|
2000
|
|
|
Horrek ekarri du leku askotan batuarekiko dagoen urruntasuna eta mesfidantza. Gauzak nola joan diren ikusita, Iparraldean batua ez da hemen bezala sartu; haiek beti gorde dute beren ukitua, beste ingurune bat egon delako, administrazio munduan ez delako
|
egon
euskara batua hizkuntza ofizialtzat hartu duen autonomia bat... Beste askatasun bat eduki dute gauza asko gordetzeko eta Iparraldeko batek modurik formalenean idazten duenean ere, beti ikusten da nongoa den.
|
|
|
gure hizkuntzak ez du irainerako balio. Baina irain mordoa
|
dago
euskaraz eta erabili ere erabiltzen dira hainbat tokitan.
|
|
|
" Ikasle gero eta haboroago lanaren xerka ari badira ere, gehienak euskal kulturan integratzeko ikasten dute. Maleruski, Zuberoan gero eta toki guttiago
|
dago
euskara mintzatzeko. Instituzioak ez dira egoeraz arrankuratzen alta.
|
|
|
Ulertezina dena, baita azalpenik ez duena ere, azaltzen saiatu dira iritzi publikoan eragin nahirik, buruan dituzten neurri murriztaileak kosto politikorik txikienarekin onartzeko bidea izan dezaten. Nafarroako gizartea ez
|
dago
euskararen kontra eta badakite lan handia egin dutela errealitate hau aldatzeko; euskararen kontra jartzeko gezurra, iraina eta intoxikazioa erabili dituzte, bizi izan dugun kanpaina mediatikoan ikusi dugun bezala. Gizartean sakonki errotua dago hobe dela jakitea ez jakitea baino.
|
|
|
Aurten Oinarriak plataformari egokitu zaio Lamien Urrezko Orrazia saria" Lege berri baterantz" ekimena antolatu eta bultzatzeagatik. Asto masto saria, berriz, Juan Jose Lizarbe eta PSNk jaso dute indarrean
|
dagoen
euskararen gaineko legeria are gehiago murrizten saiatzeagatik. Zaldiko Maldiko elkartearen ustetan, joera horren bultzatzaile nagusia Juan Jose Lizarbe izan da.
|
|
|
Izan daiteke ez, da! Borgesen Babelgo liburutegiaren metafora erabiltzen badugu, liburutegi unibertsal horretan
|
dago
euskara, beste hizkuntza guztiak bezala, baita xumeena ere. Unibertsaltasun horretan ezin dugu ahaztu ingelesa ere partikularra dela.
|
|
|
–
|
Dauden
euskararekiko ikerketa gehienak eremu literario eta linguistikoen barrukoak dira. Hauen artean, gehienak agian Euskaltzaindiaren ardurapean egindakoak dira eta ez, gezurra badirudi ere, unibertsitatearen ardurapean.
|
|
|
Alde honetatik, aipagarriak dira euskararekiko eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori. Zentzu honetan, paradoxikoa dirudi, Euskal Herriandauden unibertsitate handietan gertatzen denarekin konparatuz gero, UEU barruanbultzatu eta/ edo bideratu direla gaur egunean
|
dauden
euskararekiko euskarazegindako zenbait ikerketa, hala nola, lehen aipatutako Txillardegik eta bestebatzuek euskararen erabilerari buruz eginiko ikerketak, edo baita horrenaipagarria den lau urtetik lau urtera euskararen kale erabileraren neurketarenikerketa aurrera eramatea ere (dagoeneko, hiru jasoketa aztertu edo aztertzen aridirelarik).
|
|
|
Kritika gutxi eta eskasa izan arren, guztion buruan
|
dago
euskaraz egindako literaturak gero eta gehiago merezi duela, eta kanporatu beharra dagoela. Aurreko urteetako zurrumurrua oihu bihurtzen ari da:
|
|
|
Erradiografiak beharrezko, eta terapia egokiak, are beharrezkoagoak. Jokoan
|
dago
euskararen geroa eta euskarari aukera zabala ziurtatu beharrean gaude, petrikilo desegokien eskuetan utzi gabe.
|
|
|
Erosketa zentralizaturako prozedura, hala Liburutegien Sareak nola Nafarroako Liburutegiak erabiltzeko pentsatua, tresna funtsezkoa da, eta liburutegiek titulu askoren artean (Nafarroako Liburutegi Nagusian urtero sartzen direnak, 10.000 inguru) beraien bilduBiblinleka metarako egokienak hautatu ahal izateko behar bezain malgua. Horrela, haurrendako liburutegiek haur eta gaztetxoendako liburu gehiago aukeratuko dituzte, eta eremu euskaldunean
|
daudenek
euskarazko liburu gehiago. Azken finean, esan dezakegu ereduak aukera bat dakarrela euskararentzat, baina teknikariek eta arduradunek etekina ateratzen jakitea, edo hala nahi izatea, besterik da.j
|
|
|
26 Ez
|
dago
euskarazko itzulpenik. Bai, berriz, gaztelerazkoa:
|
|
2001
|
|
|
Anormala da euskal irakurle gehienak abertzaleak izatea, zorionez, bestelakoak ere badaude, baina oso gutxi oraindik. Esaten digute politizatzen dugula, baina zenbat euskaltzale ez abertzale
|
daude
euskararen alde egiteko prest. Esku batez konta daitezke".
