|
2000
|
|
|
Ez da erraza euskalkien lekua zein behar duen izan adostea baina horren inguruan, zaratarik atera barik, diskurtso bat eraikitzen joan behar dugu apurka. Horrez gain, ondo
|
legoke
idazle, euskaltzale eta abarren artean euskalkia batuan sartzeko kanpaina eta praktika bat bultzatzea.
|
|
|
Praktikatzen duenak halaxe egiten du gainera, eredu jasoa praktikatzen da. Bizirik
|
dagoen
idazle ezagun bat aipatzearren, Agustin Zubikarai, sekula ez duzu ikusiko
|
|
|
Argitaletxeek hiru edo lau begirale izaten dituzte nork jokatzen duen ondo defentsan, zein dagoen gazte, zein indartsu, zein datorren ondo... ikustera futbol zelaietara joaten direnak. Argitaletxe batzuk printzipio hori dute, nahiko berde
|
dagoen
idazle berri batekin zeozer egiten saiatzen dira. Nire liburu bakarra argitaratu nuenean editoreak egurra eman zidan, bazekielako lehen lana zela.
|
|
|
Exiliora jo zuenean Orixek hirurogeita gehiago urte zituen eta obra zabal bat, heldutasunean
|
zegoen
idazlea zen. Uste izan zitekeenaz oso bestela ordea, ezin emankorragoa gertatuko zitzaion bere ingurunetik lekutze hori.
|
|
2001
|
|
|
Bere idazlanak oholtza gainean ikusten ohituta
|
dagoen
idazleak ez zuen ideia honen aurrean inolako baldintza edo oztoporik jarri. " Hasieratik bertsio honengan konfiantza zuela adierazi zigun".
|
|
|
Bestalde, idazle militantearen figurak eragindako miresmena baino zerbaitzabalagoren aurrean gaudela esango nuke, arrazoi ideologiko hutsetatik haragoarrazoi psikologikoak ere tartean daudela. Izan ere, badirudi nolabaiteko loturaafektiboa
|
dagoela
idazlearekin. Zentzu honetan gogoratzekoa da Hnuy poesia lanak, poesia nahiko gutxi irakurtzen den gure aro honetan?
|
|
|
Nahiz eta, Izagirrek bezala eta horretan Atxagarengandik urrunduz, SarrionandiakEuskal Herriak lorturiko normalizazio politikoa gutxietsi eta hortaz euskal idazlearenkonpromisoa ez absurdutzat jo, garbi
|
dago
idazle klandestinoa miresten duenirakurlegoaren zati handi batek ez dituela ulertu Sarrionandiaren benetako ibilbideeta mezu literarioak eta presondegitik ihes egitea lortu duen militante idazlearen mitoerromantikoa gehiago axola zaiola.
|
|
2002
|
|
|
Ez dakit, hobe halako formularik banu.
|
Badago
idazle italiar baten esaldi bat, eta nire ustez oso esanguratsua da bizi izan dugun egoerarako: denak berdin jarraitzea nahi badugu, dena aldatu behar da.
|
|
|
Hori gutxi balitz, izugarri oparoak dira kritikarien bertute eta ezaugarri ez oso aipagarriez mintzo diren egile nahiz liburuak. T. S. Eliot poetak inteligentzia jotzen zuen kritikariak behar duen ezaugarri gisara, alabaina, ez dut uste mezu hori
|
zegoenik
idazleek behin eta berriro egin dituzten adierazpenen oinarrian. Horretara jarrita, benetan erraza da kritikarien kontrako baieztapenak aurkitzea, eta zehaztasun handiegitan sartu gabe, hortxe dauzkagu J.R.R. Tolkienen" Munstroak eta kritikariak" artikulua edo A. Bierceren Deabruaren hiztegia delakoan literatur kritikariaz ematen den definizio iraingarria.
|
|
|
Ez dira bakarrak hizkuntza kontuetan, lehenago igartzen zen optimismoaren parean, aski kezkati ageri zaizkigunak. Esango nuke kezka hori aski hedatua
|
dagoela
idazle eta euskaltzaleen artean, nahiz arras gutxitan ageri den hain modu garbian. Hitz pare bat gaineratu nahi nuke nik ere kontu honetaz, Zuazoren eta Rubioren liburuak hartuz elepide, biek adierazi baitituzte beren ideiak liburuen bidez. Baina esan dezadan zerbait orokorragoa lehenik.
|
|
2003
|
|
|
Azkenean, nik pilatutako lana luzeegia zala liburuaren neurri egokiarentzat, eta zerbait arintzeko eskatu eustan Beobidek... eta bidea be berak erakutsi: bizirik
|
egozan
idazleen lanik ez sartzea. Niri pena handia emon eustan neurri estuegi honek; baina ezer kentzekotan, errezena horixe zan niretzat.
