|
2003
|
|
|
Bertan erreferentzia historiko zehatzik egiten ez den arren, bai goraipatzen dela iraganeko euskaldun ideal bat, egungo herritarrei haren bidea eredu gisa erakusten zaiela: ...ndo fedean/[...] Ez alean guk galdu/ erriko legea/ eta antxinatik dogun/ geure euskerea/ gogoan beti euki/ lenengotik ona/ sartu ez dala arrotzik/ aginetan ona.? 61 Bertso tradizionalista bat da, nolabaiteko ikasketadun bizkaitar batek egina, eta duda gabe Antzinako Erregimeneko historiografia apologetikoak sortutako euskaldun arketipoa jaso eta herritar apalei zabaldu nahi diena (euskalduna inoiz
|
ez
dutela arrotzek menperatu, euskara oso zaharra dela, etab).
|
|
|
Lehen Gerra Karlistan sartzen bagara, 1837ko bizkaierazko bertso-paper karlista anonimo batean, zera irakur daiteke: ?
|
Ez
ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera ez zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere pertsona eskolaturen batek egindako bertsoa zen, euskal historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu eta egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian. Bertso sail honetan (eta garaiko bertso gehienetan), herritar euskaldunek politika aktiboan zuten protagonismoaren aitortza argia ikus daiteke.
|
|
|
Lehen Gerra Karlistan sartzen bagara, 1837ko bizkaierazko bertso-paper karlista anonimo batean, zera irakur daiteke: . Ez ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera
|
ez
zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere pertsona eskolaturen batek egindako bertsoa zen, euskal historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu eta egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian. Bertso sail honetan (eta garaiko bertso gehienetan), herritar euskaldunek politika aktiboan zuten protagonismoaren aitortza argia ikus daiteke.
|
|
|
Adierazgarriro, hola hasten zen aipatu dugun bertso saila: . Zabaldu belarrijak,/ euskaldun maitiak,/ entzuteko gozaro/ zuben albistiak? 63, eta ondoren euskaldun horiek aurrera zeramatzaten balentria miresgarriak kontatzen ziren.64 Herritar euskaldunei garaiko historian protagonismoa aitorturik, logikoa zen iraganeko historia ere jakinaraztea, nahiz aipu historiko oso xume bat baino
|
ez
izan sail honetakoa.
|
|
|
Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek (lehen gerran behintzat)
|
ez
omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar asko aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa ez baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001: 363).
|
|
|
Eta aitortza horri loturik, protagonista politiko berri horri, hots Nazioari edo Herriari, bere behinolako aurrekari historiko gloriosoak gogora ekarri nahi izan zitzaizkion, Numancia, Sagunto, Viriato, Pelayo eta halakoak aipatuz. Ohargarria da, hala ere, Álvarez Junco k mito historiko mobilizatzaile hauen erabilera soilik liberalengan seinalatzea; aldiz karlistek (lehen gerran behintzat) ez omen zuten gisa bereko historia nazionalik sustatu, nahiz herritar asko aldeko zituzten, karlistentzat protagonista politikoa
|
ez
baitzen herria edo nazioa, erregea baizik (Álvarez Junco, 2001: 363).
|
|
|
|
Ez
dugu lehen karlistadako bertsoen artean, aipu historiko gehiagorik aurkitu. Herri mailako bertsoetan ez da behintzat iraganaren inolako kontzientziarik agertzen (bai ordea euskalduntasun eta erlijiotasun kontzientzia, baina ez historikoa).
|
|
|
Ez dugu lehen karlistadako bertsoen artean, aipu historiko gehiagorik aurkitu. Herri mailako bertsoetan
|
ez
da behintzat iraganaren inolako kontzientziarik agertzen (bai ordea euskalduntasun eta erlijiotasun kontzientzia, baina ez historikoa). Beraz nolabaiteko ikasketadun bertsolariek egindako historia aiputxo pare bat baino ez ditugu aurkitu.
|
|
|
Ez dugu lehen karlistadako bertsoen artean, aipu historiko gehiagorik aurkitu. Herri mailako bertsoetan ez da behintzat iraganaren inolako kontzientziarik agertzen (bai ordea euskalduntasun eta erlijiotasun kontzientzia, baina
|
ez
historikoa). Beraz nolabaiteko ikasketadun bertsolariek egindako historia aiputxo pare bat baino ez ditugu aurkitu.
|
|
|
Herri mailako bertsoetan ez da behintzat iraganaren inolako kontzientziarik agertzen (bai ordea euskalduntasun eta erlijiotasun kontzientzia, baina ez historikoa). Beraz nolabaiteko ikasketadun bertsolariek egindako historia aiputxo pare bat baino
|
ez
ditugu aurkitu. Historia dibulgatuaren hastapen hastapenetan gaude.
|
|
|
Iztueta gizon konplexua zen. Gipuzkoako euskal idazle zaharren artean apaiza izan
|
ez
zen bakarra dugu. Etxe eta hezkuntza on xamarrekoa zela dirudi, baina bidelapur gisa ibili omen zen eta gartzelan egon.
|
|
|
66 Egilea Iturriaga dela Zavalak iradokitzen du, nahiz
|
ez
dagoen guztiz frogaturik (Zavala, 1992: 344,353).
|
|
|
Ordura arteko erdal historiografia ezin irakur zezaketen euskaldun elebakar haiei (Iztuetak emandako datuen arabera Gipuzkoako 120 mila biztanleetatik 100 mila ziren elebakarrak). Eta hauek kontatutakoa ulertuko bazuten, euskaraz idatzi beste biderik
|
ez
zen geratzen. Baina Iztuetak ez zuen utilitarismoagatik idatzi euskaraz, bokazio euskaltzalez baino.