|
|
|
Uste dut sekretua horretan datzala. Halaber, gizartean
|
dagoen
euskararen kalitatea hobetzen den neurrian, musikan ere islatuko da.
|
|
|
Pil pilean
|
dago
euskararen dekretu berria, UPNk bere indar legala aktibatu du eta euskaltzaleen indar aktiboenak erantzuna antolatzen ari dira apurka. Zaharrak berri gazte eta ez hain gazteen amorragarri.
|
|
|
Garaiko euskal nobela irakurleak ohituta
|
zeuden
euskaraz kontateknika tradizionalak ez ezik, istorio lineal eta" betikoak" ere irakurtzera. Txuma Lasagabasterren artikulu klasikoa gogoratuz12, 1957ko Leturiaren egunkari ezkutua dateke, 1969a baino lehenago, ohiturazko nobelen mundu ikuskeratik aldentzen den bakarra (nahiz eta, jakina denez, tarte horretan ohiturazko nobelen gaietatik ihes egiten zuen hainbat nobela argitaratu zen).
|
|
|
Noren edo zeren normalizazioa, beraz? Argi
|
dago
euskararen normalizazioalortu nahi dugula, hizkuntza den aldetik. Baina euskara, beste edozein hizkuntzabezala, ez da berez bizi, espiritu hutsa bailitzen.
|
|
|
euskararen presentzia eta erabilera da. Bestalde, ikerketa gehiago eta ezagutza handiagoa
|
dago
euskararen jabekuntza prozesuariburuz, erabilera prozesuari buruz baino.
|
|
|
Aipatutako eztabaidak modu eta indar ezberdinez dirau Euskal Herriko hirueremu administratiboetan. Lege aldetik ere, Hego Euskal Herrian, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAE) 1982an onartutako. Euskararen Erabileraren Normalizaziorako Oinarrizko Legean?, zuzenean erabilerari buruz mintzatzen den bitartean, Nafarroako Autonomi Erkidegoan (NAE) 1984an onartutako. Euskararen ForuLegean?, gehienbat euskararen ezagutzari buruz mintzatzen da; Ipar Euskal Herrian, ez
|
dago
euskararen aldeko legerik. EAEn, normalizazio prozesua aurreratutabadago ere, eztabaida soziala oraindik ere bizirik dago; plangintzak egiterakoan, ezagutza maila azpimarratzen da gehienetan, hizkuntz eskakizun batzuk lortzeajartzen da helburu, euskararen erabilerak behar duen garrantzia kontuan hartugabe.
|
|
|
Baina emaitza hau, oso modu ezberdinetan interpreta daiteke; adibidez, sozialki ahal izatearenedo, beharraren? baitan
|
dagoela
euskararen erabilera, eta ez norbanakoarenedo taldeen, aukeraren, baitan, oraingoz behintzat.
|
|
|
Gau eskoletan, sistema frankistaren aurka zegoen oro, prest
|
zegoen
euskararen alde zer edo zer egiteko, eta ikasgelak lortzea ez zen hain zaila izatenherriko elkarteei laguntza eskatuz gero.
|
|
|
‘Gela honetan
|
zaudek
euskarazko gauza guztiak... ’ esanen dizu Andonik.
|
|
|
Campion batek, eta ez zen juez kaskarra maitasunak itsutzen ez zuenean behintzat, gorengo izarretaraino goretsi zuen. Otxandiarra izan zitekeen, bere ustez, hil aginean
|
zegoen
euskarak behar zuen sostenguetarik bat, poesiaren arnasaz biziberrituko zuena. Campionek, eta ez genuke hau sekula ahaztu behar, Nafarroako zenbait eskualdetako hizkuntza erian ikusten du euskararen egoera, ahaleginean eta epetan ibili gabe sendotu behar den hilzorikoa.
|
|
|
Liburuxkaren izena ez dut gorago osorik aldatu, bai baitu eranskin edo isatsen bat: Nornahiri datorkio gogora indarka ari gabe, zapalduago
|
zegoela
euskara 1946an 1956an baino. Are zapalduago zenbait jenderen mende gelditu ziren tokietan 1936an bertan.
|
|
|
Funtsean bat gatoz: hura eta ni, alegia, etsirik
|
gaude
euskara ez dugula bertan behera gupidarik gabe utz dezakegun huskeria. Nik, ordea, ez dut sinesten hizkuntza eta pentsamoldea elkarri hark uste duen neurrian loturik dabiltzanik, behin eta berriro aditzera eman dudanez.
|
|
|
Idazlea besterekin ari dela, irakurlearekin alegia, gogora dadin nahi genuke, ez bere buruarekin. Euskal irakurleak erdaraz irakurtzen du, denon gisara, eta ez
|
dago
euskaraz berresan beharrik erdaraz hobeto behin eta berriro esan diren gauzak, irakurleari zerbait jakingarri ez badakarkiote.
