2000
|
|
Antolaketaren arabera, bi lanok nituen denboraz eta neurriz mugatuak. Horregatik orain hemen bi lanok gehigarriz eskaintzen
|
ditut
.
|
|
Ez eta probintziako toponimiaz eta arabarren euskarazko deiturez ere. Baina nik neuk ere aitona nuen arabar euskalduna, eta arbasoen jatorriak etsi ezinezkoak
|
ditut
.
|
|
Nahiago dut kanpora irten eta ikustea, ikustea, ikustea. Begiak zabal zabalik
|
ditut
Galway atzean utzi eta lurralde zoragarri honetan murgildu ginenetik. Geroago kontatuko dizut, baita ere, Dingletik honainoko bidaia nolakoa izan zen.
|
|
Herri horietako batean, muino bat igo ostean azaldu da nire gidako argazkiko paisaia. Connemarara sartu ginenean bezalaxe sentitu
|
ditut
bihotzeko taupadak barrutik hasi eta kanpora irten nahian. Baina gaur ez dut eskura izan Breschiren kasetea.
|
|
Lehengo kontuak aparte utzita: artxibo guztiak ireki
|
ditut
, bat izan ezik. Azkena falta zait.
|
|
Ez, Eiderrek ez zuen arazo ziztrinik ere. Arazoak neuk
|
ditut
. Neu geratu naiz bakarrik.
|
|
Eta beno, hasiera batean beldurrak jota egon naiz, sartu ala ez zalantzan. Baina buruan zerbaitek esan dit sartzeko lasai, eta azkenean eurekin egin
|
ditut
Dingleraino zeuden 45 kilometroak, umeekin jolasten eta abesten.
|
|
Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da. Eta gainera, Irlandako lehen amildegiak ikusi
|
ditut
, errepidetik itsasoraino jausten. Ez ziren handiegiak, onartzen dut, baina kostalde honetatik gora (dezente gorago, egia esateko eta zoritxarrez) dauden Cliffs of Moher famatuetarako prestaketa majoa izan da gaurkoa.
|
|
Ba tipoa, Duncan deitzen dena, nirekin geratu zen denbora luzean, atzean bere lagunak ikusten nituen bitartean, mahaiaren borobilean guri begira. Gorroto
|
ditut
egoera horiek. Hala ere ez ginen bakarrik egon, Duncanen etorreratik hamar bat minutura taldeko beste bat batu zitzaigulako, Ralph.
|
|
Izan daiteke dortoka bat, fuksiaz margoturiko txita bat, arrain laranja bat edo bazkaritik soberan geratu diren ortuariez elikatzen dugun kilkir bat. Ahaztu gabe
|
ditut
, nola ez, katuak, txakurrak, loritoak, kuiak, hamsterrak eta orotariko narrastiak.
|
|
" Mozkorti bi hauek badakite, eta ez zait ardura beste batek ere jakitea. Hara, my basque fellow, nik emaztearen arropak janzten
|
ditut
askotan. Eta batzuetan hirira joaten naiz eta trapu intimoak erosten ditut, eta dendan esaten dut... zera, nire atsoarentzat direla, ezta?
|
|
Hara, my basque fellow, nik emaztearen arropak janzten ditut askotan. Eta batzuetan hirira joaten naiz eta trapu intimoak erosten
|
ditut
, eta dendan esaten dut... zera, nire atsoarentzat direla, ezta. Ba bai, berarentzat ere badira, noski, baina erosten ditudanean neure gustuz aukeratzen ditut, e?
|
|
Eta batzuetan hirira joaten naiz eta trapu intimoak erosten ditut, eta dendan esaten dut... zera, nire atsoarentzat direla, ezta? Ba bai, berarentzat ere badira, noski, baina erosten ditudanean neure gustuz aukeratzen
|
ditut
, e. Plazerra ematen didalako, ezta?
|
|
Egunak zenbatzen
|
ditut
bakarrik nagoenetik. Ia 50 Eta zuk ez duzu erruki izpirik erakutsi.
|
|
Beno, eta hori zen dena. Ahalik eta gutxienetan errepikatuko
|
ditut
historiako kurtso azeleratu horiek. Hala bedi.