|
|
|
Eta hauek kontatutakoa ulertuko bazuten, euskaraz idatzi beste biderik ez zen geratzen. Baina Iztuetak
|
ez
zuen utilitarismoagatik idatzi euskaraz, bokazio euskaltzalez baino. Zeren, zergatik kezkatu euskaldunentzat idazteaz?
|
|
|
Zeren, zergatik kezkatu euskaldunentzat idazteaz? Iztuetak argi zekusalako euskaldunak Gipuzkoako biztanleriaren gehiengo handia zirela, Gipuzkoaren oinordeko legitimoak, eta beraz
|
ez
zela bidezkoa haiek baztertzea eta beren historia jakinarazi gabe edukitzea. Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan.
|
|
|
Fueroac beren oñean irozoteco quirtenic irme ena eta euscarriric seguruena da Euscarazco itzcuntzari ondo contu eguitea; cergatic alcarri laztanduric arras itsatsiac arquitcen diran[...]. Euscara ill ezquero Fueroac
|
ez
dira bicico; bañan Euscara bici bada, Fueroac piztuco dira.69
|
|
|
batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela, eta
|
ez
Espainiako botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz. Izan ere, herritarren kontzientziazio, bai linguistikoa, bai historikoa, beharrezkoa ikusi bide zuen Iztuetak.
|
|
|
Kondaira honen edukiei dagokionez, Antzinako Erregimeneko historiografia apologetiko eta probintzialaren ildoan kokatzen zen. Nolanahi ere bazekien Iztuetak iturri klasikoak errespetatzen, nahiz batzutan
|
ez
bereizi geroagoko biltzaileetatik edo iruzkinetatik, eta bere aldetik datuak erantsi.72 Hola, bere liburuan zehar Juan Martinez Zaldibiak XVI. mendean idatzitako Gipuzkoako historia, Larramendi, Astarloa, Erro, eta Espainiako Historiaren Erret Akademiak 1802an argitaraturiko Diccionario geográfico histórico a erabili zituen iturri gisa. Era horretara, Iztuetak 511 orrialdetako liburua osatu zuen.
|
|
|
Froga bezala, Antzinako Erregimeneko historia apolegitikoan ohi zenez, iturri historikoak barik iturri filologikoak aipatzen ziren: " Euscarazco itzcuntza oso ta garbi biciric arquitcea asqui da, Euscaldunac iñoren uztarripean beñere egon izan
|
ez
dirala oneguiteco? 76 Hizkuntzak historia jaten zuen. Hala ere, Iztuetak moderazio handiagoa agertzen zuen Antzinako Erregimeneko apologismoak hain maite zuen mito kantabristarekiko.
|
|
|
Hala ere, Iztuetak moderazio handiagoa agertzen zuen Antzinako Erregimeneko apologismoak hain maite zuen mito kantabristarekiko. Euskaldun kantabriar identifikazioren bat egin arren(. Españaren ifarraldeco bazter chiqui onetan paque oso batean bici ciraden Cantauriatar Euscaldun garbi, ak77),
|
ez
zuen mito hau gehiegi ustiatu, akaso, identifikazio basko kantabristari egindako kritiken berri zuelako.78
|
|
|
Iztuetaren obra bada,
|
ez
zen oso originala eduki historiografiko aldetik (nahiz sakonago ikertzea merezi duen). Baina, ziurrenik bideragarritasuna zuen lan mota bakarra zen.
|
|
|
Bertsoren batzuk ere azaldu zituen iturri historiko gisa, euskarazko agirien erabilera apal honetan Iztueta aitzindari izanik. Hala ere bertsoak erabiltzearen arrazoia
|
ez
zen historiografian bide berriak irekitzea, baizik irakurle herritarrei gertukoa eta gustagarria egingo zitzaien genero narratibo bat eskaintzea. Xede herrikoi horrekin, Iztuetak kapitulu bakoitzaren amaieran, atal hartako gaia, bertso batez laburbiltzen zuen.
|
|
|
Eta agian, Iztuetaren obra, bere adiskide Agustin Pascual Iturriagaren ekimenekin erlaziona daiteke, azken honek eskola elebidunak bultzatu eta euskara gaztelaniazko testuak prestatu baitzituen Gipuzkoako lehen hezkuntzarako83 Posible da, beraz, Iztueta, Iturriaga eta agian beste adiskide batzuen inguruan, eta akaso aginte guneetan kontaktu eta laguntzaren bat izanik, Gipuzkoan euskarazko narratiba historiografikoa eta didaktikoa sustatzen zuen produkzio gune txiki bat eratzea, mende bat lehenago Egiategik Zuberoan izan zezakeenaren antzekoa. Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa
|
ez
bide zen finkatu eta indartu. Zehazki Iztuetaren kondairari dagokionez ez dakigu nolako oihartzuna izan zuen.
|
|
|
Alta, halakorik izan bazen, produkzio gune gisa ez bide zen finkatu eta indartu. Zehazki Iztuetaren kondairari dagokionez
|
ez
dakigu nolako oihartzuna izan zuen. Ziurrenik ez nabarmenegia.
|
|
|
Zehazki Iztuetaren kondairari dagokionez ez dakigu nolako oihartzuna izan zuen. Ziurrenik
|
ez
nabarmenegia. Izan ere, liburu honen edizio bakarra argitaratu zen XIX. mendean zehar.
|
|
|
Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha eta hari darraicona 5000 bertso lerrotako poema liburua argitaratu zuen (240 orrialdetan). Olerki luze hau, Koldo Mitxelenak zioenez,
|
ez
zen konposaketa epiko edo epopeia bat. Aitzitik herritarren usadio, bizimodu eta gertaeren hainbat xehetasun entretenigarriz osaturik zegoen.