|
|
|
Lagun hauetatik gehienei —ez guztiei, haatik— dantza, maskarada edo pastorala egileetan euskara dakitenak oso gutxiengoan izatea bost axola zaie. Arrazonamendua bazterreraino eramanda, seguru
|
nago
euskara desagertuko balitz, baina nola edo hala —testuak edo esaerak gogotik ikasita edo— dantza agerraldi, maskarada edo pastoralek iraungo balute, askietsiko luketela.
|
|
|
Bi biotan, bistan da, kontrakarreko jokaerak eta iritziak, batzuen eta besteen pentsamoldeak biltzen dituztenak. Arazoa, nolanahi ere, bi bion uztardura nola egokituho rretan egongo litzateke gure ustez, bi erronka horiek erro errotik loturik
|
baitaude
euskararen biziraupen prozesuan.
|
|
|
Balorapen hori, alabaina, zeharo ulerg arria da helduen munduan eta gizarteko sektore gehienetan —ba ita aitzindari eta erakargarrienetan ere— gaztetxoekegunerozein (zeintzuk) hizkuntza ikusten duten kontuanha rtzen badugu. Gauzak horrela, argi
|
dago
euskarak ezin duela erabateko erakargarritasunik izan, eta hiztun berriakeuskaran biltzeko arazoa euskarak eta erdarek gizartean dituzten ospe eta distira ezberdinetan datzala (estatu s a); ez erabiltzen den euskararen kalitatean (co rpusa).
|
|
|
euskara abertzaleena da. Erabat identifikatuta
|
daude
euskara eta abertzaletasuna. Ez abertzaleek beretzat hartzen dutelako, edo patrimonializatu egin dutelako guztiona den ondare bat.
|
|
|
Hortaz, argi
|
dago
euskarak politika mugatzaileen bidez aipatutako alorretan bere indarra galtzen badu, euskararen normalkuntzaren atzerapenak ez duela bueltarik izango. Adibide garbia da Iparraldean euskara jasaten ari den galera prozesua.
|
|
|
Ez da berria. Lehen ere
|
bazeuden
euskararen eta euskaldunen eskubideen aurkako estrategiak. Garbiak, gogorrak, zuzenak batzuk; isilak eta sotilagoak besteak.
|
|
|
Hara zeintzuk diren datu ofizialak: 1996ra arte, elebidunen kopuruak gutxienez %5ean egin zuen gora; Nafarroako herritarren %68 ez
|
dago
euskara sustatzearen aurka, eta ikasturterako 3 urteko haurren euskarazko matrikulazioak %30ean mantentzen direla ematen du.
|
|
|
Euskal Herria bere lurralde osoan egituratzen ez uzteko dinamika horretan, gizartean
|
dagoen
euskararen aldeko jarrera bera kontrako bihurtu nahi da, edo gutxienez, neutralizatu.
|
|
2002
|
|
|
EUSKO Legebiltzarrak eta Euskaltzaindiak akordio bat sinatu berri dute. Horren arabera, Legebiltzarrak bere liburutegietan
|
dauden
euskarazko lanen kopia digitalizatuak emango dizkio Euskaltzaindiari. Guztira, 250 liburuz osatutako funts bibliografikoa 30 CD tan gorde dute eta ondare hori Azkue Bibliotekan egongo da akordio honen ondorioz.
|
|
|
Harako guk genuen lotsa gaizto hartaz ari naiz. Etsirik
|
geunden
euskaraz' paxamodu' mintzatzea, ahoz nahiz izkribuz(' tolerablemente', zioen Orkaiztegik), apur batzuek bakarrik egin zezaketen gauza zela, eta errazegi jotzen genuen erdarara, mordoilokerian ez amiltzearren. Orain, berriz, lehen bakanka baizik erabiltzen ez ziren gaiak ere ausarki darabiltzate, dotoretasunaz gehiegi kezkatu gabe".
|
|
|
Horrez gain, baliabide gehiago ere behar dira, orain arte indarrean jarri ez diren zenbait egitasmo indarrean jartzeko. Errezetei begira ez noa ezer asmatzera, eta ildo nagusiak jasoak
|
daude
Euskara Biziberritzeko Planean. Oinarrian, oso inportantea da hiztunak irabazten jarraitzea, eta hiztunak nagusiki eskolatik datoz, baina baita famili transmisiotik eta azken eragile hau gero eta garrantzitsuagoa izango da.
|
|
|
Hau da, erabilera ezagutzarekin alderatuz gero %25 inguru, %14ko erabilera altua da. Beraz, euskal komunitatearen aldetik
|
badago
euskaraz aritzeko gogoa eta hori oso posi
|
|
|
Nire iritziz, Araban biztanleriaren kokapena, non gehien gehiena euskaldun dentsitate urriko demografia eta kontzentrazio espazialari dagokionez udalerri handi eta ertainetan pilatzen den, mahai gaineratutako datuaren arrazoi izan daiteke, beraz, joera aldaketa baten atarian gauden esateko goiz da oraindik. Halaber, Nafarroa eta Iparraldeari dagokienez, administrazioek orobat euskararen inguruan dituzten jarrerak eta abian dituzten hizkuntza politikez gain, gizartearen barne joerak eta askatu ahal diren indarrak dirateke aztertu beharrekoak, ezen haietan baitago
|
egon
euskararen biziraupenaren eta garapenaren giltzarri nagusia.
