|
2003
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezalatsu, herritar euskaldunei beren iragana ezagutarazi nahi zien. Liburuaren sarreran,. Escaldunei
|
bi
hitz hastean?, adierazgarriro, herritar arruntek euskal historiaz zuten jakintza eza deitoratzen zuen Hiribarrenek:
|
|
|
185) Iturriagak 1842an argitaratu zuen Dialogos vasco castellanos para las escuelas de primeras letras de Guipúzcoa obraz gain (eta Bujandak aipatzen dituen Iturriagaren beste zenbait obra, 1991: 124), urte
|
bi
lehenago antzeko beste irakurgai elebidun bat atera zuen Luis Astigarragak ere, Batzar Nagusien aginduz doan banatu zena Gipuzkoako eskoletan.
|
|
|
Ikusi dugunez, Iztuetak ere kontzesio herrikoiak egin zituen bere liburuan bertsoak sartzean, eta idatzi ere egin zuen kantua historiko bat, baina ez zitzaion bururatu Gipuzkoaren kondaira osoa bertsotan idaztea. Nolanahi ere, kasu
|
bietan
, eta baita karlistadako bertso historikoetan ere, irakurlego herritarrak ezarritako baldintzapenak agerian geratzen dira, soluzio gisa bertso erako forma narratiboak hartzeko joera eraginez.94
|
|
|
Gregorio Arrue Zarauzko eskolamaisuak() San Ignacio gloriosoaren bicitza argitaratu zuen 1866an. Eta arrakastak animaturik urte
|
bi
geroago Santa Genovevaren vicitza obraren euskarazko itzulpena egin zuen. Lan hau izugarri arrakastatsua izan zen.
|
|
|
Frantzisko Laphitz() Iparraldeko nafar apaizak ere santuen bizitzak idatzi zituen:
|
Bi
saindu hescualdunen bizia. San Iñazio Loiolacoarena eta san Francisco Zabierecoarena (Baiona, 1867).
|
|
|
Hemen berriro ere Manex Goihenetxeri segitzen diogu. Iparraldeko euskarazko narratibetan, historiaren
|
bi
erreferentzia azalduko zaizkigu, bata historia hurbilarena, eta bestea iragan urrunenetik datorren historiarena. Nafarroako monarkiaren inguruko narratibak desagertu egin ziren; bai Leizarragak nahi zuen euskarazkoa, eta baita nafar dinastiaren kronista biarnesena ere.
|
|
|
Ildo horretan, gure ustez, Iparraldeko humanista euskaltzaleen eta Hegoaldeko apologisten diskurtsoan erabateko paralelismoa dago:
|
biak
ere katoliko zintzo eta monarkia handi banari leial ageri dira (batzuk Espainietakoari, besteak Frantziakoari).
|
|
|
Euskaraz propioki historia lanik idatzi ez arren bere gaztaroa neurtitzetan kontatu zuen. Oihenarten saioa gora behera, historia kantabrista, euskal noblezia eta kaparetasuna legitimatzeko zituen inplikazioekin, garrantzitsuegia zen kritika batzuengatik desagertzeko, eta nagusi izaten segitu zuen hurrengo
|
bi
mendeetan. Ikuspegi kantabristari sinesgarritasuna ematen zion oinarri nagusia, agiri historikoak barik euskararen existentzia zen.
|
|
|
Bestalde, Larregiren lana argitaratu baino lehenago ere idatzi ziren santuen bizitzak euskaraz. Hola, Agustin Kardaberaz gipuzkoar jesuitak(), hainbat dotrina eta debozio liburu publikatzeaz gain, Santucho gazte
|
biren
S. Luis eta S. Estanislaoren miragarrizco bicitzaren berri onac (1764), eta S. Isidro Achurlari, ta bere Emazte Doña Mariaren bicitza (1766) argitaratu zituen. Idatzita utzi zituen ere Ama veneragarri Josefa Sacramentu guciz santuarena ceritzanaren vicitza eta vertuteac; eta Azpeitico erri chitez noblearen Gloria paregabeac edo Aita San Ignacioren bicitza laburra, baina argitaratu gabe.
|
|
|
Eta hori guztia gaztelaniaz. Oihenart izan zen, esparru probintzialak gaindituz Pirinioen alde
|
bietako
Baskonia ikerketa historikoaren subjektu gisa hartu zuen lehena. Apologismoak, ere, bereziki Larramendiren eskutik, hizkuntzari garrantzia ematean, euskara hedatzen zen lurralde osoaren bateratasun kontzientzia areagotzen zuen (nahiz, ikusi dugunez, nahiko historikotasun gutxirekin).
