|
2000
|
|
|
Urtean behin, edota bi urtez behin, etortzen zaizkigu, Errege Magoak bailiran, eta inguratzen dira gureganaino hau eta bestea eskainiz, hau eta bestea esplikatuz, ustez egia dena hobe apainduz eta gezurra dena itxuraldatuz, eta niri Iris Murdoch idazlearen aipamen hura datorkit gogora: " Isiltasun eta ausentziaren duintasunaren ondoren,
|
hitzaren
arrunkeria". Gure botoa jaso eta segidan alde egiten dute bat, bi, lau urterako beren eserlekuetara, momentuan momentuko erabakiak hartu eta indarrean jartzera, behin baino gehiagotan partidu bati botoa eman dion pertsona hori ezin harrituago uzteko bada ere.
|
|
|
deritzo, esan nahibaita, gorputza mintzabide bilakatzen dela. Eritasunaren eta
|
hitzaren
arteko harremanaren aurkikuntza ez dagokio Freud-i; zientziaren diskurtsoan txertatu aurretikere oso ongi zekien medikuntzak, hein handi batean hitzen bidez eragiten zuela. Etaerlijioak oso ongi ezagutzen du aitortzaren eta barkamen hitzaren arintze balioa.
|
|
|
Eritasunaren eta hitzaren arteko harremanaren aurkikuntza ez dagokio Freud-i; zientziaren diskurtsoan txertatu aurretikere oso ongi zekien medikuntzak, hein handi batean hitzen bidez eragiten zuela. Etaerlijioak oso ongi ezagutzen du aitortzaren eta barkamen
|
hitzaren
arintze balioa.
|
|
|
Psikoterapia ororen sailkapenaren hastapenean, Bestearen
|
hitzaren
eraginean sinesten dut. Zer egin behar duen esaten dion Bestearen existentzia da psikoterapiaororen giltzarria; sufritzen duen subjektuak men egiten dio Beste honi, eta beronenonarpenaren zai dago.
|
|
|
Terapia taldeetan bereziki agerian jartzen diren egoera hauek, taldeko gainerako kideek angustiaz eta ondoezaz bizi dituzte, nola eta zergatik jakin gabenorbaitekiko gorrotoa sentitzen baitute. Hain zuzen, bizitzako edozein egoeratangerta daitezkeen egoera hauek,
|
hitzaren
eta ulermenaren bidez lantzea eta gainditzea ahalbidetzen du talde terapeutikoak.
|
|
|
Gure psikearen barruan bizirik dirauten biztanleok beti ekintzan dihardute: elkarri begira, desiratzen eta gorrotatzen duten objektuak, ezinbesteko tiobiboenirudikapen zatikako edo osoak,
|
hitzaren
esanahi teatralean? (o.c.
|
|
|
Horregatik, etiketa moduan esaldiaren sintagma kopurua, fokoaren egongunea eta silaba kokatzen densintagma ere ematen dira. Horrez gain, azentu unitate bakoitzeko eta silaba bakoitzeko, dagoeneko
|
hitzaren
silaba kopurua eta hitzaren barruan duen egongunea ere adierazikoditugu.
|
|
|
Testuinguru honetan. Kultura? (. Musika?) hitzak bere zentzu sakonena bereganatzen du eta. Gizarte?
|
hitzaren
sinonimo bilakatzen da. Eta hala bada,. Kultura Gizarte?
|
|
|
– Aparatu
|
hitzaren
erabileraren azterketa luze eta kuriosoa gerta liteke hizkuntzalaritzaren esparrutik atera gabe ere... Gure fonologiazko eskoletan bertanikusi izan dugu nola erabiltzen duen Garcia Calvo-k, ahoskerari buruzkolanen hit paradeko goren postuetan behar lukeen lan horretan (Garcia Calvo, 1989).
|
|
|
Erlatibozko esaldietan oso lagungarriak izaten dira tilet hauek, argiro adierazten baitigute nola ebaki edo ahoskatu behar diren esaldiak, klarki adierazten baitigute aditz trinko edo laguntzailearen eta atzean daraman
|
hitzaren
arteko elkarren segidako kolpe fonikoa.
|
|
|
Irrati lengoaiaren ikasketak soinuen mundua hobeto uler dezadan eragin dit, baita Gutenberg-en aurreko gizarteek formen edertasuna ahoz nola adierazten zuten konpreni dezadan ere. Nahiz eta, irratia
|
hitzaren
inflexioa itzultzen lagundu digula esatenan dauden gizarteen eta inprimategien kulturari dagozkionen artean dauden diferentziak txikiesten. Irratiak eta telebistak ez dute oraindik lortu egintza komunikatibo oro zuenean mcluhanismoak arrazoia eduki, erratu egin da, ahozko tradizioaren menpetan testuak duen eragina gainditzea.
