|
2006
|
|
|
Hiztunen tipologia estatistikoa: Euskaldun alfabetatuak: euskaraz ondo ulertu, hitz egin, irakurri eta idazten duten
|
pertsonak
. Euskaldun partzialki alfabetatuak: euskaraz ondo ulertu eta hitz egin, baina nekez irakurri eta idazten duten pertsonak. Euskaldun alfabetatugabeak:
|
|
|
euskaraz ondo ulertu, hitz egin, irakurri eta idazten duten pertsonak. Euskaldun partzialki alfabetatuak: euskaraz ondo ulertu eta hitz egin, baina nekez irakurri eta idazten duten
|
pertsonak
. Euskaldun alfabetatugabeak: euskaraz ondo ulertu eta hitz egin, baina ez irakurtzen eta ez idazten ez dakiten pertsonak.
|
|
|
euskaraz ondo ulertu eta hitz egin, baina nekez irakurri eta idazten duten pertsonak. Euskaldun alfabetatugabeak: euskaraz ondo ulertu eta hitz egin, baina ez irakurtzen eta ez idazten ez dakiten
|
pertsonak
.
|
|
|
euskaraz ondo edo nekez ulertu, nekez hitz egin eta ez irakurtzen eta ez idazten ez dakitenak. Ia euskaldun pasiboa: euskaraz ondo edo nekez ulertu eta batere hitz egiten ez duten
|
pertsonak
. Erdaldunak: euskaraz ez ulertu eta ez hitz egiten ez duten pertsonak (Eustat 1981, 1986 eta 1991).
|
|
|
euskaraz ondo edo nekez ulertu eta batere hitz egiten ez duten pertsonak. Erdaldunak: euskaraz ez ulertu eta ez hitz egiten ez duten
|
pertsonak
(Eustat 1981, 1986 eta 1991).
|
|
|
Hori da, hain zuzen ere, bildutako informazioarekin egiten den lehenbiziko galbahea, zer gertatzen da esandako zazpi kategoria horien arabera erantzuten ez dutenekin?
|
Pertsona
asko ez badira ere, gure ustez, estatistikoki talde esanguratsua izan daiteke, adibidez ez litzateke horren arraroa hiztun batek ondo hitz egin eta nekez ulertzen duela erantzutea; tankera horretako erantzunak sailkaezinak dira emandako tipologian. Are gehiago, populazio osoko neurketa izanik erantzun batzuk beste batzuk baino probableagoak dira eta hori probabilitate legeen arabera jakingarria da.
|
|
|
Hau da, beharbada, sailkapenik hedatuena eta erabiliena, Soziolinguistikazko Mapan (1989): EUSKALDUNAK: euskaraz ondo ulertu eta hitz egiten duten
|
pertsonak
. IA EUSKALDUNAK: euskaraz ongi edo nekez ulertu eta nekez hitz egiten dutenak. ERDALDUNAK:
|
|
|
euskaraz ongi edo nekez ulertu eta nekez hitz egiten dutenak. ERDALDUNAK: euskaraz ez ulertu eta ez hitz egiten ez duten
|
pertsonak
.
|
|
|
Gure ustetan malgua baino kamutsa da; hots ez da batere zorrotza errealitate soziolinguistikoa bere hartan antzeman ahal izateko. Onartu behar dugu, ostera, oso interesgarria dela metodologiaren ikuspegitik ikusteko nola aldatzen diren
|
pertsonen
erantzunak balioztapen inkestak egiten direnean (EUSTATek 1989).
|
|
|
• Aniztasun kulturala, soziala, eta linguistikoa bere gizatasun izaeran ulertu.
|
Pertsonen arteko
aldeak eta aniztasuna erraztu.
|
|
|
Hizkuntza komunitatea hizkuntza hamankomun bat erabiltzen duten
|
pertsona
multzo batek osatzen du. Horrek ez du esan nahi hizkuntzaren itxura berdinak erabiltzen dituztenik, baizik eta hizkuntzaren erabileraren inguruan arau berdinak partekatzen dituztela, azken hauek oso antzekoak bezain egonkorrak baitira.
|
|
|
Frantses arruntak esaten duen gauza bat dio". Fonologiak eta fonetikak ere antzeko diferentziak agertarazten ditu eta maiz hiztun bat kokatzea baimentzen du, Frantziako ipar eta hegoaldeko
|
pertsonen
azentu ezberdintasunak esaterako.
|
|
|
Izan ere, argot ak ala frantses ez legitimoak hiru eginbehar ditu: 1) ludikoa, 2) kriptikoa, esan nahi baita hizkuntza kode bereziak sortzen direla beste
|
pertsonek
ez dezaten hizkuntza hori ulertu, eta 3) nortasun funtzioa, hots, hizkuntza, taldearen ezaugarria bilakatzen dela. Hizkuntza merkatu hori eta bertan erabiltzen den hizkuntza, modu bat da eskola porrotari eta haustura sozialari aurre egiteko baita hizkuntza ez zilegia baieztatzeko.
