|
2000
|
|
|
BERTSOGINTZAREN 455 urteurrena ospatu zen urtarrilaren 29an Donostian egin zen Bertso Egunean. Aurtengo edizioan XVI. mendeko Etxepareren «Linguae Vasconum Primitiae» liburua izan zen oinarria, Bertsozale Elkartearen arabera liburu honetan
|
baitago
bertsolaritzaren lehen aztarna. Aurtengoa, hogeita hamaikagarren edizioa izan da, eta «Jalgi hadi plazara» lelopean ospatu da.
|
|
2003
|
|
|
Gure iritzia bera ez da apartekoa. Esateko moduan
|
dago
bertsolaritzaren muina. Hortik dator norberak konpartitzen ez duen iritzi bat botatzen duen bertsoa gustatu ahal dela eta txalotu.
|
|
|
Konbentzituta
|
geunden
bertsolaritza egituratzen eta gorpuzten hasi behar genuela, antolakuntzaren bidez etorkizuna indartu eta ziurtatzeko. Iruditzen zait arazo asko izango zirela, baina iparra argi izan duela, eta Bertsozale Elkartea izan dela bizkar hezurra.
|
|
|
Glotodidaktikakoez gain, Linguistikan 95 lagun aritu ziren, 61 izan ziren Alfabetatze Zientifikoan eta 55 Literaturako ikastaroan, 339 lagun guztira. Ez
|
dago
bertsolaritzan aritutako 37 lagunak elkartu beharrik aurreko kopuru horri, euskararekin lotutako gaiek UEUren ikaslerian zuten pisuaz jabetzeko. Natur Zientzia Sailean 46 lagunek hartu zuten parte.
|
|
2004
|
|
|
Iturria bertsolaritzaren alorrean kokatu dugu guk, baina, beharbada, alderantziz egin behar genuen: euskararen etorkizuna ez
|
dago
bertsolaritzaren esku, doi doi alderantzizkoa da elkarrekiko duten hornitze bidea. Anjel Mari Peñagarikanok gogorarazi digu aurreko hori:
|
|
2005
|
|
|
Parte hartu ala ez erabakitzerakoan, non
|
dago
bertsolaritzari eta bertsolariari komeni zaionaren arteko muga?
|
|
2007
|
|
|
Ea, edadea kontuan izanik, gazteek barkatzen dioten galdetzean, igual barkatuko didate, baina ez naiz enteratu. Gazte jende ikusgarria
|
dago
bertsolaritzan. Jatorrak dira oso eta jatorrena txapelduna bera izango da, gizatasunean ere txapelduna baita.
|
|
2009
|
|
|
Urte hauetako kasu aipagarrienen artean
|
daude
bertsolaritza, alfabetatze euskalduntzea, euskara titulua, itzultzaile eskola, idazleen elkartea.
|
|
2010
|
|
|
Txapela galtzea zen lehen baldintza eta hori lortu dut, eta saio kopurua urritu nuke orain eta, batez ere, bizimoduz aldatu. Baina arazo larriak
|
daude
bertsolaritzatik bakarrik bizi ahal izateko. Horretatik bakarrik bizimodua ateratzeko saio kopuru handia egin behar da, eta arazoak ikusten ditut saioz saio etengabe ibiliz literatura egiten hasteko?.
|
|
|
Bertsolaritzari lotutako sekretu bat ere bistaratu zigun Uxuek: Consejo de sabios delako bat omen
|
dago
bertsolaritzan, noizean behin biltzen dena. Zeintzuk biltzen diren eta zertaz hitz egiten duten galdetu zion Andoniri:
|
|
2013
|
|
|
Bordaxar, Saiburu, Gaztelume eta Txirrita. Altzako lau baserri haietan
|
zegoen
bertsolaritza maila izugarri altua zen eta bertako bertsozaletasun sutsua, berriz, apartekoa. Horregatik, inguru horretako txokoetan entzute handiko bertso bilguneak egokitzen ziren maiz.
|
|
|
Gerra zibilaren ondoren, 1950 urte inguruan, herriz herri hasi zen kantatzen Uztapiderekin batera, eta oso ospetsu bihurtu zuten artikuluak hasi zen idazten euskaraz Donostiako egunkarietan. Basarriren bertso moldeak beste tankera bat eman zion Gerra Zibilaren ondoren galbidean
|
zegoen
bertsolaritzari.