|
|
|
Adibide bat besterik izan nahi ez zuen bidaia luze samar honek5, telegrafikoki azaltzeko ahalegin guztiak egin arren, gure lanaren helburua gaindituko lukeen atearen aurrean jartzen gaitu. Baina, teorien garrantzia gutxietsi gabe, uste dugu, edozein fenomeno sozial eta politikorekin gertatzen den bezala, nazionalismoarena guztiz historikoa dela eta bere errealitate dinamikoan aztertu behar dela; izan ere, nazio
|
hitzaren
esanahiak historian zehar izan duen aldaketa ikusi besterik ez dago6 (teoriak alde horretatik soilik izango zaizkigu baliagarri). Hain zuzen, ez dago onarpen zabala izan duen nazionalismoaren inongo teoria zehatzik7, eta kontzeptu horrek izan duen bilakaera historikoa ikusi ondoren, agian nazionalismoaz baino nazionalismoez hitz egin genuke.
|
|
|
Eta asko lasaitu ninduen beste zerbait ere egin zuen, ordurarte ez Rocíok, ez Jabik, ezta Txemak berak ere hain era benetakoan lortu ez zuten zerbait: nire izena aipatu zuen behin eta berriro, bost hizki horiek gozatuz bezala, Eider
|
hitzaren
txoko guztiak deskubrituz bezala, eta Eider, Eider esaten zuen bitartean egia bor borka jaurtitzen zuten bi begi horiekin egiten zidan so.
|
|
|
" Rocío"
|
hitzaren
grafian ere erreparatu zuen. Marra zuzenak ziren denak.
|
|
|
—Bazkaltzen hasi baino lehen, ene jaun administratzaileak eta albazeak ene testamentaren eta ene azken
|
hitzaren
berri emanen dizue, etxeko guztiak zaituztedala lekuko.
|
|
|
—Zertarako nahi ditut nik hire ahate filosofikoak,
|
hitzaren
hitzez deus ere erraiten ez dutenak, kua kua eta kua kua ez bada...? —eta egun osoan ibiliko zitzaidan kua kua eta kua kua, neure onetik ateratzen ninduen arte.
|
|
|
Baina, itzulirik jaun Marcelenganat, derradan ezen, oroz gain,
|
hitzaren
mi resle zela... eta hain dira gauzak erraiten ari natzaizun moduan, non frankotan pentsatu izan baitut ezen jaun Marcelek inportantzia handiagoa emaiten ziola ongi hitz egiteari hitzari berari baino, formari eta iduriari edukiari baino. Iduri dezakeenaren kontra, ordea, jaun Marcel ez zen hitzontzia eta kalakaria, eta hala erraiten zigun:
|
|
|
—Ongi hitz egin gogo duenak isilik egoiten jakin beharra du... zeren eta, bertzela uste badezakegu ere, isiltasuna ez da
|
hitzaren
ausentzia edo hitzaren ukoa, baina lehen hitza eta argia den hitza —hitzen hitza, alegia—, bertze hitzen beharrik ez duena, iturburuan argia delako eta bere argi horrekin guztia argitzen duelako eta guztia esplikatzen, esplikazionerik eman gabe...
|
|
|
—Ongi hitz egin gogo duenak isilik egoiten jakin beharra du... zeren eta, bertzela uste badezakegu ere, isiltasuna ez da hitzaren ausentzia edo
|
hitzaren
ukoa, baina lehen hitza eta argia den hitza —hitzen hitza, alegia—, bertze hitzen beharrik ez duena, iturburuan argia delako eta bere argi horrekin guztia argitzen duelako eta guztia esplikatzen, esplikazionerik eman gabe...
|
|
|
Zer maitasunarekin solasten zitzaigun, bai, jaun Marcel, eta zein pazientki, hitzaz eta
|
hitzaren
balioaz ari zitzaigunean...! Eta zein jori eta naro!
|
|
|
Zeren hitzak zehatza behar bailuke eta numeroaren zerbitzuan: ordea, hitza
|
hitzaren
zerbitzuan jartzen dugunean, nola jartzen baitute poetek, beren imajinazinoarekin, eta filosofo eskolastikoek, beren arrazoinarekin, kito!
|
|
|
—Handik aitzinakoak badakizkizu... Zeren,
|
hitzaren
denbora iraganez gero, kanoiak baitira ultima ratio regum a, Luis XIV.k berak erran zuen bezala. Eta, halatan, bada, iritsi ziren Tolosatik erregeren tropak justiziaren izenean injustiziaren ezartzerat, eta horrela hil ziren bortz bat mila pertsona Mathalasen jarraitzaileen artean.
|
|
|
—Ez nuke bertze egun hartako eztabaidarat itzuli nahi, noiz eta mintzatu baikinen Eskrituretako hitzaz eta
|
hitzaren
spirituaz... Dena den, zu sinestun sutsua zaitugu, aita Bartolome, eta, baldin Mendaitzeko Harkaitza mugitzeko gai bazina, esperimentuaren egiteko paradan egon gintezke, ez dakit...
|
|
|
Eta nik neure bideari ekin nion eta bidean aitzina noa egun ere: iragan nuen udaberria, iragan nituen uda eta udazkena, eta orain neguan nago... baina, neguan nagoen arren eta adinberdea joan zitzaidan arren, zeren adinzahar bainaiz, ene hitza ez da biluzia, baina hostoz josia, gorputzaren negua
|
hitzaren
udaberriaz jantzi eta estali nahi banu bezala, eta neguaren gorputza udaberriaren hitzaz...
