
|
lehen
eleberrian ikusten genuen bezalaxe. Antton Lukuren Botoiletan bilduma aintzat hartuz honela mintzatu zen Edorta Jimenez:
|
|
|
Bilbotarraren bigarren liburu hau, bere
|
lehen
eleberriarekin alderatuz guztiz bestelakoa da. Liburu honetan hamaika ipuinez osaturiko bilduma osatu du.
|
|
|
Kritikaren aipamen ugari ekarri zituen Andoni Egañaren
|
lehen
eleberri honek. Horietaz baliatuko gara, beraz, eleberri honen berri emateko.
|
|
|
Urrezko triangelua deituriko bere
|
lehen
eleberrian, Bangkokera hurbilduko gaitu idazleak. Ibon Iribarrenek kokalekuaren deskribapen egokia egiten du:
|
|
|
Montoiaren
|
lehen
eleberri honetan intrigaz beteriko istorio bat eskaintzen zaigu: Mailu, bere mutil laguna desagertu dela ohartu ondoren, bere lagunei jakinarazi, eta desagerturiko Stalinen bilaketari ekiten dio.
|
|
|
Bere
|
lehen
eleberrian Jon Alonsok genero beltza jorratu du. Istorio honen nondik norakoa Juandeaburre Fundazioan liburu baten lapurketarekin hasten da; beraz, hau izango da aitzakia narratiboa.
|
|
|
Kokapenari dagokionez,
|
lehen
eleberrian mundu irrealak sortu ditu: espazioa, nekazari mundu asmatua.
|
|
|
Mujikak plano ezberdinak eratzeko duen joerari jarraiki,
|
lehen
eleberri honetan ere bi plano eskaintzen dizkigu:
|
|
|
Beraz, Aizuko iruzkingileak Mujikaren obraz hitz egitean aipatzen zituen ezaugarriak, jada bere
|
lehen
eleberrian bertan aurki ditzakegu: " bere obran alde kontraesankorrak, paisaien testuinguru magikoa eta bizitzaren ildo sakona dira ezaugarri nabarmenenak" (Aizu!
|
|
|
Dakusagunez, bigarren eleberri honetan
|
lehen
eleberriko ezaugarriak errepikatzen dira. Eta gauza bera ikusiko dugu, trilogiaren hirugarren eleberrian ere:
|
|
|
Jada 90 urterako poesia jorratu izanagatik ezaguna zen Iñigo Aranbarrik hizpide dugun hamarkada honetan bere
|
lehen
eleberria argitaratu zuen: Emon biar yako.
|
|
|
Hala ere, idazleak egoki lortzen du bi plano hauek bata bestearekin jostea:
|
lehen
eleberrian, Bob Ieregi eroetxeko zoroen artean kokatzen du; bigarrenean, era bertsuan, erakunde armatuan sator modura sartu den ertzain bat izango da istilu gehienen ardatza. Hortaz, eleberrietan zehar hain bereizturik aurkezten zaizkigun bi plano hauek estuki uztartzen dira istorioek aurrera egin ahala.
|
|
|
Espazioari dagokionez, lasartearrak eleberri batetik bestera aldaketa nabarmena egin du. Hau da,
|
lehen
eleberria Euskal Herritik kanpo kokatu du: Rotterdamen, zehazki.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez,
|
lehen
eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Ur Apalategik bere
|
lehen
eleberri honetan hiru gazteren arteko harremanen gazi gozoak kontatzen dizkigu: Felix, Antton eta Murielen artean eratzen den harreman sare horrek osatuko ditu eleberri honen gaiak:
|
|
|
Unai Iturriagak Bilbon kokaturiko istorio bat kontatzen digu bere
|
lehen
eleberrian. Izan ere, egileak aitortu zuen moduan," istorio urbanoa kontatzen dut eta Euskal Herriko hiri bat aukeratzerakoan ez nuen zalantzarik izan." (Argia 1716) Egileak eleberria hitz hauekin deskribatu zuen:
|
|
|
Mailuix Legorburuk bere
|
lehen
eleberri honetan nekazaritza giroan kokaturiko istorio bat du kontagai. Honela laburbildu zuen argumentua Jon Casenavek Maiatz aldizkariko iruzkin batean:
|
|
|
Bukatzeko, idazleak
|
lehen
eleberrian Malcon Lowry ren Lunar Caustic liburuaren eragina nabarmentzen dela aitortu du (Berasaluze, Garikoitz: Egunkaria).
|
|
|
Donostiar honek bere bi eleberrietan zientzia fikzioa jorratu du. Bere
|
lehen
eleberrian espazioko piraten ondorioz lurreratu behar izan duen espazioko merkatari baten istorioa kontatzen digu: Juliusen istorioa.