|
|
|
Era labur eta sinple batean esateko, herriko berriak euskaraz irakurtzeko aukera. Hemen ez
|
dago
euskarazko prentsa erosteko ohiturarik, eta «Otamotz»ek neurri batean behintzat hutsune hori bete du. Guk ez dugu helburu erraldoirik, baina bertan lanean gabiltzanontzat balio handia du Urretxu Zumarragan euskarazko hedabide bat izateak.
|
|
|
Orduz geroztik, esperantoarekiko duten zaletasuna medio oso lagunak egin dira eta elkar ondo ezagutzen dute. " Jansen oso pozik
|
dago
euskarari eta euskal kulturari dagokionez, eta azken 20 urteetan egoera nola aldatu den ikusita izugarri eskasa iruditzen zaio lehen euskararen inguruan zegoen materiala", azaldu digu Aranak.
|
|
|
Nahiz eta gazte hauek ikastoletan hezi izan diren, erdaraz euskaraz baino gehiago irakurtzeko ohitura hartu dute gaztetatik. Izan ere, oraindik hainbat obra ez
|
daude
euskaraz eta derrigorrez erdaraz irakurri behar dituzte: hor daude Ken Folletten «Los pilares de la Tierra« eta beste obra batzuk, Noah Gordonen «El Medico» eta «El Rabino», Stephen King, Dean R.
|
|
|
Irakurle gazteak erakartzeko jerga edota argota aski landua ote dugu euskaraz? Eguneroko hizketa moldetik hurbil ala urrun al
|
dago
euskarazko literatura?
|
|
|
Bi plano bereiz ditzakegu herrian, batean irakasleak, idazleak eta itzultzaileak daude, hizkuntza munduan jende jantzia alegia. Eta beste plano batean, ez tontoagoak direlako, beste gai batzuez arduratzen eta interesatzen direlako baizik,
|
dago
euskara herrikoia dakien jendea, baina hizkuntzaren ezagutzan gehiegi sakondu ez duena. Lehenak ez daude bigarrenak baino jantziagoak horregatik.
|
|
|
Interesa duen pertsona batek bere inguruko hedabideetan nahi duen informazioa lor dezake. Baina, oro har, ez da nahiko informazioa zabaltzen, ez
|
dago
euskarazko hedabide askorik ere, eta are gutxiago euskal literaturari leku ematen dioten hedabide askorik. Nahi duenak arakatu behar du eta ez da guztiz erraza.
|
|
|
Hori bai, barkatzen ez dena da harro eta handiuste izatea, gauza bat egin eta norberak pentsatzea aparteko zerbait egin duenik. Normaltasun eta apaltasunez jokatuz gero errespetu handia
|
dago
euskarazko literatur komunitatean.
|
|
|
KALKULUEN barruan
|
zegoen
euskarazko komunikabideak bere diru laguntzetatik kanpo uzteko ahalegina egingo zuela Nafarroako Gobernuak. Oraingoan Euskalerria irratia eta' Nabarra' hilabetekariari egokitu zaie.
|
|
|
– Eibarko Industria Ingeniaritza Teknikorako Unibertsitate Eskolan gauregun
|
ez
dago euskarazko eskaintzarik.
|
|
|
Nafarroako Unibertsitate Publikoan ez
|
dago
euskara planik, horrelakoren batprestatzen saiatu badira ere. Plana gauzatzen den bitartean, duela hiru urte hartuzuten neurriaren arabera, titulazio bakoitzean gehienez ere 18 kreditu eskainditzakete euskaraz.
|
|
|
Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian ez
|
dago
euskara planik.
|
|
|
Euskarazko eskaintzari dagokionez, «giza eta gizarte zientzietako» titulazioetan, euskarazko kredituen eskaintza orokorra %42ra heltzen da Euskal Herrian.Unibertsitateka begiratuz, UPV EHUko titulazioetan kredituen %74
|
dago
euskaraz, batez beste; MUn %85, eta besteetan franko gutxiago: UPNA NUPen %26 etaUD DUren kasuan% 18.
|
|
|
Euskarazko eskaintza orokorrari dagokionez, Euskal Herrian alor honetaneskaintzen diren kreditu guztien %13
|
daude
euskaraz; hau da, proportzioz, erdaraz100 eskaintzen den bitartean, euskaraz 13 bakarrik. Gizartearen bizitzarekin etaosasunarekin hain lotuta dauden titulazio hauetan euskara oso baztertuta dago.
|
|
|
Natur zientzietan, euskarazko eskaintza, batez beste, %47koa da EuskalHerri osoan, portzentaje franko baikorra. UPV EHUren barruan, batez beste, biologia eta geologia lizentziaturetako kredituen %68
|
daude
euskaraz. Datuona.
|
|
|
Doktoretza programetan euskarazko eskaintza hasi berria da, eta, beraz, beregarapena oraindik ez da inondik ere minimoetara heltzen, erdarazko kurtsoeneskaintzarekin alderatuz %5 soilik
|
baitaude
euskaraz.