|
|
|
Izan ere, argot ak ala frantses ez legitimoak hiru eginbehar ditu: 1) ludikoa, 2) kriptikoa, esan nahi baita hizkuntza kode bereziak sortzen direla beste
|
pertsonek
ez dezaten hizkuntza hori ulertu, eta 3) nortasun funtzioa, hots, hizkuntza, taldearen ezaugarria bilakatzen dela. razleetariko bat da, batez ere maila soziokultural apaleko jendeetan eta usadio legetimoekin itsututa dauden pertsonetan. Garbizaletasuna hizkuntzaren ikuspegi atzerakoi bati lotua dago non arauei toki garrantzitsuegia ematen zaien.
|
|
|
Izan ere, argot ak ala frantses ez legitimoak hiru eginbehar ditu: 1) ludikoa, 2) kriptikoa, esan nahi baita hizkuntza kode bereziak sortzen direla beste pertsonek ez dezaten hizkuntza hori ulertu, eta 3) nortasun funtzioa, hots, hizkuntza, taldearen ezaugarria bilakatzen dela. razleetariko bat da, batez ere maila soziokultural apaleko jendeetan eta usadio legetimoekin itsututa dauden
|
pertsonetan
. Garbizaletasuna hizkuntzaren ikuspegi atzerakoi bati lotua dago non arauei toki garrantzitsuegia ematen zaien.
|
|
|
Fenomeno mikrosoziolinguistikoak hobesten dituzte, adibidez hizkuntza harremanak aztertuz. Horren arabera, hizkuntza aldaketak
|
pertsonen arteko
harremanen egituran dauden funtsezko aldaketak adierazten ditu eta ez testuinguru makrosoziolinguistikoarenak. Haatik, errealitatean, deskribatzen dituzten gertakizun mikro soziologikoek erakunde eta gertakizun makrosoziologikoei lotuak dira eta, ondorioz, gizarte osoari.
|
|
|
hizkuntzen arteko harreman baketsu ala gatazkatsuak hizkuntza politika baten bidez jorratu nahi direlarik, beraien osagai indibidual zein kolektiboak kontutan hartu behar dira, zeren hizkuntz aniztasuna komunitateen eta
|
pertsonen
kontua da. Beraz, hizkuntza politika guztiek bi oinarri kontutan hartzen dituzte:
|
|
|
hizkuntzen arteko harreman baketsu ala gatazkatsuak hizkuntza politika baten bidez jorratu nahi direlarik, beraien osagai indibidual zein kolektiboak kontutan hartu behar dira, zeren hizkuntz aniztasuna komunitateen eta
|
pertsonen
kontua da.
|
|
|
Hizkuntza komunitatea hizkuntza hamankomun bat erabiltzen duten
|
pertsona
multzo batek osatzen du. Horrek ez du esan nahi hizkuntzaren itxura berdinak erabiltzen dituztenik, baizik eta hizkuntzaren erabileraren inguruan arau berdinak partekatzen dituztela, azken hauek oso antzekoak bezain egonkorrak baitira.
|
|
2007
|
|
|
Azken arrazoi hau" prestigio" faltarekin ere lotu beharra dago. Euskara beharrezko ez zaigun bitartean, gizarte mailan" prestigiatua" ez dagoen bitartean, zaila da benetan,
|
pertsona
helduak egin behar duen saiakera hori egitera bultzatzea.
|
|
|
Euskalduntzeari begira bada ba eginbeharra. Ez dakiten hauek, nekez ikasiko dute etxean euskara orain arte egin ez badute; eskolaroa ere joan zaie, beraz,
|
pertsona
hauek euskaltegietan euskaldundu ditugu.
|
|
|
Euskalduntzeari begira bada ba eginbeharra. Ez dakiten hauek, nekez ikasiko dute etxean euskara orain arte egin ez badute; eskolaroa ere joan zaie, beraz,
|
pertsona
hauek euskaltegietan euskaldundu ditugu.
|
|
|
Xede taldeak talde bereziak dira. Gehienetan lantegi bateko ikasleak dira edota lanbide berdina duten
|
pertsonak
. Lehenago ere hainbat esperientzia batzuk izan baziren ere, arlo hori iraunkortu da azken urte hauetan, euskararen presentzia jendarteko zenbait alorretan hedatu arau.
|
|
|
Testuinguruari dagokionez, arloak, lekuak, erakundeak,
|
pertsonak
, objektuak, gertaerak, jarduerak eta testuak bereizten ditu. Argi ikus daiteke banaketa honen eta EBPN eta Bai Euskarari Plan Estrategikoaren arteko lotura.
|
|
|
Demagun arlo publikoaren barruan erakundea osasun publikoa dela eta lekua zonalde euskaldun batean dagoen ospitalea dela.
|
Pertsonak
, sendagile, erizain, laguntzaile, zeladore, garbitzaile, gaixo, bisitari, administrari, zuzendaritzako partaideak eta abar izango dira. Objektuak, inprimakiak, botikak, osasun tresneria, arropa...