|
|
2001
|
|
|
Eta hortxe, neure bidearen erdian. Dante konjuratuz, bizitza berri (Vita Nuova) baten atarian?, neure berezitasunaren gailur horretan, egin dut topo bi irakurketahoriekin (egia esan, hainbestetan berritu ditut, non ez baitaukak data jartzerik).
|
Lehena
eleberri handi batena da, dagoeneko, ai ene!, idazten ez diren horietakobatena. Ez naiz obra batez ari, asaldura batez baizik; niretzat, asaldura horrekBolkoski agurearen heriotzarekin iristen du gaina, bere alaba Mariari esaten dizkionazken hitzekin; herioren hurbilez, bi izaki horiek, aurrez inoiz maitasunarenberbakera (berbakeria) erabili gabe elkar maite zuten bi izaki horiek inarrosten dituensamurtasun eztandarekin (R.
|
|
|
Ondorengo asmakuntzaSaizarbitoriari zor diogu. Elsa Scheelen argitaratu zen urte berean argitaratu zenEgunero hasten delako, polifonia linguistikoa agerian ezartzen duen
|
lehen
eleberria. Ehun metro eleberriarekin hizkuntzen nahasketa oraindik sistematikoagoaeta errealistagoa egin zen, are gehiago, eleberriaren ekintza euskal ingurumenbatean kokatzen dela (aurreko lanean ez bezala) kontuan hartzen bada?, euskarakerrealitatean bizi duen egoera diglosikoa baliabide narratologiko honi esker inoizbaino hobeki adieraziz.
|
|
|
Hots, errealismoak zerikusia duke ofiziala edo komunzki onartua ez den besteerrealitate batekin. Don Kixote
|
lehen
eleberri modernoaren errealismoa zalduntzaliteratura zaharkituaren konbentzionalismoen gezurra agerian ezartzean datza.Cervantes en aurreko literaturak balio aristokratiko idealen inguruan ardazturikomundu irreala aurkezten zuen, eta irrealtasun hori da, hain zuzen, kixotekeriek, beren patetikotasunean, salatzen dutena. Ez da gauza ezdeusa, eta ez zaioke kasualitate hutsari zor, lehen eleberri modernoaren gune problematikoa literaturaren etaerrealitatearen arteko loturaren arazoa izatea.
|
|
|
Don Kixote lehen eleberri modernoaren errealismoa zalduntzaliteratura zaharkituaren konbentzionalismoen gezurra agerian ezartzean datza.Cervantes en aurreko literaturak balio aristokratiko idealen inguruan ardazturikomundu irreala aurkezten zuen, eta irrealtasun hori da, hain zuzen, kixotekeriek, beren patetikotasunean, salatzen dutena. Ez da gauza ezdeusa, eta ez zaioke kasualitate hutsari zor,
|
lehen
eleberri modernoaren gune problematikoa literaturaren etaerrealitatearen arteko loturaren arazoa izatea.
|
|
|
Aingeru Epaltza, Rock & Roll; Juan Luis Zabala, Agur, Euzkadi; Luis Mari Mujika, Memoria galduak; Aitor Arana, Onan eta Ipuin entzulea, kasu. Hauekin batera, hainbat idazle berrik ere beren
|
lehen
eleberria eskaini ziguten epe jakin honetan. Honako hauek dira plazara lehen aldiz jauzia egin duten ahots berriak:
|
|
2002
|
|
|
Hamabi urtetik aurreragoko irakurleei zuzendua dago Jasone Osoro idazlearen «Jara», idazle elgoibartarrak gaztetxoei zehazki eskaintzen dien
|
lehen
eleberria. Hamairu urteko neskatila da Jara.
|
|
|
Nola atzeman duzu «Lagun Izoztua» bere
|
lehen
eleberria?
|
|
|
Bada, hamar bat urteko aldearekin argitaratu diren hiru eleberri idatzi ditu Arantxa Urretabizkaiak alegia «Zergatik Panpox» (1979), «Saturno» (1987) eta «Koaderno gorria» (1998) eta hauei begiratuz gero, epe honetan donostiarraren eleberrigintza bilakaera jakin bati atxiki zaiola ikus daiteke. Izan ere,
|
lehen
eleberrian indeterminazioa da nagusi (denboran, espazioan, ahotsetan, pertsonaietan...), baina bigarren eleberrian jada indeterminazio horiek murriztuz joan dira, eta azken eleberrirako, murriztapenak oso aipagarriak dira, determinaziorako urratsak emanez (denbora eta espazio zehaztuak, pertsonaia definituagoak, ahotsen loturak eta narrazio mailak oso ongi zehaztuak daude). Hartara, «Zergatik Panpox»en konta teknikei eskaini zien arreta arinduz joan da, eta «Koaderno gorria»n tradiziozko konta moldeetatik gertuago ibili da.