|
|
|
UPV EHUren kasuan, 2 doktoretza programa oso
|
daude
euskaraz. Halaber, emaitza orokorrari begiratuz, doktoretza irakasgai guztien %7 daude euskaraz (95kurtso edo irakasgai).
|
|
|
UPV EHUren kasuan, 2 doktoretza programa oso daude euskaraz. Halaber, emaitza orokorrari begiratuz, doktoretza irakasgai guztien %7
|
daude
euskaraz (95kurtso edo irakasgai).
|
|
|
Derrigorrezko kredituei dagokienez, Biologia eta Kimika dira eskaintza osoa euskaraz duten lizentziatura bakarrak (1.taula). Fisikan eta Matematikan %80 inguru eskaintzen da, baina IngeniaritzaElektronikoan ez
|
dago
euskarazko eskaintzarik.
|
|
|
Aurretik
|
dauden
euskarazko planak betetzea.
|
|
|
euskal lerroan matrikulatzen diren ikasleenportzentajeak igoerarako joera du, bai kopuruz zein portzentajez. Beste ikasketetangertatzen den moduan, argi
|
dago
euskarazko eskaintza handitzen ari den neurrianeuskal lerroko ikasleen portzentajeak ere handiagotuz doazela. Beraz, eskaintzarenjarraipena kontuan hartzeko datu bat da ikasleen bilakaerari dagokionez.
|
|
|
* Gaur egun, titulazio honetan ez
|
dago
euskarazko eskaintzarik, Euskara Zientifikoa hautazkoirakasgaia izan ezik.
|
|
|
datarekin akta luzea dago idatzita. Batez ere, Eskolako CIDIReta idazkaritzan lanean
|
daudenak
euskaraz ez jakitea arazo nagusia delaazaltzen da bertan. Halaber, Gasteizko eta Bilboko Eskolekin bateraLiburuak itzultzeko zerrenda bat osatzen da.
|
|
|
Horiez gain,
|
badaude
euskarazko beste liburu batzuk, baina gutxi dira gaiteknikoak sakon jorratzen dituztenak ingeniaritza arloan. Eta daudenen artean, gehienak jakintza arlo berekoak dira.
|
|
|
Hiru urteetan euskarazko taldeak dauzkaten titulazioetan, hau da, Mekanikako eta Industria Elektronikako Industria Ingeniaritza Teknikoetan?, enborrezkoeta beharrezko irakasgai ia guztietan
|
dago
euskaraz ikasteko aukera: 31etatik 26tanlehenengo kasuan (%84), eta, bat izan ezik, denetan bigarrenean (%97).
|
|
|
Kontrara antolatuta
|
daude
euskararen egitura eta informazioaren harilketa, nolabaitesan ordena, antiinformatiboa, du euskarak [J.
|
|
|
Eta hortxe dago koxka. Hortxe
|
dago
euskarak zenbait testuinguru linguistikoetan azaltzen dituen gainkostuen koxka. Aurreko argudiabide horretan, azkenbururan.
|
|
|
Gainera, helduen ikaskuntzaz arduratzen direnerakundeek askoz gehiago zehaztu lituzkete hizkuntza kalitatearen indikadoreak. Lan honetan aipatutako alderdi guztietan bezalaxe, hemen ere askotarikoikuspuntuak
|
daude
euskararen kalitatea definitzeko, eta horietako batera edo bestera lerratu da irakaslea (euskaltegia, kurrikulua...) euskararen kalitateadefinitzeko. Irakasleak, beraz, bere hautaketaren arrazoiak ematen jakin beharkodu.
|
|
|
Sistema honek dituen zenbaithutsune konpentsatzen saiatzen da: besteak beste, liburuak irakurtzera, kalean
|
dagoen
euskarazko prentsa erabiltzera eta irrati telebista entzutera bultzatzeko aprobetxatzen du.
|
|
|
Gaztelania da Euskal Herriko Historia lantzeko orduan gehien erabiltzen den hizkuntza. Eusko Jaurlaritzak kaleratu berri duen azterketa batean, EHUko Geografiaeta Historia Sailetako irakasleek bitartean argitaratutako liburu guztien%8, 7, liburu atalen %11, 2 eta artikuluen %4, 9 baino ez
|
zeuden
euskaraz idatzita35.Gutxi dira, beraz, gure hizkuntzan idatzitako lanak, eta, are gutxiago, ikerketa lanak direnak. Tokian tokiko historian, zuzenean edota itzulpenen bitartez, euskaraz argitaratutako lanak ugariak baldin badira, ez da gauza bera gertatzen ikerketaren munduan.
|
|
|
Era berean, irrati askeen asmo komuna herri mugimenduetako sektoreak ordezkatzea zen bezala, sortu berriek euskara eta euskal eremu komunikatiboa sortzeko ideiak batzen ditu, aipatu bezala desberdintasunak dituzten arren.
|
Badaude
euskara hizpide bakarra ez dutenak ere, baina horiek ere euskalduntzearen alde agertu dira, gutxienez oinarrietan.