|
|
|
Essai sur la noblesse des basques, pour servir d, introduction à l. Histoire générale de ces Peuples (1785ean argitaratua). Lan honek ere Iparraldeko nobleen estatusa euskal mitoen bidez defendatzen zuen, baina bide batez, tituluan esaten zen bezala, euskaldunen historia orokor baten sarrera izan nahi zuen (mugaren
|
bi
aldeak hartuz). Lan honek eta gisa honetako beste batzuk (Polvarel enak) euskal nobleziaren prerrogatibak defendatu nahi zituzten erregearen aurrean eta gora igotze bidean zegoen Hirugarren Estaturen aurrean.48 Historia hauek guztiak frantsesez idatzi ziren.
|
|
|
Jusef Egiategi zuberotar eskola maisuak Filosofo huskaldunaren ekheia idatzi zuen 1785ean, euskaraz idatziriko aurreneko filosofia lana. Argitaratu gabeko beste
|
bi
liburu ere utzi zituen (euskaraz eta frantsesarekin batera). Egiategi ez zen historialaria eta ez zuen bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere lanean hainbat erreferentzia egin zizkion historiari.
|
|
|
Izan ere Egiategik euskal kontzientzia identitario argia zuen (nahiz hau Frantziako monarkian txertatu). Hola, bere Euskal Herri kontzepzioak?
|
bi
Nafarretako, Lapurdiko, Züberoako, Gipuzkoako, Bizkaiko ta Alabako, euskaldunak hartzen zituen56 Zerabiltzan erreferentzia historikoak ere tradizio kantabristakoak ziren, eta labur labur izan arren han hemenka azaldu zituen.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, XVIII. mende amaieran frantsesezko euskal historia aristokratikoak azaldu ziren bertako nobleen zerbitzuan. Kasu
|
bietan
, euskal elite politikoek monarkia osoari (dela Espainiakoari dela Frantziakoari) zuzentzen zieten mezua, haren aurrean defendatu nahi baitzituzten euren pribilegioak, eta logikoki monarkia bakoitzeko erdara nagusian idazten zuten. Erdarazko euskal ikuspegi historiko hauek euskarazko narratibetan zeharkako isla batzuk izan zituzten arren, ez zen euskaraz ildo bereko historia lanik argitaratu XIX. mendera arte.
|
|
|
XVIII. mende amaierako historiografia horren alde mitiko eta kontserbadoreak albo batera utziz, haren ekarpenik interesgarriena, subjektu historiko gisa Euskal Herri osoa hartzea zen (zazpi herrialdeak), marko probintzialak gaindituz. Mende erdi geroagoko Hiribarrenek ere, Pirinioen alde
|
bietako
Euskal Herria izan zuen gogotan, subjektu historiografiko honek Iparraldean jada tradiziotxo bat sortu zuela erakutsiz. Iztuetak aldiz, Iparraldeko ekarpenak ezezagun izanik, Hego Euskal Herrian nagusi zen kontzepzio historiografiko probintziala mantentzen zuen, soilik Gipuzkoaren historia landuz, eta bere obra Foruen inguruko polemikan kokatuz.
|
|
|
Gainera euskarazko obrak beren baitan barik erdaraz egindako historiografia nagusiaren erdian azaldu dira, eta testuinguru horretan kokatzen ahaleginduko gara. Hola, euskarazko historiografiaren bilakaera kontestualizatzeko eta periodizatzeko, ardatz nagusi
|
bi
hartu ditugu kontuan: batetik euskara idatziaren garapena, eta bestetik historiaren eboluzioa zientzia edo jakintza gai gisa.
|
|
|
Gure ikergaia beraz euskarazko letren ardatzak eta historiografiarenak bat egiten duten puntuan kokatutzen da.
|
Bi
ardatz horiek kontuan izanik, hiru epealdi nagusi bereizi ditugu euskarazko historiografian:
|
|
|
Ogia eta ardoa, Erdi Aroan funtsezko elikagaiak ziren, egunero eta kantitate handitan jaten zirela ikusten da (ardoak zerrendako gastu handiena osatzen zuen, ogiak erdia inguru, baina merkeagoa zen berez ere). Haragiak elementu garrantzitsua dira zerrenda horretan (bariatuak eta gastuen kopuru garrantzitsua hartzen zuten); janari gehienetan
|
bi
plater zituzten behikia eta aharia, idia eta oilarra zituztenak (oilaskoa eta arkume hanka, legatz freskoarekin, jaunen elikaduraren parte ziren, soilik); ehiza gutxi, oso garestia baitzen. Arrainetan, ostiralero gutxienez; Gasteizeko merkatua egiten zen eguna zen, ostegunean heltzen ziren sardinak eta legatza eta besteak ostiral eta larunbatean.