|
|
Eta gaur bai, gaur lortu dut goiz jaikitzea. Leihotik begiratu eta beste egun batez hodeiak ikusi
|
ditut
. Animatuta egoteko modukoa da gutxienez, hona heldu nintzenetik zeruan iltzez josita ematen duten hodei horiek ez baitute momentuz eztanda egin, eta gustua hartzen hasi natzaiela ere zin egingo nuke.
|
|
Zerbait idatzi behar eta, aurreko hitz horiek idatzi
|
ditut
Derryri buruz. Baina zer uste duzu, Bitakora, asko inporta zaidala Derry txukuna den edo ez?
|
|
Nire kasua ez lukete inoiz ulertuko, ez onartuko: ni neu izatera joan nintzen, aske izatera, eta horren ondorioz jende askoren askatasun mugak hautsi
|
ditut
. Putatzat hartuko naute.
|
|
Lanera bidean, egunero legez, Seat zaharra estarterraren bidez jarri behar izan dut martxan, inork errespetatzen ez duen stop seinalea aurkitu dut beti bezala ehun metro harago, bariantea, bihurgune baten atzetik osaba Pedroren baserria. Bere ardiak ikusi
|
ditut
: arratsaldean ez du euririk egingo.
|
|
Eta zinez, ahaleginak egiten
|
ditut
gure bikotea ere beste guztiak bezain bizia izan dadin; alaia, batua eta... Maitasunez betetakoa esan behar nuen, baina ez.
|
|
ez daukat ezer Txema kenduta. Bederatzi urte eman
|
ditut
berarekin, daudenik eta urterik politenak berarekin eta soilik berarekin. Eta nora noa, Txema utziz gero, kalean zehar burua makurturik ibili behar badut, inori begietara so egiteko beldurrez?
|
|
Ba, bere arropak ipintzen ditudanean ez dudalako berarekin pentsatzen. Beste batzuk izaten
|
ditut
buruan; eta horietatik asko, gainera, bera baino zatarragoak. Baina berdin dit:
|
|
horrekin jartzen naiz topera, eta ni pozik. Badira bost urte ez dudala emaztearekin txortan egin, baina nire gorputza emakumezkoa dela pentsatzearekin soilik kristoren kanpaikadak egiten
|
ditut
: din don din don...
|
|
Biak egin
|
ditut
azkenean: adarra jo eta baiezkoa eman.
|
|
Uko egingo nioke baita ere ametsetako Irlandari, eguneroko bizitzari, lanari, iraganari, txutxu mutxuei... baldin eta baneki RocĂo ez dela bihar edo etzi Dublinerantz joango. Baina, lehen esan dudan bezala, orainaldiaren jabe gara (horren jabe baino ez, agian), eta nork daki, beharbada datozen egunetan pozteko beste mila arrazoi aurkituko
|
ditut
. Ze" beharbada" eta ze txorakeria?
|
|
Pertsianaren zirrikituetatik sartzen ziren izpi dardartiek esnatu naute. Begiak bortxaz ireki
|
ditut
, konturatu barik joan zaidalako gaua, eta harritu egin nauelako eguna hain arin heltzeak. Labirintoaren irteera aurkitu duenaren duda aurpegia izango nuen akaso, zeren metro bat harago, bere ohean esna, RocĂoren algaratxoak nire bisaia xelebrea salatu baitu.
|
|
Eta gero mingain xeratsua, ahosabaia... Ordurako RocĂok itxita zituen begiak, eta hatz luzea bere ahotik atera gabe izarak apartatu
|
ditut
nire ondoan leku txiki bat zain zuela uler zezan.
|
|
–Ez dakit zer esan. Normalean animo hitzak neuk entzuten
|
ditut
... Baina istripuak egunero gertatzen dira, dozenaka gainera; eta hau, Eiderrena, beste bat izan da.
|
|
Motxila eginda daukat, paperak ere ondo beteta eta blok txiki bat erostea izan da azkena: momentuz bertan idatziko
|
ditut
sentitzen ditudan guztiak, nahiz eta hona itzultzean ordenagailuan dena garbira pasatu. Beraz, eta pelikuletan gertatzen den bezala, koaderno honi izen bat ipintzea pentsatu dut:
|
|
Bihar, ordu honetan, Dublinen izango naiz gure abioia turkiarren batek bahitzen ez badu behintzat. Hainbeste gauza utzi behar
|
ditut
hemen... ez guztiak txarrak ere. Hor daude lagunak eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste gauza asko.