|
|
|
Hiribarrenek zioenez, Iparraldeko euskal haurrek eskolan frantses historia kontu batzuk ikasten zituzten (erregeen historiak eta). Iztuetak
|
ez
zuen antzekorik inon aipatzen: dirudienez Gipuzkoako herritarrei ez zitzaien eskolan inolako historiarik jakinarazten, ez gipuzkoarren historiarik, ez Gaztelako erregeenik.
|
|
|
Iztuetak ez zuen antzekorik inon aipatzen: dirudienez Gipuzkoako herritarrei
|
ez
zitzaien eskolan inolako historiarik jakinarazten, ez gipuzkoarren historiarik, ez Gaztelako erregeenik. Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu:
|
|
|
Iztuetak ez zuen antzekorik inon aipatzen: dirudienez Gipuzkoako herritarrei ez zitzaien eskolan inolako historiarik jakinarazten,
|
ez
gipuzkoarren historiarik, ez Gaztelako erregeenik. Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu:
|
|
|
Iztuetak ez zuen antzekorik inon aipatzen: dirudienez Gipuzkoako herritarrei ez zitzaien eskolan inolako historiarik jakinarazten, ez gipuzkoarren historiarik,
|
ez
Gaztelako erregeenik. Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu:
|
|
|
Honek, Espainiako eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: lehenean Estatu zentralak oraindik eratu gabe zeukan eskola nazionala (Moyano legearekin hasiko zuen 1857an), eta beraz
|
ez
zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek jada hedat... Euskal historia eredu bat.
|
|
|
Hasteko, Hiribarren generikoki escaldunei zuzentzen zitzaien(
|
ez
herrialde bateko euskaldunei). Lurraldetasuna gehiago ere zehazten zuen:
|
|
|
Aurreko ataletan aipatu dugun Iparraldeko historiografiak, Euskal Herri mailako ikuspegia sortzen nahiko arrakasta izan zuela ikus daiteke. Oihenart, Bela edo Sanadon
|
ez
gain, Hiribarrenek bere garaiko Iparraldeko historialariengan ere ikusiko zuen hau. Manex Goihenetxek erakutsi duenez, arteko Iparraldeko historiografian, euskal jatorrien inguruko gaiak ziren nagusi.88 Eta orduko ikertzaileen artean Hiribarrenengan eraginik zuzenena izan zezakeena Agosti Xaho bide zen.
|
|
|
duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik.
|
Ez
dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen. Soilik aipatuko dugu Hiribarrenek egiten duen periodizazioa interesgarria dela (nahiz agian ez den berak asmatua:
|
|
|
Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen. Soilik aipatuko dugu Hiribarrenek egiten duen periodizazioa interesgarria dela (nahiz agian
|
ez
den berak asmatua: aztertu egin litzateke ea Xahok edo antzekoa zerabilten).
|
|
|
Euskoiberismoa, zientzia gisa XIX. mendean Humboldten itzalpean sortu zen. Euskoiberismoa,
|
ez
zen ordura arteko tubalismoa bezala euskararen ustezko jatorri biblikoaz arduratzen, baizik garai historikoetako iberiarrak euskaldunekin erlazionatzera mugatzen zen93 Hiribarrenek, apaiz gisa, bere kontakizuna historia biblikoarekin hasten bazuen ere, euskaldunak Iberiar Penintsula osoan hedatzen zirela justifikatzeko, ez zuen jada Tubalen mito zaharkitura jotzen, Humboldt eta beste ikertzaile b... Puntu honetan Iztueta baino aurreratuago zebilen Hiribarren.
|
|
|
Euskoiberismoa, zientzia gisa XIX. mendean Humboldten itzalpean sortu zen. Euskoiberismoa, ez zen ordura arteko tubalismoa bezala euskararen ustezko jatorri biblikoaz arduratzen, baizik garai historikoetako iberiarrak euskaldunekin erlazionatzera mugatzen zen93 Hiribarrenek, apaiz gisa, bere kontakizuna historia biblikoarekin hasten bazuen ere, euskaldunak Iberiar Penintsula osoan hedatzen zirela justifikatzeko,
|
ez
zuen jada Tubalen mito zaharkitura jotzen, Humboldt eta beste ikertzaile batzuen autoritate zientifikora baino. Puntu honetan Iztueta baino aurreratuago zebilen Hiribarren.
|
|
|
Aurrerantzean, euskal literato guztiek Aitor aipatuko zuten euskaldunen patriarka mitiko gisa. Hala ere, Hiribarrenek, literatura barik historia lan bat idatzi nahi zuenez,
|
ez
zuen ez Tubal ez Aitor aipatu euskal patriarka gisa.
|
|
|
Aurrerantzean, euskal literato guztiek Aitor aipatuko zuten euskaldunen patriarka mitiko gisa. Hala ere, Hiribarrenek, literatura barik historia lan bat idatzi nahi zuenez, ez zuen
|
ez
Tubal ez Aitor aipatu euskal patriarka gisa.
|
|
|
Aurrerantzean, euskal literato guztiek Aitor aipatuko zuten euskaldunen patriarka mitiko gisa. Hala ere, Hiribarrenek, literatura barik historia lan bat idatzi nahi zuenez, ez zuen ez Tubal
|
ez
Aitor aipatu euskal patriarka gisa.
|
|
|
91 Gorago, 80 oharrean, aipatu dugu nola Iztuetaren Kondairan Nafarroako erreinua arrotz gisa ageri zen, are gipuzkoarren etsai gisa.
|
Ez
da gauza bera gertatzen Hiribarren-ekin: honentzat nafar erregeak sorrera bertatik Euskal Herri osoko errege ziren (adib.
|
|
|
(1069 bertsoa).
