2009
|
|
Bost fameli ekozan hak. Etorri jatan hilebetegarrenean
|
egon
nitzen tertzioan, ba, beren beregi etorri jatan aber beragana kriede joan nintekean ta ama defunteak esaotsen: «Ez.
|
|
D, etorte nitzen etxera umeagaz eta eurek ixte ostien jaten oin. Da ogie, nik, bakixu, gose eukiten neuen, da ogie noizeanpehinan, uzandre
|
egoten
ez zan orduen, hartu eiten nauen. Da atzenean eite ostien ogieri honan markak egin nik hartzean baneun ez baneun igirteko.
|
|
Da baten, auzoan
|
egon
zan andra alargune, da andra alargune badoie ta esanosten, ba, ze: «Zure aitek eta amak eztaurie jakingo zu zelango etxean zauzen».
|
|
Ni amagaz etzera» esan notsen. «Honan honan enoa
|
egoten
. Amagaz etxera.» Da, alboko andratxu horri joan najakon etxera ta esaeusten, ba, ze:
|
|
Da bueno, ba: «Neuk egingotset honeri gogor, uzandreari; da zeu umetxuegaz, hazi arte, sikeran apurtxu beten
|
egongo
zara».
|
|
«Bueno, ontxe bai joango nazana ni etxera, ontxe.» Da urten neuen umea bertan itxi nauen, uzandrea egoan etxean da, han itxi neuen. Da
|
egon
nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik eta urrago da bildur gehau, e?
|
|
«Zer paseu? Nik etxera joan gurot, ta eztot hemen
|
egon
gure.» esan notsen. Da bueno, ba:
|
|
Da eneuen jakin nora noanik pez. Ama defunteak neure moduen buruko painelue eukite
|
euen
, da halangoxe buruko painelu baten estu erropak neureak. Da etorri zen gixon bat eske, gixon altu bet etorri zen.
|
|
Lemoara, egundo egon bako leku beten. «Nora?» pentsetan horixe
|
egoten
nitzen.
|
|
Da eite osten? Ume gaztetxu bet euki
|
euen
. Da nik bederatzi urte einde nituzen, antza, orduentxe kunplidute.
|
|
«Nora etorri ete naz?». Lemoara, egundo
|
egon
bako leku beten. «Nora?» pentsetan horixe egoten nitzen.
|
|
Baia gero be eite osten, uzaba etorri orduko beharretik, mahaia ipiñi da janak prest prest ipiñi danak, da joaten nitzen intxurpera, ba, arbola batzuk
|
egoten
ziren, intxurrek. Da han, intxurren azpian, eoten nitzen umeagaz eurek bazkaldu arte.
|
|
Berriarentzat idatziriko hamar erreportajez osaturiko bidaia liburu literarioa. Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago
|
dagoen
hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen.
|
|
Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek bere burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu.
|
Banago
Lertxundi ez zela mitomano bat gehiago, bera errumes joan zela, errespetua erakustera.
|
|
Halaxe deskribatu zuen Lertxundik Ihes betea lanean: «Argiari eman zion eta lokalaren erdi erdian zintzilik
|
zegoen
bonbilla bat piztu zen. Denda osoa, goi eta behe, liburuz gainezka zegoen, liburu metak bazter guztietan:
|
|
«Argiari eman zion eta lokalaren erdi erdian zintzilik zegoen bonbilla bat piztu zen. Denda osoa, goi eta behe, liburuz gainezka
|
zegoen
, liburu metak bazter guztietan: apaletan, lurrean[?] Ibiltzeko ere, lanak».
|
|
Agian ez: «gure gerra» bizi ez dutenek ere nobela hau interesgarri ikusiko dute, istorioa bera interesgarria delako eta ondo kontatuta
|
dagoelako
.
|
|
Ados
|
nago
Muñozen nobelaz esan duzunarekin, Jacinto. Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz.