|
|
|
Fruituen artean, nahiko agertzen direnak?, denboraldikoak: gehien sagar eta madariak, eta mahatsa ere agertzen da; arraina jatean ohizkoa zen (hirutik
|
bitan
) frutak ere jatea, arraroa zena da afaritarako hartzen zirela.
|
|
|
1778ean Juan Leglancé k Bilboko angulez eta txipiroiez (saltsa beltzean) esan zuen oso gozoak direla; bilbotar denak oso janarizaleak zirela zioen, eta bankete batean jandakoa deskribatu zigularik:
|
bi
zopa, oilanda egosia, bost erreki, bost pastel eta pikadillo, bost plater sarrerarako eta bost azkenak: menestra, krema, gozoak, fruta eta kafea; guztia ardoekin (Bordelekoak barne) eta piper txiki gozoez.
|
|
|
XVIII. mende hartan, dagoeneko, eguneko hiru janari hedatu ziren (aurrez bakarra egiten zen), baita etxerik xeheenetan ere, aipatu dugun Antoñanako familian dugu adibidea, 1803koa (Anton, 1991)?. Aberatsenek plater bat edo
|
bi
haragiz osatuak izaten zuten (behikiz eta txerrikiaz), esan bezala, eta ogiarekin (garizkoa) lagunduak. Pobreek lekariak (dilista eta bababeltzak), ortuariekin, gaztaina eta fruta askorekin (batzuk berdeak! 22, sagar, madari,?).
|
|
|
Konfiteroak
|
bi
kofradiatan aurki ditzakegu XVIII. mendean zehar: San Joserenean eta Santiagorenean, eta, horiez gain, San Prudentzioren hermandade debozional batean.
|
|
|
San Prudentzio zen patroitzat hartua zuten santua, elkarte debozional bat sortzeko, baimena 1765ean prokuradoreak eman zielarik txostenak ikusi ostean24 Hala ere, hermandade honek urtero sei hautagai aurkezten zizkion udaletxeari, hango justiziak
|
bi
aukeratzen zituelarik veedores edo ikuskatzaile lana betetzeko. Ikuskatzaile hauek elkarte honetan zeukaten jurisdikzioa bakarrik.
|
|
|
1732an sektoreka Paloma Manzanos-ek egindako sailkapen eta taulen arabera (Manzanos Arreal, 1995), artisautzaren artean 451 artisautatik26, 50 zeuden elikaduraren arloan zihardutenak, hau da, artisauen kopurutik %11a. Horietatik, 12 txokolatero zeuden (1750 inguruan 16 zirenak), 10 gozogile, 8 argizarigile eta
|
bi
pastelgile.
|
|
|
Errementari kalean: txokolatero bat eta
|
bi
konfitero zeuden. Zapatarien kalean:
|
|
|
Aiztogileen kalean:
|
bi
konfitero. Pintore kalean:
|
|
|
Orokorki, beraz, ikasteko denbora aldakorra zen, eta, maisuaren arabera, mantenua ematen zitzaion ikasleari edo kobratu egiten zitzaion irakasteagatik, baina, betiere,
|
bi
aldeetatik ziurtatzen zen borondate ona, irakasteko nahiz ikasteko (beteko zen ez dakigu, denetarik egongo zen).
|
|
|
Honela, aurrez aipatutako eran, iruzurrak egiten ziren edo ez ikusteko, bisitak San Prudentzioren hermandadeko
|
bi
ikuskatzaileek egitea eskatzen zen berriro. 1765ean lortu egin zuten (horrekin salalketa egiteko eskubidea zuten, hiriko justiziak parte har zezan), baina era mugatu batean:
|
|
|
1765ean lortu egin zuten (horrekin salalketa egiteko eskubidea zuten, hiriko justiziak parte har zezan), baina era mugatu batean: soilik
|
bi
aldiz urtean, martxoan eta uztailean, gozogile ez ziren auzokoen askatasunak ez gutxitzeko (eta fabrikazioa egiten jarrai zezaten lasaiki), fraudeak egiten ziren ikusiz. Bisita hau orduan egingo zutenak, prokuradorea, diputatu bat (udalak aukeratua), fiel de medidas delakoa eta otro acompañado ziren, bi veedoresekin batera, hau gutziau egiten zelarik, ikuskaketak partzialak izan ez zitezen edo ikuskatzaileak sobornatuak.
|
|
|
soilik bi aldiz urtean, martxoan eta uztailean, gozogile ez ziren auzokoen askatasunak ez gutxitzeko (eta fabrikazioa egiten jarrai zezaten lasaiki), fraudeak egiten ziren ikusiz. Bisita hau orduan egingo zutenak, prokuradorea, diputatu bat (udalak aukeratua), fiel de medidas delakoa eta otro acompañado ziren,
|
bi
veedoresekin batera, hau gutziau egiten zelarik, ikuskaketak partzialak izan ez zitezen edo ikuskatzaileak sobornatuak.