|
|
|
—Zer erran nahi didak horrekin, Jainkoa mago bat dela, eta hala egin zuela mundua, inkaminari eleontziak eta malabarista enganatzaileak beren joko faun bezain hutsaletarat joka daitezen amoreakatik? Baina Jainkoa hori baino seriosagoa duk, eta, horregatik hain zuzen ere,
|
hitzaren
logos aldakorretik baino areago, matematikaren logos aldaezinetik sortu zian mundua... Eta numeroen etxea ez duk eroetxea, nola maiz baita hitzen etxea!
|
|
|
Eta nor ote jakintsuago: munduko mintzalaririk handiena eta
|
hitzaren
sehi eta mirabe dena, edo isilik egoiten dakiena eta isiltasunaren mintzoa duena, bertzerik gabe. Eta nor da jakintsuago, finean:
|
|
|
—Jakizue ezen jaun Joanes Etxegoien naizela, nafarra naizela eta nafarrek ez dutela gezurrik erraiten, are gutiago Jainkoaren botereaz edo sainduen ahalaz ari direla. Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak gure aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera,
|
hitzaren
jabe—: Gure etxean oro zen ditxa eta oro zen zorion, harik eta egun batean aitari gaitz hura sartu zitzaion arte, ezin eriago jarri zuena eta ezin flakoago, betartea zurbil eta gorputz osoa hil hurran; haren begiak martiri batenak ziren, haren hatsa hauspo hautsi batena zen... eta han eta hemen garau gorri zornetsu batzuk bihitu zitzaizkion, guztioi goragalea eragiten zigutenak; eta ez zegoen, ez, hilik, baina, hilik ez zegoen arren, hila baino hilagoa zirudien, hatsa eta kiratsa zeriola; eta, hala, aita sendatzeko asmotan, etorri ziren hango eta hemengo medikuak, iragan ziren gure etxetik, eta ez zuten hura sendatzerik erdietsi; eta, hala eta halatan, lurraz eta lurreko faboreez etsirik geundèn egun batean, Urbiaindik iragan zen gizon bat —benedika dezala Jainkoak egin zigunagatik! —, erlikiontzi hau lepotik dilindaka zeramana; gizonak erraiten zuen ezen erlikiontzi hark santaren behatzezurrez zeuzkala —ezker oineko hatz lodikotearenak—, eta erran zigun ezen egun baten buruan sendatuko zuela berak aita, baldin harekin bakarrik uzten bazuten, bere erlikia harekin eta bere orazinoekin; hura entzun nuenean, ez nion sinetsi, zeren baitakizue nolakoak izaiten diren gauza hauek, eta zenbat gezurti eta engainati dagoen mundu honetan; eta, ikusirik hark ezen sinesgaitz agertzen nintzaiola, galdegin zidan:
|
|
|
Eta egia da ez zebiltzala urrearen gutizian, baina egia da, halaber, ezen, halarik ere, urrezko aro batean bezala bizi zirela, zeren deus guti behar baitzuten bizitzeko eta zeren haietarik nornahi baitzegoen prest, baita bere buruaren ukatzeko ere, baldin hura guztien onerako bazen, nola manatzen baitu ebanjelioak, nahiz eta haiek ez zuten artean Kristoren
|
hitzaren
berri... eta, aitzitik, guk gizon zuriok bai, nahiz eta gero ez dugun haren hitzik betetzen, zeren ipintzen baitugu bat bedera eta bat bederaren probetxua bertzeenaren gainetik.
|
|
|
Izan ere, gauza bat garbi dago: marañon ek gerla irabazi izan balute, gaur egun ez lirateke traidoreak izanen, eta horrek erakusten digu ezen hitzak eta ideiak baino eraginkorragoak direla, ondikotz, armak, zeren arma bidez gerla irabazten duenak erabakitzen baitu
|
hitzaren
norabidea, erabakitzen du nor den traidorea eta nor ez...
|
|
|
Eta, handik aitzina, neure historia kontatu nion eta hark berea kontatu zidan, eta hala aritu ginen bizpahiru ordutan, bazkaldu ere elkarrekin egiten genuela. Eta ongi jan, hobeki edan... eta, jan edanean igeri dabiltzanen gisarat, erraiten genituèn hitzetan jartzen genuen geure fidantzia eta uste osoa, halako moldez, non iduritzen baitzitzaigun ezen
|
hitzaren
indarrez konkistatu eta belaunikaraziko genuela mundua.
|
|
|
Untziko bertze marinel gehienak ere —Manex zeritzana bere batez—, noiznahi den aritzen zitzaizkidan portuetako neskatxez, beren iduri lizunekin eta beren irriekin aztoratzen nindutela. Baina kapitainarena diferent zen, zeren hitza ezin hobeki erabiltzen baitzuen, erran nahi zuenaren erraiteko, eta zeren haren hitzak eta
|
hitzaren
indarrak liluratu egiten baininduten. Eta, hura erran zidanean ere, liluraturik bezala geratu nintzen.