|
|
|
Nafarroako artizarra (Elkar, 1984) izan zen autoreak argitaratutako
|
lehen
eleberria. Erdi Aroan kokatua den arren, ez zuen eleberri historikoa izan nahi.
|
|
|
Gizona bere bakardadean (Pamiela, 1993) da ildo berri honetan sartzen den Atxagaren
|
lehen
eleberria. 15 hizkuntzatara itzuli dute eta sari garrantzitsuak hartu ditu:
|
|
|
129), Zarateren eleberria ahozkotasunaren sinfonia da, eta nagusitasun estilistiko nabarmena erakusten du. Alegorikoa da, orobat, Anjel Lertxundiren (1948)
|
lehen
eleberria, Ajea du Urturik (1971), zeinarekin hasiera eman baitzion euskal literaturaren panoramako ibilaldi nobelistiko distiratsuenetako bati. Lertxundik Filosofia eta Letrak ikasi zituen Donostia, Erroma eta Valentzian.
|
|
|
Bi
|
lehen
eleberri haiek lortu zuten arrakastaren parekoa izan zen hirugarrenak sortutako harridura. Nahiz eta Ene Jesus (1976) hark 1982ko Kritika Saria irabazi, hiru edizio besterik ez dira egin orain arte, eta bere garaian" zientifikoa" eta" zaila" zela esan zuten zenbait kritikarik.
|
|
|
Protagonistak, Xabier Nolotolonek, gutunak idazten dizkio hiru urtean bere berririk batere helarazi ez dion Virginiari. Testuan berriro azaltzen dira, aipatu pertsonaiaz gain,
|
lehen
eleberrian agertzen ziren leku fiktizio berberak: Iverst eta Sendler.
|
|
|
Autorearen
|
lehen
eleberriak, Abuztuaren 15eko bazkalondoak, eleberri ataleko Irun Hiri Saria irabazi zuen 1978an. Obra erakargarria da, forma aldetik ongi eramana, eta estrategia narratibo moderno ugari eskaintzen dituena.
|
|
|
Urretabizkaiak erabilitako teknika eta estrategia narratiboak ahozko tradiziotik hurbilekoak dira (errepikak, metaketak, errimak, kantuak, eta abar), guztiak haur hizkeraren erregistroaren erabileraz areagotuak, eta plastizitate handia ematen diote eleberriari.
|
Lehen
eleberri honetako prosa berri eta aproposak ez zuen jarraipenik izan autorearen ondoko lanean, 1987an, Saturno eleberriarekin [itz.: Saturno, Alfaguara, 1990], norabide poetiko berria eman baitzion bere ibilbideari.
|
|
|
Haizeaz bestaldetik. Bertan, autoreak ostera jorratu zuen bere
|
lehen
eleberrian agertu zuen problematika existentziala: gizakia absolututasunaren xerkan.
|
|
|
Ukoreka (Txalaparta, 1994), Badena dena da (Txalaparta, 1995) eta Arian ari (Txalaparta, 1996) nobelek trilogia osatzen dute; bere XX. mendearen lehen erdiko Nafarroako herritar xumea eta egilearen pentsaera islatzen dira.
|
Lehen
eleberria, Ukoreka, narrazio bikaintzat hartu zuten euskal kritikariek, eta indar eta aberastasun handiko kontakizuna da. Eleberriak Beñaten bizitza kontatzen digu, narratzaile estradiegetiko heterodiegetiko orojakile baten ahotik:
|
|
|
Euskal eleberrigintzaren aurrekarien artean, Joan Antonio Mogelen Peru Abarka aipatzen da (1820an idatzia, baina 1880 arte argitaratu gabea). Mitxelenarentzat hura izan zen euskaraz idatzitako
|
lehen
eleberri saioa (ik. K. Mitxelena, 1968:
|
|
|
Beti ere ohiturazko poetikaren alorrean kokatuak badira ere, zenbait berrikuntza nabarmen ageri zuten diskurtso narratiboaren mailan. Usauri (1929)
|
lehen
eleberriak kostaldeko herri bateko berezitasun eta ohiturak kontatzen dizkigu, eta narratzaile orojakilea erabiltzeaz gain, aurrekoetan baino sekuentzia objektiboagoak tartekatzen ditu. Zenbait narrazio maila erabiltzeak eta pertsonaien hizkera heteroglosikoa transkribatzeak gerraondoko eleberri lirikoaren aitzindari bihurtu dute (ik.