|
|
|
Ezkogintza edo cereriazko
|
bi
dendak ere bisitatu behar zituzten iruzurren aurka. Urtean bi aldiz aztertu behar zituzten, eta hori alkate, errexidore eta kapitulareek egiten zuten kobratu gabe.
|
|
|
Ezkogintza edo cereriazko bi dendak ere bisitatu behar zituzten iruzurren aurka. Urtean
|
bi
aldiz aztertu behar zituzten, eta hori alkate, errexidore eta kapitulareek egiten zuten kobratu gabe. Korredoreek ezin zuten merkatalgorik egin, euren egoera aprobetxatuz.
|
|
|
Denda eta alhondigak
|
bi
errexidorek eta hamar diputatuk kontrolatzen zituzten.
|
|
|
Olio eta pasen arantzelean sartzen ziren beste generoak, alhondigan zeuden goxoetako
|
bi
korredorek hartu behar zituzten kontuetan(, liburuetan?), saltzen zenetik exigitu behar baitzien eta zegokiena kobratu. Jabearekin prezioa ipini behar zuten, eta salduaren inportea kobratzen lagundu, bai partikularrei, bai dendei.
|
|
|
Zeramiken artean kalitatearen arabera
|
bi
mota zeuden: arruntenak eta luxuzkoak, jakina denez.
|
|
|
Komentatu ez dugun tresneria ere azaltzen da, baina askotan ez jakintasuna baino ez dugu. Ontzi batzuk etxeko sukaldekoak izan daitezke edo konfitero lanerakoak (zehazten ez denean ez dakigu), gainera, posible da
|
bietarako
erabiliak izatea.
|
|
|
txokolaterako burdin barra
|
bi
, txokolatea lantzeko ere45.
|
|
|
Txokolatea egiteko
|
bi
esku harri
|
|
|
argizarizko
|
bi
para(?)
|
|
|
hostietarako
|
bi
xafla
|
|
|
brontzedun
|
bi
plateltxodun pisua
|
|
|
argizarirako
|
bi
burduntzileak
|
|
|
|
bi
orrika (tenazak)
|
|
|
Historian zehar
|
bi
une garrantzitsuenak gozogintzaren bilakaerarako (eta, orokorrean, elikagaien eta dietaren garapenerako), batetik, arabiarren etorrera izan zen (honi loturik hojaldreak, turroiak, mazapanak etab.), eta, bestalde, Indietako produktuen ekarrera (kakaoa, azukrea, kafea, tea...).
|
|
|
Gabon afariak etxe batetik bestera ez zuen aldaketa gehiegirik izaten: lehenengo platerra aza koipearekin izaten zen, bigarrena itsasaldekoek bisigua eta barrualdekoek makailoa(
|
biak
koipearekin), eta azkenburu gisa gehienek sagar konpota, egositako gaztainak eta jaten zituztela uste da.
|
|
|
Europan, honen jatorria ez da hain antzina, hala ere. Europara
|
bi
bideetatik heldu zen: Al Andalusetik eta Txipre Sizilia Venezia merkataritza bidetik.
|
|
|
Masa loca deitu izan zaio, kalitate berdineko
|
bi
hojaldre berdinak egitea oso zaila zelako. Erdi Aroan zuen bere jatorria eta,, arabeek ekarritakoa izan zen.
|
|
|
Izozkien historiak
|
bi
aldi ezberdin ditu:
|
|
|
Artisautzan
|
bi
aktibitate ziren nagusienak: oihalgintza eta burdingintza.
|
|
|
Idazle klasiko latindarren artean, Horazio-k ora mellita (arrautza eta eztizko
|
bi
ontza), Plinio eta Virgilio-k libuna (sakrifizioen ogia) aipatzen dituzte. Scribita, spira, panis mellitus, globos deitutako azkenburuak?
|
|
|
Espainian eta Euskal Herrian,
|
bien
bitartean, borbondarren nagusitasun garaiarekin hasi zen XVIII. mendea. Fernando VI.arekin eta Karlos III.arenarekin erreformak bultzatu ziren (Despotismo Ilustratuaren bidetik, batik bat), baina bigarren aipatu dugunarekin kanpo politikako gastuak ere hazi ziren, eta istilu ugari izan ziren,. Esquilache ren matxinadak?
|
|
|
deitzen zena udaleko kideetara mugatua zegoen. Arabako Batzar Nagusien Hermandadeak edo anaiarteak urtean
|
bi
aldiz biltzen ziren Gasteizen eta Arriagan.
