|
2002
|
|
|
1135eanR. Mosehibn' Ezra', bereadiskidehandia, galdukozuen.Beroni, bizitzan hainbestegorabeheraetamiseriaezagutuzituenari, hitzegitenzionYehudahha LevikLizarraraidatzirikogutunbatean, hirihorretatikitzulzedin.Gelditzen zitzaizkionezagungutxihaietarik, batzukharrezgerobarreiaturik
|
zeuden
, Narbonaraedo parAfrikaraaldeeginik.Horietakobat, gazteena, Abrahambn
|
|
|
Naturaren berezkobaliabideikuspegitikdesberdintasun nabarmenetako lurraldeada Nafarroa.Kontinente osoei
|
dagokien
aldakortasun interesgarria eskaintzendu, eskuartekoneurrimugatuanbesterikezpadaere, hedaduragutxiko berelureremuan.Mendialdekooihanetabelardienberdetasunhezearenjantziak, erdialdekolur erre eta ardantzehorixkenbiluzgorrikolarruazallehorra txandakatzen du.Bardeetako basamortu hitsaeta Tuteraherrikobaratze jori emankorraeskuzeskubatzendiramaiteminduenbesarkadaestuan.Piriniomendi harroenelurretako u...
|
|
|
Hizkuntzari
|
dagokionez
, herriaskorenmintzairetakomaileguzaberastenjoan zeneuskara, Tuteraaldeangaraiangaraikoetorkinekgainditutagaldubazenere. Horidela eta, iberiar, zelta, erromatar, gotoetaarabiarren eragina izanzuen gureak, besteakbeste, etanolaez, hebraieraetagaskoialuzazegonzirensendo erroturikhemenmerkatari, artisauetaofizio desberdinenlokarriekin.
|
|
|
odolezbeteak
|
daude
, bainaoraindikerezoritxarhandiagoak bidalikodizkiot
|
|
2005
|
|
|
Goiko aipuan parentesi artean
|
dagoen
lekutik hurrengo hitzak kendu ditut: comoellocativosing.. Hauda, Mitxelenarentzat lokatiboaereberandusartuzendeklinabidean, domekan, horman, etab.baitugu, etaez domekean, hormean.Bainapuntu honetan Mitxelenaren hipotesiaezdagoados atzizkimarkatuetamarkatugabeenartekobereizkuntzarekin.Lokatiboaezda markatua: basoánhormán, forma azentugabeak ditugu Gernikaldekoazentueran, etaez': < basóan, >: hórman.
|
|
|
ingurunekohotsenetengabekoeJkarreraginarenkonpJexutasunadeJaeta, unitateJinguistikojakinbatekezditu, izan, akustikazkoetaartikuJaziozkoaJdagaitzak, beraz, koartikuJazioareninterpretaziohonek, ekoizpenarenkontzeptuaJizazioaegitenduetasuposatzendu, mugimenduzko kontroJarensistema irteeranunitatediskretoak dituguJa. ...ndotik doazen segmentuetara, mugimendu horien guztien emaitza diren ezaugarri akustiko jakinakaldaraziz.Etahemendik datar, hizketan arigarenean, ahoskuntzorganoek oharkabean (bainaezimitazioz) behinetaberrizegitenduten mugimendu kontrolarenalderdikorapilotsua.Artikulaziozkoetaakustikazkodatuesperimentaletan aurkitzenden aldakortasunfonetikoarenarazoak, artikulatzailebakoitzarenmugimenduenoinarrian
|
dauden
kontrolprintzipioen arazoorokorra aztertzera eraman ditu jakitunak. Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz?
|
|
|
Bizidunokegitenditugunekintzenezaugarribehinetakoa (eta nahitanahiezkoa) aldatzearena da; bestehorrenbestegertatzen danorizateri begira ere, elkarren arteanezberdin garaetahalagarelakomodu ezberdinean erantzuten duguzeinahiegoeraberritan.Hiztunonhizketaerealdakorra daezinbestean; aldebatetiklegokehiztunari berariatxikitzen zaionaldakortasuna: a) duenahoskuntzsistemarenezaugarriek, adinak, ohiturek... mugatzen dute artikulatze modua, hizketa abiadura, erritmoa... ; b) aurrekoarierabatlotuta dator hiztunarenizaerarilotutakoaldakortasuna, hauda, duen nortasunak, identitateak, sinesmenak, barne egoerak, hizkuntzazduena jarrerak... bultzatutakoa
|
legoke
; e) gizarte harremaneilotutakoak, lekuak, solaskideak, gaiak, barne egoerak... eragindakoa, alegia.