|
|
Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du. Bizia loko «Mekanoa» narrazioa (nire ustez, bildumako onena) gogora ekarri dit puntu batzuetan, biek ala biek tragediaren neurria (familia berean alderdi kontrajarriak
|
egotea
, horixe da, azken batean, gerra zibilaren oinarria) azalerazten dutelako.
|
|
«Gure gerra» hori gurea bakarrik ote den, baina, ez dut batere argi. Egia da gertaera historiko eta geografiko konkretu bati heltzen diola idazle nafarrak, baina haren atzean
|
dagoen
gogoeta unibertsala begitantzen zait niri. Akaso «gurea» bezala jotzen dugu oraindik gainditu gabe dugulako, isiltasunaren espiralak katarsirako unerik izatea eragotzi digulako.
|
|
Helburu etikoa du kasuotan literaturak, iraganeko sarraskiak berriro errepika ez daitezen arakatzen baitira behin eta berriro itxi gabeko zauriak (Assmann). Espainiako kasuari
|
dagokienez
, Gerra Zibilaren inguruko bibliografia hain da zabala ezen batzuek 50.000 liburuz mintzo baitira, literatura eta kritika barne. Kontua, dirudienez, «ahanzturaren ituna» deiturikoak gurera ekarritako kalteak konpontzen ahalegintzea da, «gure gerrako» hilen doluari leku egitea.
|
|
Biolentzia guztiek bezala, hemengoak ere boterea suntsitzea du helburu (Arendt). Muñozen eleberriko protagonistak, Lisa eta Jesus, liburua hasten duen eszena izugarriko antzaren antzera
|
daude
: hilak, eta noraezean doaz zabuka.
|
|
baina hori bakarrik ez, Donostia berri bat begitantzen zaigu eleberrian, ohiko hiri turistiko edo ederraz oso bestelakoa. Portu giroa da nagusi (84), eta «jitoan dabiltzan» galtzaileen erreinu horretan rock&rollak, drogak, eta literatura mota batek (zientzia fikzioak, abentura eleberriek?), benetako errealitatea beste leku batean
|
dagoela
oroitaratzen digute. Keak eta gauak bustitako giroa nagusitzen da nobelan, espazio alternatiboak gailentzen dira.
|
|
Gustura irakurri ditut zure hitzak, Lourdes, eta zer pentsatua eman didate, bereziki Uriberen eleberriaren gainean. Ez dakit oso ados
|
nagoen
Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste modu batera esateko, azken unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro eta koherentziatik aldentzen zena.
|
|
biografia atalak tartekatuz, gertakizun xume eta itxuraz esdeusen garrantzia azpimarratzen da nobelan (Levik eta Ginzburgek mikrohistoria aipatuko lukete). Egia da 1936ko Gerrari erreferentzia esplizitu eta garrantzizkoa egiten zaiola etengabe,
|
badagoela
memoria historikoa berreskuratzeko ahalegina. Baina helburua, besteak beste, sarraski historiko horrek hondatu zituen bizitzak (artisten familienak?), eragin zituen jokaerak (Liborio aitona), nahiz desagerrarazi zuen mundua ikusgarri egitea da.
|
|
Bat batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta jakin testu perfekturik ez
|
dagoela
, perfektu izatekotan bizitza bera izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
Nire ustez, eleberriaren indar narratibo nagusietakoa izan zitekeena, bizitzaren eta literaturaren arteko harremanei buruzko gogoeta, ez du gehiegi baliatzen narratzaileak kontakizunari nolabaiteko amaiera/ borobiltasuna/ lotura emateko garaian. Artifizio literarioa (kontamoldeak, egituraketak?) zerbaiten mesedetan errenditu litzatekeelakoan
|
nago
. Hortik eleberriak utzi didan sentsazioa:
|
|
Uriberen azken lanari buruz diozunarekin ados
|
nago
, Marijo. Iruditu zait fragmentazio horretan geratu dela egilearen ahalegin guztia.
|
|
Ikusi dut fragmento bakoitza, baina osotasuna ez. Liburuak hari narratibo eta estilistiko gehiegi dituela uste dut; gauza gehiegi kontatu/ azaldu nahia
|
zegoen
eta «gehiegitasun» horrek liburuaren kontra jo du azkenean.