|
|
|
Pertsona aldaketa horiek, dena den, ez dute ekarri helburu aldaketarik, lan egiteko moduena baino, neurri batean, eta indar berrien metatzea une oro. Horren lekuko dugu dagoeneko
|
bi
libururen argitaratzea, Karlomagnoren ingurukoa (2001), eta euskal historiografiaren azken joerez kaleratutakoa (2002), edota arrakasta handiz antolatutako Historiagile Euskaldunen I. eta II. Topaketak, 2000 eta 2003 urteetan. Azken urte hauetako gai nagusiak honako hauek izan dira:
|
|
|
Une desberdinetan Historia Saileko zenbait kidek lan handia egin dute UEUn nondik norakoak argitzeko orduan, bai 1980ko hamarkadetako eztabaidetan (Joseba Agirreazkuenagak bereziki), baita 1995ean egindako Kongresuan ere (Pruden Gartzia eta Iban Zaldua). Ezin ahaztu, azkenik, UEUk eduki dituen zortzi zuzendarietatik
|
bi
, Manex Goihenetxe eta Mikel Aizpuru sail honetako kideak izan direla.
|
|
|
Gai bat nabarmentzekotan agiritegiei buruz emandako hitzaldi sorta aipatuko dugu.
|
Bi
izan ziren, ordea, ikastaro horrek erakutsitako ahuleziak; bata, sailaren behin behineko topagune izaera, bertan bildu zirenek ez zirelako gai izan lan-talde iraunkorra sortzeko. Alde horretatik, egokiagoa izango zen, Historia Ikastaroari buruz hitz egitea eta ez Historia Sailari buruz, baina ohiturak legea egiten duenez, Saila deitu zitzaien UEUko ikastaroak antolatzen zituzten pertsona edota taldeei eta hala jarraitu zitzaien deitzen.
|
|
|
1978an, aurreko urteko eredua jarraituz, Historia, Geografia eta Arteari buruzko
|
bi
aste beteko zituen ikastaroa prestatu zen. Goizetan, Historia Geografia arloan lan egiten zuten argitaletxe eta taldeen aurkezpena egin zen:
|
|
|
Irakaskuntza ez unibertsitarioan ari direnak hurbiltzeko ahaleginek, urriak bestetik, ez zuten emaitza egokirik eman, salbuespen batzuk kenduta. Horien artean ikasturtean antolatutako Batxilergoko irakasleen prestakuntzarako Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailaren programa barruan (Garatun)
|
bi
ikastaro nabarmendu behar dira: Euskal Herriko Historia eta Gaur Egungo Munduaren Historiari eskainitakoak.
|
|
|
Horrela lehenengo
|
bi
hamarkadetan, arazo estetiko eta artistikoaz arduratzen zen, arteagatiko arteak, lehentasuna izango zuen arren, orain lehia gogorra jasango zuen, kaballeteko?
|
|
|
Kritikariek Ezkerretako artea izendatzen zuten, non hainbat korronte sartzen ziren: Primitibismoa, Futurismoa, Suprematismoa, Kubismoa eta Konstruktibismoa (azken
|
bi
hauek artearen historian paper garrantzitsua izango zutelarik).
|
|
|
Duela hilabete batzuk, 2002ko azaroaren 20an, UEUk
|
bi
historia liburu aurkeztu zituen Gasteizen EHUko historia fakultatean: Historia eta fikzioa:
|
|
|
Zalduak,, historialarien lanaren emaitzarik behinenetakoa liburuak eta artikuluak argitaratzea? dela oroituz, Karlomagnoren eta ikerketa berrien inguruko
|
bi
liburu hauek publikatu direlako poza agertu zuen,, gure jarduerak helbururik badu, gauzak idatziz uztea delako?. Era horretara, aurkezpen ekitaldira gonbidatzeagatik eskerrak emanda, liburuen analisiari ekin zion:
|
|
|
Sintesi lanak dira. Kuestioaren egoera plazaratzen duten
|
bi
liburu dira: bata, gai bakar eta konkretu baten inguruan (Karlomagnoren garaia Euskal Herrian), eta bestea gai zabal baten inguruan (euskal historialaritzaren egoera gaur egun, beronen adar edo gai batzuei dagokionean).
|
|
|
Zalantzarik gabe, ikerkuntza zuzena funtsezkoa da, hori gabe ez dagoelako historiarik, baina sintesi lanen garrantzia ez da txikiagoa. Kapitalismoaren funtzionamenduaren ezagule onenetarikoa den Bob Sutcliffe ekonomilariari entzun nion behin berarentzat ez dagoela ikerketa mota bakarra,
|
bi
baizik: lehen mailakoa, hots, ikerketa bezala ezagutzen dugun hori (iturri zuzenekin egiten dena hain zuzen ere), eta bigarren mailako ikerketa, hau da, lehen mailako ikerketak hartu eta interpretatzen, ordenatzen diguna.