|
|
|
Poesia izan zen generorik landuena, besteak beste, errazagoa zelako poema deslaiak argitaratzea obra osoak baino, eta 1940 eta 1950 artean argitaratze jarduera normalizatua izatea ia ia ezinezkoa zelako. Euskal eleberrigintzaren kasuan, bederatzi urte pasatu ziren gerra aurreko azken obra argitaratu zenetik (Uztaro, 1937) 5 1946an Buenos Airesko Ekin argitaletxean Joan Antonio Irazustaren Joanixio argitaratu zen arte6 Iberiar penintsulan 1950ean argitaratu zen
|
lehen
eleberria, Jon Etxaideren AlosTorrea eleberri historikoa.
|
|
|
Bere
|
lehen
eleberriak, Leturiaren egunkari ezkutuak (1957), markatu zuen filosofia existentzialistak eragindako ibilbide literarioaren hasiera; eragin hori nabarmenagoa izan zen lehen hiru eleberrietan, zeinetan, J. Juaristiren arabera (1987b), hautsi egin baitzen ideologiaren eta literaturaren arteko oreka, eduki ideologikoa nagusiaraziz literarioaren kaltetan. Leturiaren egunkari ezkutuan Leturiaren eta Mirenen arteko maitasun harremanaren historia kontatzen da, eta harreman hori, eleberrian agertzen diren harreman pertsonal guztiak bezalaxe, porrot egitera kondenatuta dago hasiera hasieratik.
|
|
2003
|
|
|
Ene ohiko lanak Zuricheko Egunkari Berria izenekoan Kertész i buruzko artikulu bat irakurtzera eraman ninduen: artikulua biziki interesgarria iruditu zitzaidanez, peskizan hasi nintzen eta, txiripa hutsez, gurekin lanean dabilen alemanerako itzultzaileari (hungariarren diasporako seme bat, txilen jaioa) idazle haren berri galdetzean, sutsuki goretsi zidan Kertész en idazlana; areago, zaletasun hutsez, Jaio gabeko semeagatiko Kaddish lanaren (espainieraz argitara eman zen haren
|
lehen
eleberria) itzulpena hasia zuen.
|
|
2005
|
|
|
Kontakizun liburuak argitaratzen hasi zelarik, bere laugarren liburu eta
|
lehen
eleberri den El libro de mis primos harekin Uruguaiko itzala irabazi eta Julio Cortazarren adiskidantza eskuratu zuen: Cortazarrek bere eskuizkribu baten ia berdin berdina zen idazlanaren autorea ezagutu nahi zuen; baina, aitortu zuenez, Peri Rossiren liburua irakurritakoan, berea zakarrontzira bota behar izan zuen.
|
|
2006
|
|
|
Toni Morrissonen presentzia Parisen, 2006ko azaroko hilabete guztian Louvren, Etranger chez soi, (The foreigner' s home), hautatu tematikaren inguruan, gertakari nagusia izan da. Sortzez, Chloe Anthony Wifford, Ohioko Lorainen 1931n sortua, 1993ko Nobel sariduna, abantxu berrogei urtetan hasi zen bere
|
lehen
eleberriaren, Bluest Eye, argitaratzen. Jainkoari begi bluen ukatea eskatzen dion nexka ttipi baten istorioa.
|
|
|
|
Lehen
eleberri honen ostean, izentxoa du Estebanek eta han hemenkazutabeak idazten hasten da, batez ere politikari buruzkoak.
|
|
|
Behin Yoyesen ahizpa bat ikusi nuen telebistan, ETAkide ohia bera ere (torturengatik gorra zen belarri batetik), hilketaz hitz egiten.Bere seme alabak jaten zituen munstro bat zela ETA esan zuen. Nire
|
lehen
eleberrian Yoyesen hilketan oinarritu nintzen kapitulu bat idazteko eta orain irakurriegingo dizuet:
|
|
|
Nire
|
lehen
eleberrian agertzen den beste gai sozial bat, etxebizitzen prezioada. Gazte talde batek agentzia inmobiliarioen kontrako ekintzak burutzen ditu, kristalak hautsiz eta pintadak eginez.
|
|
|
Ez zen hil baina behatz batzuk galduzituen. Antzeko pasadizo bat nuen idatzita nire
|
lehen
eleberrian.
|
|
|
Eta ez da ahaztu behar Primo Levi nazien kontzentrazio esparru izugarrieneanegon zela. Idazle italiarraren hitz horiek irakurri baino askoz lehenago horrelapentsatzen nuelako idatzi nuen nire
|
lehen
eleberria. Pizgarria Yoyesen hilketa izanzen.
|
|
2007
|
|
|
1956tik lanean zen Arantzazun Jorge Oteiza, Quousque tandem 1962an argitaratuko duena, beste zeinu kolpe ozen bat. 1957an argitaratu zen Txillargediren Leturia, euskarazko
|
lehen
eleberri modernoa aldarrikatua izan dena... Urte haietan ere lehen ikastola, euskararen idazketarako oinarria Arantzazuko Biltzarrean, Auñamendi argitaletxea, edota Lan Kide Aurrezkia.