|
|
|
Itxarongelan elkarrekin hitz eginez zain zeuden lekukoak isildu egin ziren eta bekaizgo pitin batekin begiratu zioten Monikari altxatu zenean, lehena deitu ziotelako beharbada edo desberdina zelako, nik al dakit, aurpegian negarraren arrastoak zituen bakarra baitzen, edo oraindik gaztea zelako ere bai, gehienak emakume edadetuak izaki. Han
|
zeuden
idazlea lurrera abaildu zenean haurrak dindanean bakarrik utzi eta bertaratu ziren bi umezainak; han zegoen hilketaren lekuan zer egin jakin gabe begira geratu zen etxekoandre taldea, ertzaintzari abisu eman zion bulegaria, forentseak gorpua altxatu zuenean xehetasun morbidoak erantsi zituen emakumea, bikotearen gorabeherez argibide jakingarriak eman zituen auzoko dendaria, ondoko etxebizitzan ba... Mundu guztiak ikusi ditu galdeketak telebistan edo filmetan, eta bazekiten, noski, zeinen zorrotzak diren poliziak krimen bat aztertzen hasten direnean, baina hilketa honetan dena begi bistakoa iruditzen zitzaien:
|
|
2004
|
|
|
hots, sortzaile berriak plazaratu ahala, toki falta sumatzen dela: ez
|
dago
idazle guztientzako adina zutabe eta telebista saio, kantari guztientzako adina plaza, aktore guztientzako adina antzerki, pintore guztientzako adina erakusleku.
|
|
|
Idazleen arteko lankidetza eta harremana bultzatzeko asmoz sortu zen eta adierazpen askatasunaren alde lan egiteko, edozein delarik kideen hizkuntza, arraza, kolorea eta pentsamendu politikoa. Erakundearen barruan hainbeste lan-talde eta komisio daude, esate baterako, beren iritzien edo idatzitakoarengatik preso
|
dauden
idazleen aldeko batzordea, itzulpen eta hizkuntza eskubideen aldekoa, bakearen aldeko idazleena, emakume idazleena, idazle atzerriratuen aldeko programa, larrialdietarako PEN fondoa...
|
|
|
Azken puntu honi dagokionean, badakit Mendebaldea izan dela Industria Iraultzaren aitzindari eta jakinaren gainean
|
nago
idazlea bera ere Mendebaldean hezia izan zela, nahiz eta beste liburu baten dioen bezala, ez den inoiz leku zehatz batekin identifikatu. Ez da nazionalista, internazionalista baino.
|
|
2005
|
|
|
Horrek guztiak zirkuitua irudikatzen du, hizkuntza eta literatura helburuak nahasten diren zirkuitua. Baina nahas mahas horretan seguru
|
gaude
idazleen eta irakurleen asmoak ez bat. Idazleek, irakurleak gorabehera, beti eutsiko diote literatura egin nahiari.
|
|
|
4 Bestalde euskara sustatzeko prest
|
dauden
idazle guztiak mende horretan ez ziren apologistak izan. Joxe Azurmendik bere Espainolak eta euskaldunak (1992) liburu ezagunean, bi talde ezberdintzen ditu, bi interes ezberdinekin eta aldi berean bi jokabide desberdinekin.
|
|
|
Galdetzeko moduagatik sinetsita
|
dago
idazle galegoaren aitorlea naizela. Ze Rivasen adiskidea izatea eta haren ipuinak buruz jakitea normalena baita.
|
|
2006
|
|
|
Euskal kulturan, adibidez, pizkunde bat nabaria zen. Hor zeuden Arantzazuko Jakin taldekoak; hor zegoen Donostiako Jarrai antzerki taldea; hor zeuden Oteiza eta arte garaikidearen ekoizleak, hor zeuden ikastolak, hor
|
zeuden
idazleak, kantariak, eta abar. Euskara idatziaren batasuna hirurogeita zortzigarren urteko Arantzazuko batzarrean hasi zen egituratzen.
|
|
|
Ana gure irakasleari komentatu nizkion saioaren ondoren kafea hartzera irten ginen batean, eta ez zitzaizkion tontakeriak iruditu. Esan zidan
|
bazegoela
idazle argentinar bat ideia horren inguruan ipuinak eta poemak idatzi zituena, Jorge Luis Borges?" Agian datorren urtean ipiniko dut zerrendan", gehitu zuen. Eta, bestalde, zientzia fikziozko lan batzuetan antzeko argumentuekin jolasten dela, adibidez Joe Haldemanen Hemingway iruzurra deituriko eleberri batean?" Kasualitatea da gero", pentsatu nuen nik?.
|
|
2007
|
|
|
Gurean —Koldorenean— ez dago Mississippi, ez Tom Sawyer eta Huckleberry Finn, baina horretarako
|
dago
idazlea, egon daitezen alegia. Señoritoak Donostiatik heldu ote?