|
|
|
Ludger Meesek eta Joseba Agirreazkuenagak defenditzen dute, Ikerketa Berrien liburuan hain zuzen ere, mota honetako sintesi lanen beharra euskal historiografiaren garapenerako. Ba, alde horretatik,
|
bi
liburu hauek bigarren mailako ikerketa mota horren adibide bikainak iruditzen zaizkit.?
|
|
2004
|
|
|
Arantxa eta Mercedesena «isilpean» Hernaniko emakumeek egin zuten lanaren
|
bi
adibide dira. Bi adibide hauek ez dira anekdota edo salbuespenak, oso zabaldua zegoen errealitate baten isla baizik.
|
|
|
Arantxa eta Mercedesena «isilpean» Hernaniko emakumeek egin zuten lanaren bi adibide dira.
|
Bi
adibide hauek ez dira anekdota edo salbuespenak, oso zabaldua zegoen errealitate baten isla baizik. «Isilpeko merkatuaren» errealitatearen barnean kokatu behar dugu baita ere lehen izendatutako patronen lana.
|
|
|
Gerra ondorengo lehen urteetan papergintzara bideratu ziren
|
bi
enpresa sortu ziren Hernanin, Urumea ibaiaren ertzetan, La papelera de Zikuñaga (250 langile) 1941 urtean, eta Papelera del Norte (100 langile) 1944an. Industria kimikoek ere garrantzi handia izan zuten bigarren industrializazio honetan, 1947an Policloro S.A. (90 langile) sortu zen, eta urte batzuk beranduago, 1949 urtean, Electroquímica de Hernani (60 langile).
|
|
|
50eko hamarkadan berriro ere papergintzaren sektorea indartu zuten
|
bi
enpresa sortu ziren: 1950ean Danak Bat S.A. eta 1952an Transpakar S.A. (40 langile).
|
|
|
50eko hamarkada erabakigarria izan zen Hernaniren industri garapenerako.
|
Bi
papelera hauez gain Hernanirentzat berebiziko garrantzia izan zuen 1953an ezarritako Orbegozo y Cia (1000 langile) metalgintzako enpresak.
|
|
|
Industri lurren kokapenari dagokionez ikus daiteke oinarrizko
|
bi
elementuk baldintzatu zutela: Urumea ibaiak eta trenbideak.
|
|
|
Urumea ibaiak eta trenbideak.
|
Bi
elementu hauek ezinbestekoak izan ziren industria lurren kokapena eta egituraketa ulertzerako.
|
|
|
Diego Rivera mural egile mexikarrarekin lan egin zuen 1932 inguruan eta honen ostean gizarte justizia gaitzat zuten
|
bi
mural egiteko asmoa hartu zuen, bata debekuaren inguruan eta bestea lehengo presondegien injustiziari buruz. Baina bertan behera utzi behar izan zituen.
|
|
|
Tennessee Valley Authority New Deal aren proiektu handiena izan zen. 1916an haranean presa handi bat eta munizio planta
|
bi
eraiki ziren, baina plan honek haraneko errekurtso energetikoak ez zituen guztiz garatu. Harana zazpi estatuk osatzen zuten eta zeharo atzeratuta zegoen.
|
|
|
1936ko demokraten biltzarrean Roosevelt aukeratu zuten berriro, plataforma errepublikarrak kongresuaren boterea zurrupatzea, estrabagantziak egitea eta Washington-eko boterea zentralizatzea egotzi zion. Hauteskundeetan errepublikarrek ez zuten Roosevelt-en mailan egoteko aukerarik eta presidente ohiak inoiz ezagutu gabeko aldearekin irabazi zuen,
|
bi
estatutan izan ezik gainerako guztietan. Horrela, erreforma garatzeko beste mandatu bat zuen.
|
|
|
1937ko eta 1938ko
|
bi
gertakizunek Roosevelt-en autoritatea gehiago apaldu zuten: gatazka industrialaren berpiztea eta ekonomiaren bat bateko beherakada.
|
|
|
1935ean buruzagitza sindikalaren gutxiengo batek Committee of Industrial Organization eratu zuen, horiek industria bakoitzeko langile guztiak bilduko zituzten sindikatuak nahi zituzten.
|
Bi
urte beranduago, Lanaren federaziotik bota ostean Congress of Industrial Organizations (CIO) finkatu zuten. John Lewis United Mine Workers eko buruzagia aurrean zutela CIOk kanpaina indartsu bat hasi zuen altzairu, auto, beira, kortxo eta beste eskala handiko produkziodun industrietako langileak antolatzeko.