|
|
|
" baldintza objektiboak"," proletalgoa"," masa popularrak" eta abarren abarra. Orduan hiztegi hori Kristinaren xarma doi bat itsusten zuen orbantzat nuen —akatsik gabea, Jainkoa bakarra, erakutsi ziguten fraideek— Aldiz, abuztuko asteazken goiz horretan, delako
|
hitzaren
soinupera —derradan berriz ere: autokritika— konprenitu nuen nire bizitza zuzentzeko anarterainoko saioak ustel gertatu izanak estrategiaren okerra baizik ez zuela salatzen.
|
|
|
Kalera irten, eta amona hila zela esan zidan Migelek; ez nion sinetsi. " Heriotza"
|
hitzaren
esanahia ezkutuegia zen niretzat; eta harrigarriena, amonarengana iristea" herio  tza" izeneko gaitz hura.
|
|
|
Haur guztiak zebiltzan," herrena"
|
hitzaren
erritmo hautsian, haren inguruan.
|
|
|
Gabeziei begira, antzezlanak prestatuko dituzten idazleentzako eskolarik ez izatea kezkagarria da gaur egun. Batetik idazten trebatu eta bestetik hizkuntzaren alde dramatikoa landuko duen eskola hori abiatzea oso garrantzitsua da gaur egun, oraindik ere beste generoetan aritzen diren idazle apurrak baitira dramatikoari heltzeko tentazioa izaten dutenak. Eta sarietan irabazle gertatu arren, oso urrun egoten baitira aktoreek eta zuzendariek eskatzen dituzten baldintzetatik (edo erretorikoegiak, edo erritmorik gabeak, edo
|
hitzaren
garrantzian oinarrituta interpretazioari tarterik uzten ez diotenak...).
|
|
|
Abangoardia literaturan sartua genuen plastikaren eta ozentasunaren eskutik; liburua ikusi eta entzuteko eszenario multiplea da, kaligramak eta hotsezko eskulturak eskaintzen zaizkio irakurle aktibo bati. Berbak ontzi ere badirela erakusten digu Artzek, barruan sartuta arkitektura miresten ari garela poetak jo egiten du; orduan durundio batek kordokatzen gaitu,
|
hitzaren
sustraira garamatza, ia aro aurre semantikora, hotsera, totelkatze primigeniora. Baina ez da ozentasun hutsa, marrumak kontzeptu bat ezkutatzen duela ohartzen gara, zentzumenak erreskatatu digulako.
|
|
|
Gizarte materialista honetan ez etsitzeko ahalegin poetikoa da bere azken obra ere, salmodia kutsuko hegalditan antolatua. Poetak ez du galdu, haatik,
|
hitzaren
alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta esan liteke adieraren arabera antolatzen direla. Lehen zeukan espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat adieraziko lukete, baina beti sinesmen justifikagaitzen gainean. Hau hobe ulertzeko, har dezagun Carnapen ‘babiga’
|
hitzaren
adibidea:
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo,
|
hitzaren
zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu"
|
hitzaren
beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela.
|
|
|
Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea"
|
hitzaren
erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela.
|
|
|
Estetikari buruzko eztabaida osoa hitzen esanahiari buruzko arazo bat hartuz ireki zuen —bere ustez, berak oraindik heldu gabeko arazo bat zen—. " Joko"
|
hitzaren
adibidearekin argitu zuen arazo hau. Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren.
|
|
|
Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder"
|
hitzaren
gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On" hitzari dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait" ona" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan" ona" erabiltzeko esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen dutenak" —.
|
|
|
Psikoanalisiaren hizkuntza erabiliz, Freud eta Wittgensteinen mitologiak ditugu agerian. Psikoanalisiaren terapia eta filosofiaren terapia aurrez aurre, logika onirikoa eta
|
hitzaren
boterea direla medio, kulturaren ondoeza apurtzeko Vienako arrazoimen krisitik.
|
|
|
11 Frazerrek hurrengoa dio: "(...) Nilo Garaiko zenbait tribuz esan zaigunez, ez omen dute erregerik, errege
|
hitzaren
adiera arruntekorik bederen; halakotzat dauzkaten pertsona bakarrak euriaren erregeak dira, Mata Kodou; behar den garaian, hau da, euriteen sasoian, euria eragiteko ahalmena onartzen zaie. Euria egiten hasi aurretik, martxoaren hondarrean, herrialdea basamortu idor eta elkorra da; eta aziendak, jendearen ondasun nagusia, akabatu egiten dira larrerik ezean.
|
|
|
aldian emandako ikasgaien artean interesatzen zaigun bat dugu: etika eta estetikaren enuntziatuen eta ‘Jainko’
|
hitzaren
gramatikari buruzkoa. Zati hau da hemen euskaratu duguna.
|
|
|
konparazio
|
hitzaren
oihartzunik.