|
|
Hor daude lagunak eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste gauza asko. Baina gehiago apreziatu nahi
|
ditut
horiek denak. Eta horretarako, alde egin behar dut.
|
|
P.D. Azken zati hau Eiretik itzulita ari naiz idazten. Hemendik aurrerako artxiboak kontrazeinuen bidez gordeko
|
ditut
. Badaezpadan, inoiz hitz gako horiek ahazten baldin baditut, lo egin nuen aterpe bakoitzaren izena edota jabearena direla gogoratu."
|
|
Aurreneko bi mailak lurrera begira igo baditut ere, egoera kursiegia zela iruditu zait, zentzua duen inork ez baitu atzera begira alde egiten. Eta horregatik burua altxatu eta gora egin dut begiekin, eta oraindik beste hamar maila edo ikusi
|
ditut
nire pausoaren zain, eta abioiko atea zabalik. Eta hau ere, idazten ari naizen hau ere, kursia iruditzen zait; baina hori orain, ze eskailera erdian aurkitu naizenean ez zait hala iruditu.
|
|
Heldu eta motxila gelan utzi dut, sei literetako baten gainean. Dutxa bero batez uxatu
|
ditut
bidaiak eragindako ahulezia arrastoak, eta kalera abiatu naiz, gogotsu eta begiak irekita. Sandwich bat erosi dut, bejetala, eta postrerako utzi ditut hegazkinean gosariarekin batera eman dizkidaten gurina eta marmelada.
|
|
Dutxa bero batez uxatu ditut bidaiak eragindako ahulezia arrastoak, eta kalera abiatu naiz, gogotsu eta begiak irekita. Sandwich bat erosi dut, bejetala, eta postrerako utzi
|
ditut
hegazkinean gosariarekin batera eman dizkidaten gurina eta marmelada. Azkenean mokadua labur geratu zait eta, arrasti osoan zehar tripak gurru eta gurru eduki ondoren, kafe merke hau da, hau eta ezer ez besterik, zutik jarraitzeko behar nuena.
|
|
Baina egia da, halaber, ezen, abersitatearen aitzinean, aitzina egiteko disposizione hori ere badudala. Eta hala sentitzen
|
ditut
usu neure baitan bi jaidura edo bi sentimendu kontrajarri horiek, bi zaldi balira bezala, elkarren aurka garaikarrean, nor gehiago. Eta batzuetan irabazten du batak, bertzeetan bertzeak.
|
|
Ezin hobeki oroitzen
|
ditut
osabak egun haietarik batean eman zizkidan lezioneak.
|
|
Osaba Joanikot ongi mintzatzen zen latinez, eta buruz zekizkien halako erran batzuk... eta ongi bai ongi entseiatu zen niri ere erran hura buruan sartzerat! Hartaraz gero, neure studioetan eta neure prestakuntzan aitzina egiten nuela, ehundaka ikasi behar izan ditut, milaka ere bai, erranen nuke, baina haietarik guti
|
ditut
bereziki bereiziak, guti horien artean arestian aipatua.
|
|
OSABA Joanikoti buruzko bertze hamaika kontu
|
ditut
kontagai: ordea, nola osaba ez baitago bere osotasunean ulertzerik prezeptore jaun Marcel Dibarso ro rekin izan zituen harremanen berri jakin gabe, hala, uste dut ezen hauxe izan daitekeela don Frantziskoren ondotik izan genuen prezeptorearen presentazionea egiteko mementua, haren iturburutik eta haren erroetarik hasirik.
|
|
—Zertarako nahi
|
ditut
nik hire ahate filosofikoak, hitzaren hitzez deus ere erraiten ez dutenak, kua kua eta kua kua ez bada...? —eta egun osoan ibiliko zitzaidan kua kua eta kua kua, neure onetik ateratzen ninduen arte.