|
|
|
1938ko kongresurako hauteskundeak kolpe handiagoa izan ziren. Demokratek ganbara
|
biak
kontrolatu arren errepublikarren irabaziak harrigarriak izan ziren lehenengo aldiz 1928az geroztik. Argi zegoen New Deal aren xarma galtzen ari zela.
|
|
|
Cf. 2003.01.16ko BOPV EHAA, 10 zenb., 616 orr. Kuriosoa da Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historian euskal edukiak txertatu baino
|
bi
hilabete lehenago aurkeztu zela Euskal Herriaren historia ikasgai honen dekretua. Eusko Jaurlaritzan beldur ote ziren zituztela nahi zituzten moldapenak egin espainiar historian eta beraz alternatiba gisa sortu ote zen euskal historia hau?
|
|
|
Kuriosoa da halaber Euskal Herriaren historiahonen edukiak ez zituztela aprobetxatu gero Batxilergoko bigarren kurtsoko Historiaren edukiak moldatzeko orduan:
|
bietan
ageri dira euskal historiak baina bietako ezein ez da bestearen eredu gisa erabili.
|
|
|
Kuriosoa da halaber Euskal Herriaren historiahonen edukiak ez zituztela aprobetxatu gero Batxilergoko bigarren kurtsoko Historiaren edukiak moldatzeko orduan: bietan ageri dira euskal historiak baina
|
bietako
ezein ez da bestearen eredu gisa erabili.
|
|
|
Ondoren bete betean konta liteke Hego Euskal Herrian finkatu zen foru legea eta haren ezaugarriak. Horri dagokionez, dena dela, egitarau honek
|
bi
puntutan aipatzen du foruen auzia (hasieran eta, karlismoa, puntu okerraren ostean).
|
|
|
Gura zein gura ez, Iparraldeko eta Hegoaldeko dinamikak, hondoz hondotik, Frantzian eta Espainian gertatzen denari lotuta egon dira. Horregatik, gure epeketak taiutzean, estatu
|
bien
dinamikak present eduki ditugu. Estatuekiko morrontza hau gainditzeko Euskal Herriko gertaerak testuinguru zabalagoan kokatzen
|
|
|
Europako historia egitekoa da Euskal Herrikoa bezala.
|
Biak
hutsunez beteak, biek historiaren bideak hartu behar mitologian erori gabe, baina gure nortasuna itzalperatu gabe.
|
|
|
Europako historia egitekoa da Euskal Herrikoa bezala. Biak hutsunez beteak,
|
biek
historiaren bideak hartu behar mitologian erori gabe, baina gure nortasuna itzalperatu gabe.
|
|
|
dio Goihenetxek, argi adieraziz euskal historia, Europakoa bezala (eta berdin frantsesa, suediarra zein indonesiarra), ez dela berezkoa, baizik historialarien lanarekin eraikitzen den konbentzio bat dela. Gainera euskal eta europar historien kasuak paralelismo handiak dituzte,
|
bietako
ezeinek ez baitu izan estatu propiorik, bai aldiz hainbat muga, barne zatiketa eta eskualdeen araberako dinamika desberdin, kontrajarri eta lotura gutxikoak ugari. Hortaz bi hauen inguruan konbentzio bat eraikitzeko lana askoz berdeago dago aspalditik Estatu nazio gisa finkatuak dauden herrialdeen kasuan baino.
|
|
|
Gainera euskal eta europar historien kasuak paralelismo handiak dituzte, bietako ezeinek ez baitu izan estatu propiorik, bai aldiz hainbat muga, barne zatiketa eta eskualdeen araberako dinamika desberdin, kontrajarri eta lotura gutxikoak ugari. Hortaz
|
bi
hauen inguruan konbentzio bat eraikitzeko lana askoz berdeago dago aspalditik Estatu nazio gisa finkatuak dauden herrialdeen kasuan baino. Edozein kasutan ez du Goihenetxek mitologiaren errazbidea hartu nahi euskal (edo europar) historia polit bat osatzeko baizik irizpide metodologiko zorrotzei jarraiki, hots, lan neketsu eta zintzoa eginez eraiki nahi du gure konbentzio historikoa.
|
|
|
Artikulazio eta marko politiko guztien gainetik, euskaldunak gutxienez Europako herritarrak baitira.? Hola bada, Goihenetxek, egun euskal jendartean dauden lurralde identitate ugarien artean (espainiar, frantses, EAEtar, nafar...), amankomunak eta elkarrekin ia osotara uztargarriak diren diren
|
biak
hautatu ditu bere subjektu historikoa finkatzeko: euskalduna eta europarra.