|
|
2001
|
|
|
Eta hauxe ere azpimarratuko nuke: hor dagoen
|
hitzaren
indarra. Ez bakarrik elkarrizketetan, oso biziak eta indar handikoak diren arren.
|
|
|
Koldo Izagirreren aburuz," belar moztu eta ez moztu bakoitzaren usaina" zehazki nolakoa den dakien poeta baita Perurena, honek Orixeren naturarekiko urtze mistikora eta sentimentalkeriara eramaten ez badu ere. Panteismoz bizi du ingurua Perurenak, hizkeraren narotasun liluragarrian, natura jaso duen bezalaxe baitirudi jaso duela hizkera, neke gabe, kukuak esanda, haizeak ekarrita edo errekak bustita, maisutza teknikoa
|
hitzaren
eztiak estaltzen duela. Hitzak belarrirako aukeratzen ditu poeta honek, zehatz eta aberats, kanturako diren poemetan eta halaber soilik irakurtzeko direnetan.
|
|
|
Mamitu, autsi, eraberritu behar duguna. Ez gaude, ez,
|
hitzaren
zerbitzuan. Ez gaude, eztare, gure tresna egoki hau edozein eratan erabiltzen duten horien artean.
|
|
|
Ildo horretatik, aipagarria zaigu" koko"
|
hitzaren
zentzua, antza denez euskal etnian ongi erroturiko sustraiak zituena. Horrela, hiztegiari jarraikiz eta Ipar Euskal Herriko biztanleen arabera, espainiarrak" kokoak" ziren, hain zuzen ere" surnom que l' on donne aux Espagnols".
|
|
|
Baztandarrek, halaber, mespretxu handiz" kokoak" deitzen zieten erdalduntzeko zorian zeuden ultzamarrei; sakandarrek Lizarrerriko biztanleei eta leitzarrek Tafalla aldekoei," koko herria" ere jaso delarik. Bizkaiko euskaraz, era berean," kokoa"
|
hitzaren
erranahia" leloa" omen zen: " sinisten ezteutsuna da kokoa", hots," celui qui ne vous croit point est un sot".
|
|
|
Edonola ere, 1642 urte arte libera erdiak eta laurdeneko liberak erabili ziren. Harrezkero," franko"
|
hitzaren
erabilpena liberaren sinonimoa edo baliokidea zaharkitu zen edota erabiltzeari utzi zitzaion.
|
|
|
Badirudi fokalizatzailea oso goian kokatuz, plaza osoan gertatzen dena ikusteko gai dela. Horrez gain," planu"
|
hitzaren
aipu esplizitu horrek, eszena filmatzen ari diren2 sensatzioa ematen digu. Azkenik, azpimarratzekoa da eszena hau basket ekipo baten mugimenduekin konparatzeak egoerari kentzen dion dramatismoa.
|
|
|
Hala ere, argi dago," dibertitu"
|
hitzaren
adiera arrunta beste bat dela, ongi pasatzeak gaur egungo kultura hedonista honetan gozatzeko ahal den esfortzu txikiena egitea eskatzen baitio gizabanakoari. Aisialdian ongi pasatzera" kondenatuta" gaudenez, kultura modernoan guztiz beharrezkotzat jotzen zen irakurketa bera gaur egun" sufrimenduz" beteriko ekintza sublime kontsideratzen da.
|
|
|
Esaldia esanguratsua da gaur egun Euskal Herrian bizi dugun eraso guztien gainean jar dezakegulako. Torturak sortzen duen
|
hitzaren
isiltasunaren adibide gisa har dezakegu" Literatura eta Iraultza" Sarrionandiaren poema (MZ, 22):
|
|
|
" Eta orain,
|
hitzaren
polisemia profitatuz, Marginalia izendatu nahi dudan liburu bat diat esku artean. Gure hizkuntzaren marginalitatea, estatuarekiko gure marginalitatea, gure bizitzaren herbeste marginalitatea eta beste adierazi nahi diat tituluan." (Marginalia, 123)
|
|
|
Bernardo Atxagaren Etiopia liburuak zuzen adierazi zuen abangoardiarekin zuen lotura. Zerbait bada liburu hori, Rimbaud-ek asmatu zuen hizkeraren esplorazioa da, abangoardiaren hizkeretan sarrera, jokoa
|
hitzaren
mugetara eramana, hizkera poetiko etxekoa basati eta aske bihurtzeko ahalegina, joera berritzailea. Ez zen bakarra bide horretan.
|
|
|
Baina zinemaren lehen garaietan ez zitzaien ikusleei berdin gertatzen. Pelikula mutuek
|
hitzaren
laguntza bertan zuten. Eta eszenen artean agertzen ziren hitzezko kartelek ez zuten soilik argumentua azaltzen, edo soilik pertsonaiek esaten zutena letrez agertzen, filmaren muntaia narratiboa ikusten laguntzen zuten, ahozko edo idatzizko narrazioan ohituta zirenentzat heziketa tresna bihurtuz.