|
|
|
Aipatutako esparru horiek
|
pertsonen
bizitza pribatuarekin lotuak daude eta horietan legeek eta arauek eragin gutxiago dute. Esparru hauetan, beraz, hizkuntza ohituretan eragiteko bestelako bideak jorratu behar dira:
|
|
|
Ezagutzan, euskara maila hobetu nahi/ behar dutenen ikas prozesua azkartzeko eta osatzeko klasetik kanpo, kalean, modu informalean euskaldunekin elkar ekintzan gaitasuna hobetzeko aukera emanez. Eta, erabileran eragin nahi dugu elkar ezagutzen ez diren
|
pertsonen artean
modu naturalean sortuko ez liratekeen euskarazko sare berriak, lagun berriak... osatzeko aukerak sortuz.
|
|
|
Nola asmatu motibazioetan eragiten?
|
Pertsonen
aukera eta jokabidetan hizkuntza ohituren aldaketa eragin nahi dugu, baina nola egiten da hori. Daniel Golemanek" emoziozko adimenaren" 3 teoria bultzatu du.
|
|
|
Daniel Golemanek" emoziozko adimenaren" 3 teoria bultzatu du. Haren arabera,
|
pertsonengan
aldaketa eragitea hainbat faktoreren baitan dago. Hizkuntzaren erabilera ohiturak aldatzean Goleman en ustez abilezia teknikoek baino (hau da hizkuntza gaitasuna, edo ezagutza edo hau ikasteko duen koefiziente intelektuala...) abilezia emozionalek izango dute garrantzia edo eragina (euskara erabiltzeak sortzen dion sentsazioa, euskarak suposatzen dizkion lotura afektiboak, emoziozko aldaerak...).
|
|
|
Ezagutzan, euskara maila hobetu nahi/ behar dutenen ikas prozesua azkartzeko eta osatzeko klasetik kanpo, kalean, modu informalean euskaldunekin elkar ekintzan gaitasuna hobetzeko aukera emanez. Eta, erabileran eragin nahi dugu elkar ezagutzen ez diren
|
pertsonen artean
modu naturalean sortuko ez liratekeen euskarazko sare berriak, lagun berriak... osatzeko aukerak sortuz.
|
|
|
• Konpromisoen sistema ere agertu da batzuetan, euskara une, leku edo
|
pertsona
batzuekin erabiltzeko ikasleak hartzen duena.
|
|
|
Nafarroako AEK k ingurune hurbilaren kontzeptua erantsi zuen 1992 inguruan. Ingurune hurbila
|
pertsonaren
ohiko harreman sareak direla esan daiteke: familia, lagunartea, lana,..
|
|
|
Dena den, inkesta horietan jasotzen diren datuak aitortuak dira; alegia, datuak ez dira zuzenean behatuak izan. Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan
|
pertsonen
benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta pertsona horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia. Alegia, gure kasuan ez da jasotzen pertsonaren euskararen erabilera errealaren kopurua baizik eta pertsona horrek bere euskararen erabilerari buruz duen iritzia.
|
|
|
Dena den, inkesta horietan jasotzen diren datuak aitortuak dira; alegia, datuak ez dira zuzenean behatuak izan. Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan pertsonen benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta
|
pertsona
horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia. Alegia, gure kasuan ez da jasotzen pertsonaren euskararen erabilera errealaren kopurua baizik eta pertsona horrek bere euskararen erabilerari buruz duen iritzia.
|
|
|
Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan pertsonen benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta pertsona horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia. Alegia, gure kasuan ez da jasotzen
|
pertsonaren
euskararen erabilera errealaren kopurua baizik eta pertsona horrek bere euskararen erabilerari buruz duen iritzia.
|
|
|
Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan pertsonen benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta pertsona horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia. Alegia, gure kasuan ez da jasotzen pertsonaren euskararen erabilera errealaren kopurua baizik eta
|
pertsona
horrek bere euskararen erabilerari buruz duen iritzia.
|
|
|
Beste era batera esanda, oso
|
pertsona
gutxik dakite benetan zein hizkuntzatan hitz egiten duten eta, beraz, galdetzen bazaie normalean zein hizkuntzatan hitz egiten duten, eraiki dute iritzi bat eta erantzun bat, eta eraikitze prozesu horretan erabileraren errealitatearekin zer ikusirik ez duen hainbat aldagai sartzen da (esate baterako: iritziak, nahiak, usteak eta abar); hortaz, benetako erabileraren errealitatetik urruntzen gara.
|
|
|
Dena den, inkesta horietan jasotzen diren datuak aitortuak dira; alegia, datuak ez dira zuzenean behatuak izan. Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan
|
pertsonen
benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta pertsona horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia.
|
|
|
Dena den, inkesta horietan jasotzen diren datuak aitortuak dira; alegia, datuak ez dira zuzenean behatuak izan. Horrek datuen fidagarritasunean hutsune bat sortzen du, izan ere, inkesta horietan pertsonen benetako eginkizuna ez da jasotzen baizik eta
|
pertsona
horiek beraien eginkizunei buruz duten iritzia.
|
|
|
" Zenbat erabiltzen da" diogu, nabarmentzeko ezagutzak ez, baizik erabilerak duela garrantzia esku arteko lan honetan. Ahozko erabileraz ari gara, edozein
|
pertsonak
edozein pertsonarekin komunikatzeko erabiltzen duenaz. Ahozko komunikazioa euskaraz izan denean, makilatxo bat jarri dute behatzaileek euskararen zutabean, beste edozein erdaratan izanez gero, erdararen zutabean paratu da apuntea.