|
|
|
Ikuspegi horrek hainbat abantaila eskaintzen ditu, ez soilik europar dimentsioak duen interesagatik, baizik baita historiaren euskal zatiari dagokionean ere. Hola euskal historia ez da antolatzen ez zatitzen Frantziari lotutako Ipar Euskal Herri eta Espainiari lotutako Hegoalde baten artean, baizik Pirinioen alde
|
biei
eragiten dien europar marko global baten arabera. Abiapuntu hori landuz posible da diskurtso historiko propio bat garatzea, ez dena bere baitan hertsiko, baina ere ez dena estatuen marko soilera mugatuko, baizik guztiei eragiten dien europar dimentsio zabalagora hedatuko dena.
|
|
|
Artikulu honetan euskal curriculuma historia arloan zer izan daitekeen planteatu eta ondoren horren inguruan egin diren
|
bi
proposamen aztertzen dira.
|
|
|
Gainera salaketa horiek erantzun mimetikoak eragin dituzte, espainiar/ frantses curriculumek duten eraginari buruz. Historiaren inguruko halako larritasunak, nire ustez, okerrak dira,
|
bi
arrazoigatik.
|
|
|
testu historikoak jatorrizko hizkuntzan biltzen ditu, hots, gaztelaniaz, euskaraz zein frantsesez). Obra
|
biok
funtsezkoak dira, eta irakaskuntza zentru guztietan eskuragarri egon lukete. Badira munduko historia gaien inguruko zenbait testu euskarara itzulita ere, tartean EHUko historia irakasle talde batek argitaratutako Historia testu bidez aipa daitekeelarik (EHU, Gasteiz, 1998).
|
|
|
Ondoren, behin oinarri teoriko horiek finkatuta, orain arte euskal historia curriculumari lotuta egin diren
|
bi
proposamen aztertzen dira. Hola III. atalean EAEko hezkuntza sisteman ikas daitekeen Euskal Herriko historia ikasgaia aztertzen da, bere bertute eta gabeziak agerian jarriz.
|
|
|
Hego Euskal Herrira mugatuz Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa artean, adibidez, iraganean antzekotasun eta harreman instituzional handixeagoak zeuden Nafarroa Garaiarekin baino, bai, baina hiru probintzien arteko lotura ez zen inondik egungoa bezain sendoa, eta halaber Nafarroa Garaiaren urrunketa beste probintziekiko sekula ez da egun bezain markatua izan. Beraz kontu eduki behar da, bestela oso erraz aditzera eman daiteke EAE eta Nafarroa egun
|
bi
autonomi erkidego badira sakoneko arrazoi historikoengatik dela, ene ustez, aurrekariak aurrekari, askoz gertukoagoa den espainiar Trantsizioa egin zen moduak finkatu zuenean ekidinezina ez zen bereizketa hori.
|
|
|
Idazkerari dagokionez,
|
bi
hitzetan eta biak letra larriz. [...] 1
|
|
|
Idazkerari dagokionez, bi hitzetan eta
|
biak
letra larriz. [...] 1
|
|
|
Aitzitik, historia, iraganera so eginez, baina gaur egundik begiratuz, berreraikitzen da. Honi buruz, galiziar historialari
|
bik
, artikulu interesgarri batean, zera idatzi zuten:
|
|
|
Historia general del País Vasco, Ttarttalo, Donostia, 1999tik). Lehen
|
biak
hainbat historialarik (bereziki EHUkoek) epe historiko desberdinen inguruan idatzitako artikuluz osaturiko obra kolektiboak dira, eta azkena Baionako unibertsitatean arituriko Manex Goihenetxe historialariak egina da. Beraz, guztiak ere historialari profesionalek idatziak dira eta espero zitekeen bezalako kalitatedunak.
|
|
|
Elizondoko ikastola Nafarroako euskaldun eskualdeko ikastola bakarra izan zen. Beste
|
bi
ikastola ireki zituzten nafar abertzaleek, Iruñean eta Lizarran, euskara ia galduta zegoen eskualdetan hain zuzen. Gerra hastean, hirurak amaiera berdintsua izan zuten:
|
|
|
Errepublikar aldean, berriz, guardia zibila Guardia Nacional Republicana izatera pasa zen.
|
Bi
gorputzen arteko tentsioa Elizondon geratutako karabinero eta guardia zibilen artean azaldu zen. Izan ere, karabinero batzuk gerra egoera ezarri zenean ihes egin zuten, baina gelditutakoak, Iruñetik altxatuen tropak heltzean, frontera joatera behartu zituzten.
|
|
|
Izan ere, karabinero batzuk gerra egoera ezarri zenean ihes egin zuten, baina gelditutakoak, Iruñetik altxatuen tropak heltzean, frontera joatera behartu zituzten. Aipagarria da, Oronoz Mugairin
|
bi
polizien artean ia tiroka hasi izana. Eta izatez frontera eramandako karabinero asko beste bandora pasa ziren.
|