|
|
|
..., Stevens-ek (1972) Hizketarenizaerakuantikoa izeneko teoriaren eskutik azaltzen digu mundukohizkuntzetanhots batzukbestebatzuk bainoegokiagodirelagunenaturaletanekoiztendirelako; izanere, artikulaziozkoaldaketa ttikiek uhinakustikoetanaldaketa handiak eragitendituzte etaalderantzizere, bestehorrenbeste; hauhorrela gertatzen omen da, batetik, akustikaren etaartikulazioarenartean erlazio linealikcz
|
dagoelako
; eta, bestetik, uhinakustikoetakoaldaketattikiekoharmenenerako berebiziko garrantzia dutelako, eta alderantziz, bestehorrenbeste.Honenbestez, erlazioalinealaez, baiziketa, areagokurba itxurahartukoluke:
|
|
|
Ahotikbelarrira etabelarritikahoradabilenhizketarendeskodatzeari
|
dagokion
oharmen prozesuadelaetaburuhausteakezdiragutxi.Puntuhonen inguruan, ikusmolde ezberdinetatik idatzitakoa ugari baino ugariagoada. Denaden, ezdalanhonenhelburuateoriaguztienkatalogoaegitea, baiziketa fonetikarenaldetik aurkidaitezkeenpuntuilunaketaahulakazaltzea.
|
|
|
Orduko sinesteetan
|
dago
Dibarrart, osoki zabalduak zirenak Euskal
|
|
|
Tubalen lehen letra T edo Tau grekoa euskaldunek ikurtzat hartu zutela, gurutze forma zuelakotz, San Antonioren gurutzea izanez ere. IV. bertsoan aldaketa guti
|
dago
.
|
|
|
Hemen ere bi kantuetan diren aldaketek ez dute batere ideia nagusia aldatzen. Aspaldiko galdea; nondik datorren euskara, denen ahoetan
|
dagoena
|
|
|
111 Betiri Sanx
|
dago
oihuka, Biba, biba Errepublika!
|
|
|
Lurpeta ilhunbetan
|
daude
sarthuak,
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu
|
egon
delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta, berak dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
Oraiko euskaldun fededuna jarraikitzen zaie arbasoei, lehen bezala orain ere, sanoki bizi baita Jainko bakarraren baitan sinetsiz. Bi aldiz errepikatuz gure hitza (gure arbasoetan, gurek) Dibarrartek azpimarratzen du nola euskaldunen historian, belaunaldiz belaunaldi, seinale lehena den fidelitatea, erlisione sainduan
|
egoitea
eta irautea.
|
|
|
Bainan ausarkeria horien kontra badira harresiak. Ez da euskaldun fededuna aldatuko, jende zuhurra
|
egonen
da fermu bere sinestean. Ironiaz beterik azken neurtitzak gutiesten du gaitz berria bai jendeetan ergel batzuk bakarrik dira joak eta bai herrian, han hemenka diolarik.
|
|
|
Azpeitian, 1893an, Adema Zalduby k aurkezten du
|
Gauden
Eskualdun deritzan kantua eta azpi titulua dauka: Laphurtar kantu berriak, Gipuzkoar eta Bizkaitarrek Gernikako Arbolarenak dituzten gisa berekoak.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor
|
dago
bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
Zazpi Euskal herriek bat egin dezagun, Guziak bethi bethi,
|
gauden
gu Eskualdun.
|
|
|
hamalau aldiz, hamalau bertsoko olerkia baita, errepikatuko dena. Bainan lehenbiziko
|
Gauden
Eskualdun eko zazpigarren bertsoa lehen bertso gtsa agertzen da Azpeitian:
|
|
|
Hain zuzen, Eskualdunak publikatuko du Zalduby ren kantua 1894ko abuztuaren 24ko alean, Donibane Lohizuneko euskaldun bestak berriz ere antolatuak baititu Herriko etxeak Natalia Serbiako erreginaren eta Antoine d' Abbadie-ren babespean:
|
Gauden
gu Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta. Hastean eta koplartetan denek batean kantatzeko egina da errepika eta kantari batek kantatuko ditu koplak.