|
Ez
hori bakarrik, baizik eta Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun zutela, eta urte hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik, Espainiara igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
ideiaren aitzindari dela. Hala ere, ohargarria da Hiribarrenek euskal erreinu gisa azaltzen duen atal bateratu horri
|
ez
diola. Nafarroa, izena ematen, baizik. Escal Herria?
|
|
|
Hiribarrenek bere lanean zerabilen forma poetikoak kutsu literario (egi) a ezartzen zion testuari. Dudarik gabe Iztuetaren prosa egokiagoa zen historia generoko lan baterako, ezen
|
ez
Hiribarrenen idazki errimatua. Azkenean, lapurtar apaizaren obra, lan historiografiko bat baino, gai historikodun poema bat zen (erromantze edo balada bat).
|
|
|
Azkenean, lapurtar apaizaren obra, lan historiografiko bat baino, gai historikodun poema bat zen (erromantze edo balada bat). Izan ere, poesia
|
ez
zen forma literariorik egokiena historia lan bat bere aparatu kritikoaz aurkezteko. Eta hola, bertso artean egiten zituen autore klasikoen (Estrabon, Diodoro) eta egungo jakintsuen (Humboldt, Ampero) aipuek, ezin zioten seriotasun historiografikorik eman forma poetikoak zamaturiko lan honi.
|
|
|
Euskaldunentzat herrikoia zen forma narratibo batean (hitz neurtuz) idatzi nahirik, historiografiaren moldeetatik irten zen Hiribarren. Ikusi dugunez, Iztuetak ere kontzesio herrikoiak egin zituen bere liburuan bertsoak sartzean, eta idatzi ere egin zuen kantua historiko bat, baina
|
ez
zitzaion bururatu Gipuzkoaren kondaira osoa bertsotan idaztea. Nolanahi ere, kasu bietan, eta baita karlistadako bertso historikoetan ere, irakurlego herritarrak ezarritako baldintzapenak agerian geratzen dira, soluzio gisa bertso erako forma narratiboak hartzeko joera eraginez.94
|
|
|
|
Ez
zen beste horrenbeste gertatzen erdarazko historia lanen irakurleekin. Haiengan pentsatuz Hiribarrenek prosaz idatzi zuen frantsesezko Histoire de l. Empire (nahiz argitaratu gabe geratu).
|
|
|
zuen Altabizcarreco Cantua (Karlomagno eta euskaldunen arteko borrokez); Xahok idatzitako Anibalen kantua (1845); Francisque Michel-en Abarkaren Kantua (1859), eta Klaudio Otaegik idatziriko Beotibarko Kantua (1882). 97 Hauek guztiek oso oihartzun urria izan bide zuten herritar euskaldunen artean. Nolanahi ere, (guk aztertu
|
ez
dugun) bigarren gerra karlistako bertsoen ikerketa egitea on litzateke, ideia historiko hauek 1876rako herritarren artean zenbat hedatu ziren ikusteko98 Halaber, espainiar eta frantses nazionalizazioek garai horretan aurrera egin baitzuten, interesgarria litzateke ere erdal historiografia horietako topikoak euskarazko bertsoetan nola islatzen ziren ikustea. Txema Larreak nazionalizazio prozesu horren testigantza zabala bildu du garaiko bertsoak aztertuz.
|
|
|
Guri dagokigun historiografiaren aferan Kubako Gerra testuinguruan (urteetan), azaldutako bertso baten adibidea hartu diogu: . Pelayo ta Anfonso, k/ zituzten [mairuak] beldurtu/ danakin amaitzera/ oraintxe goaz gu?. 99 Beraz, bertsoen bidez, XIX. mendean herritarren artean zabaltzen ari zen euskal kontzientzia historikoa
|
ez
ezik, espainiar eta frantses kontzientzia historikoaren hedapena ere beha daiteke. Alta susmoa dugu kontzientzia historiko hauek, euskal zein espainiar, ez zirela larregi zabaldu herri mailan.
|
|
|
–Pelayo ta Anfonso, k/ zituzten [mairuak] beldurtu/ danakin amaitzera/ oraintxe goaz gu?. 99 Beraz, bertsoen bidez, XIX. mendean herritarren artean zabaltzen ari zen euskal kontzientzia historikoa ez ezik, espainiar eta frantses kontzientzia historikoaren hedapena ere beha daiteke. Alta susmoa dugu kontzientzia historiko hauek, euskal zein espainiar,
|
ez
zirela larregi zabaldu herri mailan.
|
|
|
Baina aski da atalburuak irakurtzea, lanaren xede katoliko militantea ikusteko: . Brahma, Vichnu eta Siba
|
ez
dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius ez da Yainco?... 101 Nalanahi ere lan bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz ez da oso agerikoa lan honen praktikotasuna. Susma daiteke Xahok ekarritako proposamen erlijioso berriei (Ekialdeko erlijioetan oinarrituriko sinkrestismoei) erantzun nahian otu zitzaiola Hiribarreni liburu hau idaztea (adibidez Xahok 1842an argitaratu zuen Philosophie des religions comparées lanari arrapostu emanez).
|
|
|
Baina aski da atalburuak irakurtzea, lanaren xede katoliko militantea ikusteko: . Brahma, Vichnu eta Siba ez dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius
|
ez
da Yainco?... 101 Nalanahi ere lan bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz ez da oso agerikoa lan honen praktikotasuna. Susma daiteke Xahok ekarritako proposamen erlijioso berriei (Ekialdeko erlijioetan oinarrituriko sinkrestismoei) erantzun nahian otu zitzaiola Hiribarreni liburu hau idaztea (adibidez Xahok 1842an argitaratu zuen Philosophie des religions comparées lanari arrapostu emanez).