|
|
Kolorebakoa zen, erabat, Villasantek erakutsi eta irakatsi zigun historia hori: bertan ez
|
dago
emakumerik, bertan ozta ozta aurkitzen da elizgizon ez den idazlerik. Ematen du Villasantek begien bistan zegoena bakarrik bildu zuela, argitan zegoena.
|
|
bertan ez dago emakumerik, bertan ozta ozta aurkitzen da elizgizon ez den idazlerik. Ematen du Villasantek begien bistan
|
zegoena
bakarrik bildu zuela, argitan zegoena. Inpresioa dut Jurgik arakatu eta argiztatu nahi izan dituela hain zuzen historia horretako zoko moko eta okoiluak, Lotilandiako ortodoxiatik kanpo gera zitezkeen autore eta lanen bila.
|
|
bertan ez dago emakumerik, bertan ozta ozta aurkitzen da elizgizon ez den idazlerik. Ematen du Villasantek begien bistan zegoena bakarrik bildu zuela, argitan
|
zegoena
. Inpresioa dut Jurgik arakatu eta argiztatu nahi izan dituela hain zuzen historia horretako zoko moko eta okoiluak, Lotilandiako ortodoxiatik kanpo gera zitezkeen autore eta lanen bila.
|
|
|
Nago
itxaropenerako bigarren gune eta une bat egon daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko azken hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen, urte horietan euskal kultura distiratsu agertu baitzen bertan, hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik.
|
|
Nago itxaropenerako bigarren gune eta une bat
|
egon
daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko azken hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen, urte horietan euskal kultura distiratsu agertu baitzen bertan, hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik.
|
|
«halako batean den dena jakin nahi dugu, inoiz abandonatu gintuena behin betiko joan ez dadin». Jakin nahia
|
egon
liteke, baita literatur lan ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina. Eta zentzu horretan Jokin Muñozen lanak galderak pausatzen ditu, erantzunak eman baino, ateak irekitzen, itxi baino gehiago.
|
|
Jasangaitzak egiten zaizkio kalean ikusten dituen «gogoan zaitugu» horiek (306), faltsuak iruditzen zaizkio, bakardadean bizi den minarekin ez baitute loturarik. Agurea, berriz, Demetrio falangistak bizitza salbatu zionetik
|
dago
hila, «gora komunismo libertarioa» oihukatzen zuten lagunak bere aurrean fusilatu zituztenetik.
|
|
Ni ere ados
|
nago
. Nik zera azpimarratuko nuke Zalduaren narrazioetatik:
|
|
Nik zera azpimarratuko nuke Zalduaren narrazioetatik: umore mingots hori, horrela deitzerik
|
badago
, Mrozeken edo A. M. Homesen estilokoa. Askotan ez dakizu azaltzen dituen egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen dena, esaterako) barre ala negar egin zenukeen.
|
|
Bai, neuk ere hala ikusten dut Zoaz infernura, laztana eleberria, Zorion perfektuarekin zabaldutako bidearen ildoan. Eta ados
|
nago
zurekin, Esti, nobelari egiten diozun balorazio positiboan. Eleberria ongi egituratuta dago, eta maila narratibo desberdinak erabiltzen dira Rosaren aitortza bideratzeko.
|
|
Eta ados nago zurekin, Esti, nobelari egiten diozun balorazio positiboan. Eleberria ongi egituratuta
|
dago
, eta maila narratibo desberdinak erabiltzen dira Rosaren aitortza bideratzeko. Plano alternantzia honek aberastasuna ematen dio testuari, eta protagonistaren aurpegi desberdinak azaleratzeko balio du.