|
|
|
" Zenbat erabiltzen da" diogu, nabarmentzeko ezagutzak ez, baizik erabilerak duela garrantzia esku arteko lan honetan. Ahozko erabileraz ari gara, edozein pertsonak edozein
|
pertsonarekin
komunikatzeko erabiltzen duenaz. Ahozko komunikazioa euskaraz izan denean, makilatxo bat jarri dute behatzaileek euskararen zutabean, beste edozein erdaratan izanez gero, erdararen zutabean paratu da apuntea.
|
|
|
•" Hortaz, kalean entzuten diren elkarrizketak neurtzen dira, eta neurtzaileek jasotzen dituzten datuek entzun eta zenbatu diren
|
pertsona
horiek leku eta une horretan zein hizkuntza zerabilten adierazten dute, ez besterik. Horrek ez du esan nahi, ‘horiek bakarrik direnik euskaraz egiten dutenak, baizik eta hori dela euskararen erabilpenaren proportzioa; alegia, ez dugu jakingo zenbatek egiten duen, baizik eta batez beste, zenbat egiten den euskaraz une eta leku bakoitzean’.1
|
|
|
Ipar Euskal Herrian neurtutako
|
pertsona
kopurua hiru herrialdeen (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa) batura da. Emaitzak ere Ipar Euskal Herri mailan aztertu ditugu, herrialde bakoitzean behatutako pertsona kopurua txikia baita.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian neurtutako pertsona kopurua hiru herrialdeen (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa) batura da. Emaitzak ere Ipar Euskal Herri mailan aztertu ditugu, herrialde bakoitzean behatutako
|
pertsona
kopurua txikia baita.
|
|
|
Neurtutako aldagaietan ere, badira berrikuntzak aurreko neurketetatik hona5 Behatutako
|
pertsonek
erabilitako hizkuntzarekin batera, pertsona horien zenbait ezaugarri ere jaso da. Orotara, lau aldagai izan dira:
|
|
|
Neurtutako aldagaietan ere, badira berrikuntzak aurreko neurketetatik hona5 Behatutako pertsonek erabilitako hizkuntzarekin batera,
|
pertsona
horien zenbait ezaugarri ere jaso da. Orotara, lau aldagai izan dira:
|
|
|
Neurtutako aldagaietan ere, badira berrikuntzak aurreko neurketetatik hona. Behatutako
|
pertsonek
erabilitako hizkuntzarekin batera, pertsona horien zenbait ezaugarri ere jaso da. Orotara, lau aldagai izan dira:
|
|
|
Neurtutako aldagaietan ere, badira berrikuntzak aurreko neurketetatik hona. Behatutako pertsonek erabilitako hizkuntzarekin batera,
|
pertsona
horien zenbait ezaugarri ere jaso da. Orotara, lau aldagai izan dira:
|
|
|
Behaturiko solaskideen arteko euskararen erabileran asko eragiten du
|
pertsona
nagusiek eta haurrek elkarri hitz egiteak.
|
|
|
Izan ere, euskararen erabilera %11, 3koa da 1993an, %10, 5ekoa 1997an, %8, 9koa 2001ean eta %7, 6koa 2006an. Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala nola, ez dutela euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta
|
pertsona
gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez dutela euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan.
|
|
|
Joera horren arrazoiak anitzak dira, hala nola, ez dutela euskara eskolan ikasi, ez daukatela eguneroko bizian euskara erabiltzeko aukera handirik geroz eta
|
pertsona
gehiago kostaldeko hirietan bizi baitira eta lana zein zerbitzuak bertan aurkitzen direlako, eta ez dutela euskara baliatzeko premiarik, ez lanean, ez administrazioarekiko harremanetan, ezta ere familiarekiko loturetan. beraien erretiroa ipar Euskal Herrian igarotzeko, bizi kalitatea eta eguraldi ederra direla eta. Horietariko frango, Lapurdiko herrietan kokatzen dira, Urruña ala Ziburu adibide direla.
|
|
|
neurtzaile asko eta prestakuntza saio ugari Euskal Herri osoko datuak epe laburrean jasota gera daitezen. Euskararen normalizazio prozesuaren diagnostikoa egiteko horren garrantzitsua den azterketa honek ez dauzka eskura lituzkeen baliabide ekonomikoak, eta, horregatik, berezko zailtasunari gehitzen zaio
|
pertsona
askoren lan desinteresatuarekin kontatu behar izatea. Eskerrik asko, beraz, neurketa bideragarri bihurtzen duten neurtzaile guztiei.
|
|
|
Euskararen normalizazio prozesuaren diagnostikoa egiteko horren garrantzitsua den azterketa honek ez dauzka eskura lituzkeen baliabide ekonomikoak, eta, horregatik, berezko zailtasunari gehitzen zaio
|
pertsona
askoren lan desinteresatuarekin kontatu behar izatea. Eskerrik asko, beraz, neurketa bideragarri bihurtzen duten neurtzaile guztiei.