|
|
|
Poesia gizarte honetan kontrajarpen bizarroan geratu da:
|
hitzaren
eta objetuaren arteko borrokan geratu da, bien arteko distantzia lotu nahiz. Eta hori da Sarrionandiak orain egiten duen galdera:
|
|
|
Ez da inoiz falta metapoetika testuan. Sarrionandiak behin eta berriro aipatzen du
|
hitzaren
adierazpen ezina egoera limiteetan:
|
|
|
Pieza hauen berrinterpretazioa eta adskripzio kronologikoa berriz ere merobingio/ frankoen eraginaz lotu behar da(
|
hitzaren
esangura kronologiko kulturalazari gara). Kontuan hartu kasu honetan Finaga aztarnategiaren hurbiltasuna.
|
|
|
Guk hitz bakar batez, eleberria edo nobela formulaz adierazten ditugu bi biak. Idazlearen garaiko ispilutza, nahiz edozein garaitan gerta zitezkeengorabeheren kontakizuna, biak biltzen ditu eleberri
|
hitzaren
kapak.
|
|
|
Lasagabasterren aburuz, euskal eleberrigintza zuzenean igaro zen erromantizismoohiturazaletik modernotasunera, hots, errealismoaren etapatik igaro gabe. Eta, berak dioen legez, «hain zuzen, errealismoa da genero gisa eleberria heldutasunerairitsi dela adierazten duen markagailua»1 Izan ere, Lasagabasterren iritziz, eleberriaren eta errealismoaren arteko lotura ontologikoa da, eleberriaren azkenhelburua, azken
|
hitzaren
zentzu bikoitza besarkatuz, «errealitatearen sinbolizazioeta errepresentazio forma bat»2 ematea baita. Zerk oztopatu du, bada, hain luzazeuskal eleberrigintzaren bitarteko errealitatearen errepresentazio edota sinbolizazioa?
|
|
|
Gaur egun perfume hitzari ematen zaion esanahiak, ziur aski, ez dauka zer ikusi handirik etimologikoki dagokion esangurarekin, hots, latinezko per fumum
|
hitzaren
esangurarekin,, kearen bidez datorrena, adierazi nahi baitu azken honek.
|
|
|
Perfumearekiko zaletasuna eta usaimena hezkuntza prozesu bat izango balira bezala gara daitezke, hain zuzen ere, gakoa
|
hitzaren
eta objetu baten arteko identifikazioan baitatza. Hau da, Chanel Nº 5 perfumea esaten bada, guztiok gauza bera ulertuko genuke; baina nolako usainarekin lotuko dugu, perfume horrek sortutakoa inoiz usaindu ez badugu?
|
|
|
Berehala konturatu ziren alearen txigortzeak bere propietateak mantentzen zituela, zaporea hobetzen zuela eta usain ona ematen ziola. Kafe hitza Etimologiari dagokionez, Café
|
hitzaren
jatorriari buruzko zalantzak daude. Kahibil, kafetoaren fruitua adierazten duen turkiar hitza, Kaboueh, indarra esan nahi duen arabiar hitza, eta Kaffa, hiri etioope baten izena, adituek gehien aipatzen dituzten hiru adierak dira.
|
|
|
Gainera, publizitate kanpaina bizia hasiko da, guztira 80 milioi euroko kostua izango duena, eta moneta banatzeari ekingo zaio eurogune osoan. “Euroa txanpon bat baino askoz gehiago da, Europaren integrazioaren ikurra da
|
hitzaren
zentzu osoan”, esan zuen Duisenbergek, emozioa bere aurpegian markatuta. “Integrazio politikoari dagokionez, euroa unitatearen eta egonkortasunaren sinboloa da.
|
|
|
Europarrontzat ia ezinezkoa. Baditu, adibidez, guk nekez bereizten ditugun lau t eta beste hainbeste d. Bata esan ala bestea, ordea, eta
|
hitzaren
esanahia erabat bestelakoa izan liteke, euskaraz" ura" eta" urra" diren bezala.
|
|
|
Horrelaxe geratu gara etzanda, buru gorri bat paparrean dudala, badia bat banintz bezala, Gorriaren eskua ainguraren moduan gerrian dudala, futuro
|
hitzaren
beharrik gabe, planetek, meteoritoek eta beste asteroideek betetzen dituzten orbita eliptiko nekaezin eta ia zehatzez axolatu gabe.
|
|
|
Ez dut anatopiko
|
hitzaren
esanahia ulertzen, ezpada Imanolek bere aita defuntuarekin itzelezko duela.
|
|
|
‘Anakroniko
|
hitzaren
antzera esaten da anatopikoa, ’ esan dit, aurpegian ezjakina igarri didanean, ‘anakronikoa denboraz kanpo bizi den bezala, anatopikoa lekuz kanpo bizi da. Hemen zaudela, han bizitzea.
|
|
|
Mila mozorro ditut, mila aurpegi, eta mila kolore. Inork eta inoiz baino gehiago, egun, zirkunstantzietara egokitzen jakin behar dugu (geuretarrok),
|
hitzaren
zentzurik hertsienean: alegia, gorputzez nola arimaz.