|
|
Batetik, bere irakurketa atsegin izan dudalako (eta ez nik bakarrik, antza, 2006ko Euskadi Saria eman baitzioten), baina batez ere, euskarazko ipuin liburu askoren aldean eite diferentea duelako, ausartuko nintzateke esatera generoan maisu diren katalanen bidean (Quim Monzó eta Sergi Pàmies, nagusiki). Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak
|
daudela
esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik. Iñaki Aldekoaren hitzetan, 90etan ipuinak substantzia argumentalaren galera izan zuen, eta zenbait autoreren kasuan nobelaren eta lirikaren arteko genero bilakatu (Pàmiesek ere gauza bera aitortu izan du inoiz).
|
|
Erabat ados
|
nago
zurekin. Neuk ere oso gogoko dut Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen bere irakurketarekin eta liburuaren alde egin nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian.
|
|
Morris Hill hilerriko alorrak erlijioaren arabera banandurik
|
daude
, eta eremu katolikoan euskal abizen ugari agertzen dira. Zorionekoak ziren St.
|
|
Johneko hileta artxiboetan arakatuko zuten ikertzaileak, han lanean zebilen laguntzaile batek «izen arraroekin» zerrenda bat osatu baitzuen, eta horietako asko, noski, euskal jatorrikoak ziren. Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori erabili zuen pertsona bakoitza non
|
dagoen
lurperaturik finkatzeko. Akatsak zeuden Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei dagokienez.
|
|
Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori erabili zuen pertsona bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko. Akatsak
|
zeuden
Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei dagokienez. Esate baterako, hilerriko artxiboetako mapetan izenak eremu bat markaturik zuen, baina oroitarria beste leku batean agertuko zen.
|
|
Hardestyk eta bere lantaldeak zerrenda hori erabili zuen pertsona bakoitza non dagoen lurperaturik finkatzeko. Akatsak zeuden Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei
|
dagokienez
. Esate baterako, hilerriko artxiboetako mapetan izenak eremu bat markaturik zuen, baina oroitarria beste leku batean agertuko zen.
|
|
Morris Hilleko artxibategian bilatzen ari zirelarik, Hardestyk eta bere taldeak «O» letran zerrenda luze bat topatu zuten «Occupied Unknown» (ez da ezagutzen nork betetzen duen) kategoria zeramana. Hor
|
zeuden
zerrendaturik zenbakidun eremu, lerro, eta hilobi jakinak, gorpu lurperatuak adierazten zituztenak; hala ere, ez zen agertzen izenik hilerriko artxiboetan. Nork beteta zeuden ezagutzen ez zen hilobi horietan al zeuden oroitarririk gabeko 70 euskaldun horiek, oraindik beste inon kokaturik ez zeudenak?
|
|
Hor zeuden zerrendaturik zenbakidun eremu, lerro, eta hilobi jakinak, gorpu lurperatuak adierazten zituztenak; hala ere, ez zen agertzen izenik hilerriko artxiboetan. Nork beteta
|
zeuden
ezagutzen ez zen hilobi horietan al zeuden oroitarririk gabeko 70 euskaldun horiek, oraindik beste inon kokaturik ez zeudenak. Misterioa argitzen ari zen.
|
|
Hor zeuden zerrendaturik zenbakidun eremu, lerro, eta hilobi jakinak, gorpu lurperatuak adierazten zituztenak; hala ere, ez zen agertzen izenik hilerriko artxiboetan. Nork beteta zeuden ezagutzen ez zen hilobi horietan al
|
zeuden
oroitarririk gabeko 70 euskaldun horiek, oraindik beste inon kokaturik ez zeudenak. Misterioa argitzen ari zen.
|
|
Hor zeuden zerrendaturik zenbakidun eremu, lerro, eta hilobi jakinak, gorpu lurperatuak adierazten zituztenak; hala ere, ez zen agertzen izenik hilerriko artxiboetan. Nork beteta zeuden ezagutzen ez zen hilobi horietan al zeuden oroitarririk gabeko 70 euskaldun horiek, oraindik beste inon kokaturik ez
|
zeudenak
–Misterioa argitzen ari zen.
|
|
Gorpuzkiak hilobitik atera eta beraien gurasoenarekin batera lurperatu zituzten Washingtongo estatuan. Familia orain «osorik» eta «batera»
|
dago
.