|
|
|
1993an gogoetagaia zen" Nolako euskal kultura XXI. mendean?" 350
|
pertsona
bildu ziren kulturaz, ekonomiaz, kirolaz eta hiriaz. ondorio atera ziren: euskarazko ekintzei eman lehentasuna; aktoreen profesionaltasuna segurta bai eta ere euskal kulturaren instituzionalizazioa; kulturgintza hirian sar eta teknologia berriak erabil komunikaziorako; hurbileko kultura zentroei eman garrantzia (Eihartzea, Uhaitza, Garazikus, Haize Berri). ekintza horiek gaurko beharrei egokituko dira, kontuan hartuz globalizatzen ari den mundua.
|
|
|
Horretara, bada," I etxako besteik ez dagonako"(" Hi etxerako, besterik ez dagoenerako") esaeraren gaztelaniazko ordaina izango litzateke" cuando no hay más contigo Tomás". Euskal esaundaren bihotza" etxea" da, gaztelaniazkoan"
|
pertsona
" den artean. Hori ez da halabeharra, ez da berez suertatzen den zerbait, eta horrek bere isla garbia du euskal erakunde juridikoetan.
|
|
|
Handik denbora garrenera, uri handietan, batez ere, beste kultura ‘bateko’ umeekin olgetan ziren. Gaur egun, ordea, etxetik urten barik, aurpegiz ezagun ez dituzten umeekin (edota gazteekin...) jartzen dira harremanetan, eta beste kultura ‘batzuetako’
|
pertsonekin
jartzen dira harremanetan. Halandaze, berdin dio umea Zeanurikoa izan edo Barakaldokoa izan, harremanak ez dituzte izaten hizkuntza baten bakarrik, ezpada aurrekoak darabilen hizkuntzaz.
|
|
|
Eta hori guztia ez dago mendean hartzerik. Ala gurasoren batek jarriko dio muga bere umeari, honek harremanak izan ditzan hizkuntza (eta kultura) jakin bateko
|
pertsonekin
bakarrik?
|
|
|
2. Munduko
|
pertsona
guztiak bizi duten esperientzia bakanetako bat da. Jaiotzatik heriotzara iritsi arte modu batean edo bestean kultura ezberdinen eraginpean murgilduta gaude, berauetatik elikatzen gara eta horietatik guztietatik jasotako ikuspegiz antolatzen dugu bizitza.
|
|
|
3. Kulturak gugan eragina duen eran, guk ere eragiten dugu kulturan, sortu eta moldatzen baitugu. Kultura ezberdinetatik jasotzen dituen joerak hartu eta moldatuz, komunitateek arazo edo bizipenen aurrean jokatzen duten moduak egokitzen ditu kulturak egunik egun. Norabide bikoa da beraz
|
pertsonen
eta kulturen artean dagoen harremana, kulturak komunitatearengan eragiten baitu eta komunitateak ere eragina baitu kulturarengan.
|
|
|
• Funtzio erreferentziala:
|
pertsona
orok ditu bere erreferentzi propioak (gurasoak, lagunartea, lankideak,...) eta horiekin batera bizi den komunitatearentzat komunak diren beste erreferente
|
|
|
Esan bezala, beti egon dira kulturak harremanetan, baina ez dira sekula egon gaur bezain eskuragarri.
|
Pertsona
gehienek bi edo hiru hizkuntza ikasi eta gutxieneko maila batean erabiltzeko gai garen egunotan iturri asko dago edateko. Teknologi eta komunikazio bide berriei esker, kultur erreferente asko dugu arreta jartzeko, hizkuntza asko gure sorkuntza bideratzeko.
|
|
2008
|
|
|
•
|
Pertsonak
, erakundeak eta gizarteak teknologiaren aldaketara garaiz egokitzeko zailtasuna.
|
|
|
Telefonoak Internetekin konparatuz gero, aplikazioak garatzeko orduan, hainbat informazio ematen du:
|
pertsonaren
generoa (emakumezkoa/ gizonezkoa), adina, heziketa maila, arraza... Esaterako, esaten da emaitzak oso desberdinak direla gizonezkoekin edo emakumezkoekin erabiliz gero.
|
|
|
Orain gutxi
|
pertsona
batek esan zuen Internet dela" agora" berria. Hau da, Informazioaren eta Komunikazioaren aroak Interneten du ardatza.
|
|
|
Internetek, hau da sareen Sareak, bizitza aldatu digu: lan egiteko modua, negozioak egiteko modua,
|
pertsonekin
erlazionatzeko modua, zerbitzuak jasotzeko modua, informazioa jasotzeko modua... Internetekin batera beste kontzeptu berri bat ere sortu zen" errealitate birtuala", gure ordenagailuaren bidez iristen zaigun beste espazio bat.
|
|
|
informazioa lortu, entretenimendua bilatu, lan egin, ikasi, prestakuntza jaso... edo, bestelako helburuetarako erabili: iruzurra egin,
|
pertsonak
kontrolatu eta kaltetu, datuak manipulatu eta faltsutu...
|
|
|
" Euskadi 2000Hiru Ekimena" ren esparruan Eusko Jaurlaritzak hainbat ekimen sustatu zituen euskal gizartea bete betean sar zedin Informazioaren Gizartean; horretarako, espazio digitala
|
pertsonen
zerbitzura jarri zuen.