|
|
|
Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza. Elizaren emisorek euskara erabiltzen zuten hainbat irratsaiotan, eta beste emisora batzuetan ere
|
bazeuden
euskarazko saioak, baina egoera tamalgarria zen 1977an, Punto y Hora aldizkariak urte horretako azaroan argitaratu zuen txostenaren arabera. Astekariaren erreportajeak agerian utzi zuen bezala, Franco hil zenean oso gutxi ziren euskaraz eskainitako irratsaioak2:
|
|
|
Orduko boluntario zibilen ordez, orain funtzionarioekin bete ditugu gelak, eta nik ez dakit interesik ere baden orain hiritar arruntek euskaraz ikas dezaten, hori ez baita egunkarietan ageri, eta hori baino munta handiagoko zeregin eta ardurak baititugu euskaldunok. Baina orduan jendea uholdeka zihoan euskara ikastera, militantziak ukitua, garai hartan militantzia handia
|
baitzegoen
euskararen alde, esan bezala. Bada, halako giroa zegoen hartan sortu zen, beste toki anitzetan gertatu zen gisa, Deustuko Unibertsitatean euskara ikasteko euskaltegia, eta arrakasta handia izan zuen.
|
|
|
Latina kanpotik etorria da, zentzu horretan, eta hemen aurkitu zuen dagoeneko perpausak justuki eta aberaski komunztatzen zituen beste hizkuntza bat, hitzen oparotasunak josia. Horregatik esaten da euskara zaharra dela, gaztelania baino zaharrago, zaharrago ez izanik ere, latina hona etorri zeneko hemen
|
baitzegoen
euskara lehenagotik, bertan goxo goxo. Horrek ematen dio ezaugarri bat guztiz aipagarria.
|
|
|
Zuk, orain, administrazioko leihatila batera hurbiltzen zarenean, normaltzat jotzen duzu beste aldean
|
dagoenak
euskaraz erantzutea. Batzuetan ez du erantzungo, eta agian horrek haserrea sortuko dizu.
|
|
|
Hori pentsatzen nuen nik, agian zertxobait inozoa nintzelako edo, eta han gazte guztiak lasterka ikusteak benetan pozgarri egiten zitzaidan. Euskal Herri guztia bazterrik bazter eta gainetik beheiti, gauez nahiz egunez, euripean nola eguzkiarekin, goitiko herrietatik beheitiko hirietaraino lasterka eta gelditu gabe gurutzatzeko prest
|
bagaude
euskarari diogun maitasun izugarria erakutsi nahian hori egiten dugunean, nola nahi duzu, bada, egotea. Pozaren pozez, hain barneko dugun hizkuntza honen etorkizuna orain dela hogeita hamar urte baino ziurrago ikusten bainuen egun horretan.
|
|
|
Halako jarrerek zerbait erakusten badute hau da: euskararen alde omen dauden batzuk ez
|
daudela
euskararen alde, baizik zinez eta benetan euskararen sinboloa modu batera erabiltzearen alde, eta hortaz, euskararekin zuzenean zerikusirik ez duen beste zerbaiten alde edo kontra, halako gisaz non euskara bera bigarren mailan uztea nahiago baitute. Beraz, batzuentzat euskara bigarren mailan gelditzen da, itxurak egiten lasterka baldin badabiltza ere, beste interes arrotz batzuek menderaturik baitabiltza korrika.
|
|
|
Iparra edo hegoa, hori berdin zait, baina jakin behar du non dagoen eta zein den bere tokia. Lehen esan dut Euskaltzaindiari [21]
|
dagokiola
euskararen araugintza akademikoa, legeak hala aitortzen diolako, nahiz oraingoz politikari batzuek ez diren, antza denez, honetaz jabetu eta Euskaltzaindia auzo bateko edozein elkarteren antzera tratatzeko joera erakusten duten, kontuan izan gabe erakunde bat dela, halaxe onartua gure oinarrizko legeetan. Euskara behar bezala arautu gabe dagoen une honetan, eta horrenbeste jende ari dela euskara idatzi eta mintzatua arauen bidez normalizatu nahian, ezinbestekoa da Euskaltzaindia bezalako erakunde bat izatea guztion erreferentzia.
|
|
|
Ez da hor ñabardurarik, eta erregistro bat bakarra erabiltzen dugu, laua, burkanda eta elakarik gabea, kolorerik gabea, hila. Hor gureganatu ditugu erdararen handikeria guztiak, esateko modurik bihurrienak, erdarakada handienak, eta gaur egun euskaldunen artean bizirik
|
dagoen
euskara baztertu dugu. Hori da egin duguna:
|
|
|
• Corpusari dagokionez inoiz baino hobeto
|
dago
euskara. Euskara batua, hizkuntza estandar bateratua, erabilgarria da.
|
|
|
Euskal gizartea ren hizkuntz eskubideak, ez legez ez izatez, Euskal Herrian bermerik ez duten eskubideak baitira. Oraindik ere bost erregimen juridikoren menpe
|
dago
euskararen normalizazioa. Iparraldean hizkuntz eskubiderik, ez objektiboki ez eta subjektiboki ere, ez da; objektiboki, legearen arabera, frantses hiztunak baizik ez dira, banaka zein herri gisa, hizkuntz eskubideen jabe.