|
|
2008
|
|
|
Pernando Barrena bera editore genuen hainbeste urte ez dela… Ez ote dio inbidiarik ematen Jamaica Kincaid edo Paul Austerrekin harremanak trabatu eta haien lanak ezin editatu izanak? Kartzelan eta erbestean egon diren eta
|
dauden
idazleen izenak ez daitezke pertsona bakarraren hatzekin zenbatu. Kemen eta gogo gehiagorekin edo gutxiagorekin beren bidetik desbideratu gabeko horiek guztiak gabe, gure herria ez litzateke gaur egun dena, baina zintzoki aitor dezagun:
|
|
|
Pertsonaien bilakaera ikustea besterik ez dago: hil egingo dira batzuk, zahartu eta asmo iraultzaileak baztertuko dituzte bestetzuk… Horra non
|
zegoen
idazlea bera;" AEBetako trilogia" bukatzerako komunismoaren teoriari eztenka ari zen hainbat artikulutan. Eskuinerantz hasi bazen, hasi zen:
|
|
|
8 Erronka horietan zer
|
dagokie
idazleei, zer argitaletxeei, zer ikastetxeei eta zer kritikariei?
|
|
|
8 galdera: Erronka horietan zer
|
dagokie
idazleei, zer argitaletxeei, zer ikastetxeei eta zer kritikariei?
|
|
|
Idazle eta kritikarien artean oso iritzi zabaldua da (erantzuleen% 42,9) hierarkiak kaltegarriak direla erdigunean ez
|
dauden
idazleentzat; hierarkien eraginez, literatur ekoizpenaren zati handi bat (periferian dagoena) galdu egiten da. Horixe gertatu da, erantzule batzuen iritziz, belaunaldi oso batekin:
|
|
|
Haiek hierarkia literarioei buruz dituzten iritziei dagokienez, hamar aditutik lauk dio eraginak kaltegarriak direla. Euskal literaturak irakurle gutxi ditu, eta ondorioz, erdigunean ez
|
dagoen
idazlea irakurri ere ez da egiten sarritan.
|
|
|
Literatur zentroaren izaeraren gainean, adituak ados zaudete zentroaren txikitasunarekin, baina zurruntasuna ez da erabatekoa. %20k aipatu du periferiaren eta zentroaren arteko idazleen multzoa, hots, zentroan bai baina Hasier Etxeberriak proposaturiko bost idazle horien mailan ez
|
dauden
idazleak:
|
|
|
Arkeologo batekin ezkondua
|
zegoen
idazlea eta senarrarekin joan zen urte askotan Ekialde Hurbilera: bertan, indusketak nola egiten diren narratzen duen liburu polit polita idatzi zuen.
|
|
|
argitaletxeak nire egonaldia eta gastu guztiak ordaintzen dituela New York blues izeneko liburua idazteko baliatuko ditudan bederatzi hilabeteetan» (Idem). Jokoan
|
dagoena
idazle izatea da eta bederatzi hilabeteko haurdunaldi literarioaren ostean (idatziko al du bere liburua?) jakingo da idazlea sortu den ala ez liburuarekin batera.
|
|
|
Aldaketa horiei esker, emanaldiaren iraupena laburragoa geratu da eta garbiago azaktzen du zartzuelaren mezu positiboa, hots, maitasuna ideologiaren, hondamendiaren eta mendekuaren gainetik jarri izana. Baina eszena eta musikaren baliabide onik ez balego hutsik
|
legoke
idazle eta konpositoreen ahalegina. Horietan ere fin ibili zen Sagi eta primerakoak izan ziren berreskurapenean erabilitakoak.
|
|
|
Zortzi etaerdiak dira. Pozik
|
dago
idazlea; oso pozik. Eta pozik baino gehiago, hunkituta.
|
|
|
Jonek ezin du urteroko hitzordura joan kartzelan dagoelako, nobelan iradoki bezala, ETA erakundeko kide izateagatik. Amaia Mexikon erbesteraturik
|
dagoen
idazlea da, baina, gazteago omen dena. Hartara, Jonek mezu hartzaile eta solaskide hurbilekoa irudikatzen du (hurbilekoa adinean, hurbilekoa oroitzapen kide delako, hurbilekoa generoari dagokionez), eta Amaia idazle ofizioan baino ez zaio hurbileko.
|
|
2009
|
|
|
Horrek eramaten du halako indefinizio batera; trukean, eskura daukagu espero izatekoa zena baino kalitate handiagoko narrazioa. Bistan da,
|
bazegoen
idazle bat Joane Barolo gaztearen atzean, gerora Basterretxeak ongi erakutsi duenez.
|
|
|
Azkenean mahai gainera jauzi egin duen eztabaida horixe da, literatura eta ideologiaren arteko harremana, nolakoa den, nolakoa lukeen, nola ematen den euskal literaturan, zein harreman
|
dagoen
idazlearen ideologia eta testuaren ideologiaren artean, eta noski, zein harreman dagoen irakurlearen ideologiaren eta testuaren ideologiaren artean.