|
|
Artxiboen datuen arabera, hortaz, 1913ko maiatzaren 24an, heriotza gertatu eta hiru urte geroago, 118 dolar ordaindu ziren, baina eskuz idatzia
|
egonik
ez da argi geratzen Mateo Arreguik eskaera egin ondoren bera izan ote zen ordaintzailea («paid by same») ala semeak ordaindu zuen («paid by son»). Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu.
|
|
Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez
|
dago
ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez. Artxiboetan ezkondua zegoela esaten da.
|
|
Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik bazuen ala ez. Artxiboetan ezkondua
|
zegoela
esaten da. Ez da seme alabarik aipatzen, baina aurkakorik ere ez da inon ageri.
|
|
Euzkaldunak Inc. elkartearen oroitarri gabeko hilobien egitasmoa benetan «jarduera eskuzabala» izan zen; hala deskribatzen dute egunkari, eliza, hileta zerbitzu eta hilerriko artxiboak arakatzen hainbat arratsalde eta asteburu igaro zituzten boluntarioek. Milia ugari egin zituzten atzera eta aurrera, gora eta behera, hilobi lerroak kurrituz eta, nahiz eta markaturik ez
|
egon
, hilkutxa bat egon zitekeen lekuko lurrean arrastoak bilatzen saiatuz. Hilerriko artxiboak eliza katolikokoekin nahiz Gibson hileta zerbitzuenekin alderatu eta zuzendu zituzten.
|
|
Euzkaldunak Inc. elkartearen oroitarri gabeko hilobien egitasmoa benetan «jarduera eskuzabala» izan zen; hala deskribatzen dute egunkari, eliza, hileta zerbitzu eta hilerriko artxiboak arakatzen hainbat arratsalde eta asteburu igaro zituzten boluntarioek. Milia ugari egin zituzten atzera eta aurrera, gora eta behera, hilobi lerroak kurrituz eta, nahiz eta markaturik ez egon, hilkutxa bat
|
egon
zitekeen lekuko lurrean arrastoak bilatzen saiatuz. Hilerriko artxiboak eliza katolikokoekin nahiz Gibson hileta zerbitzuenekin alderatu eta zuzendu zituzten.
|
|
Luis zure seme eta lobearen partez, eta honen senideen bihotzetatik, hona hemen gure agurra eta negarra. 1997.eko abuztuaren 15.ean, zure birloba
|
egon
zan hemen».
|
|
Liz Hardestyrenaitonak, Mateo Arreguik, Idahoratua zelarik, zenbait euskal ostatu eduki eta gobernatu zituen, bezeroak artatuz, batzuetan baita haien heriotzan ere. Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina
|
badago
aukerarik hori gerta zedin. Hiru bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da nola modu berean ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko euskal identitatea.
|
|
Honako hauek dira, berriz, hileta eta ehorzketa konfirmaturik dutenak, baina lurperatze gune ezezaguna dutenak. Haien omenez eraiki zen aipaturiko monumentu handia, eta bertan zizelkaturik
|
daude
euren izenak (batzuenak zalantzagarriak dira) eta jaiotze nahiz heriotza datak:
|
|
Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko. Dolores Totoricak [Totoricagüenak] hainbat dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez
|
zegoela
gizon honen oroitarririk eta, are gehiago, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan, hainbat euskaldun oroitarririk gabeak zirela. Dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zuen premiazko azkartasunez enkargaturiko hilarria, eta Iñaki Goikoetxetak ehorzte gunean geratu eta gogoeta egin ahal izan zuen.» (Totoricagüena, 2004:
|
|
Ostatuko bezeroak ordaindu egiten zuten pertsonak ziren, baina baziren, halaber, lagun minak edo ahaideak bezain gertuko. Lantzean behin ostatariei
|
zegokien
bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan, haren elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea. Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu behar zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea:
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin
|
bazegoen
zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
José Goikoetxeta zenaren hilobia bilatzen ari zelarik, Dolores Totoricak oroitarririk gabeko beste sei euskaldun topatu zituen Morris Hill hilerriko artxiboetan; hortaz, Euzkaldunak Inc. erakundeko zuzendaritza batzordera jo zuen, berak hasitako ikerketa burutzeko egitasmoan interesik ba ote
|
zegoen
galdezka. Liz Dick Hardesty garai hartan lanean ari zen zuzendaritza batzordean eta, Totoricak egitasmoa aurkeztu zuenean, ekimena zuzentzeko prest agertu zen, betiere, aste gutxi batzuetako jarduera izanez gero.