|
|
—Horregatik erran nizun lehengoan ezen zalantzatik eta esperantzatik apeztu behar zenuela, nehoiz apezten bazara bederen. Izan ere, ni elizako azken aulkian jartzen zen parabolako publikanoa naiz, eta ez
|
ditut
segurantzak, baina esperantzak. Zeren eta esperantza bertze zalantza bat baita.
|
|
Nork erranen zuen, jaun André, ezen zure hitz haiek, erdi txantxetan erranak, bete eginen zirela, eta zuregatik skribatzen ari naizela, hain zuzen ere, liburu hau, finean...! Bai, egia da ezen munduak ez duela deus ere jakinen, nola nahi baitzuen Axularrek, zeren irakurle bakarra izanen zaitudan, baina, halarik ere, gogoan
|
ditut
osaba Joanikoten hitz haiek, Inkisizionearen ediktu baten ondotik erran zizkidanak, zeinak guztiz neureak egiten baititut mementu honetan: " Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa..." Halakoxea baita zuri lotzen nauen mundua ere, jaun André...
|
|
Eta oroitzen
|
ditut
, halaber, amaren hitzak, eta haren behakoa, argi ezkutu batek liluratua zeukana, noiz eta, sermoia akabaturik, etxerako bidean jarri baikinen, jauregiko kotxean:
|
|
—Hori baino gauza inportantagoak
|
ditut
nik buruan, Elizaren etorkizuna jokoan dagoenean... —eta, hatza goiti altxatzen zuela, erran zuen—:
|
|
HANDIK aitzina lau gauza oroitzen
|
ditut
.
|
|
Urkabean, ordea, erortzen da burua, eta itzaltzen da buruko barren argia. Bai, onartzen dut nik ere ezen argi iraungi horretarik bertze mila piztu, eta argi berretua mundurat heda daitekeela eta barreia, heroi eta martirien etsenpluaren bidetik, nahiz eta batzuetan, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, ahantziak ere izan daitezkeen; eta onartzen dut, halaber, ezen haien odola emankorra eta ezin naroagoa izan daitekeela... baina nik nahiago
|
ditut
bere buruaz eta buruko gogoetez eta pentsuez baliatzen eta aitzinatzen diren pertsonak ezen ez bertzeen odoletik xurgaka eta hurrupaka dabiltzanak, nola izainak eta parasitoak. Eta ez ote dugu guztiok ere izainetarik eta parasitoetarik zerbait, noiz eta martiriak miresten baititugu, jaun André...?
|
|
—Emaztea eta bi alaba
|
ditut
, bigarrena jaioberria, eta... —suplikatu zion Xal badorrek hirugarren aldiz.
|
|
Zeren eta, Alessandrok bere etxerat ginderamatzala, laino batean bezala bainindoan, ongi jakin gabe oin zolak ere lurrean ote nituen edo airean... Dakizun bezala, jaun André, munduan zerbait ibilia naiz eta lur ederrak eta hiri ederrak ikusi izan
|
ditut
, baina Venezia baino hiri ederragorik ez. Hango ubideak eta hango zubiak, hango gondolak, hango piazzak — san Markokoa baino ederragorik...! — eta hango jauregiak...!
|
|
Eta zalantzaz zalantza gabiltzanok, eta ihardesterik gabeko galderak argibide ditugunok, gauaren besoetan itzali hurran den eguzkia horizontean, zer...? Baina ez naiz kexu, jaun André; aitzitik, denboraren denboraz ikasi dut ezen anitz direla naturalezak eskaintzen dizkigun bozak, eta boz batzuk ozenak eta kolore bizikoak direla, eta bertze bazuk, isilagoak eta kolore apalagokoak... eta nik gero eta maiteago
|
ditut
boz isilak eta kolore apalak, zeren ukituaren eztiaz babesten nauten larrukiak baititut laket, untxi larruz edo azeri larruz eginak, eta ez zaurtzen nautenak... edo zaurtuko ninduketenak, hobeki, nola gertatuko bailitzaidake baldin neure burua sagarroi larruki batez estali nahiko banu.