|
|
|
Iduri dute casic zeruco choco bat. Zazpietaco seme, Escualdunac oro,
|
Gauden
elgar maitatuz orai eta gero.
|
|
|
Buruzagi gorenek, haien artean Natalia Serbiako erreginak, eta, dudarik gabe, Donibane Lohizunen
|
zeuden
udatiarrek ez dakite zer den euskalduna, ezin sinetsia baita haren nortasuna. Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak.
|
|
|
Hortik dator otoitza:
|
egon
dadin Euskal Herria, den bezala, arbasoak eredutzat hartuz, lehen bezala orain ere, beti euskaldun fededun, orduko leloari jarraikiz. Otoitz bihotz hunkigarria, kontserbatzailea.
|
|
|
Iurretatik Donibane Lohizunera hiru urte iragan dira, hiru urte labur, bainan interesgarriak Euskal Herrian
|
dauden
ideologiei begira. Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu zituen abantailak, bereziki Jules Ferry k bozkarazi dituen legeekin.
|
|
|
Denbora berean, Zazpiak bat en ideología sortzen ari da Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia horren alde eta maisu gisa
|
dago
Gratien Adema Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea, beti kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez
|
dagoelako
. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi. Eta Euskal Herriko historiatik abiatzea iraskas kuntzako curriculumean erabat zilegizkoa da inguruko unibertsoetan txertatuz eta irekiaz pertsona ez eta herri isolaturik ez
|
dagoelako
.
|
|
|
Historiagrafiazko lanak bereziak bihurtu zaizkigu eta
|
badago
nazioarte ko komitea historiografian aditua dena. Historiografía, beraz, zientzi histori koen atala dugu.
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala, gauzez (things) ez
|
dago
asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Espainiako gobernuak oraintsu erabaki du Espainiako Hiztegi biografikoaren proiektua burutzea. Gurean, berriz, ez
|
dago
horrelakorik, proiektua aspalditik ondo zehazturik eduki arren, eta horrela aurkeztu dut han eta hemen, baina arrakasta barik.
|
|
|
1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu beharra
|
dago
eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
Nahi eta ez, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren. Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran
|
dagoela
ahaztu gabe. Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua.
|
|
|
Baina euskal subjektua esaten dugunean orri bat delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua egin eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe
|
legoke
pentsatzea.
|
|
|
Baina nola sortu, asmatu, garatu, gihartu eta indartu da azken mendeotan euskal historia? Berez ez
|
dago
ezer ere, beraz, Euskal Herriko historia, lan tzeko esparrua sortzen doa, gaur egun euskal historia edo Euskal Herriko his
|
|
|
toriaren lurraldea garbi
|
egon
ez arren. Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan.
|
|
|
Kongresu berezia antolatu zuen Euskaltzaindiak eta liburu mardula argi taratu5 Oihenart historialari gaia ipar Euskal Herriko historiografian, Manex Goihenetxek zehazki landu du.XVII. mendean bi erresuma nagusiren artean banaturik
|
dago
Euskal Herria. Oihenart Nafarroako historian murgildu zen Nafarroa Frantziako erresuman kokatzeko eta gero Vasconiakoa landu zuen'.
|
|
|
Erresumako histo riak lantzen ziren eta aldi berean historia nazionalak. Baina nazio kontzeptua, jaioterriarekin loturik
|
zegoena
, modernitatean lurraldeko giza komunitatea5 Oihenarten laugarren mendeurrena. Cuarto centenario de Oihenart.
|
|
|
Hispanian jaio, bizi, hil zen den heinean, guzti horrek idiosinkrasia sortzen du eta horno Hispanicus delakoaren nabarmentasuna ageri agerikoa bihurtzen da historiaren subjektua bihurtuz. Modu horretan historiografía nazional espainiarra gorpuzturik
|
dago
Aro Berriaren atarían eta XVI. mendez geroztik garrantzia irabaziz joango da. Diego Catalánek arazo hau ederki adierazten du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9?