|
|
|
Taylor antzezlanean oinarrituta dago Vicente Amorimek zuzentzen duen filma. Viggo Mortensenek nazismoaren uholde nazionalistan harrapatuta
|
dagoen
idazle liberal baten rola beteko du.
|
|
|
Karonteren txalupa. Nahiz eta euskal literaturan zerbaitek booma sortzea izan benetako ustekabea, agian. Aski ohituak
|
zeuden
idazleak, ohituegiak akaso, petardo eztanda txikietara. Zer esanik ez argitaletxeak.
|
|
|
Psikologikoa: biziki hunkiturik omen
|
dagoen
idazleak hila goraipatzen duelarik, bide batez bere burua zenduriko heroi maitagarriarekin elkartuta pintatzen du, eta heriozko sentimenduen anabasa dela-eta jendea despistatuta dabilela profitatuz, hildakoaren merituak bere izenean ere jartzen ditu lotsa gutxiz, bere baitara ditu erakartzen eta bere dohainen artean zerrendatzen.
|
|
|
Badaude idaztea gustatzen zaien idazleak. Eta
|
badaude
idazle izatea gustatzen zaien idazleak. Badaude poeta izatea gustatzen zaien poetak, eta badaude poemak idaztea gustatzen zaienak.
|
|
|
PEN guztiak daude jakinaren gainean, 2004tik hona zure kasua, Egin, Egunkaria eta Ardi Beltza rena salatu baititugu nazioarteko hainbat forotan. Horretaz gain, 2006tik kartzelan
|
dauden
idazleen Writers in Prison Committee batzordearen Caselist txostenean jasota dago, adierazpen askatasunaren aurka munduan diren beste 1000 salaketekin batera.
|
|
|
Zirkuito iraultzaile marjinalean ere badira ikonoak: Chukri, Hikmet, Benedetti, Sabato edo espetxean
|
dagoen
idazle kurduren bat.
|
|
|
–Orduan, zergatik galdetzen didak seguru ote
|
nagoen
idazle izan nahi dudala?
|
|
|
Problema jakin baten aurkezpena eta problema horren beraren soluzioa bereizten zituen Txekhovek. Estreinakoa egitea omen
|
dagokio
idazleari. Galderak formulatzea, ohikoak ez diren ikuspuntuak saiatzea, ibili gabeko bideetan ausartzea...
|
|
|
–Idazleari galdetu geniokek zergatik jokatu duen horrela. Narratzailearen atzean beti
|
zagok
idazle bat. Bere biografiarekin.
|
|
|
idazle on batzuk ere atera dira. Baina ez
|
dago
idazle onik, ez badago askatasunik, eta askatasuna behar da baita euskara bera askatzeko eta garatzeko ere! Hizkuntza bat barrutik hazten eta hedatzen delako.
|
|
|
EIEk zein elkartetik kanpo
|
dauden
idazle, argitaletxe, Euskal Herriko Unibertsitatea, Euskaltzaindia, ez dira gai izan gutxieneko errespetua eta onespena bereganatuko zuen inolako proiekturik martxan jartzeko.
|
|
2010
|
|
|
Hori onartu egin behar da. Ez
|
dago
idazle bat jende guztiari gustatzen zaiona, ezta musikari bat ere. Benetan, edozein musikari, maitatuena ere, denei ez zaie gustatzen, eta idazlea ere ez.
|
|
|
Sermoiaren eginkizuna Logos aren aurkezte eta interpretazio lanak egitea da. Ikusi besterik ez
|
dago
idazleak zer nolako interpolazioak, gehiketak, egokitzapenak, zehaztapenak, egin ohi dituen.
|
|
|
70ko hamarkadaren bueltan, menturak nahi izan zuen Ibon Sarasolaren begiak arreta jartzea" arraroak" begitandu zitzaizkion olerki ezezagun batzuen gainean. Nor ote zen gerra aurreko El DÃa egunkari donostiarraren" Euskal Gaiak" atalean" Lotsati" goitizenez sinatutako olerkien atzean
|
zegoen
idazlea. Koldo Mitxelenaren eskutik etorri zitzaion erantzuna Ibon Sarasolari:
|
|
|
Liburuez asko hitz egiten den bitartean, gutxi irakurtzen den irudipena dut. Liburuetan
|
dago
idazle batek pentsatzen eta sentitzen duena. Zuk nire iritzia eskatzen didazu, eta nire usteetatik hurbilen dagoena idatzita utzi dudana da.
|
|
2011
|
|
|
Argentinan, emazte izango zuena ezagutu, ezkondu eta Kuban egin zuen bigarren Galizia. 1994tik, dena den, jaioterrira itzulia
|
dago
idazlea, eta han zabaldu da haren izen bereko fundazioa.