|
|
|
Antolakuntza horren elementu batzuk martxan dira gaur egun. Antolatua eta egoki xamar olioztatuta
|
dago
bertsolaritzaren esparrua, eta beste maila batean bada idazleen elkartea ere, eta itzultzaileena, eta editoreek badute bilgunea. Antzerkiaren inguruan hasiak dira halako zerbait antolatzen, sen onez.
|
|
|
Deskiribilean doan kiribila posibilitate berriak amesten eta horiek betetzen ikusi dut. Ez
|
nago
bertsolaritzaren errealitate osoarekin konbentzitua, eta eskerrak, baina ez litzateke zintzoa gertatuaren pozari aitorpen ez egitea. Ez da sinplea lorpen bide honen faktoreak zerrendatzea.
|
|
2014
|
|
|
Azken saioa, finala alegia, arratsaldez izango da, baina egun osoko festa eguna antolatu du Nafarroako Bertsozale Elkarteak. " Azken urteotan, Nafarroako Bertsolari Txapelketaren finala bertsolaritzaren eta euskal kulturaren ezinbesteko ekitaldi bilakatu da, eta Leitzan lehen edizioan gertatu bezala, Bardoak taldekako txapelketako 2014ko final hau ere lehiaz haratago
|
dagoen
bertsolaritzaren festa handia izatea nahi dugu", jakinarazi du Rekondok. Beraz, apirilaren 12rako egitarauaren berri eman ez duten arren, egun osoz izango da zertaz gozatu eta zer ikusi.
|
|
2015
|
|
|
Bertsolaritzak ere balio du aurrez azaldutakoa argitzeko: “Emakumeak hasieran oso juzgatuak ziren, hori ez
|
zegokiolako
bertsolaritzari, eta gero baimentzen zitzaien, baina emakumeak ziren. Bertsolaritzan gertatu dena gizartearen isla izan da”.
|
|
|
Otzandu, askotan inork esplizituki horretara bultzatu barik, gainera. Botereak exijitu ez, eta haren gurarietara makurtuago
|
dago
bertsolaritza." (RJ)
|
|
2016
|
|
|
L' Avenir egunkariko kronista jaunak, ezusteko harrigarri hura azpimarratzen du: " Lehen sexu indartsuari soilik
|
zegokion
bertsolaritzaren generoa, baina, orain gain hartu dio sexu ahulak".
|
|
2017
|
|
|
Gau batzuetan pentsatzen nuen ez erortzeko behar zuela emakume horietakoren bat ondoan. Nik sufritu egiten nuen, baina batzuetan iruditzen zitzaidan ez ote zebilen berariaz gaur gutxietsita
|
dagoen
bertsolaritzaren iraganeko tradizio baten bila eta ez ote zuen bere burua sartu nahi bertsolari gauzale, alproja eta galtzaileen galerian, jakitun noski horiek direla denborarekin bertsozaleen bihotzean lekurik gehien hartzen dutenak. Nik ez nion jarraipen zehatzik egiten.
|
|
|
Bertso grabazioak mp3 formatuan lortuak
|
daude
bertsolaritza lantzen duten Bertsozale Elkartearenonline datu basetik 1 Grabazioak 1979tik 2014ra bitarteko lehiaketa eta saio desberdinetako grabazioakdira. Lortutako materiala 1 Taulan erakusten da.
|
|
|
Alta, bizirik
|
dago
bertsolaritza. Oraintxe bertan, bizi indar erakustaldi bete betean, gainera.
|
|
|
Iragarpenak bazuen bere logika:
|
badago
bertsolaritza eta rapa lotzen dituen hari bat, eta bertsolaritzak euskal kulturan duen garrantzia ikusita, gerta zitekeen kontua zen bertsolaritzaren gerizpean rapa loratzea.
|
|
|
Negu Gorriak taldeak Bertso hop singlean egin zuen bezala, diskoaren azalean bertan aldarrikatua
|
dago
bertsolaritzarekiko lotura. Baina kasu hartan bertsoa eta hip hoparen uztarketa komunikatu nahi bazen, oraingoan planteamendua harago doa.