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua
|
zegoena
, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana u... Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik
|
zegoen
jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio berrien baitan herri nortasuna azpimarratu zuen. Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Atzerrian,
|
zegoen
Hegoaldeko euskaldun liberala eta iparraldeko joera horretaz kutsaturik edo, Zamakolak histori lana Oihenarteren ildoa berriz ere hartzen duela dirudi, bere Historia de las naciones bascas izeneko liburuan15
|
|
|
Nortasuna hizkuntza, herri edo etnia bereizkuntzetan oinarritu ordez, egitura eta erakundetze politikoaren bidez hartzen zuten probintzia bakoitze ko bizilagunek. Aipatu behar da historiografía erreaktiboa izan zela, Espainiako Historiarako Erret Akademiak hasi zuen Foruen autogobernu politikoa finkatzeko
|
zegoen
interpretazioa suntsitzen, erregearen subiratasu nean soilik kokaturik. Gerora Llorentek finkatu zuen erresumako diskurtso berria eta Aranguren Sobradok, Bizkaiko Batzar Nagusietako legelari nagu siak, idatzi zuen aurkako ikuspegitik, paktismoaren teorian finkaturik subira notasun konpartituaren printzipioa.
|
|
|
Teoría historiografikoan, psikologismoaren esparruan kokatuko nuke, gerta kizun handien azalpena bilatzeko orduan. Adibidez, karlismoaz egin zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat eginda
|
zeudelako
. Horregatik Fermín Herrán idazleak eta Biblioteca bascongada bildumako editoreak 1898an zera adierazi zuen:
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan
|
zegoela
, erresistentzian sarturik baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten egin ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik
|
baitzegoen
, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten egin ziren. Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen.
|
|
|
Iparraldean Eusko] akintza aldizkariaren inguruan ikerketak landu ziren, baina 1954an Baionan antolatu zen Eusko Ikaskuntzaren 8 Kongresuak dinamika horren amaiera erakusten zuen. Bestalde, hego Ameriketan, Argentinan, Venezuelan eta Mexikon bereziki ahaleginak
|
egon
ziren. Urrunetik euskal historiaren mistifikazio politikoak errezagoak ziren, baina ikerlari finak ere izan ziren.
|
|
|
Julio Caro Baraja. Haren lana historialariek sarritan ez dute ezagutzen, antropolo giatik hurbil
|
dagoelako
agian. Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena.
|
|
|
Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena. Los Vascos izeneko liburua, 1949an argitara tua, Annales aldizkarian, Parisen indartzen
|
zegoen
historiazko paradigma berriaren ispilu zena, historia egiteko modu berriaren erakusletzat aipatua tzan zen.Jakina, teoriari eta aukeraturiko ikerketa esparrura loturik du bere meto dologia. J.C.B.ren lana ulertzeko Pío Barajaren ideiak eta nobelak ezagutzea premiazkoa da.
|
|
|
lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri
|
bazegoela
igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala. Ikerketan aritzeko abiapuntu jakingarria berau.
|
|
|
Pertsonen, protagonisten nundik norakoan kezkaturik agertu zen beti, heldutasun intelektuala irabazi ahala. Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik
|
zegoen
. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke.
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai zer ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut,
|
egon
direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez
|
dago
egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira.
|
|
|
Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez
|
dago
zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira. Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu.
|
|
|
Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti
|
daude
aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira. Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu.
|
|
|
Bestalde, mikroanalisiaren garrantzia eta premia garatzen doa. Historiografía moeta ugari dugu Euskal Herrian eta arloz arlo aritzerik ez
|
dago
txosten honetan. Bestalde, Euskal Herriari buruz ko historia nagusi edo orokorrak sintesi formatoan edo autore askoren artean ugaldu egin dira.
|
|
|
Historiak era kusten diguna zera da, denbora kronologikoez gain, beste denbora eta errit moak bereiztera, arkaikoa, mitikoa, betidanikoa duguna eta erabat errotua gizarteko hainbat arlotan. Espirituzko denboran ez
|
dago
etenik, ez eperik, ez mailarik. Hala ere, subjektu kolektiboaren nortasunean, baterokatasun eta desberdintasuna ikusten eta arakatzen saiatu behar dugu.