|
|
|
Baina aski da atalburuak irakurtzea, lanaren xede katoliko militantea ikusteko: . Brahma, Vichnu eta Siba ez dire Yainco?,. Budda ezda yainco?,. Confucius ez da Yainco?... 101 Nalanahi ere lan bitxia da, zeren ikuspegi katoliko batetik arrisku gutxi zegoen euskaldunak halako erlijio exotiko eta urrunen batean, erortzeko?, eta beraz
|
ez
da oso agerikoa lan honen praktikotasuna. Susma daiteke Xahok ekarritako proposamen erlijioso berriei (Ekialdeko erlijioetan oinarrituriko sinkrestismoei) erantzun nahian otu zitzaiola Hiribarreni liburu hau idaztea (adibidez Xahok 1842an argitaratu zuen Philosophie des religions comparées lanari arrapostu emanez).
|
|
|
1880ko hamarkadatik mende bukaera arte santuen bizitzekin eta historia erlijiosoekin beste dozena erdi bat obra argitaratu ziren euskaraz. Baina gure esparru kronologikoa gainditzen dutenez
|
ez
ditugu aipatuko. Nolanahi ere, lan erlijioso guztiok, XVIII. mendean idatzitako santuen bizitzak bezala, sakonago azter litezke historiaren ikuspegitik.
|
|
|
Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen.
|
Ez
da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den hizkuntza idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Goihenetxerekin segituz, Etxepareren bide beretik letorke Joanes Leizarraga kalbinista, sortzez lapurtarra baina Nafarroa Beherean ezarria (1506??). Leizarragak
|
ez
zuen historiografia lanik idatzi, baizik Testamentu Berria euskaratu (1571 urtean argitaratuz). Baina obra horren hitzaurrean ikus daitekeenez, bere pentsaera irekita zegoen arlo sozialeko gogoetara, arlo instituzionaletako auzietara, eta adi bere garaiko eta herrialdeko gertakarietara.
|
|
|
Bestetik, Leizarragak. Heuscaldunac berce natione gucien artean ezgarela hain basa? esatean bere burua euskaldun gisa agertu eta euskaldungoak egokitze kultural bat egin beharra (idazkerara heltzea) eskatzen zegoen, atzean
|
ez
geratzeko. Leizarragak kontzientzia bide zuen, maila idatzira igaro ezean, herri bat ahozko tradizioekin eta usadioekin soilik, ez zela gainerako nazio modernoen mailan geratzen, baizik azpirago, basati mailan.
|
|
|
esatean bere burua euskaldun gisa agertu eta euskaldungoak egokitze kultural bat egin beharra (idazkerara heltzea) eskatzen zegoen, atzean ez geratzeko. Leizarragak kontzientzia bide zuen, maila idatzira igaro ezean, herri bat ahozko tradizioekin eta usadioekin soilik,
|
ez
zela gainerako nazio modernoen mailan geratzen, baizik azpirago, basati mailan. Hortik euskal kalbinistek testu idatziei garrantzia handia ematea.
|
|
|
Hazia diogu, zeren XVI. mendean
|
ez
zeuden identitate propioki nazionalak, egungo zentzuan. Orduko protoidentitate hark (protestante, nafar eta euskaldunak) Aro Berri osoan iraun izan balu, orduan bai, XIX. mendera heltzean akaso posible izango zen egiazko identitate nazional bilakatzea.
|
|
|
Humanista honek bere garaiko gertakariez idazten zuen, narratiba bat eta historiaren irakurketa berri bat abiatuz. Eta
|
ez
iniziatiba pertsonal soil gisa, baizik inspirazio kolektiboko obra moduan. Agramont, Beltzuntze, Meharin eta, bertze ene adisquide?
|
|
|
produkzio gune sozial jakinei loturik eta haien zerbitzuan garatzen zen. Zoritxarrez, euskarak
|
ez
zuen hainbesteko laguntzarik izan. Ez akademiarik, ez unibertsitaterik, ez printzeen ohiko egoitza zen Gorterik zegoen Nafarroa Beherean.
|
|
|
Zoritxarrez, euskarak ez zuen hainbesteko laguntzarik izan.
|
Ez
akademiarik, ez unibertsitaterik, ez printzeen ohiko egoitza zen Gorterik zegoen Nafarroa Beherean. Euskal Herria kulturalki marginala zen.
|
|
|
Zoritxarrez, euskarak ez zuen hainbesteko laguntzarik izan. Ez akademiarik,
|
ez
unibertsitaterik, ez printzeen ohiko egoitza zen Gorterik zegoen Nafarroa Beherean. Euskal Herria kulturalki marginala zen.
|
|
|
Zoritxarrez, euskarak ez zuen hainbesteko laguntzarik izan. Ez akademiarik, ez unibertsitaterik,
|
ez
printzeen ohiko egoitza zen Gorterik zegoen Nafarroa Beherean. Euskal Herria kulturalki marginala zen.
|
|
|
Euskal Herria kulturalki marginala zen. Nolanahi ere, posible zen euskal erakundeek, edo bertako agintariek, goren mailakoak izan
|
ez
arren, artisten mezenas gisa jardutea, idazkeraren sorreran laguntzea, historia baten garapenean, diskurtso eta pentsaera espezifikoki euskaldun baten agerreran, bereziki kontuan izanik Leizarragak aipatzen duela exhortazioak izan zituela tokiko hainbat jaunengandik. Eta testuinguru horretan koka daiteke Leizarragaren obraren sorrera, eta maila apalagoan baita Etxeparerena ere (Bernard Lehete erregeren abokatu nobleak babestua).
|
|
|
Alta, euskarazko kulturak izan zituen babes horiek urriegiak izan ziren. Errege erreginak, Europa osoan kultur sorkuntzaren gunea markatzen eta babesten zutenak, sekula
|
ez
ziren Euskal Herrian kokatu. Nafarroako errege erreginen Gortea, adibidez, Biarnon zegoen (eta bertan biarnesezko literatura sustatu zuten).