|
|
2018
|
|
|
bertso munduan sozializatzea euskararen aldeko eremu diskurtsiboan sozializatzea ere bada. Entzun besterik ez
|
dago
bertsolaritzaren sozializazio gune nagusietako bat den Txapelketa Nagusian euskarak gai gisa duen presentzia (Akizu, 2018). Bertsolariari eskatu egiten zaio euskararen gaineko diskurtsoen sortzaile eta hedatzaile izatea15 Eta diskurtsoaren sortzaile eta hedatzaile izateko funtzio hori bera bete dezaten eskatzen zaie bertsolari gazteei eskolarteko txapelketetan ere, esaterako.
|
|
|
Ikerketan zehar detektatu dugu diskriminazio positiboari buruzko eztabaida
|
dagoela
bertsolaritzan, eta fenomeno bitxia da, zeren datuek argi erakusten dute ez dagoela diskriminazio positiborik. Esate baterako, bertsolari kopurua zenbatekoa den eta emakume zein gizon bertsolariek zenbat saiotan parte hartzen duten aztertzen badugu, agerikoa da emakume bertsolari kopurua handitu ahala handitu dela parte hartze kopurua, ez gehiago ez gutxiago.
|
|
|
Azkenaldian asko entzun dugun zerbait da ez
|
dagoela
bertsolaritza bakarra, bertsolaritzak daudela, pluralean. Alde batetik, bertsolari bakoitzak bere ahots propioa daukalako.
|
|
|
Bertsozaleen kezka nagusia honakoa izaten da: osasuntsu al
|
dago
bertsolaritza. Alde batetik baietz erantzun duzue, baina euskal kulturaren barnean dagoen neurrian, badira kezkatzeko motiboak.
|
|
|
Askotan pentsatu dut nola ez
|
dagoen
bertsolaritzarekin lotutako youtuberrik. Sakrilegioa izateko lotsarik gabe.
|
|
|
Eta ez zait esplikaziorik etortzen. Logikoagoa egiten zait kantautoreetatik punkera pasatu zen euskal kantagintza, laurogeiko hamarkadaren hondarretan
|
zegoen
bertsolaritza hartatik hogeita batgarren mendeko bigarren hamarkadara iristen ari den bertsolaritzarako jauzia baino.
|
|
2020
|
|
|
Gainera, haren ama, Nigeriakoa, ostiraletan etortzen zitzaidan euskara ikastera Auzokora. Beraz, ama euskara ikasten eta 10 urteko alaba A ereduko eskola batean
|
egonagatik
bertsolaritzan apuntatuta!
|
|
|
Bada, bertsolaritzarekin ere hori gertatu da:
|
badaude
bertsolaritzaren historia jorratu duten lanak, eta ekarpen garrantzitsuak egiten dituzte, baina partzialak dira batzuk, sintetikoak besteak, eta historia soziala nahiz mediatikoa, esaterako, apenas landu dira.
|
|
2021
|
|
|
Hor ematen da lehenbiziko zatiketa, lehenbiziko bereizketa. Modernitatea sartzen ari zaigu pixkanaka pixkanaka[...] berriro ere gailurrean
|
dago
bertsolaritza baina zatiketa —edukia/ forma, herria/ epaileak— barne muinetan duela. Eta bertsolaria eskizofreniko bihurtzeko zorian." (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002:
|
|
|
" Jendeak susmoa zuen barnetik bilatzen zen zera hura pertsona konkretu batengan gauzatua ikusi zela: Proiektu berriak badu bere gizona, horri
|
dagokio
bertsolaritza berritzea, etab." (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987: 8).
|
|
|
Edo bidaiarien testuetan, bai aurki daitezke bertatik bertara jasotako saioen deskribapen labur batzuk, baina bertsolarien izenen edo jorratutako gai zehatzen berririk eman gabe. Artean ikuskizun moderno gisa egituratu gabe
|
zegoen
bertsolaritza, eta, ondorioz, kazetari lanetan ari zenari ez zitzaion burutik pasatzen bertso saioen kronikarik eskaintzea.
|
|
|
[...] abiadura horrek eskatzen duen moduan produktu berririk eskaini ezina etortzen da. Garbi
|
dago
bertsolaritzari gisa horretako zurrunbiloan sartzea ez zaiola komeni[...]. (Id.:
|
|
|
prentsak, irratiak eta batez ere telebistak, ziurtatzen dute gertaera kultural batek behar duen sozializazio prozesua. Eta esan beharra
|
dago
bertsolaritzak, gertaera soziokultural bezala, gaurko kultur munduan lekurik izan nahi badu, ezinbestekoa dela hedabide sozialetan presente egotea. (Siadecok, 1995:
|
|
|
1989ko finalean, zarauztarrak txapela irabazteko asmoz jokatu zuen lehenengoan, ez zuen eramaterik izan, baina ondo asetzeko modua izango zuen hurrengo urteetan, 1993, 1997, 2001 eta 2005eko txapelak irabazita. Ez
|
dago
bertsolaritzaren historian lau txapel irabazi dituen bertsolaririk. Hamasei urtean jarraian txapeldun eta hogeita hiru urtean jarraian finalista izanda, nekez gaindituko den marka ezarri du, eta ziklo honen gailurra markatu du erabat.