|
|
2008
|
|
|
1927tik 1929ra hemen bizi izan zen Antoine de Saint Exupery, eta Cap Juby n, sasoi hartan Tarfayak izen hori zeukan? idatzi zuen Courrier du Sud bere
|
lehen
eleberria. Gaur leku desolatua bada, pentsa nolakoa izango zen duela laurogei urte Espainiako protektoratuko hiriburua.
|
|
|
1919ko lehen alean, Barojaz gain Aranaz Castellanos-en Begui> eder> ele berria tirokatzen du molde ironiko berdinaz. Liburuak, Euskaldunak ditu gai bezala hartzen bainan, haien gutiesteko, Lhande-k dionez, bai pertsonaien sinesgarritasun eskasagatik, baita ere kondaketaren ahuleziarengatik, eleberri txarra da Bilboko kazetari ohiaren
|
lehen
eleberri hori.
|
|
|
Lhande n arabera, Agirre-k ez du hizkuntza bortxatzen egin ahala dote re bilakarazteko. Bere
|
lehen
eleberrian hala egin zuen, Auñamendiko> lorea> (1898), hain zuzen. Bainan, ordutik hara Agirre-k ulertu omen zuen, berak> bere> begiez> ikusitako> > bat> zuzentzea, > lenagoko> kondaira> zarrak> jostea> > zurrago> izango> zala?.
|
|
|
Aipagarria da Txomin Agirreren kasua. Izan ere, idazten Azkueren aldizkaria sortu aurretik hasi bazen ere, beste atal batean ikusi denez, bere
|
lehen
eleberria, Auñamendiko lorea izenekoa, Euskalzalek 1897an antolaturiko lehiaketaren kariaz idatzi zuen, saria irabazi eta argitaratuz. Zentzu berean, Evaristo Bustintza. Kirikiño?
|
|
|
Berak pertsonalki arrakastarik izan ez zuen arloetan ere (literaturan eta musika konposizioan adibidez), besteei bidea ireki eta oinarriak eskaini zizkien. Adibidez, Txomin Agirrek Azkuek antolaturiko lehiaketa baterako idatzi zuen bere
|
lehen
eleberria; Guridik bere Diez melodías vascas obrako zortzi doinu Azkuek bildutako kantutegitik atera zituen; Gabriel Arestik Euskalerriaren yakintzan ezagutu ahal izan zituen hainbat herri tradizio; Euskal hiztegi modernoa egiteko Azkueren Tourseko hiztegia izan zen oinarrietako bat; eta Euskaltzaindia egundaino mantendu bada, Gerra Zibilaren etena gaindituz, Azkuek horretarako ardura berezia ...
|
|
|
70eko hamarkadako Erroman kokatu du Fertxu Izquierdok bere
|
lehen
eleberria, zinema eta errealitatea lotuz
|
|
|
1972an heldu zen Bruce Lee Erromara, bere hirugarren filma zen The Way of the Dragon grabatzera. Chuck Norris borrokalari estatubatuarraren eta Leeren Koliseo aurreko norgehiagokarekin bukatzen da filma, borroka arteen zaleek mendeko borroka deitzen dutenarekin, eta hori hartu du Fertxu Izquierdok (Iruñea, 1975) Pamiela argitaletxearekin atera duen bere
|
lehen
eleberriaren izenburutzat: Mendeko borroka (Asalto a Roma).
|
|
2009
|
|
|
Nik dakidala euskaratu zaion
|
lehen
eleberri honetan (L' education d' une fee, 2000), aipatutako bide beretik jo du egileak: Nicolas Rockel jostailu asmatzaileak bere bizitzako emakumea (eta semea) ezagutu ditu, halabeharrez, Air Franceko autobus batean; elkarrekin urte batzuk eman ondoren, baina, Ingrid emazteak utzi egingo duela esaten dio, zergatik eta" maite duelako".
|
|
|
Irati Jimenezen
|
lehen
eleberri luzea, Nora ez dakizun hori
|
|
|
Irati Jimenez mundakarrak Nora ez dakizun hori izeneko bere
|
lehen
eleberri luzea kaleratu du gaur goizean. Idazle gazteentzako Igartza bekaren azken edizioan accesita lortu zuen Jimenezek eta haren laguntzaz plazaratu du lan berria, Elkar argitaletxearen eskutik.
|
|
|
Denbora eta ahots desberdinak abilki nahastuz eta pertsonaien nortasunean sakon barneratuz, bizitza bera bihurtu du kontagai Alberdik, bere
|
lehen
eleberrian.