|
|
|
Euskararen erronka honi aurre egiteko
|
pertsona
trebatuak behar zirela jakinda, hasieratik ere saiatu gara heziketa egokia zabaltzen eta teknologia honen protagonistak izango diren teknikari eta ikerlariak trebatzen, beti ere alde informatikaria eta alde linguistikoa uztartuz.
|
|
|
Bukatzeko, esan IXA Taldeko Demoak orriaren bidez beste tresna batzuk ikus daitezkeela martxan: Xuxen zuzentzaile ortografikoa, Eihera entitateen ezagutzailea(
|
pertsonen
izenak, tokiak eta erakundeak detektatzen ditu testuan; Aranzabe eta al., 2004) eta Izati sintagma banatzailea (azaleko sintaxia; Alegria et al., 2004)).
|
|
|
Euskararen erronka honi aurre egiteko
|
pertsona
trebatuak behar zirela jakinda, hasieratik ere saiatu gara heziketa egokia zabaltzen eta teknologia honen protagonistak izango diren teknikari eta ikerlariak trebatzen, beti ere alde informatikaria eta alde linguistikoa uztartuz. 1989an doktorego ikastaroak ematen hasi ginen, 2002an Hiztek titulu propioa sortu zen UEUren lankidetzarekin, 2005ean doktorego programa bat (Hizkuntzaren azterketa eta prozesamendua) eta aurten abiatu da izen bereko Europako master ofiziala.
|
|
|
Euskaraz, ingelesez baino mila aldiz edo hamar mila aldiz gutxiago omen dagoenez1, gutxi gora behera mila miloi hitz izango dira sarean orain. Tamaina horiek zein handi diren erakusteko nahiko da jakitea liburu normal batean 100.000 hitz inguru sartzen direla,
|
pertsona
kultu batek egunean 10.000 hitz edo irakurtzen duela, urtean 3,65 milioi hitz, eta 300 milioi soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain bere bizitza osoan. Beraz, beldurrik gabe esan dezakegu gaur egun segundo batzuen buruan euskaraz eskura dezakegun testu guztia irakurri nahiko bagenu 3 aldiz edo bizi ginatekeela, edo 3.000 aldiz bizi ingelesez dagoen testua irakurri ahal izateko.
|
|
|
Bestalde, epe ertainean
|
pertsona
eta makinen arteko komunikazioa hainbat aplikaziotan geure hizkuntzan egin ahal izango dugu, ez makinaren hizkuntzan. Tresna mugatuak izango dira, eta beti errore maila batekin, baina, hala ere, laguntza ederra emango digute.
|
|
|
Euskaraz, ingelesez baino mila aldiz edo hamar mila aldiz gutxiago omen dagoenez, gutxi gora behera mila miloi hitz izango dira sarean orain. Tamaina horiek zein handi diren erakusteko nahiko da jakitea liburu normal batean 100.000 hitz inguru sartzen direla,
|
pertsona
kultu batek egunean 10.000 hitz edo irakurtzen duela.
|
|
|
Mende erdi geroago, lehenengoan adituen maila berdintzera edo gainditzera iritsi den bitartean, bigarrenean asko falta da oraindik hori lortzeko. Egun itzulpen sistema automatikoek lortzen duten kalitatea oso urrun dago
|
pertsona
itzultzaileek lortzen duten kalitatetik. Hala ere, lan errepikakorrenetan teknologiak asko laguntzen die itzultzaileei eta itzulpen enpresetan derrigorrezko bihurtu dira laguntza sistemak.
|
|
|
Lehenik eta behin funtsezkoa da bereiztea konputagailuz lagundutako itzulpena eta itzulpen automatikoa. Lehenean
|
pertsona
da prozesuaren gidaria, itzultze prozesuan hainbat tresna lagungarri dituen arren; itzulpen automatikoan, berriz, makina da itzultze prozesuaren ardatza nahiz eta giza laguntza egon daitekeen itzuli aurretik testua prestatzeko (aurreedizioa) edo itzuli ondoren txukuntzeko (postedizioa). Lehen arloan aurrerapen handiak egin dira azken urteetan eta egun itzulpen memoriak erabat hedatuta daude itzultzaile profesionalen artean [5].
|
|
|
Lehenik eta behin funtsezkoa da bereiztea konputagailuz lagundutako itzulpena eta itzulpen automatikoa. Lehenean
|
pertsona
da prozesuaren gidaria, itzultze prozesuan hainbat tresna lagungarri dituen arren; itzulpen automatikoan, berriz, makina da itzultzeprozesuaren ardatza nahiz eta giza laguntza egon daitekeen itzuli aurretik testua prestatzeko (aurreedizioa) edo itzuli ondoren txukuntzeko (postedizioa). honetan, hala ere, itzulpen automatikoa dugu hizpide, gure ustez arlo soziolinguistikoan duen eragina askoz ere ...