|
|
|
Nafarroako errege erreginen Gortea, adibidez, Biarnon zegoen (eta bertan biarnesezko literatura sustatu zuten). Historiografikoki ere, nafar monarkia hark, bere interes geopolitikoen eta erreferentzia kultural nagusien araberako produkzioa bultzatu zuen; eta Nafarroa Behereko euskaldun protestanteen proiektua
|
ez
zen nagusi. Nafar errege erreginen historiografia batik bat biarnes kronistek idatzi zuten, dinastian oinarrituz (ez herrialdean) eta frantsesez.
|
|
|
Historiografikoki ere, nafar monarkia hark, bere interes geopolitikoen eta erreferentzia kultural nagusien araberako produkzioa bultzatu zuen; eta Nafarroa Behereko euskaldun protestanteen proiektua ez zen nagusi. Nafar errege erreginen historiografia batik bat biarnes kronistek idatzi zuten, dinastian oinarrituz(
|
ez
herrialdean) eta frantsesez. Gainera Nafarroako erregea, laster katoliko eta Frantziako errege bihurtu zen, azken erresuma hau izanik aurrerantzean monarkaren eta bere kronisten erdigune.
|
|
|
Bertan, Leizarragak idatzi zuenaz bestelako narratiba historiko bat proposatzen zen, arrakasta askoz handiagoa izango zuena. Garibairen narratiba
|
ez
zen espreski euskaldunentzat idatzia. Narratiba hori Hispaniar Monarkia osoan pentsatuz eta gaztelaniaz idatzi zen.
|
|
|
Izan ere, Garibai Filipe II. Gaztelako erregeren kronista ofiziala zen, eta haren erreinu eta printzerri penintsular guztien historia idatzi zuen. Compendio Historial obran, euskaldunak eta beren historia Monarkia haren baitan kokatzen ziren, modu berezi eta pribilegiatuan, bai, baina
|
ez
era zentral batean. Ez zen euskaldunek euskaldunei zuzenduriko narratiba, Iberiar Penintsulako gainerako herriekin konpartitu nahi zuten narratiba baino.
|
|
|
Compendio Historial obran, euskaldunak eta beren historia Monarkia haren baitan kokatzen ziren, modu berezi eta pribilegiatuan, bai, baina ez era zentral batean.
|
Ez
zen euskaldunek euskaldunei zuzenduriko narratiba, Iberiar Penintsulako gainerako herriekin konpartitu nahi zuten narratiba baino.
|
|
|
Maila xume horretan euskarazko historiagrafian lekutxo bat aitor dakioke Garibairi. Baina, oro har, Garibairen xedea
|
ez
zen euskarazko narratiba historiografiko bat abiatzea. Euskara, gai gisa gaztelaniazko diskurtso espainiarrean txertatzen zuen, euskaldunen estatus berezia Monarkiaren baitan justifikatzeko xedez.
|
|
|
Euskara, erromatar aurreko hizkuntza izanik, Espainia osoko jatorrizko mintzairatzat jo zuen Garibaik, eta Iberiar Penintsulako aurreneko populatzaileak, hots, Tubal (Noeren iloba) biblikoak ekarri zuela seinalatu. Gainera, hizkuntza mantentzeak, euskaldunak atzerritarrekin sekula
|
ez
zirela nahastu eta kanpotarrek inoiz ez zituztela konkistatu frogatuko zukeen. Hortik, euskaldunak kantabriarrekin berdintzea, erromatarrentzat ia menderagaitza izan zen Iberiar Penintsularen iparraldeko leinu harekin.
|
|
|
Euskara, erromatar aurreko hizkuntza izanik, Espainia osoko jatorrizko mintzairatzat jo zuen Garibaik, eta Iberiar Penintsulako aurreneko populatzaileak, hots, Tubal (Noeren iloba) biblikoak ekarri zuela seinalatu. Gainera, hizkuntza mantentzeak, euskaldunak atzerritarrekin sekula ez zirela nahastu eta kanpotarrek inoiz
|
ez
zituztela konkistatu frogatuko zukeen. Hortik, euskaldunak kantabriarrekin berdintzea, erromatarrentzat ia menderagaitza izan zen Iberiar Penintsularen iparraldeko leinu harekin.
|
|
|
Etorki miresgarri horrek guztiak (jatorrizko espainiarrak, konkistatu gabeak, odol garbikoak, katoliko finak) euskaldunen berezko noblezia justifikatzen zuen, baita euskal herrialdeen Foruak eta pribilegioak ere.
|
Ez
zen hainbeste euskaldunen, barne kontsumorako, diskurtso bat, baizik Espainiara begira egina, monarkiaren baitan abantailaz kokatzeko sortua.
|
|
|
Andres Poza bizkaitarrak (De la antigua lengua, 1587), Baltasar Etxabe gipuzkoarrak (Discursos de la antigüedad de la lengua cántabra vascongada, 1607), etab. Baziren euskal foru herrialde bakarrean zentraturiko historia lanak ere, baina elementu tubalista kantabrista berberak sartzen zituztenak, adibidez, Juan Martinez Zaldibiaren Suma de cosas cantábricas y guipuzcoanas (1571). Erdarazko lan hauetan,
|
ez
zen arraroa euskarazko kantu historikoak tartekatzea, baita inoiz balada apokrifoak sartzea ere. Esate baterako, Garcia Fernandez Cachopinek eta Juan Iñiguez Ibarguenek elkarlanean idatzitako Crónica General Española y Sumaria de la Casa Vizcaina obran (1588), Leloren kantu faltsua agertu zuten, euskaldunen eta erromatarren arteko gerrak kontatzen zituena.