|
|
|
Horregatik, herri ikuspegia esaten dugunean, gizartean islatzen zaiguna, abiapuntutzat hartu behar dugu, herri eta gizartea multzo berekoak baitira.Badago gai bat, besteak beste, historia nazionalari buruzkoa. Estatu nazioak XIX. mendean eraiki eta antolatu zirenean, Espainian nazio politiko bakarra
|
zegoela
adierazteko historia nazionalak idazteari ekin zioten. Horra XIX. mende bukaeran Cánovas del Castillok bultzatu zuen proiektua.
|
|
|
Horra XIX. mende bukaeran Cánovas del Castillok bultzatu zuen proiektua.
|
Egon
ziren beste asmoak ere, adibidez, Pi i Margall politikari eta historialariak ida tzita. 1877an argitaratu zuen bere liburu ezagunean, hara zer idatzi zuen:
|
|
|
Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta nire ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere ez, ez
|
balego
bezala. Euskal Herriaren historian zehar, XVI. mendeaz geroztik berezitasun nagusienetakoa dugu, Batzar Nagusien inguruan, herrialde batzuk, nortasun politiko kolekti boa landu zutela eta 1877 arte iraun zuten mendebaleko hiru herrialdeetan eta XX. mendean berriz eratu dira.
|
|
|
bilago
|
gaudela
dirudi, zientzietako talde praktikatik baino.
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean,
|
badaude
erregionalismo trans nazionalean oinarritu behar ditugun historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak egiteko unean, ahaztu gabe Pirinioak direla gure ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500 urteotan gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da.
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana egin du beti. Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe
|
dagoen
Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
Hizkuntzaren aldakortasunaren gai zabalean murgiltzen denak badaki dialektologiatik soziolinguistikara
|
dagoen
muga lausoaren inguruan igerikatu behar duela; hartara, honako eremuak ukituko dira artikuluxka honetan:
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik
|
dago
honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
hizkuntza hori baliatzen duten beste erkidegoetarik bereizteko, gizatalde batek bere hizkera berezia du (Séguy 1973). Bereizkuntzaren oharmen horretan oinarritzen du Terracini k dialektoaren sentimendua (1937, 1960); aipatu sentimendu horren arabera hiztuna bere erkidegoari loturik
|
egon
ohi da. Hizkera erkidegoaren bizitasunaren ezaugarria da arestiko sentimendu hori eta Euskal Herriko bazter guztietan berdin gertatzen ez bada ere, Bizkaian adibide nabarmenak ditugu:
|
|
|
1997koazterketabatean (Gorlach1999: 187), ereduestandarrenhedaduraeta dialektonabarmenedomarkatuen beheraldidrastikoa aipatzenzaizkigu. Alemanianereantzeradabiltza: XX.mendearenbigarrenerdianalemaniera estandarretikurrunagodaudenhegoaldekodialektoakdiraberenetikgehien utzidutenak; idazlebatzuekeraikidutenSouthemStandard High German delakoereduafinkatuko etagorpuztuko ote den oraino ikusteko
|
dagoen
gauzada (Anzenhofer1998: 101).
|
|
|
Adibide inozo batekargitzen ahaldigu kontua: esandaiteke zarauztar gazteek heinbatezZarauzko euskararen jarraipentzat jodezakegun hizkera egiten dutela; mintzatzendirenean arreta pixka batezartzea askidaegiten dutena euskara batua ezdela jabetzeko. Zarautzen, orain artean Nor Nori aditzsaileanoraineko aldaeretanlehenpertsonan zatzait&aukera izanda, horidadialektologia lanekdioskutena; egungogaztearizaitentzunen diozu eta«hai, gureaitakzatesatendu»erekontatukodizu.Bialdaerakherrikoak izaniketahorietarik batereduestandarrari
|
dagokionez
, ulertzekoa daegungo gaztezarauztarrenaukera; halazere, entzunen diozuzarauztar gaztearizakuzaigu rekin rik, hatera, bainabigarrena gehiago.Berebat, erten' irten', ostro
|
|
|
1998: 1) euskal hiztun anitz adbergentzia prozesu batean sarturik
|
gaude
. Honela, eredu estandarrak hizkera guztiei eragiten die, antzeko norabidean eraginere; euskalhizkerendiasistema, mendeetanzehardesberdinduzjoaneta gero, soilduzetahomogeneizatuzdoaorain.