|
|
|
Beste kasuetan
|
pertsonei
ere zail izango zaigu jakitea zein den analisi zuzena. Ha venido el amigo de Bilbao kasuak bi itzulpen zuzen izan ditzake:
|
|
|
alor honetan, ASRko gainerako alorretan ez bezala, hizketarekin bainoago ahotsarekin lotutako teknologia baliatzen da; alegia, hizlariaren ahotsaren ezaugarriak erabiltzen dira, hizketaren unitate eta azpiunitateak ezagutu beharrean. Hizlarien ahotsen ezaugarriez eredu estatistikoak sortzen dira, eta, prozesamendu estatistikoen bidez, audio fitxategi grabatu bateko hizlaria edo une jakin batean hizketan ari den
|
pertsona
nor den jakiteko aplikazioak sortzen dira.
|
|
|
bitartean, ildo beretik, AnHitz proiektua (http:// www.anhitz.com/) finantzatu du Eusko Jaurlaritzaren Industria Sailak,
|
pertsonen
eta gailuen arteko interakzioa eta jakintzaren kudeaketa naturala, intuitiboa eta atsegina izan dadin euskarazko hizkuntza teknologietan ikerketa eta garapena sustatzea helburu duen proiektua (ikus 2 irudia). Hortaz, hizketa teknologiez gain, testua prozesatzeko teknologiak ere hartzen ditu proiektuak bere gain.
|
|
|
Lehenengo taldea asimilaziorako aplikazioek osatzen dute, hau da, itzulpen automatikoa erabiltzen dutenak beste hizkuntza batean idatzitako dokumentuak oro har ulertzeko (adibidez, Interneten argitaratutako testuak). Txat bateko elkarrizketen itzulpena da asimilaziorako itzulpen automatikoaren beste adibide bat; txat horretan parte hartzen duen
|
pertsona
bakoitzak bere hizkuntza erabil dezake eta beste parte hartzaileen ekarpenak irakur ditzake bere hizkuntzara itzulita. Aplikazio mota horietan, oso azkar itzuli behar da, hobe mementoan bertan, eta zuzenean erabiltzen da, landugabe; batzuetan, ez da osorik irakurtzen eta normalean, ez da gordetzen irakurri ondoren.
|
|
|
Soziolinguistika Klusterreko kide bat, HPSko ordezkari bat, BAT Soziolinguistika Aldizkariko ordezkari bat. Aurreko mahaikideren bat ordezkatua izan daiteke euskal soziolinguistikan aditua den beste
|
pertsona
batekin.
|
|
|
Aldiz XX. eta XXI mendeetako euskal intelektuala sasiko eta baztarreko bidezidorretatik eta zaflakoak bilduz ibili da. Herri subiranoetako intelektualekin lehiatu beharra gertatzen zaigunean berriz euskal intelektualak jokuz kanpo jatzeko asmoz objektuaren interesa
|
pertsonara
desbideratuz, argudioa ezeztatuz, jarrera zuzena lurperatuz, eta taldea ahulduz erasotzen zaigu urrikalmendurik gabe. Horretarako aski da jatorri psikiko, gizatar bezala aurkeztea hala ez dena.
|
|
|
Lankidetza instituzionalaren historia 1990ean hasten da Euskal Kultur Erakundean (EKE): betidanik Eusko Jaurlaritzaren Kanpo Harremanetarako ordezkaria, Jose Mari Muñoa, administrazio kontseiluan aldi oroz eta aho batez hautatua izan da
|
pertsona
kalifikatu bezala. Beste adibide zenbait.
|
|
|
• Helduen euskara ikasteko gogoaren eskasa: 2006ko Euskal nortasuna eta kultura XXI. mendearen hasieran inkestaren arabera,
|
pertsona
heldu gutxik nahi dute euskara ikasi. Iparraldean %61 ek ez dute ikasi nahi, %56 ek Nafarroan eta %40 ek Euskal Autonomia Erkidegoan, adibidez.
|
|
|
Gorago, V.2 lerroaldean, ikusi dugu inkesta horren arabera Ipar Euskal Herrian
|
pertsona
heldu gutxiagok euskara ikasi nahi dutela, beste lurraldeetan baino. Pertsona gutxiago ere euskara ikasten saiatu dira.
|
|
|
Gorago, V.2 lerroaldean, ikusi dugu inkesta horren arabera Ipar Euskal Herrian pertsona heldu gutxiagok euskara ikasi nahi dutela, beste lurraldeetan baino.
|
Pertsona
gutxiago ere euskara ikasten saiatu dira. " Paradoxo" bat topatu dute eta hori Euskal Herri osoko:
|
|
|
• Lehen hizkuntza
|
pertsona
bakoitzaren bizi arteko ezaugarria da eta, horregatik bada, aldagai horrek aztertutako populazio osoan izan ditzakeen aldaketak oso geldo gertatzen dira.
|
|
|
|
Pertsonaren
lehen hizkuntza erabakigarria da hizkuntza gaitasun erlatibo bat ala beste izateko. Horrela, bada, lehen hizkuntza euskara bakarrik duten pertsonek hizkuntza gaitasun erlatiboa dezentez handiagoa izan ohi dute lehen hizkuntza gaztelania dutenek baino.