|
|
|
Idatzi ote zuten Sarako eskolakoek, Klaberiak eskatzen zuen moduan euskarazko narratiba historikorik? Propioki
|
ez
. Ez behintzat Garibairen edo Martinez Zaldibiakoaren gisara historian zentraturiko idazlanik (kronika edo gisakorik).
|
|
|
21 Goyhenetchek
|
ez
du Garibaiz eta Hegoaldeko euskal historialarien auzia lantzen. Hauei buruz, ikus Castro Álava (1969), Mañaricúa (1971:
|
|
|
Iparraldeko euskarazko narratiba berrian historia hurbila Kontraerreformako Elizaren alde eta Frantziako erregeri leial azaltzen da. Eta Sarako lapurtar eskolakoen artean
|
ez
ezik Iparralde osoan, ikuspegi historiko hori agertzen zaigu. Adibidez, Zuberoako Ivan Tartasek, bere Onsa hilceco bidia obraren hitzaurrean, hola eskaintzen zion liburua Valentin de Domesaing zuberotar noblearen ondorengo bati:
|
|
|
Hala ere, hizkuntzaren auzian desberdintasuna ageri da, Ipar Euskal Herrian euskarazko narratiba abiatu baitzen eta Hegoaldean
|
ez
. Zergatik?
|
|
|
Gaztelako monarkian, eta haren orbitapean geratu ziren Hegoaldeko euskal herrialdeetan, gaztelania Erdi Arotik ari zen boterearen, zuzenbidearen, hezkuntzaren eta kulturaren hizkuntza bihurtzen. Eta Kontraerreforma heltzean gaztelania maila idatzian guztiz finkaturik zegoen, euskara
|
ez
izanik alternatiba. Aldiz Iparraldean, Aro Berriaren hasieran, frantsesa ez zen hain indartsua:
|
|
|
Eta Kontraerreforma heltzean gaztelania maila idatzian guztiz finkaturik zegoen, euskara ez izanik alternatiba. Aldiz Iparraldean, Aro Berriaren hasieran, frantsesa
|
ez
zen hain indartsua: jakintzaren hizkuntza latina zen, euskaraz bazegoen idatzizko tradiziotxo bat (Etxepare eta Leizarraga) eta zuzenbidean okzitaniera (Lapurdin eta Zuberoan) edo are gaztelania (Nafarroa Beherean) erabili izan ziren.
|
|
|
–Çu içan çara, eta içanen çara, euscaldunen ohorea, habea, iabea, sostengua eta cantabres fina, naturala eta eguiazcoa? 29 [gure etzana]; eta aurrerago: , eztuçu çuc ere ceure arraçaz uccatu, etçara ceure leiñutic eta ethorquitic hastandu, bereci eta
|
ez
aldaratu.? 30
|
|
|
Gainera Etxaus bezalako euskaldun onak, kantabres finak, bere etorkiaren, bere arrazaren eta bere leinuaren ezaugarriei eusten zion denboran zehar. Goihenetxek dioen bezala, ikuspegi horretan garai historikoen bilakaera desagertu eta euskararen eta euskaldunen arketipo bat sortzen zen, Tubalen garaitik aldagaitza31 Axularrek
|
ez
zuen auzi hau gehiago landu, baina argi dago inplizituki diskurtso historiko kantabristarekin bat egiten zuela. Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan.
|
|
|
Goihenetxek dioen bezala, ikuspegi horretan garai historikoen bilakaera desagertu eta euskararen eta euskaldunen arketipo bat sortzen zen, Tubalen garaitik aldagaitza31 Axularrek ez zuen auzi hau gehiago landu, baina argi dago inplizituki diskurtso historiko kantabristarekin bat egiten zuela. Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez,
|
ez
zen bakarra izan. Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak bere bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten zutela, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik.
|
|
|
Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan. Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak bere bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten zutela,
|
ez
euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian.
|
|
|
Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak bere bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten zutela, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa,
|
ez
legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian. Hortaz, euskal idazle guztiak politikoki monarkia handi banatan eta antzeko diskurtsoekin txertatzen baziren ere, Iparraldekoek, narratiba autonomo bat (behintzat linguistikoki) garatu zuten, euskaldunei espreski zuzendua.
|
|
|
Tarte horretan, historia kantabrista kritikatu zuen euskaldun bakarra Arnaud Oihenart zuberotarra izan zen, bere latinezko Notitia Utrisque Vasconiae (1638) obra zorrotz eta bikainarekin32 Latinez idaztea adierazgarria da, erakusten baitu latina zela garaian nazioarteko hizkuntza, eta gainera Iparraldean oraindik XVII. mende erdialdera frantsesak baino kultur prestigio handiagoa zuela33 Oihenartek, agirietan oinarrituz, Baskonia osoaren (Euskal Herriak eta Akitaniak osatua) historia idatzi zuen, tubalismo kantabrismoak baztertuz. Euskaraz propioki historia lanik idatzi
|
ez
arren bere gaztaroa neurtitzetan kontatu zuen. Oihenarten saioa gora behera, historia kantabrista, euskal noblezia eta kaparetasuna legitimatzeko zituen inplikazioekin, garrantzitsuegia zen kritika batzuengatik desagertzeko, eta nagusi izaten segitu zuen hurrengo bi mendeetan.