|
|
|
«Bera da guztien artean argiena, eta berak maneiatzen ditu gainerako udal kideak. Eta politikaren inguruko azpikarga edo azpi irakurketa dago».Hasieran gazteentzako idatzi zuen liburua; «baina, ez dakit beste zenbaitetan bezala ez ote zaidan eskua joan, irudipena daukat».Antzerkiaren trazaIpuin luze edo nobela labur izan liteke Udalbatza bahituaren kasu pollita, baina antzerkiaren generotik ere oso hurbil
|
dago
idazlearen esanetan: «Dena barruko leku batean gertatzen da eta ia dena elkarrizketa da.
|
|
|
Eta oso gutxitan gertatzen da norberaren sormenaren jario erraz eta miragarri hori. Egia da horri esker jarraitzen dugula idazten edo sortzen, bihar edo etzi mirari horren lekuko izateko itxaropenak bultzatuta; baina, zoritxarrez, lana tradizio baten gainean, eredu baten gainean egiten da».Ereduarekiko atxikimendurik eta lilurarik beteenak nerabezaroan gertatzen badira ere, geroago ere gertatzen direlakoan
|
dago
idazlea. «Beharbada sortzaile batzuen nerabezaroa asko luzatzen delako izango da, 80 urtera arte ere irits daitekeelako».Max Frischekiko «idilioa»Agirrek Max Frisch idazlearekin izan zuen «bi edo hiru urteko halako idilio modukoa» izan du abiapuntu Zwei Frauen (bi emakume) nobelaren idazketa prozesuak.
|
|
|
Euskal kulturan, adibidez, pizkunde bat nabaria zen. Hor zeuden Arantzazuko Jakin taldekoak; hor zegoen Donostiako Jarrai antzerki taldea; hor zeuden Oteiza eta arte garaikidearen ekoizleak, hor zeuden ikastolak, hor
|
zeuden
idazleak, kantariak, eta abar. Euskara idatziaren batasuna hirurogeita zortzigarren urteko Arantzazuko batzarrean hasi zen egituratzen.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, Isabellak ez zuen etsi nahi; artean pentsatzen zuen Nassim Perez Habib hura ez zela parte onekoa, eta hura frogatu arte ez zegoen amore emateko prest. Ziur
|
zegoen
idazlearen itxura eta nortasuna hartutako kriminal bat zela, eta krimenak burutu baino lehen fikziozko itxurapean estaltzeko trikimailu hura alibia besterik ez zela. Inork ez luke iragarriko laster egingo zuen krimena!
|
|
2012
|
|
|
" Ez nuen ulertzen Bertranden eta Axularren arteko erlazioa, ezta zergatik deitzen zion hark Bertrandi kantabres fina ere", adierazi zuen. Kantabresa beira mota berezi bat zelakoan
|
zegoen
idazlea," Venezian egiten denaren antzekoa". Itziar Gillen lankideak ezetz esan zion, ez zela beira mota bat, eta Etxeberriren pistan jarri zuen idazlea:
|
|
|
" Ez nuen ulertzen Bertranden eta Axularren arteko erlazioa, ezta zergatik deitzen zion hark Bertrandi kantabres fina ere", adierazi zuen. Kantabresa beira mota berezi bat zelakoan
|
zegoen
idazlea," Venezian egiten denaren antzekoa". Itziar Gillen lankideak ezetz esan zion, ez zela beira mota bat, eta Etxeberriren pistan jarri zuen idazlea:
|
|
|
Poesiak soilik lor dezake hori; gugan dagoena eta inon ez dagoena deskribatzea. Oso hurbil
|
dago
idazlea bere erraietatik, eta beraz irakurlearengandik. Begitandu zait liburu bat pertsonala eta humanoa, garbia, zarata eta artifizio alferrikakorik gabea eta, azalduko dudanez, epeltxoa aukeran.
|
|
|
Erasoak erabat ezustean harrapatu zuen idazlea, eta horrek bere burua defenditzeko aukera kendu zion, ez zen kontakturik
|
egon
idazlearen eta erasotzaileen artean; gauzak horrela, ia ezinezkoa zen ADN arrastoak aurkitzea.
|
|
|
Nahiz eta, garai postmodernoen komunikazio eredu berriak islatzeko, kartak mezu elektroniko bihurtzen ditudan. Sinetsita
|
nago
idazleok Sareak ekarri dituen aldaketen berri eman behar dugula geure nobeletan. Nola izan, bestela, garaikide?
|
|
|
|
Nago
idazle guztioi gertatzen zaigula, garraio publikoa erabili ohi dugunoi behintzat: asko erreparatzen diogu gainerako bidaiariek zer irakurtzen duten.