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei urte
|
egoteko
asmoa zeukaten, gogor lan egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta etxera «poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
Ostatuetan lortzen zuten informazio eta harreman ugari, esaterako, lanbidea, parekatze erromantikoak, jatorrizko herritiko berriak, mediku arreta, kirolak, bidaiak eta adiskideak. Euskaraz mintzatzen ziren (bizkaieraz), musika jotzen zen piano, gitarra, eskusoinu edo panderetaz, eta bazkariak zerbitzatzen ziren familia giroan, mukuru beterik
|
zeuden
mahai luze eta banku nahiz aulki lerroetan janari edariak partekatuz.
|
|
Lantzean behin ostatariei zegokien bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan, haren elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea. Maiz, gaixo
|
zeuden
bezeroen gastuak ordaindu behar zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea: gorpua ikusteko moduan uzteko gastuak, ehortziaren jantziak, garraioa, hil autoa, etab. Xehetasun horiek topa daitezke ehorzketa zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresen artxiboetan, han agertzen baitira zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena eta hildakoaren ehorzketa ordaindu zuenaren izena ere.
|
|
Aitxitxek Boisera iritsi eta bertan geratzen ziren euskaldunak babestu zituen moduan, Lizen ardura bilakatu zen haiek munduan igarotako denbora iraunkorki markaturik uztea. Kointzidentziaz, ikastetxean zortzigarren mailan
|
zegoenean
, Liz Arregui Dick nerabeak, geroago Hardestyrekin ezkonduko zen, lan egin zuen estatu mailako proiektu batean, beronen asmoa Idahoko eliza katolikoetako artxiboak eskuz kopiatzea zen, geroago artxibo handi bat egiteko, fitxa katalogo bidez gordeta gera zitezen finkaturik heriotza datu guztiak.
|
|
Ez
|
dago
tatxarik gabeko idazle onik.
|
|
Gero eta askatasun handiagoa
|
dagoenez
, gero eta gauza gehiago dago debekaturik.
|
|
Esan behar duzuna ez bada isiltasuna baino ede rragoa, ez zaitez kezkatu? Horretarako
|
daude
eskuko telefonoak!
|
|
Azken bolada honetan ez nabil oso katoliko. Es kerrak osasunez ondo
|
nagoen
.
|
|
Gero eta askatasun handiagoa dagoenez, gero eta gauza gehiago
|
dago
debekaturik.
|
|
Bertutea erdi parean
|
dagoela
esan ohi da. Giza-anatomiari erreparatzea besterik ez dago.
|
|
Bertutea erdi parean dagoela esan ohi da. Giza-anatomiari erreparatzea besterik ez
|
dago
.
|
|
Palinodia ez da sekula 40 principales eko zerrendan
|
egon
.
|
|
Isil, ahalke, eta hitz gabeturik
|
nago
.
|
|
Egunean zehar erdi itzalita
|
egondako
su bildutik
|
|
Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola: oso ondo
|
dago
funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non dauden salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin. Bai, baina neurri bateraino:
|
|
Egia dena da blogen ispiluetan, mediokre saldoen erdian, bera baino idazle hobeak ikusten dituela tarteka paperezko idazleak, eta horrek nortasun krisi sakonak eta zalantza latz eta aitorrezinak eragiten dizkiola: oso ondo dago funtsean blogen fenomenoa, baiki, idazle ezkutuak azalerarazi eta sasi idazleak seinalatzen dituelako, mahastien ondoetan gaitza detektatzeko landatzen diren arrosen eran, pertsonen aurkako minak non
|
dauden
salatzeko ereiten diren landare horien eran, umeen «Erregea biluzik dago» salatari batekin. Bai, baina neurri bateraino:
|
|
Bai, baina neurri bateraino: non
|
daude
editoreak. Nork jartzen ditu filtroak, nork ereiten ditu lore horiek?