|
|
" Zer iduritu zaizu gaurko ehiza, Graziana?" Eta amak ihardetsi zion: " Ehiza baino gauza inportantagoak
|
ditut
mementu honetan buruan, Martin!". Eta sartu zen ama etxerat, joan zitzaion aita gibeletik, ni haien ondotik...; zeharkatu zuen amak sartokiko pasabide osoa, burua jiratu ere gabe, sartu zen egongela tipian... eta aitak berdin egin zuen; eta, presarekin edo atea guztiz hersten ez zuela, galdetu zion amari:
|
|
—Nik erran diot aitari nola zebiltzan Mattin eta Elbira, nik salatu
|
ditut
biak... baina ene ohorea jokoan zegoelako, eta bertze aterabiderik ez nuelako, zeren...
|
|
Aineza nik neure behatzaren eskaintzeko ohorea, hain neska xarmantaren alde eta fabore...! Baina gizon ezkondua naiz eta hatz eta behatz guztiak neure emaztearentzat
|
ditut
, hari zor diodan fideltasunagatik, ezkontzaren sakramentua bitarteko...
|
|
Eta, aitona Nikolasen oroitzapenarekin batean, gogoan
|
ditut
Juvenalen hitzak: Morte magis metuenda senectus, zeren, ulertu ez ezik, sentitzen ere hasi bainaiz ezen zahartzaroa heriotza baino beldurgarriagoa izan daitekeela.
|
|
IKUSTEN duzu, jaun André: galderak eta galderak
|
ditut
buruan, galderak bere batez. Zeren gero eta konbentzituago bainago ezen galderak bertze galdera batzuekin baizik ezin ihardets daitezkeela, eta iragan zitzaidala —neuri bai bederen, eta aspaldi gainerat— ihardespen klar eta garbien aldia eta sasoina... eta zeren neure burua, anitzetan, tenpesta baten erdian bezala baitakusat, eta galdera batek bere haize kolpea jo orduko bertze bat baitatorkit, bertze haize kolpe batekin...
|
|
Eta, osaba Joanikotek erranen lukeen bezala, eliza tipi honetan nago, eta ene eliza honek kide bakarra du... baina, bakarra naizen arren, ez nago bakarrik, eta, ahal dudanean, uzten
|
ditut
, amets batean bezala, neure beso hauek luzatzerat, eta besarkada gozo batean neureganatzen ditut neure oroitzapen onak eta ez hain onak, eta neureganatzen dut mundua, mundutik kanpoan nagoen arren.
|
|
Eta, osaba Joanikotek erranen lukeen bezala, eliza tipi honetan nago, eta ene eliza honek kide bakarra du... baina, bakarra naizen arren, ez nago bakarrik, eta, ahal dudanean, uzten ditut, amets batean bezala, neure beso hauek luzatzerat, eta besarkada gozo batean neureganatzen
|
ditut
neure oroitzapen onak eta ez hain onak, eta neureganatzen dut mundua, mundutik kanpoan nagoen arren.
|
|
Eta, geroztik hemen bizi izan naiz... bakarrik, baina ez enetzat bakarrik, zeren eta behin baino gehiagotan egokitu izan baitzait inguruotan erromes edo bidaiari galduren bat, eta haiekin partitu izan
|
ditut
etxea eta ogia, beharrezkoa izan denean.
|
|
30 Hiru bizkaitar putakumeak nahi
|
ditut
, bizirik edo hilik!
|
|
—Etxeko zazpi emaztekiak neuretzat
|
ditut
, baina neure eskuetarik iragan diren bertze soinekodun guztiekin nahi duzuna egin dezakezu, nonahi den eta noiznahi den, zeren nihaur bainaiz inguruotako jauna, eta nik banatzen ditut hemen sariak eta eskubideak.
|
|
—Etxeko zazpi emaztekiak neuretzat ditut, baina neure eskuetarik iragan diren bertze soinekodun guztiekin nahi duzuna egin dezakezu, nonahi den eta noiznahi den, zeren nihaur bainaiz inguruotako jauna, eta nik banatzen
|
ditut
hemen sariak eta eskubideak.
|
|
—Geroztik, garbi izan
|
ditut
eta garbi ditut kontuak neure buruan: indiarrek igorri zuten ene semea purgatoriorat eta indiarrek atera dute.