|
|
|
Bere formakuntzagatik (Historian Lizentziatua), errealismoarekiko duen gustuagatik eta asmo intelektualetatik aldenduz narrazioan erabiltzen duen era naturalagatik, kritikarien artean galdosiano kalifikatzailea jaso du. Zortzi eleberri argitaratu ditu Mimoun bere
|
lehen
eleberriarekin hasita. Crematorio lanarekin 2008an Kritikako Sari Nazionala irabazi zuen.Maiatzean Ramón Chao eta Ignacio Ramonet
|
|
|
Aita Rafael Sánchez Mazas idazlea eta ama italiarra zituen Rafael Sánchez Ferlosiok. Erroman jaio zen 1927ko abenduaren 4an eta Industrias y andanzas de Alfanhui (1951) eta El Jarama bere
|
lehen
eleberriekin mundu mailako oihartzuna lortu zuen. Azken lan honekin, gainera, 1955eko Nadal Saria eta 1956ko Kritikaren Saria eskuratu zituen.
|
|
|
Ordurako, 1950ean, bigarren senarra utzi eta seme txikiena hartuta Londresa jo zuen, bere idazkiak besapean. Urte hartan bertan Belarra kantari argitaratu zuen, bere
|
lehen
eleberria. Haren atzetik beste asko etorri ziren, bere esperientzia fikzio bihurtzeko trebezia erakusteaz gainera, antikolonialismoa edo feminismoa defendatzearen fama eman ziotenak, berak etiketa guztiak arbuiatu arren.
|
|
|
1962an idatzi zuen bere
|
lehen
eleberria, Amodiozko baratzetan izenekoa. Lehenbiziko ipuinak ere garai horretakoak dira:
|
|
|
Albert Sanchez Piñolen La pell freda
|
lehen
eleberri arrakastatsua euskaratu dute Zigor eta Lander Garro anaiek
|
|
|
Aulki jokoa bere
|
lehen
eleberria argitaratu du Uxue Alberdik, 36ko gerraren inguruan giroturikoa
|
|
|
Beren bizitza kontatzeko eskatu zien, xehetasunak, eurek garrantzirik ematen ez zizkieten gertaera horiek. Eta gezurra idatzi nahi zuenez, ez ditu entzundako istorio horiek kontatu Joseba Jaka bekari esker Elkar argitaletxearekin kaleratu duen Aulki jokoa
|
lehen
eleberrian: testuingurua edukitzeko baliatu ditu soilik, eta, hortik aurrera, ezer gutxi.
|
|
|
Arrakastatsua, antropologo kataluniar baten
|
lehen
eleberri hau. Milaka ale saldu omen du, eta 25 hizkuntza baino gehiagotara itzuli da, argitaletxeak dioenez.
|
|
|
Badu Larrua hotz ek zer saldu, zein giltza literariotan den idatzirik ikusita. Harrapatu, are bahitu ere egiten du irakurlea, meritu makala ez dena, ez horixe!, bere
|
lehen
eleberria idatzi duen zientifiko saiakeragile batentzat. Frogatzen du, ongi frogatu ere, narrazio baten trikimailuak menderatzen dituela, bai zertzeladen kontakizunaren erritmoari, bai irakurlego zabal batengan interesa piz dezaketen osagai narratiboei, bai idazkerari dagokienez, esperimentu estilistiko eta literarioetan sartu ezean ere.
|
|
|
Salinger idazlearen inguruan legenda handia sortu da azken hamarkadetan. 1951n bere
|
lehen
eleberria The Catcher in the Rye (Zekale artean harrapaka) mugarri gisa hartu zuen kritikak, baina haren atzetik mende erdiko isiltasuna besterik ez du eman idazleak. Ez du berriro ezer kaleratu eta erabateko anonimotasunean eman du bizitza osoa.
|
|
|
Idazlearen laugarren eta azken emaztea izan den Dorothea Muhrrentzat gutxiengoen idazlea izan da eta izango da Onetti. Hastapenetatik gertatu zitzaion hori, 1939an El pozo
|
lehen
eleberria idatzi zuenean inork gutxik erreparatu zion obra hura gaztelaniazko literaturan mugarria zela. –Kaleko pertsonen hizkuntza imitatzen lehena izan zen?, nabarmendu du Mario Vargas Llosak.
|
|
|
–Kaleko pertsonen hizkuntza imitatzen lehena izan zen?, nabarmendu du Mario Vargas Llosak. Zehazki, gaztelaniazko
|
lehen
eleberri modernoa izan dela dio Onettik sortu zuen unibertso partikularrari buruz. Orduan eraiki zuen gerora bere literaturan konstantea izan den etsipenerako giro hori, konponbiderik ez dagoen toki hori,, hainbeste edertasunik ezean, onartzerik ez dagoen?