|
|
|
30), 1964an emandako hitzaldian aurkako jarrera agertzen du. Euskal antzerkiaren munduan
|
dagoen
idazle faltaz ohartuta, kanpoko literaturetako antzezlanak itzultzearen alde mintzatzen da:
|
|
|
Sarrionandiaren itzulpengintzaren berritasuna, baina, ez da testuen hautaketara mugatzen; itzulpena eta literatura ulertzeko duen moduak ere hankaz gora jartzen ditu euskararen eta Euskal Herriaren aldeko defentsarekin tematuta
|
zeuden
idazle eta itzultzaileen ideiak. Haientzat, literaturaren funtzioa egia eta edertasuna bilatzea zen, errealitatearen txokorik ezkutukoenak aurkitueta haiek paperean islatzea, nahiz eta, egiteko horretan, idazlearen gaitasun inperfektuen ondorioz errealitatearen perfektutasuna desitxuratuta gertatu.
|
|
|
Lehen begiratu batean, adibide horretan, enuntziatu parentetikoak dakarren baldintza. Aita Meagher baztertzea litzateke? eta, itxuraz, baldintza horren menpe
|
legoke
idazleen arraza bortitzaren jatorria, beste harengan, jartzea.
|
|
|
Egiazko arazo edo problema berri bat agertü zaigü hor azken hogei urteetan: ez
|
dago
idazlearen eskü.
|
|
|
Izan ere, argi
|
baitago
idazle hauek aurkezten duten Euskal Herriak etaerrealitateak ikusteko ezer gutxi zutela.
|
|
|
Erdigunea, berriz, unean uneko arrakastaren ondorioa da, eta egoera sinkroniko bati egiten dio erreferentzia. Erdigunean egotea, bestalde, ezinbestekoa da kanonizaziorako; horrela, erdigunean
|
dagoen
idazlea denboraren joanean egongune berean mantentzeak kanonizatu egingo du. Baina erdigunean egoteak ez du kanonizazioa ziurtatzen.
|
|
|
Horri lotuta, aipatu da ezinbestekoa dela erdigunearen eta periferiaren artean maila gehiago bereiztea. Bestela, arriskua dago erdigunean ez
|
dauden
idazle guztiak modu berean tratatzeko:
|
|
|
Hedabideek eskaini behar dute idazle eta lanen informazio sakona eta gaurkotua (alegia, ez da komeni denbora gehiegi igarotzea lana argitaratzen denetik hedabideetan tartea eskaini arte). Bukatzeko, saihestu egin behar dute erdigunean ez
|
dauden
idazle guztiei leku bera ematea, horien artean ere badaude-eta aldeak.
|
|
|
Literaturaren historian nabarmendu diren idazleen erdigunea erdigune kualitatiboa dugu. Gune horren ikuspegirik osoena testuliburuek eskaintzen dute, bertan biltzen baitira testuliburua idatzi arteraino
|
egondako
idazle esanguratsuenak. Hurrengo taulan ikusiko dugu zein den testuliburuek iradokitzen duten erdigunea7.
|
|
|
Txillardegi, Aresti, Mirande, Atxaga eta Saizarbitoria. Multzotik multzora alde nabarmenak
|
daude
idazleen presentziari dagokionez; hala ere, bigarren eta hirugarren multzoetan kokatzen diren idazleek ere leku esanguratsua dute testuliburuetan. Horrek iradokitzen du erdigunean koka daitezkeela hiru multzoak, nahiz eta mailak bereizi.
|
|
|
Horrela, bada, Odolaren suaren zati bat baizik ez genuen ezagutuko, baldin 1942ko udaberrian egileak behar besteko kemenik eta arretarik eduki ez balu hainbat eta hainbat zirriborro eta eskuizkribu leku seguruan gordetzeko, ahazturik egon zirenak, harik eta 2005ean IMEC (Institut Mémoires de l? Édition Contemporaine) artxibo zentroan laga zituzten arte. Multzo horretan
|
zegoen
idazlearen laneko egunkaria, 1933 urteaz gerozko lanekin; bertan zeuden jasoak hainbat eleberriren bertsioak. David Golder, besteak beste?, baina baita eleberri honen falta zen zatia ere: eskuz eta estu estu idatziriko hogeita hamar orri ziren, ia batere urraturik gabe eta mekanografiatutako zatiarekin bat zetozenak; horri esker osatu ahal izan zen landa giroko tragedia hau.
|
|
|
Beti bigarren saria irabazten duen batek baduela bere xarma eta bere epika. Ez
|
dagoela
idazle handirik ez baldin badago idazle bigarren mailakorik: piramide bat bezalakoa dela literatura, baina piramideak erpina izango badu, beharrezkoa duela oinarri sendoa.
|
|
|
Beti bigarren saria irabazten duen batek baduela bere xarma eta bere epika. Ez dagoela idazle handirik ez baldin
|
badago
idazle bigarren mailakorik: piramide bat bezalakoa dela literatura, baina piramideak erpina izango badu, beharrezkoa duela oinarri sendoa.