|
|
|
Irakasleen eta eskolen kontuez gain, hain nabaria ez den baina berebiziko garrantzia duen beste eragile bat balioztatu behar da hemen, testuliburuena alegia. Oso testuliburu gutxi
|
daude
euskaraz; irakasgai gehienetarako ez dago bat ere, eta arazo larria da hori. Pentsa litekeenaren kontra, arazoa ez da norberaren hizkuntzaz ez dauden testuliburu etan ikasi behar izatea.
|
|
|
Ezinbestekoa ote erakunde unibe rtsitariobe rri bat sortzea? Edo aski litzateke gaur egun
|
daudenetan
euskara bultzatzea eta, beraien ondoan bestelako satelite batzuk (Euskaltzaindia, Eusko Ikaskuntza, UEU, Arantzadi, Elhuyar, Jakin, eta abar eta abar) sendotzea. Euskara erakunde berezi batzuetan gotortu behar da, edo guztietan zabaldu?
|
|
|
ia hogeita bost mila ikasle ditu euskarazko komunitate unibertsitarioak. Halandaze, iritsita ei
|
gaude
euskarazko unibertsitate bat sortzeko masa kritikoraino, eta horrek nola halako euforiaekarri du plazara, neuk behintzat ederretsi ezin dudana. Izatez, momentu honetan ikasleen aldetik dator nire kezka nagusia, eta, areago, egoera nahiko ezkorrean nauka.
|
|
|
Emaitzak bihotz erdiragarriak izan dira urte batean bai, etahu rrengoan ere bai. Esate baterako, Biologiako ikasleen artean, soilik %34k eduki zuen EGA tituluari
|
dagokion
euskara maila 96 ikasturtean; urtez urteko emaitzak hauexek izan ziren: %34 (92), %31 (93), %36 (94), %40 (95), %34 (96).
|
|
|
Argi ikusten genuen Europan bizitzeko eta bertan integratzeko, euskara eta gaztelaniaz ala frantsesaz aparte, euskaldunok beste europar hizkuntzak menderatzea ezinbestekoa genuela. Bestetik, aurreko egoerarekiko aurrerapausoa izanik ere, elebitasunaren planteamendu ofizialaren mugak epe ertainera argi dira, ezinezkoa baita gaztelania edo frantsesa bezalako estatus internazionaleko hizkuntzak egoera minorizatuan
|
dagoen
euskararekin batera, bata bestearen ondoan egoera orekatuan bizitzea. Euskarak iraungo badu, bere hizkuntza eremuan hizkuntza nagusi izatera iritsi behar du, baina argi dago era berean euskaldunok euskaraz aparte beste hizkuntzak erabiltzeko gauza izan behar dugula, bestela euskara bera ere arriskuan bailegoke.
|
|
|
Irakasteko, ikasteko, ikertzeko eta eguneroko harremanetarako hizkuntza nagusia euskara izango duena, baina lurralde bakoitzean ofizialak diren hizkuntzak (gaztelania frantsesa) eta gaur egun" lingua franca" bihurtu den ingelesa ere euskararekin batera irakasteko eta ikasteko eta bereziki kanpoko harremanetarako eta ikerketen argitalpenetarako erabiliko liratekeen hizkuntzak izan liratekeela uste dugu. Euskal Unibertsitatearen eredu honetan ez luke lekurik orain UPV/EHUn indarrean
|
dagoen
euskararen eta gaztelaniaren bide paraleloaren ereduak, are gutxiago oraindik ere nagusia den ele bakarreko ereduak. Denboraren erdia baino gehiago muin bakarreko euskarazko unibertsitatea izango litzateke, baina lekuan lekuko hizkuntza ofizialak eta ingelesa beharrezko hizkuntza osagarriak lirateke.
|
|
|
Galera horren arrazoiak era askotakoak izan daitezke, baina argi dago ikasleek dutela euskaraz ikasi irakasleek ez badakite. Euskaraz dakiten ikasleen kopurua %49koa da eta irakasleena aldiz %29koa, eta dakiten horien artean euskaraz zerbait irakasten dutenak %20 Hau da, Euskal Herriko Unibertsitateetan ez
|
dago
euskaraz dakien behar adina irakaslerik eta daudenak ez dira euskaraz irakasteko probetxuz erabiltzen. Datu horien alde ezkorra ezaguna da; baina niri hemen datu horien alde baikorra, hau da, unibertsitatean euskaraz dakien masa kritikoa 2000 ikasturtean 47.422 ikaslekoa izan dela interesatzen zait.
|
|
2003
|
|
|
Euskaltegietako ikasle kopuruaren jaitsiera nabarmenena azken zazpi urteotan gertatu da. ikasturtean inoiz baino ikasle gehiago matrikulatu zen euskaltegietan, baina orduz geroztik beheranzko joera izan du, eta, gaur egun, EAEn orduan baino 11.000 ikasle gutxiago
|
daude
euskara ikasten. Jaitsiera handiena gune euskaldunetan eman da, batez ere, Gipuzkoan eta Bizkaian.