|
|
|
Pertsonaren lehen hizkuntza erabakigarria da hizkuntza gaitasun erlatibo bat ala beste izateko. Horrela, bada, lehen hizkuntza euskara bakarrik duten
|
pertsonek
hizkuntza gaitasun erlatiboa dezentez handiagoa izan ohi dute lehen hizkuntza gaztelania dutenek baino. Bi multzoen erdian daude, baina hurbilago lehenengotik bigarrenetik baino, hizkuntza biak lehen hizkuntza gisa jaso dituzten pertsonak.
|
|
|
Horrela, bada, lehen hizkuntza euskara bakarrik duten pertsonek hizkuntza gaitasun erlatiboa dezentez handiagoa izan ohi dute lehen hizkuntza gaztelania dutenek baino. Bi multzoen erdian daude, baina hurbilago lehenengotik bigarrenetik baino, hizkuntza biak lehen hizkuntza gisa jaso dituzten
|
pertsonak
.
|
|
|
Ikasketa mailari dagokionez, adierazi behar da portzentajerik nabarmenena unibertsitate maila lortu duten
|
pertsonen
multzoari dagokiola; %41, 8.
|
|
|
4 Biztanleriaren jatorriari dagokionez, gehiengoa nafarra da, 10etatik, 6 Gero, euskal erkidegotik zein bestelako lurraldeetatik hurbildu dira. 2004ko datuekin alderatuz, eremu euskaldunetik hurbildutako
|
pertsonen
kopurua mantendu eta eremu ez euskaldunetik etorritakoen kopurua gora egin duela, batez ere Bianaren ingurukoen artean, nabarmendu dezakegu. Honek, jaiarekiko inguruko biztanleriaren inplikazioa eta ikastola herrian sustraitua dagoela agerian uzten du.
|
|
|
2tik, 1ek, urtero Oinezera doa (%48, 8). Aipatzekoa da ere, jaira joandako
|
pertsona
berrien kopurua; 2004an, %10, 4a igo bazen ere, aurtengoan, %17, 5 igo da.
|
|
|
• Gaur egun,
|
pertsona
kopuru handienaren mota euskalduna muturreko prototipoa da (lagin osoaren %19, 0). Ondoren datoz IELespainiarra+ euskalduna prototipo mistoa (%16, 8), euskalduna+ espainiera hizkuntza erdibideko tipoa (%16, 7), eta espainiarra+ euskal kultura erdibideko tipoa (%4, 9).
|
|
|
• Sailkatu gabe edo sistemak galdutako
|
pertsona
kopuru nahiko handia geratu da (%40, 0). Talde horretan kokatuko lirateke:
|
|
|
1) IELarekiko arduragabetasuna adierazten dutenak —eskalako 4 puntuan kokatzen direnak—, 2) erdibideko tipotan kokatzen diren bestelako IELak, 3) ez IELa adierazten dutenak —identitatearekiko osagarri guztietan 1 puntutan kokatzen direnak—, eta soilik identitate pertsonala —baina ez soziala— adierazten dutenak. Esan daiteke, beraz, gaur egun,
|
pertsona
kopuru handia dagoela IEL tipologia honetatik kanpo.
|
|
|
• Ondorio moduan eragiten duten ezaugarrien artean —aukerazkoak direlako
|
pertsonarentzat
, hipotesi moduan behintzat— garrantzitsuenak honakoak dira: 1) hizkuntzarekin lotzen den ezaugarria, unibertsitateko ikasketen hizkuntza aukera, alegia, eta 2) ezaugarri politikoa eta ideologikoa.
|
|
|
2) Euskalduntasuna eta espainiartasuna beraien artean bateraezinak dira, baita orain aztertu ditugun ezaugarri linguistikoen arabera ere. Horrek berriro ere egoera gatazkatsua erakusten du; ezaugarriok aukerakoak dira
|
pertsonarentzat
, eta horregatik, agian, egokiagoa litzateke ondoriozko ezaugarritzat hartzea, aurrekarizko ezaugarritzat baino.
|
|
|
...ean behintzat (3 Taula). H baieztatzen da neurri batean, aztertutako populazioaren gehiengoa lortutako mota sailkapenean kokatzen delako (aztertutako EAEko ikasle unibertsitarioen %59, 7 hiru muturreko prototipo, eta bi erdibidekoetan) (1 Taula); baina baieztatze hori neurri batekoa da soilik, populazioaren ia erdia (%40, 3) lortutako motatatik kanpo dagoelako; azken horietatik batzuek identitatea
|
pertsona
arteko mailakoa izango dute, eta ez taldearteko mailakoa. Gai hori oso garrantzitsua da gurea bezalako ukipen egoeratako erkidegoetan, baina artikuluan erakutsi ditugun emaitzekin ezin da baieztatu. H baieztatzen da, neurri batean behintzat, hiru muturreko prototipoen artean bi bakarrik direlako indartsuak:
|
|
|
kultura, hizkuntza eta abar; 2) mailak: identitate pertsonala edo
|
pertsonen artean
eraikitzen dena, soziala edo talde artean eraikitzen dena, nazionala edo nazio artekoa eta abar; 3) eta motak; identitate sozialean, adibidez, etnikoa edo etnia artekoa, linguistikoa edo hizkuntza artekoa eta abar.
|