|
|
|
Hiletan zegoen irakurle zein idazle batek baino gehiagok pentsatuko zuen: " Ez
|
dago
idazlerik, izen hori merezi duenik, behintzat, bere literaturan bere bizi esperientzia adierazten ez duenik".
|
|
|
Hots, bitxi denda famatu baten izena (eta ez dut nik orain izen hori aipatuko, ez diot dohaineko publizitaterik eskaini nahi) berrehun edo hirurehun bat aldiz aipatuta azaltzen omen da pertsonaiek edota narratzaileak behin eta berriro etengabeki esan ondoren. Honek eztabaida luzea ekarriko du, dudarik gabe, zeren, esan dutenez, prest
|
baitago
idazle mordoa horrelakoak egiten hasteko... jasoko duten diru poltsa tentagarri samarra baldin bada. Eta ohitura hau erraz zabalduko delakoan nago, bereziki idazle gazteen artean.
|
|
|
Gobernutik at mantentzeko aholkatzen die Alaa al Aswanyk, bestela gaitz guztiez kutsatzeko arriskua izango baitute: ustelkeria, injustizia., eta gainera, diktaduretan joera nabaria
|
dagoelako
idazleak erabiltzekoa agintarien mesedetan. " Literatura da gure lorpen bakarra, beste gauza guztietan porrot egin dugu arabiarrok."
|
|
|
Garbi antzeman daitekeenez, lehen aipaturiko kritiko(?) hori, El Pals ekoa, aspalditik
|
zegoen
idazlearen zain, atzetik zelatan, noiz aukera iritsiko kristoren egurra emateko. Bere zain zegoen, beraz, berdin da zer obra idatzi duen idazleak.
|
|
2013
|
|
|
Bere eleberri onenak, Gertakizuna (23 urte zituela bizi izan zuen abortu dramatikoa), Lekua (aitarekiko harremana), Emakume bat (amarekikoa), bere bizitzarekin lotura estuak dituzten pertsona edo gertakarien inguruan idatzi zituen eta bere izaera ulertzeko adina balio dute bere garaia ezagutzeko ere. Baina
|
badaude
idazle honengan ondorengo lan batzuk non biografiaren erabilera mugaraino eramaten duen. Senarrarengandik apartatu berri, diplomatiko errusiar batekin izandako maitasun istorio beroa kontatu zuen Pasio hutsa eleberri laburrean.
|
|
|
Eskualduna astekariak argitaratzen zituen soldaduen gutunak ere propaganda ardatz horretan sartzen ziren, ildo horretatik idatziak izaten baitziren. Baina funtzio bera zuten gerlan
|
zeuden
idazle eta kazetariek ere. Agintari militarrak ohartu ziren horiez baliatu behar zirela egunkarietara propaganda mezuak igortzeko.
|
|
|
Gudaosteko ordu ilunetan eredu bertsozaleak eta olerkarienak elkarren ondoan bizirik iraun zuten, hirurogeiko hamarkadara arte. Euskal literaturaren epe hori hizkuntzaren estandarizazio prozesuaren gatazkak markatu zuen eta, ondorioz, arteko Juan San Martinen eta Ibon Sarasolaren antologien testu hautuak nabarmenki hizkuntz eredu batutik hurbil
|
zeuden
idazle ikasien aldekoak izan ziren.
|
|
2014
|
|
|
Horri buruz ere eztabaidatu izan dugu. Beti hitz egiten da Bertsozale Elkartearen esperientzia arrakastatsuaz, baina iruditzen zait aldea
|
dagoela
idazlearen eta bertsolariaren artean. Izan ere, bertsolariaren jarduera publikoagoa da, eta idazlearena bakartiagoa.
|
|
|
15 Ez nuke arrunt horrela esan behar, destainaz, ez nuke bixkor horrela idatzi behar, erdeinuz, funtsean nik neuk ere martiniaren aipuak dei eginda erosi bainuen liburua nire urrezko arauetako bat hautsiz, alegia, euskarara ekarrita
|
dauden
idazleen obrak gaztelaniaz ez erostea. Dena dela, gaztelaniazko bilduma honek narratiba osoa biltzen zuen eta euskarazko Hona hemen gu biokek puska bat bakarrik; beraz, agian nire buruarekiko traizioa ez zen hain grabea izan (sinetsi nahi dut).
|
|
|
|
Badago
idazle bat oso atsegin izan dudana irudimenaren ikuspuntutik. Interes handiz segitu izan ditut haren liburuak.
|
|
|
gerra. Han
|
bazeudela
idazle handiak, guztiak gizonezkoak, salbuespen bakarrarekin: Rosalia de Castro.
|
|
|
Jakin izan banu hainbeste ipun egongo zirela ez
|
nengoke
idazle batekin.
|
|
|
|
Bazegoen
idazle japoniar bat.
|
|
|
Ulertzen dut neska hiltzea baina kontratu bat
|
dago
idazlearen eta Gus, hau?