|
|
|
Ereduak nahasteaezdabetigauzaerrazaizaten, osagaienarteko konbinazioak ugaltzeaz gaininventarium akereemendatzenbaitira. Rosa Gandarias hizkuntzalarigernikarrak adierazidigunez ahozesana, berarentzatzaildaeuskarabatuan' neskaetorrida' bezalakozerbaitesatea; nornahiri bitxigertatukozaiohoriesateazail delaentzutea, bainaohartu beharkogenukeprosodian aldaketagaitzadagoelalehenhitzhorretan sortzezkohizkeratik eredu batura, hirusilabatatik neska a,+ azentua kokatzekoeredua barnebitarajauzi gogorskoa
|
baitago
, gogoanizanik, gainera, hitzakbatabesteari kateaturik oguzten ditugulaetaezbanaka banaka; ikushonexetaz (Elordieta, Gaminde&Uhalde1998: 404). DramatikoakiruditzenzaizkiguEITB koeus karaarduradunadenIgoneEtxebarriareneleakere:
|
|
|
Debaarroko berriakinteresgarriakdira.Ibarrari
|
dagokionez
herri bakoitzekohizkeraren aldekohautuaagerizaiguJ.M.Elexpuru bergararraren aldetik:
|
|
|
zalantzan jartzenereduaren balioaedotaegokitasuna. Litekeena da, gainera, herri hizkeratikereduestandarrera
|
dagoen
jauziaberebizikoa delako, oraingozherrikoa kutsatu gaberikegotea, zubigintza zailekobisistemadesberdin izaten jarraitukobalutebezala.
|
|
|
...era erkidegoarenosasunonalagunetaherrian«heti! > > egindenmintzoak polarizaziorako etabereizteko duen gaitasuna baliatuz, hainbat hizkerak gogor eusten ahaldiote beren berezko kolore lokalari oraingoz; eskualdeko nortasunari edotaherrikoari garrantziaemanohizaienalderdietan gertatzendirahorrelakoak.Norberarenherriko hizkeratik ereduberrietaestandarre (ta) raino, gainera, alde ederra
|
dago
leku batzuetan, bateko eta besteko hiztunek beren gizartekohartu emanenetaerreferentzienaraberaibilikodutenaedoezdutena.Honela, betikoherriko euskaraedo«mildlocaldialect> > izendatzendene tik«locallycolouredstandard> > delakoraino tartezabaleanhainbatetahainbat errealitatek etahizkerenartekokonstelazio bitxieklekuaizandezakete'. Hori da, guohartu orduko, egungoeuskararigertatzenarizaiona.
|
|
|
elkarrengandikgauregundaudenbainobakartuagoetaurrunago
|
zeuden
, hiri buruek etaindarhomogeneizatzaile handiekegunduten bainoindaretakultura hedadura murritzagoa zuten eta herrixkek aiseago garatzen zituzten berenezaugarri bereizgarriak etaerrazago eustenzieten hauexeialdameneko besteerkidego batzuen aitzinean; admnistrazioaberaezzegoenegunbezain garaturik.EuskalHerriaz kanpokoak zirenkultura hedadura motabatzuek Euskal Herriarenbarrenean egonzitekeen kultu...