|
|
|
Amaren eskuak lanak (Elkar, 2006), Karmele Jaioren
|
lehen
eleberriak, harrera ona izan zuen bere garaian, eta arrakasta bidean jarraitzen du. Egun, Baleuko ekoiztetxea eleberrian oinarrituriko film gidoi bat egiteko proiektua aztertzen ari da, baina aurrera egingo duen edo ez esateko goiz da.
|
|
2010
|
|
|
Literaturan egindako lanekin sari mordoa irabazi zituen, tartean Nadal Saria (1948), Kritikaren Saria (1953), Asturiaseko Printze Saria (1982), Espainiar Letren Sari Nazioanala (1991) eta Cervantes Saria (1994). BibliografiaLa sombra del ciprés es alargada da bere
|
lehen
eleberria, eta lan horrekin lortu zuen 1948an Nadal Saria. Jarraian kaleratu zituen, bestak beste, Aún es de día (1949), El camino (1950), Mi idolatrado hijo Sisí (1953), La hoja roja (1959), Las ratas (1962), Cinco horas con Mario (1966), Parábola del náufrago (1969), Las guerras de nuestros antepasados (1975), Los santos inocentes (1981), Señora de rojo sobre fondo gris (1991), Coto de caza (1992). La mortaja (1970) lanean hainbat ipuin bildu zituen, eta hamabost urte geroago El tesoro eleberri laburra kaleratu zuen.
|
|
|
Azpijokoak hizpide dituen antzezlana dugu. Ikasle batek bere
|
lehen
eleberriaren eskuizkribua erakutsi dio bere literatur irakasleari, idazle ezagun bat dena. Berriz ere arrakasta izateko irrikatzen, idazleak gaztea hil eta haren lanaz jabetzea erabakitzen du.
|
|
|
Fermin Etxegoienek EITBko hainbat saiotan izan da gidoilari lanetan (Katu Kale, Lau Haizeetara, Kalaka, Anitzele...) eta Gazteako Ekaitz Perfektua saioa zuzentzen du egun. Egunkarian, Berrian, Argian eta El Paisen ere kolaborazioak egin ditu. Autokarabana bere
|
lehen
eleberria da, baina aurretik Neurona eta Zeurona saiakera argitaratu zuen, Pamielaren eskutik.
|
|
|
Elkarrizketarako tartea Gotzon Barandiarani eskainiko diote. Larrabetzuko idazleak bere
|
lehen
eleberria argitaratu du, Errotik izenekoa. Liburu berriaren karietara eta orain arteko bere poeta ibilbideari buruz ariko dira berbetan Barandiaranekin.
|
|
|
Ohar txiki bat egin nahiko nioke, modurik adiskidetsuenean, Jacintori. Ados nago Aulki jokoaz esaten dituzunekin, bereziki, Alberdiren
|
lehen
eleberri honek egin digun inpresio onarekin. Baina «eszenatoki konstunbrista» ikusi dudanean, eta barkatu, apur bat asaldatu naiz eleberriak ez baitu ez xedez, ez kontamoldez, kostunbristatzat har dezakegun ezer.
|
|
|
Gaiaz beste egitera gonbidatu nahi zaituztet nik orain; nik Uxue Alberdiren Aulki jokoa hartuko dut ahotan. Idazle gazte baten
|
lehen
eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan. Hiru emakume edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez. Lehena, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasunez, sentiberatasunez begiratzen duten begi batzuek kontatzen dute.
|
|
|
Eztabaida itxi baino lehen, iaz argitaratutako liburuen artean bat aipatu nahi nuen, harribitxia, ia pasa egin baitzait irakurtzea ere. Aipamen soilean besterik ez bada, hona ekarri nahi dut Ez obeditu inori, Mikel Perurenak argitaratu duen
|
lehen
eleberria. Hasteko, istorioa bera da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza:
|
|
|
Badirudi, autorea, John LeCarré balitz bezala, alde guztien ikuspuntuak, zehaztasunak, gorrotoak, inbidiak, gorabeherak azaltzeko trebatu dela. Aldiz, eta esan bezala, Pontvieux en
|
lehen
eleberria da.
|
|
|
Eta orain idazlea. Zure
|
lehen
eleberria argitaratu da (duzu!, gero itzuliko gara gai horretara!): ETA Estimated Time of Arrest.
|
|
|
Idazle, itzultzaile, konposatzaile eta bidaiari ibilbide luze zabala izan zuen arren, ospea, eta kritikaren onarpena
|
lehen
eleberriarekin iritsi zitzaion. Aurten dira ehun urte The Sheltering Sky ren egilea jaio zela(), 1991 urtean Bernardo Bertoluccik zinemarako egokitu zuen eleberria.