|
|
|
Gure ustez, obra honen destinatarioa, besteak beste, bere Institutuko ikasleak izan zitezkeen nahiz euskararik nekez irakasten zen irakaskuntza arautuan aldi hartan, edota irakurle gazte edo heldu zaletuak aldi berean. Hartarikoentzat irakurgai atsegin eta egoki bat atonduz batera, une horretan pil pil
|
zegoen
euskara batuaren auzian ere alternatiba bat eskaini nahi zuen, ordura arteko jokabideen aurrean tresna landu eta guztientzako bat eskain zezakeena. Obraren hitzaurre interesgarrian mintzo da gai honezaz, irudi oso ilustragarria erabiliz.
|
|
|
Lehenari dagokionez, argi
|
dago
euskarazko historiografiaren agerpena ezin uler daitekeela euskal letren bilakaera orokorretik kanpo, hots, euskarazko narratibatik kanpo: hizkuntza idatziaren garapenak eta finkapenak ahalbidetuko du haren baitan espezializazioak sortzea, esate baterako historia arloko generoak agertzea.
|
|
|
Argi dago Zabalik ek ere ez duela euskaraz asmatu. Eta kezkagarria zela zioen 9.000ko kopuru horretaz kanpo jende gutxi
|
dagoela
euskarazko produktuak kontsumitzeko. Euskaldunon Egunkaria eta Argia erosten dutenetatik kanpo euskal produktuen oso erosle gutxi ote dagoen.
|
|
|
Tubalek ekarria bazen, Babel ondorengo hizkuntza izan behar zuen, eta ez lehenagokoa edo lehen lehenengoa. Dena den, sorlekua Edenen edo Babelen izan, Mogelentzat garbi
|
zegoen
euskara garbi gordetzea eta fedea garbi gordetzea gauza bera zirela. Eta ez dago ezer hizkuntz moral fede araztasun bilaketa hori baino premiazkoagoa denik; oker ari dira, beraz, foruen auzia besterik ikusten ez dutenak:
|
|
|
Sabino eta bere jarraitzaileen ustez, jatorrizko bizimodu kristau eta bertutetsu hori zeharo usteltzen dute, beraz, Espainiako beste lekuetatik etorritako maketoek. Fede eta ohitura garbien endekatzea ez ezik, horrekin estu estuki lotua
|
dagoen
euskararen galtzea dakarte. Hemen ere Aranak ordurako hamaika aldiz jorratu zen ildoari jarraitzen dio:
|
|
|
Urrats batzuk egin dira, nahikorik ez. Topagunea hor
|
dago
euskarazko herri prentsaren aitzindaritzan; Topagunea 1996an sortua da eta herrietako euskara elkarte nahiz herri aldizkarien erakundea da. Arrosa bera ere hor dago, irratigintzaren munduan.
|
|
|
" euskaldunak euskaraz bizitzeko adina funtzio sozial bete lituzke euskarak, gizarte moderno bati dagozkion funtzioak". Argi
|
dago
euskarak mende zaharrak atzean utzi dituela, ahaztu barik euren balioa. Baina aurreari begiratu gura dio gure hizkuntzak, aurreari begiratu nahi dio hiztun komunitate modernoak.
|
|
|
Kate-begi isolatuak direlako euskarazko produktu mediatikoak oro har. Batetik, ez dago betedura geografikoaren zantzurik, zeren ez bai  tzaigu iruditzen Euskal Herri oso osoan
|
dagoenik
euskaraz  ko hedabiderik (lilura gaiztoa da hori). Eta, bestetik, dauzkagun tresna mediatikoak hauskorrak iruditzen zaizkigu (duda eta konfiantzarik ezaren isla kolektiboa).
|
|
|
Euskaldun zaharrak, berriz, zeren zain
|
daude
euskaraz alfabetatzeko. Hizkuntzaz eta ideologiaz herri honen nortasuna ukatzen duen sistemaren konplizitatean diharduten erdal egunkariak alde batera utzi eta noiz hasi behar ote dute euskal prentsa irakurtzen?
|
|
|
Oso zehatza zen helburua: zapaldurik eta zigorturik
|
zegoen
euskarari bizinahiaren arnasa itzultzea. Psikologi tresna zen haur sariena, herrihizkuntza goraipatzeko aitzaki eta gurasoengan harrera onalo rtzeko bide xumetzat hartuta.
|
|
|
• Epe luzean zailagoa da aurreikuspenak egitea konbentzituta
|
bainago
euskararen normalizazioaren alde ari diren gizarte mugimenduek gaitasuna izanen dutela aldaketa sozial eta politikoa aktibatzeko, nafar guztien hizkuntza eskubideak, elkarrekiko errespetuan oinarriturik, aitortze aldera.
|
|
|
Ikusteke
|
dago
euskararen deabrutzea ren ondorioak zeintzuk diren, baina euskaldunok katakonbetara bidali nahi izate horrek sikiera balio luke baieztatzeko instituzioetako babesa bitartekoa dela beti eta ez dela inoiz helburu bihurtu behar.
|
|
|
Bestetik, botere guneetan izaten ahal diren balizko aldaketen zain
|
egotea
euskararen etorkizuna Nafarroan testuinguru politikoaren joan etorrietara kondenatzea izanen litzateke. Ez baita ahaztu behar urte hauetan guztietan UPN izan dela euskararen kontrako politikaren ageriko aurpegia, baina hori ezin izanen zela PSN eta CDNren laguntzarik gabe aurrera eraman.
|