|
|
2015
|
|
|
Lehena, errekurtso falta. Hau da, kreatibitatea agortzen hasi zaionaren seinale, eta hortaz, bere azkenetan
|
dagoen
idazlea delako. Eta bigarrena, kreatibitate hori inoiz ez da existitu eta, beraz, idazle frustratu bat delako.
|
|
|
Badirudi helburuarena eta abarreko guztiak bigarren mailako zera bat dela, hau da, inportanteena langabezian
|
zegoen
idazle talde batek bere posibilitateak bideratzeko zerbait egitea zela inportantea, firmak aurretik noski. Gaiak eta tratamenduak beti taldeko bakoitzaren kapritxo edo nahien menpe balira bezala, nahiz eta sortutako artikuluak hasierako ideia horretatik landa geratu.
|
|
|
Migel Anjel Elkoroberezibarrek (2004) ongi azaldu bezala, gabezia haren baitan uler litezke Lurrek argitaratu zituen lan kolektiboak, oraindik orain aipatutakoak. Lurren hastapenetan, beraz, ez
|
zegoen
idazleen lanak errazki publikatzeko bidea ematen zuen aldizkaririk. " 1959an amaitu zen Euzko Gogoa, 1963an Igela eta 1969an egin zuen etena Karmelen gehigarri moduan sortutako Olertik, beraz 70eko hamarkada hasieran lehortea nabarmena da" (Elkoroberezibar, 2004).
|
|
|
Bizirik
|
dagoen
idazle estatubatuarrik inportanteenetakoa da Philip Roth. Bere sorterrian ez da idazlerik ezagunena, eta haren inguruan hitz egin izan denetan, normalean polemikaren baten harira izan da.
|
|
|
Etorkizunarekin oso kezkatua
|
zegoen
idazle batek lortu zuen, azkenean, ibai ipuin bat idaztea: ezin zen bi aldiz era berean irakurri; edo, berdin dena, irakurle bakoitzak eta baita irakurle berak ere aldiro ipuin desberdin bat irakurtzen zuen, hau da, berria; hots, infinitua.
|
|
|
Ez dut ezer horren aurka. Baina
|
badago
idazle, musikari, antzezle eta kritikari ugari beren bilisa nostalgikoen aurka ateratzen dutenak. Pare bat adibidetxo:
|
|
|
Zeruko Argiak ere zera zioen 622 zenbakiko (II) editorialean: ?(?) alderdikeriaren gaitzak joak
|
gaude
idazle eta aldizkariak ere. (...) Ilunpean ari direnen antzera ari gara, nork nor jotzen duen ez dakielarik?.
|
|
|
Mendez egituratuz gero, saihestu egiten da mugimenduek, mendearen neurria gaindituz, sortzen duten arazo kronologikoa. Ez dago eragozpenik, espirituz edo jokamoldez aurreko mende bateko mugimendu bati
|
dagokion
idazle edo testu bat bere mendean uzteko. Alabaina, mendeak ez du mugimendu literario kulturalen izate dinamiko eta mugagaitza behar bezala jasotzen.
|
|
|
Horrez gain, mahaian egoteko modua, futuristen eta infrarrealisten sabotaje batzuk, familia, justizia, museoak, erlijioak eta abar. Aretxabaletak amaitu zuenean, Peter Zuazo zalantzan
|
zegoen
idazle gazteari entzuten geratu ala alde egin. Han geratu zen.
|
|
|
Azken batean Lizaso idazle nahiko ezaguna zen, bazituen bost nobela argitaratuta, beste hainbeste poesia liburu, narrazio laburren bilduma bat eta, Zuazoren irudikoz, sobera handiustea zen aforismo liburu bat. Bera ez bezala, jardunean
|
zegoen
idazlea zen, gaurkotasuna zuena, gaurkotasunean zebilena. Ez zen idazle mediatikoa, baina egunkarietan ere idazten zituen noizean behin kolaborazioren batzuk, literatur gaiekin loturikoak gehienetan.
|
|
|
Testuinguru honetan, Saizarbitoriak dio fikzioa benetakoaren mozorroa izaten dela, eta literaturaren aitzakia defentsazkoa, aitorpena ez dadin gertatu hain gardena, hain gordina; horrela, idazlearen espantuak gorabehera, irakurleak arrazoi du erditu berria den idazlearen fikzioan honen esperientziak ikusten dituenean, zeharka bada ere, edo ezkonduta
|
dagoen
idazlearen testuan, era berean, beraren bikote bizitzari lotutako tragikomedia errealak.
|
|
2016
|
|
|
Hain zuzen, Durangaldeko idazleak Durangon zehar ibilbide literarioa antolatu du. " Durangoko kaleetan hainbat erreferentzia
|
daude
idazleei eta literaturari buruz". Hainbat idazle izango dituzte hizpide:
|