|
|
Baina pauso hori eman ezin bada, ezin da eman eta kito. Eta ez
|
dago
zer esanik gehiago.» Chandlerren hitzak dira, ez nireak.
|
|
Poemek, literaturan, maketek arkitekturan sortzen duten efektu bera sor dezakete: eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan
|
dagoena
ere ikustea. Gaur egun, ordenagailuen orokortzeari esker behin betiko bertsioa izateko testu berak berrogei aldiz garbira pasa beharrik ez dagoenez, nobelak gero eta luzeagoak dira».
|
|
eraikin osoa ikusten duzu airetik, paisaia osoa begirada bakar batean, posible da maketari teilatuak kendu eta gelen barruan dagoena ere ikustea. Gaur egun, ordenagailuen orokortzeari esker behin betiko bertsioa izateko testu berak berrogei aldiz garbira pasa beharrik ez
|
dagoenez
, nobelak gero eta luzeagoak dira».
|
|
Segi hiltzen, segi zeure burua akabatzen. Idatzi zeure buruaren kontra, baina baita irakurleen kontra ere, haiek begien bistatik galtzeko irrikaz
|
bazeunde
bezala, haiek zeure bizitzatik uxatzeko irrikaz bazeunde bezala». Chirbes poesiaz ari da nobela baten baitan.
|
|
Segi hiltzen, segi zeure burua akabatzen. Idatzi zeure buruaren kontra, baina baita irakurleen kontra ere, haiek begien bistatik galtzeko irrikaz bazeunde bezala, haiek zeure bizitzatik uxatzeko irrikaz
|
bazeunde
bezala». Chirbes poesiaz ari da nobela baten baitan.
|
|
Zerekin lot daiteke intentsitatea, sentimendu baten esperientziarekin ez bada? Izan liteke sentimendu bat gutxi asko agerikoa dena, edo ezkutuan
|
dagoena
gutxi asko, baina intentsitatea non den, han egon liteke poesia ere. Horregatik, poesiak zehatza eta doia izan behar du.
|
|
Zerekin lot daiteke intentsitatea, sentimendu baten esperientziarekin ez bada? Izan liteke sentimendu bat gutxi asko agerikoa dena, edo ezkutuan dagoena gutxi asko, baina intentsitatea non den, han
|
egon
liteke poesia ere. Horregatik, poesiak zehatza eta doia izan behar du.
|
|
Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela. Ez
|
daude
kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?].
|
|
Ez daude kutxa beltz asko, geure bakardadea bertara sartu eta handik nolabaiteko kontsolamenduarekin eta modu ordenatuagoan ateratzen dena. Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at
|
dagoen
aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?]. Zentzu honetan, poesia da azken Miserikordia etxea».
|
|
Alegia, zinema aretoak hustutzen joan ahala, errealitateari so egin eta errealitatea maila ezberdinetan bizitzeko gure modua gero eta zinematografikoago bilakatu dela. Zinema inoiz baino biziago
|
legoke
, zine aretoetatik urrun bizi dela litzateke kontua. Zinemaren dekadentzia barik, zinemaren luzapena eta disoluzioa gertatu bide da, beste bitarteko eta euskarri batzuetan.
|
|
Eisensteinek Acorazado Potemkin filmean irudiak aukeratu, moztu eta muntaiaren bidez narratzeko sortutako teknika present
|
dago
beti: ez dago kirol emanaldirik muntaiarik gabekorik, muntaia denbora errealean egiten dutela, hori da ezberdintasuna.