|
|
|
" Apropos hartutako erabakia zen hori. Argi
|
dago
bertsolaritza eta bertsolarien izena eta izana goratzeko kanpainaren barruan kokatzen zela hautaketa selektibo eta elitista hori" (Lasa, 2008: 805) 212.
|
|
|
Eta ordura arte hain baserritarra izan zen bertsolaritza kaleko jendearengana iristen hasi zela, horrek daukan garrantziarekin. Gaurko begiekin begiratuta, gaur hain hiritartuta eta gizarte berriari itsatsita
|
dagoen
bertsolaritzak orduan egin zuen lehen urratsa. Eta eskerrak!
|
|
|
"[...] ekarpenak plazaratzeko tranpal paregabea izan denik eta denik ezin da ukatu. Bertsolarien arteko alternantzia ere eman digu txapelketak, eta herrialde diferenteetan
|
dagoen
bertsolaritza kontrastatzeko aukera [Jexux Muruaren hitzak]" (Barandiaran, 2011: 139).
|
|
|
" Garai bateko espazioak, lanbideak eta bizimoduak desagertu egin ziren. Baldintza haietara moldatuta
|
zegoen
bertsolaritza, eta joko eremua higatzearekin, berez, inertziak hutsaren hurrengo izatera bultzatzen zuen bertsolaritza, akaso baita desagertzera" (Zubiri, 2016: 22).
|
|
|
Bonde i Baskerlanden
|
badago
bertsolaritzaren arrastorik. Kantuari dezenteko tartea eskaintzen zaio, eta Pedro Mari Otañoren" Mutil koxkor bat" entzun daiteke, esaterako, baina Basker da benetako protagonismoa ematen diona.
|
|
|
Kultur eskaintza gutxi egongo da populazioaren% 78 zaletzen duena, eta 700.000 laguneko publiko objektibo batetik 258.000 mobilizatzea lortzen duena. Argi
|
dago
bertsolaritza, euskararena bezalako komunitate txiki baten mugen barruan bazen ere, masa kulturaren parametroetan murgildu zela.
|
|
|
Horrela, bertso kronika kazetaritza genero gisa 1880ko hamarraldi hasieran finkatuta gelditu zen, edo beste hainbeste gertatu zen hurrengo hamarraldietan arrakasta handia izan duen bertsolarien pasadizo eta ateraldien azpigeneroarekin. Aipagarri da baita euskarazko kazetaritzaren lehen pausoetan oso presente
|
zegoela
bertsolaritza: euskara hutsezko lehen aldizkarian, Xahok 1848an argitaratu zuen Uskal Herriko Gasetan, agertu zen, eta jarraitutasun bat izan zuten lehenengoetan, Azkueren Euskalzale() eta Ibaizabal(), presentzia garrantzitsua izan zuen.
|
|
|
Amuriza ere iritzi berekoa da: " Ez
|
dago
bertsolaritza, adibidez, poesiatik juzkatzerik, alderantziz ere oker legokeen bezala" (1997: 203). argitaratutako Ahozko Literatura lanean erretorikaren irizpideak aipatzen zituenean, edo 1995ean Bertsolari aldizkarian Udarregi baloratu ahal izateko erretorikara jo behar zela planteatu zuenean:
|
|
|
Jantzienak zeudenek bazekiten kanpoko fenomenoen berri. Manuel Lekuonak, esaterako, bertsolaritzaren ikerketa modernoa abiarazi zuen 1930eko bere hitzaldi famatuan, Saharako Tuaregen edo galiziarren bat bateko bertsoak aipatzen zituen [1], baina oso zabaldua
|
zegoen
bertsolaritza munduan bakarra zeneko ideia. Euskal kulturaren ikur bereizgarri bezala funtzionatzen zuen bertsolariak, nahikoa ikur esentzializatua zen gainera, eta hobeto funtzionatzen zuen munduan bakarra zela esanda.