|
|
|
Datuzehatzakizateralasterbidehorienguztiennorabideaea beti beti batu/ estandarreranzkoaotedenhobekixejakinengenuke; berebat, erritmoen etaprozesuen sakontasunarenmailenberriereizanengenuke.Aldaketa prozesuan
|
dagoen
hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta beren arteko lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentrikoak, gainera: batetik, hizkerahaterairistendirenhizkuntza aldaerakhedagune batetik bainogehiagotatik iristeko aukera legoke. Eta bestetik, hizkuntza ezaugarri bat eta bera
|
|
|
...ereizanengenuke.Aldaketa prozesuan dagoen hizkera batennorabidea guztiz garden ageriezden kasurik balitz, aldakortasunarenberarenegiturasinkronikoa aztertzekoetagerta litezkeen arau plurizentrikoenetorrera eta beren arteko lehia ezagutzeko aukeraedukiko genuke.Bizentzutanplurizentrikoak, gainera: batetik, hizkerahaterairistendirenhizkuntza aldaerakhedagune batetik bainogehiagotatik iristeko aukera
|
legoke
. Eta bestetik, hizkuntza ezaugarri bat eta bera
|
|
|
paradoxikoki, euskarabatuariezdagokiona berezagerikolotura argirikez dutenbihedagunetatikaldibereanhedatzekoa, elkarrengandikurrun
|
dauden
bieremuhorienarteanbestelakokonstelazioak daudelarik zentro edoguneei dagokienez.
|
|
|
paradoxikoki, euskarabatuariezdagokiona berezagerikolotura argirikez dutenbihedagunetatikaldibereanhedatzekoa, elkarrengandikurrun dauden bieremuhorienarteanbestelakokonstelazioak
|
daudelarik
zentro edoguneei dagokienez.
|
|
|
paradoxikoki, euskarabatuariezdagokiona berezagerikolotura argirikez dutenbihedagunetatikaldibereanhedatzekoa, elkarrengandikurrun dauden bieremuhorienarteanbestelakokonstelazioak daudelarik zentro edoguneei
|
dagokienez
.
|
|
|
Berendialektoa
|
dagokion
jatorrizkoeremuan aktiboki egitenduten hiztun batzuek, berena ezden beste batezagutzen edoulertzen duten unetik beretikhastenahaldirahizkuntza aldaketaren hazitzatetahizkerenarteko berdintzearenabiaburutzatjodaitezkeenmailazmailakobilakabideak; azken batean, berenaezdendialekto bateko partaide pasiboakdira.Ezduteerabilikoberenherrianauzoanikasitakoaldaeranabarmenetamarkaturik, beren hizkerakoerre...
|
|
|
Hizkera batekezditu bereezaugarri guztiakgaltzen, etagaltzendituenak ez ditudenakbateragaltzen.Ingurunerik ingurune, garairikgarai, gunerikgune, egiturarik egitura etahiztunik hiztun galtzen ditu, besteak beste.V. M. Schirmunski k lehenikbigarreniketaordezkaturikakoezaugarri dialek talen arteko bereizketa aspaldixko egin zuen: hizkera edo dialekto batean ezaugarri ordezkatuakdauden neurri bereanaldaketariaurreegindioten eta galdu ez diren ezaugarri dialektalak ere
|
badaudela
adierazten digu; ikus Bellmann (1998: 33).
|
|
|
Herrikoeuskarari
|
dagozkion
aldaera batzuen erabileraren iraupenaren edogaleraren eta bestealdaera batzuen interferentzienzurrunbilohorretan kokatu beharkodugubilakabidea.Ingurunebatzuetan herri euskarakoaldaerok txandakatzeradatozen aldaera berri horiek ezdute zertan beti euskara estandarrekoakizan, berdin berdinizandaitezke aldameneko hizkera hedatuagoedotaerabiliagobatzuetakoak; horregatik, sortzen direnhizkuntza errea...
|
|
|
Dialektoen artean eregertatzen diraaldaketak etaeraginak.Ezda soilikdialektoa versusestandarra hartu emandiglosikoa gertatzen. Diaglosi batdagodialektoen continuum enarteanere, eskualdeetako dialektoak edota regiolektoak
|
daude
: alemanierazmintzodirensuitzarrenarteannabarmenada hau (Christen 1998: 55); bestalde, flandrieran Brabante aldekohizkerak dira prestigioaren jamugaegun, beradaregiolektohobetsia.Zeinahieredenberen abstrakzio mailagora, eskualdeko hizkeraedo«regiolekto> > izendatzenditu gunhoriekizatez badira.Euskara batuedoestandarra gauzatzen aridenune honetan ezin garrantzizkoagoada hizkeren ar...