|
|
|
Harridura izan zen orduko gaizki nahiz ongi esanen iturburua, filosofia ororen sortzaile omen den harridura. Han eta hemen, iturririk garbienetan, entzun eta irakurria nuenaren arabera, hagitz bestelakoa da" burges"
|
hitzaren
muina. Oker zeuden guztiok, beharbada, ia oraintsu arte, baina ni multzo horren iritziari nagokio, Arestirenak gorabehera, besterik erakusten ez didaten bitartean.
|
|
|
gaztelaniazko elkarren etsai amorratu diren resignación eta desesperaciónek adina adierazten duela berak bakarrik. Budismoaren etsipena resignación izango  da gehienez ere eta gure Peruk, euskalduna izanik, oker aditu du
|
hitzaren
zentzua.
|
|
|
Hori esanda, beste pertzepzio batek honakoa adierazten dit: euskalgintza(
|
hitzaren
borobiltasun osoan), ez osorik, baina bai hainbat gune zein inguruneetan, txepelaraztea lortu du, desaktibatu ez, baina barne beldur eta liskarrak piztu egin ditu nola hala. Aipatu eta azpimarratu beharrekoa da Entzutegi Nazionaletik azken hilabeteotanha rtutako erabakien presentzia eta presioa, non euskalgintzako talde eta norbanakoak 18/ 98 zenbakidun Sumario ezagunean txertatu dituen, talde armatuarekin harremana zein kidetza dutelakoan.
|
|
|
Estetika" sentimenaren apriorizko printzipio ororen zientzia" (A21/ B35 (E76)) da. Bestela badirudi ere, horrela eginez Kantek
|
hitzaren
jatorrizko esanahia berreskuratzen du. Hala ere, sentimenaz ez du ulertzen ikusmena, ukimena, entzumena, etab.; sentsu konkretuen sail hau antropologiaren aztergaia izango da.
|
|
|
14 Platon aipatzen du
|
hitzaren
aukeraketa legeztatzeko. Gainera, ideiek Platonengan duten zentzua aldarrikatzen du, funtsean praktikaren nagusigoa adierazten baitute.
|
|
|
Jesusen bizitza edo betiko bizitza, adibidez. Bizitza
|
hitzaren
esanahian, hierarkia bat dago. Eta giza hilkor mailako bizitza (uxn) galdu beharra dago, goragoko bizitza maila (Z®n) lortzeko asmotan.
|
|
|
Nolabait gizakiagan datzan zerbait bereizgarriari erreferentzia eginez. Metodologia guztien gainetik, nik Elhuyar Hiztegiaren ‘definizio’
|
hitzaren
adierazpena hobesten dut. Arazoa hitzaren esanahia edo gauzaren izaera adieraztean datza, gure azterketan izaki soinezkoa gizaki egiten duenaren izaera adieraztea.
|
|
|
Metodologia guztien gainetik, nik Elhuyar Hiztegiaren ‘definizio’ hitzaren adierazpena hobesten dut. Arazoa
|
hitzaren
esanahia edo gauzaren izaera adieraztean datza, gure azterketan izaki soinezkoa gizaki egiten duenaren izaera adieraztea.
|
|
|
Txostenak, aburu galdaketak, prentsaurreko sainduak, gizarte zibileko kidez osatu lantaldeak, instituzioen parte hartze goretsiak, mahai inguru sakonak, irrati emanaldi sonatuak, denak estrategiaz, Zuberoako" jia" aieruarekin ahoskatzea hobe naski, mintzatzeko aitzakiak ziren. Aldi oroz, ezer ez zeukanaren haserrea hazi aurretik,
|
hitzaren
modernitate teknokratiko globalaren usainak hunkitzen ninduen. Bihotza berazten zidan.
|
|
|
Jakinez gainera, artzainek, haizeek erraztatu zelai goretako aterpeetan gasnak amodioz egiten zituztela, maitasun horren errautsak sabeleratzen genituen anorexia linguistikoak jotako kideok: itxuratzea aski zen,
|
hitzaren
libratzeko. Sutondoan elekari, anitzetan kantari, so kliska tximistatsu batez gerizatzen zituzten borobil zuri hazi berriak.
|
|
|
Sakoneko egoera baten erakusle propioa! Normalean, irakurle, zuhaurk frogatu ahal izan duzunez, basque
|
hitzaren
ahoskatzeak bi ondorio baditu: lehena, irriño trufaria, gorakoia, lurra larruari sobera lotua daukanaren ahalkearen ikurra; bigarrena aldiz haserre gorria, minoritate –beti kanpotik etorria! – ekile baten bekaizkeria, izpiritu hertsikeria, burugabekeria, bortizkeria, atzerakoikeria etengabe salatzearren.
|
|
|
Zertarako ibili ote nintzen ni neure burua famatzen! Nerone nengoen
|
hitzaren
amuan harrapatua!
|
|
|
Han zigarroa luzatu eta berak beste bat hartuz isilik eta begira gelditu zitzaidan. Une hartan musker bat sentitu nuen kolkotik behera irristaka zilborreraino, eta bertan pausatu zen zain, Mantxolaren
|
hitzaren
zain.