|
|
|
Auzi potentea da euskara batua eta euskalkien erabilpenarena bertsolaritzan, luzea bezain beharrezkoa. Bidea egin dugu Xalbadorrek txistuak jaso zituenetik, eta argi
|
dago
bertsolaritza ez zela gaur egun dagoen posturara iritsiko euskara batuak bateratu ez balu. Hala ere, euskalkiek beren lekua mantendu dute bertsolari gutxi batzuen ahotan oraindik.
|
|
|
Nafarroako Bertsozale Elkartea 1983an sortu zenuten. Orduan zer egoeratan
|
zegoen
bertsolaritza Nafarroan?
|
|
|
Esan duzue erresistentzia
|
badagoela
bertsolaritzaren izaeran, baina euskaldun mota bat betikotzeko modua ere izan daitekeela.
|
|
|
Gainera, inprobisazioarekin eta iritziarekin oso lotuta
|
dago
bertsolaritza. " Bertsolariarentzat bat batean aritzea bere sentimenduak eta ideiak azaltzeko era bat da" (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001:
|
|
2022
|
|
|
“Gozatu eta gozarazi, zeure burua edo beste inor kaltetu gabe, horra hor, nire ustez, moralaren funtsa”. Harrigarria da zenbat pasabide
|
dagoen
bertsolaritzaren eta filosofiaren artean. Nerea Ibarzabalen tankeran esateko, filosofiaren ahala ere konjuratu beharra dago bertsolaritzaren mesedetan; hasiak zaizkigu honezkero bertsotan Simone de Beauvoirren lau bihotzak.
|
|
|
Harrigarria da zenbat pasabide dagoen bertsolaritzaren eta filosofiaren artean. Nerea Ibarzabalen tankeran esateko, filosofiaren ahala ere konjuratu beharra
|
dago
bertsolaritzaren mesedetan; hasiak zaizkigu honezkero bertsotan Simone de Beauvoirren lau bihotzak.
|
|
|
«Izugarrizko maila
|
dago
bertsolaritzan; harrigarria egiten zait»
|
|
|
«Gure sentsazioa izan zen izugarrizko maila
|
dagoela
bertsolaritzan, baita sortzen dituzten mezuen mailan ere; harrigarria egiten zait hori. Saioa pila bat disfrutatu nuen, baina, aurrera egin dutenei inongo meriturik kendu gabe, pena pixka bat ere hartu nuen buruz burukorako bi bertsolariak izendatu zituztenean.
|
|
|
Ez nago ezkor, egon nahi nuke ezker, esker oneko talde bati, bere zati eta bere parte uzten digulako izaten, eta esaten asmatzen ari garelako kantuz, lantuz eta espantuz betetzen ari den egunerokotasun honetan. Esku onetan
|
dago
bertsolaritza, ez dagoelako bere esku etorkizuna. Lizuna, isuna, garizuma, bizuma.
|
|
2023
|
|
|
Pasarte batzuk dira guk bizitakoak, besteak guk bizi genitzakeenak, edo kontatu dizkigutenak, edo imajinatu ditugunak... Kontua da emakume gorputz oso diferenteak
|
daudela
bertsolaritzan, eta guztiek ez dituztela egoera berdinak bizitzen. Komikiak aukera eman digu eszenaz eszena gauza diferenteak erakusteko.
|
|
|
|
Badaude
bertsolaritzaz gozatzeko ezin konta ahala modu, testuinguru eta bertso. Doinuak, errimak eta inprobisazioa baino gehiago dira bertsoak; bertsolariak baino gehiago ere bai.
|
|
|
Nafarroa Arenan, plazetan, elkarteetan... edonon abestu eta edonora egokitu daitezke. Eta, bertsolariez gain, saioa entzuten edota prestatzen duten bertsozaleak ez baleude, ez
|
legoke
bertsolaritzarik: kolektibo barik, ez legoke ezer.
|
|
|
Agirrek kontatu du «erraza» izan zela egileekin egindako elkarlan hori aurrera eramatea. «Proposamena egin genienean, askok esan zigun arrazoi genuela; alegia, gaur egun apenas
|
zegoela
bertsolaritzari buruzko fikziozko testurik». Hortaz, pozarren heldu zioten Bertsolari aldizkariak egindako proposamenari:
|