|
|
|
Eguneuskarabatuarenetaberreuskalduntzeareninguruan sortu denedo sortuazdoan«prosodiagaztea> > ereez dagauzaarrotzaguretzat, egunoroz entzuten baitugu inguruan, baina horrek ez du esan nahi ongi ezagutzen dugunik, deskribapen guztizko bategitekogaigarenik.Antzera gertatzen da arestianaipatzen genuenestandarrarenetaherri
|
hizkerarenbitartean
dagoen iraganbidezabaletakonplexu horren guztiaren kasuanere.
|
|
|
...koadu, bere baldintzak, kanpotikakopresioak e.a.Berrikuntzaartifizialez kanpo edotaeuskarabatuaren gaitiklanda, hizkera batenbarreneko berregituraketa eraginduten hizkuntza aldaerenartekolehiadago, hizkerenartekoberdintze edonahastetik kanpo egondaitekeena.Honen guztiaren adibideonaeskainidiguJ.I.Uhaldek (2000). Bermeokohiztun gazteeneuskaranaditzaren sisteman aldaketa gaitzagertatu damorfologiari
|
dagokionez
: adizkiek soiltzeko joerahartuduteetaaldaerenkonplexutasuneanmurriztea gertatuda: honela, naientsutennintzen, nizun, dotennuen, basintsutdiezazuket, etorriko balekisara, dxungo (leki) garisenetorrikobazina, joanenginateke gisako berrikuntzakditugu; batetik, orainekoaldaeretarik iraganekobesteautomatikoagobatzukeratortzendiraeta, bestetik, osagaigramatikalbatzuenhelmena hedatzen etaorokortzendaparadigmetakoaldaerakaurrezteko.
|
|
|
Ohikodialektologiatiksoziolinguistikarairaganbeharkodugulaetaeuskararenarloanereberdintsueginbeharkodugulaesatendenean, euskararen berarenezaugarribatgogoanhartubeharradago: gurehizkuntzan ezdirudi desberdintasundiastratikougari
|
dagoenik
.
|
|
|
daitekeen, bainahorzehardagoeneko gertatudenerrealitatebatenberrieman nahidugu atalhaubukatzeko.Testuingurutikkanpo
|
egonik
ere, dialektoen arteko hartu emanen beraz, lehiaren ondoriodirenegoeraparebatdakartzagu, Ingalaterrakoabata (1) etaAlemaniakoa bestea (2):
|
|
|
XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta
|
zegoen
eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2?
|
|
|
Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak jarri ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak
|
zeuden
euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2. Azkenik nagusitu zen iritzia erdialdeko euskalkietan (gipuzkera, goi nafarrera eta lapurtera) oinarrituriko hizkuntz ereduaren aldekoena izan zen,
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez
|
zegoen
. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik
|
zeuden
euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko ke... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. ...a estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta
|
egon
ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, batasun eragile bihurtzen zen; bereziki aipatzekoak dira Txillardegiren (1978) gramatika eta Kintanaren hiztegi (1980) ospetsuak, hizkuntza orokorraren itxuratze horretan eragin nabarmena izan zutenak?. Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
5 Izan ere, Euskaltzaindiak lan horietan proposaturiko ereduetatik urrun
|
dauden
erabakiak hartu dituenean, arauak aldatzen ari zela ulertu dute hainbat hiztunek.
|
|
|
Zalantzarik ez
|
dago
euskara inguruko hizkuntzekiko ukipenean bizi dela eta, gainera, ukitze horretan euskara dela hizkuntza menderatua eta frantsesa,
|
|
|
Hain zuzen ere honek ekarri du euskararengan hizkuntzen mailakako heriotzaren? adierazletzat har litezkeen zenbait ezaugarri
|
egotea
. Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea:
|
|
|
adierazletzat har litezkeen zenbait ezaugarri egotea. Aztertzen ari garenarekin lotuta
|
dagoen
sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
adierazletzat har litezkeen zenbait ezaugarri egotea. Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean
|
dauden
hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako uzten da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
' Elorduik (1995) hizkuntzen desagertzearen eragile soziolinguistiko nagusitzat hartzen ditu mendekotasun politiko, ekonomiko, sozial eta kulturala. Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean
|
dauden
hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua).
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari
|
dagokionez
, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handi... Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|