|
|
Eisensteinek Acorazado Potemkin filmean irudiak aukeratu, moztu eta muntaiaren bidez narratzeko sortutako teknika present dago beti: ez
|
dago
kirol emanaldirik muntaiarik gabekorik, muntaia denbora errealean egiten dutela, hori da ezberdintasuna. 2006ko Futboleko Munduko Kopako finalean Zidanek Materazziri burukada ematen dionean, kolpe hori estadioko ikusleek dakusate lehenbizi, baina ez zuzenean:
|
|
Commedia desagertu da, demodé
|
dagoela
esango du batek baino gehiagok, baina Los Angelesko antzerki eskoletan bada ariketa bat commedia berbera dena, funtsean: irribarrea eta tristura aurpegia dibujatuta zituzten maskara veneziarren ordez, orain, ohiko dantza, kantu eta esgrima eskolekin batera, kirurgialarien maskarekin (aurpegia erdi ezkutuan dutela, alegia), sentimenduak nola adierazi ikasteko ariketak egiten dituzte aktore ikasle amerikarrek, telebistan boladan dauden medikuei buruzko telesailetan lana aurkitzea errazteko.
|
|
Commedia desagertu da, demodé dagoela esango du batek baino gehiagok, baina Los Angelesko antzerki eskoletan bada ariketa bat commedia berbera dena, funtsean: irribarrea eta tristura aurpegia dibujatuta zituzten maskara veneziarren ordez, orain, ohiko dantza, kantu eta esgrima eskolekin batera, kirurgialarien maskarekin (aurpegia erdi ezkutuan dutela, alegia), sentimenduak nola adierazi ikasteko ariketak egiten dituzte aktore ikasle amerikarrek, telebistan boladan
|
dauden
medikuei buruzko telesailetan lana aurkitzea errazteko. Posible da commedia gabeko commedia bat:
|
|
|
Badaude
idaztea gustatzen zaien idazleak. Eta badaude idazle izatea gustatzen zaien idazleak.
|
|
Badaude idaztea gustatzen zaien idazleak. Eta
|
badaude
idazle izatea gustatzen zaien idazleak. Badaude poeta izatea gustatzen zaien poetak, eta badaude poemak idaztea gustatzen zaienak.
|
|
Eta badaude idazle izatea gustatzen zaien idazleak.
|
Badaude
poeta izatea gustatzen zaien poetak, eta badaude poemak idaztea gustatzen zaienak. Ni behintzat, bat nator Günter Grassekin, idaztearen gauzarik onena idaztea bera dela dioenean.
|
|
Eta badaude idazle izatea gustatzen zaien idazleak. Badaude poeta izatea gustatzen zaien poetak, eta
|
badaude
poemak idaztea gustatzen zaienak. Ni behintzat, bat nator Günter Grassekin, idaztearen gauzarik onena idaztea bera dela dioenean.
|
|
Ez dut apokaliptiko izan nahi, baina orube deslekutu baten gisa dakusat poesia. Ez dut apokaliptiko izan nahi, baina AEBetako ekialdeko kostan finkaturik
|
dauden
eta argindarrari eta autoei uko egiten dieten Amishen kultura zaharkituaren pare ikusten dut mundu globalean poesia. Amishek ere betetzen dute funtzio bat, jakina, beste inork mantentzen ez duen ekosistema zahar bat bizirik mantentzekoa; funtzio anekdotikoa nahi bada, museistikoa beharbada?
|
|
Times Squareko Virgin disko denda erraldoian (disko denda ohia esan), garai batean musikaren tenplua zen horretan, deslekutua izan da musika, metro karratu gehien okupatzen dituena guitar hero simulazio jokoa da orain, non hamabost urteko raperoak eta malandro zapeladunak Angus Young sentitzen diren AC/ DC taldearen punteoak informatikoki birsortzen (kalkatzen) dituztelarik. Hautua eginda
|
dago
, zentroa gu gara, eta gu analfabetoak gara, ez digutelako erakutsi bereizten bekatu orijinalaren eta fotokopiaren artean, eta borroka hori galduta dagoelako, nahiz eta ni ez naizen apokaliptikoa. Garrantzitsuena parte hartzea dela errepikatzearen errepikatzez, denok dugu denean.
|