|
|
|
Galeuzca haren ondoren gutxi gorabehera, nire
|
lehen
eleberriaren nolabaiteko harrera ona ikusi eta gero, agian gaztelaniaz ere argitara zitekeela pentsatu nuen inuzenteki. 1992an zehar egin nuen itzulpena, baina ez nuen orduan erdaraz argitaratzea lortu.
|
|
|
Ipuinak bazeukan ikaslearen istorioari kontrapuntua jartzen zion beste istorio bat, bere biktima hil ezin duen ETAkide bati buruzkoa, non polizia torturatzaile eta hiltzaileak agertzen diren. Ipuina, beraz," ekidistantea" zen, nire
|
lehen
eleberria bezala, eta ez dut uste epaimahaia osatzen zuten Raúl Guerra Garrido eta gainerakoei ipuinaren bigarren zatia gehiegi gustatu zitzaienik. Ia ziur nago ETAk hiltzen zuen poliziaren alabaren partea bakarrik aurkeztu banu, lehen saria lortuko nukeela.
|
|
|
Hasieran Saizarbitoriaren narraziogintza osoari buruzko ikerketa egitea zen nire asmoa, baina lanean hasi nintzenean nahiko berehala konturatu nintzen eleberri haiek, aldez aurretik oso mamitsuak zirela nekien arren, uste baino askoz gauza gehiago zituztela beren barrunbeetan.
|
Lehen
eleberria sakonki aztertu ondoren nahiko garbi nabarmendu zitzaidan lehen etapa osatzen zuten aurreneko hiru eleberriez bakarrik egin nuela tesia, ibilbide erakargarri eta konplitua burutzen zutela ikusi nuelako, hasieran nik uste baino abentura literario biribilagoa. Bostehun foliotik gora atera ziren azkenean.
|
|
|
Ni ere joan nintzen behin Juan Martinek eramana, Langraitzekora. Esperientziak nire
|
lehen
eleberrian izan zuen nolabaiteko isla.
|
|
|
Nire helburua liburuarekin indarkeria gaitzespena sentiaraztea zen, bi biolentziak kritikatzea inplizituki, oso kontateknika objektiboen bitartez literatura engaiatuegia egin gabe ere. Euskal literaturan inplizituki ETAren indarkeria garbi kritikatzen zuen
|
lehen
eleberria izan zen, guardia zibilaren kuartel etxe bati egindako erasoa barrutik narratuz adibidez, ETAk hildako eta zauritutako umeen eta emakumeen ikuspegitik, ez guardia zibilenetik bakarrik. Jimu Iturraldek El PaÃs egunkarian idatzitako artikulu batean tesi eleberria zela esan zuen.
|
|
|
onak eta gaiztoak omen dira paper posible bakarrak, eta gu beti gaude onen aldean noski. Mundua bi lubakitan banatzearen kontra nengoelako idatzi nuen nire
|
lehen
eleberri hura. Pizgarria Yoyesen hilketa izan zen.
|
|
|
|
Lehen
eleberri hura 1990eko Azkue sarira aurkeztu nuen eta bigarren gelditu zen Aitor Aranaren Afrikako semearen ostean. Xabier Mendiguren Elizegik liburuaren berri jakin zuen eta telefonoz hots egin zidan, ea Elkar argitaletxean aterako nuen galdetzeko.
|
|
|
Bakarrik zebilen eta Ikerren gurasoek nolabait adoptatu zuten. Emakumeak kontatu zien idazle baten emaztea zela, nahiz orduan inor gutxik ezagutzen zuen Coelho, artean lehertu gabe zegoelako Alkimista
|
lehen
eleberriaren arrakasta itzela.
|
|
|
" Zer dela eta orain?!" arraildu zitzaion ahotsa Maitaneri. " Nire
|
lehen
eleberria idazten hasi naiz" iragarri zion orduan, erronka doinua saihesteko lanik hartu gabe. Maitaneren gurasoenean Eguberriko bazkaria egitera igo ziren arren, bukaeraren hasiera izan zen.
|
|
|
Azkenean gauzak argi dituen norbaiten emaitza da.
|
Lehen
eleberri zapuztu hura euskal egoera politikoa usteltze fase aurreratuan sartua zelarik idazten hasi zen, Gizona bere bakardadean eta Hamaika pauso irakurri ostean. Bi eleberri hauetan ETArekiko deslilura bizi zuten pertsonaiak ziren protagonista, ulertu zuenez, eta antzeko nobela eratzen saiatu zen, presaka, anakronizitatearen mamuari behingoz izkin egiteko asmoz.
|
|
2011
|
|
|
Itxaso Araquek bere
|
lehen
eleberria argitaratuko du Agustin Zubikarai nobela bekari esker. Izan ere, donostiarraren Damutzen ez direnak proiektuak irabazi du aurten Ondarroako Udalak eta Elkar argitaletxeak antolatzen duten lehiaketa.
|