|
|
|
Inoiz ez dira hain loturik egon idaztea eta bizitzea. Egiaren eta gezurraren haraindi,
|
hitzaren
balio magikoei buruzko teoria aspergarriak irribarrez entzuten ditugularik, gure asmoa xaloagoa da eta, aldi berean, guztiz ausarta:
|
|
2002
|
|
|
Hau da, desobedientzia era anitzetara garatu daiteke. Nik, konbentzionalki eta desobedientzia
|
hitzaren
logikaren berarengatik, desobedientzia zibila terminoa aldarrikatuko nuke.
|
|
|
Corpusa lematizatua da, hots, testu hitz bakoitzari forma estandar bat erantsi zaio, hiztegi sarrera moduko bat, eta horri esker, bilatu nahi dugun
|
hitzaren
aldaera guztiak aurkituko ditu bilatzaileak: hala eta guztiz ere jarriz gero, alan da guztiz be eta halaz eta guztiz ere bilatuko ditu.
|
|
|
Elordietaren ustez, gaur egun, Bizkaiko iparraldeko doinu azentuzko hizkerak kenduz, beste euskalkietan hitz guztiak azentudunak izan daitezke. Gipuzkeraren azpi euskalki gehienetan, Nafarroako Bortziriak aldean eta Bizkaiko ekialdean azentua
|
hitzaren
ezkerretik edo hasieratik hasita bigarren silaban dute. Eta sistema hori da euskaran hedatuena, alegia,[+ 2] eredua deiturikoa; ezkerretik hasita bigarren silaban azentuatzen dena.
|
|
|
Bilakaeraren zergatiak momentuz behintzat hipotesiak besterik ez izan arren, Gorka Elordietaren ustez," Hualde zuzen dabil esaten duenean bilakaera hori alde batetik euskararen barne eboluzioak eragin duela eta beste alde batetik gaztelaniaren eragina ere izan dela. Badirudi momentu batean azentuaren kokagunea
|
hitzaren
ezkerretik kontatzen hasita berrinterpretatu zela". Dena den, Elordietaren aburuz, ez da gaztelaniaren eraginez beste azentu bat gailenduko:
|
|
|
Umeari, hasieran, bost axola zaio
|
hitzaren
esanahia. Hitzaren erritmoa jasotzen du.
|
|
|
Eskaera horrek denboran oso hurbilekoa dugun sorkuntza literarioari erreparatzera derrigortuko gintuzke, jakina denez, narraziozko generoak izendatzeko erabiltzen ditugun terminoak berak ere oso berriak baitira euskal tradizioan2. " Eleberri"
|
hitzaren
adierak Orotariko Euskal Hiztegian begiratuz gero, segituan ohartuko gara adibide zaharretan adiera negatiboa duela, zurrumurru edo esamesaren parekoa. XX. mendean aldatu zen eleberri hitzaren adierazia, lehenengo hamarkadetan erabili ohi zen" irakurgai" hitzaren ordezko gisa erabiltzen hasi zenean.
|
|
|
" Eleberri" hitzaren adierak Orotariko Euskal Hiztegian begiratuz gero, segituan ohartuko gara adibide zaharretan adiera negatiboa duela, zurrumurru edo esamesaren parekoa. XX. mendean aldatu zen eleberri
|
hitzaren
adierazia, lehenengo hamarkadetan erabili ohi zen" irakurgai" hitzaren ordezko gisa erabiltzen hasi zenean. " Eleberri" hitzaren baliokideak
|
|
|
XX. mendean aldatu zen eleberri hitzaren adierazia, lehenengo hamarkadetan erabili ohi zen" irakurgai" hitzaren ordezko gisa erabiltzen hasi zenean. " Eleberri"
|
hitzaren
baliokideak
|
|
|
Sintomatikoa, guztiz, berankortasun hau eta euskal sorkuntza literarioaren helburu nahiz parametroez argibide ugari ematen diguna. ditugu, halaber, 1970eko hamarkadaz geroztik Hegoaldean hedatu den" nobela" hitza, edo XX. mende hasierako zenbait idazle sabindarrek erabili ohi zuten" edeskixuna" neologismoa. Bestalde, logikoa denez, askozaz ere zabalagoa da" ipuin"
|
hitzaren
tradizioa. I. Mujika Iraolak (1991) dioskunez, normalean ipuinlaritzat ez ditugun idazle klasikoek ere (Axular, Tartas, Agirre Asteasukoa...) idatzi zituzten ipuin laburrak, ahozko lengoaiaren kutsu handia zutenak eta helburu moralizatzailez egindakoak.
|
|
|
" Artha tipiko lana ezta", erran zuen. Bainan, halarik ere,
|
hitzaren
iabe egin zan, buruenik.
|
|
|
Lekeitio
|
hitzaren
jatorriaz (Lekeitio, 1, 1988) 1028
|
|
|
Lekeitio
|
hitzaren
jatorriaz (Lekeitio, 1, 1988) 1028
|
|
|
1988 Lekeitio
|
hitzaren
jatorriaz (Lekeitio, 1, 1988) 1028
|