|
|
|
–Tubal cen Iapheten bortzgarren semea, eta Noeren illobassoa?,. Cein partetaric Tubal sarthu cen Espainiarat eta non eguin çuen bere lehenbicico egoitça?,. Tubalen hitzcuntça ala Escuara centz, ala bertce hitzcuntzaric?,. Escuara hitzcuntça çaharra[...] noblea, eta bertce hitzcuntcetaric ethorquiric gabecoa da?,. Cantabria icen hau nondic heldu den?,... 34 Beraz Etxeberri lapurtarrak erdarazko apologien eduki beretsua azaltzen zuen. Eta hein horretan
|
ez
bazen originalegia izan, mito kantabristak euskaraz garatzean esan daiteke aurreneko euskarazko historia lana idatzi zuela, aurreneko narratiba historikoa euskaraz, Klaberiak bere bertsoan eskatzen zuen huraxe; beti ere, diskurtso kantabrista hauek historia generokotzat har daitezkeen heinean, esan dugunez nahiko atenporalak eta beraz historikotasun gutxikoak baitziren.
|
|
|
Nolanahi ere, Escuararen hatsapenac
|
ez
zen argitaratzera heldu. Zergatik?
|
|
|
Zergatik? Hegoaldean eta gaztelaniaz, lan apologistek erabilpen praktiko zuzena zuten bitartean (foru herrialdeen eta bertako biztanleen estatus berezia legitimatzea), pentsa daiteke Ipar Euskal Herrian
|
ez
zela beste horrenbeste gertatzen (hango euskaldun guztiak ez ziren Frantzian nobletzat hartzen, eta hala izan balitz ziurrenik frantsesez idatziko zituzketen beren apologiak). Jakina, gerta zitekeen, kanporako?
|
|
|
Zergatik? Hegoaldean eta gaztelaniaz, lan apologistek erabilpen praktiko zuzena zuten bitartean (foru herrialdeen eta bertako biztanleen estatus berezia legitimatzea), pentsa daiteke Ipar Euskal Herrian ez zela beste horrenbeste gertatzen (hango euskaldun guztiak
|
ez
ziren Frantzian nobletzat hartzen, eta hala izan balitz ziurrenik frantsesez idatziko zituzketen beren apologiak). Jakina, gerta zitekeen, kanporako?
|
|
|
Jakina, gerta zitekeen, kanporako?
|
ez
ezik, euskaldun beraientzat ere, barne kontsumorako narratiba historiko propio bat izateko idaztea. Hori zen, hain zuzen, Etxeberri. Sarakoak?
|
|
|
egin nahi izan zuena. Baina ekimen indibidual hark
|
ez
zuen aurrera egin, ziurrenik proiektua bultza zezaketen babesleen faltagatik. Etxeberrik, laguntza hori Lapurdiko Biltzarrean bilatu zuen.
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi duenez, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste hizkuntzatan). Baina euskarazko liburu produkzioa, ia osotara gai erlijiosoen ingurukoa zen (90 liburutik 83), frantsesez orotariko gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia lanak,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz
|
ez
zen propioki historia generoko lanik argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxeberri Sarakoaren testua albo batera utzita). 38 Hego Euskal Herrirako, gisa bereko inbentario zehatzik ezagutzen ez badugu ere, dudarik gabe, hemen ere, XVI XVIII. mendeen artean, euskarazko argitalpen praktikoki guztiak erlijio arlokoak izan ziren. Kontraerreformako Eliza katolikoak, protestantismoaren mehatxua ikusi ostean, serioago hartu zuen herritarren hezkuntza erlijiosoa.
|
|
|
Manex Goihenetxek erakutsi duenez, Ipar Euskal Herrian, XVI. mendetik Frantses Iraultzara arte, liburu gehiago argitaratu ziren euskaraz frantsesez baino (90 euskaraz, 73 frantsesez eta 9 beste hizkuntzatan). ...o gaiak lantzen ziren bitartean (literatura, zientziak, testu juridikoak, historia lanak,...). Epealdi horretan, Manex Goihenetxeren arabera, euskaraz ez zen propioki historia generoko lanik argitaratu (ikusi ditugun zeharkako historia aipamentxoak, eta eskuizkribu mailan geratu zen Etxeberri Sarakoaren testua albo batera utzita). 38 Hego Euskal Herrirako, gisa bereko inbentario zehatzik ezagutzen
|
ez
badugu ere, dudarik gabe, hemen ere, XVI XVIII. mendeen artean, euskarazko argitalpen praktikoki guztiak erlijio arlokoak izan ziren. Kontraerreformako Eliza katolikoak, protestantismoaren mehatxua ikusi ostean, serioago hartu zuen herritarren hezkuntza erlijiosoa.
|
|
|
Lapurdiko eliztar hauek, Leizarragaren saio kalbinista frustratuaren ostean, euskarazko narratiba berri bat abiatu eta garatu bazuten ere,
|
ez
zen historia beren gai behinena izan. Apaizak izanik, logikoki, erlijio asmoko testuak idatzi zituzten.
|
|
|
Apaizak izanik, logikoki, erlijio asmoko testuak idatzi zituzten. Eta historia
|
ez
zen fedearen egiak azaltzeko generorik aproposena. Hala ere, eskuzabalki jokatuz historia arlokotzat jo daitezkeen diskurtso batzuk aurki ditzakegu literatura erlijioso horren baitan.
|
|
|
Axularrek, letratu handientçat? idatzi
|
ez
arren,, deus eztaquitenentzat ere, ez zuen eskribatzen, eta beraz maila bateko irakurlegoari zuzentzen zitzaion40 Hola, Axularrentzat eta bere irakurleentzat, Antzinateko historiak interesgarriak eta jakingarriak izan zitezkeen.
|
|
|
idatzi ez arren,, deus eztaquitenentzat ere?
|
ez
zuen eskribatzen, eta beraz maila bateko irakurlegoari zuzentzen zitzaion40 Hola, Axularrentzat eta bere irakurleentzat, Antzinateko historiak interesgarriak eta jakingarriak izan zitezkeen. Ezin gauza bera esan geroagoko beste apaiz idazle gehienez eta haien irakurleez.
|