|
|
—Geroztik, garbi izan ditut eta garbi
|
ditut
kontuak neure buruan: indiarrek igorri zuten ene semea purgatoriorat eta indiarrek atera dute.
|
|
indiarrek igorri zuten ene semea purgatoriorat eta indiarrek atera dute. Eta horregatik baizik ez
|
ditut
indiar emaztekiak hartzen, eta horregatik igortzen ditut haiek, erditzear direnean, beheko txaboletarat, haien haurrek ere tipitarik ikas dezaten zer den sufrimendua, harik eta, sufrimenduari sufrimendua eratxikiz, sei zazpi urteko direnean, Cumanáko perla saltzaile lagun bati igortzen dizkiodan arte, dohainik, hark enplega ditzan perla bilatzaile gisa han edo hemen, Vene zue lako kostan oraino ... Zeren mundu honetan sufrimenduak erredimitzen baikaitu eta ene seme bastartek ene seme lejitimoa erridimituko baitute, sufrimenduaren bidez.
|
|
indiarrek igorri zuten ene semea purgatoriorat eta indiarrek atera dute. Eta horregatik baizik ez ditut indiar emaztekiak hartzen, eta horregatik igortzen
|
ditut
haiek, erditzear direnean, beheko txaboletarat, haien haurrek ere tipitarik ikas dezaten zer den sufrimendua, harik eta, sufrimenduari sufrimendua eratxikiz, sei zazpi urteko direnean, Cumanáko perla saltzaile lagun bati igortzen dizkiodan arte, dohainik, hark enplega ditzan perla bilatzaile gisa han edo hemen, Vene zue lako kostan oraino ere geratzen diren perla toki bakanetan, eta halatan hil ... Zeren mundu honetan sufrimenduak erredimitzen baikaitu eta ene seme bastartek ene seme lejitimoa erridimituko baitute, sufrimenduaren bidez.
|
|
—Nik laztanak eta musuak jartzen
|
ditut
, bertzeek zilizioak jartzen dituzten lekuan... eta baltsamoa eta musketa nahasten ditut, anbar zuria eta zibeta, airea kirasten denean.
|
|
—Nik laztanak eta musuak jartzen ditut, bertzeek zilizioak jartzen dituzten lekuan... eta baltsamoa eta musketa nahasten
|
ditut
, anbar zuria eta zibeta, airea kirasten denean.
|
|
Entzun —eta, hitza keinuz laguntzen zuela, segitu zuen—: Jaunaren gorputza hartu bezain fite, hersten
|
ditut
begiak, eta mortu bat idurikatzen dut neure baitan, bihotzaren begiez baizik ikus ez dezakedana, eta, mortuan, Kalbario mendiaren iduriko muino bat, non baitago Kristo gurutzefikatua, bere azken hatsean, Aitari erraiten diola: Aita, zure eskuetan jartzen dut bizia; eta, guretzifikatuari neure amorioa aitortzen diodala, pizten da, bat batean, argi bat, Kristo hartzen duena; eta, argi hartan bildurik, erresuzitatzen da Kristo, jaisten da gurutzetik, betetzen da mortua lorez, erresuzitatuak bere oinez lurra ukitu orduko... hedatzen da ene arimaren leiho bat betiko udaberrirat, eta udaberriaren baitan biziberriturik sentitzen naiz...
|
|
Eta irakurri dut gutuna eta, bertze gai batzuen artean, Gongoraz mintzatu za tzaizkit —nola espainiar poeta ezaguna Iruñatik iragan zen eta Iruñako kanpaiez burlatu zen, artzapezpiku Antonio Venegas de Figueroari bisita egin zionean, artzapezpikuak bere poesi zertamen haiek organizatu zituen denboran— eta euskal berboaz. Eta gai horien haritik, oharkabean, osaba Joanikot eta jaun Marcelen arteko bi solas haiek oroitu
|
ditut
, zeinak orain berean emanen baitizkizut aditzerat.
|
|
Eta erran dit: " Jaun Martin, ni noblea naiz eta ez
|
ditut
nobleen gonbitak baizik onartzen; ordea, nik hitza eman dizut markes eginen zaitudala, eta, nola bainaiz hitzeko gizona, halatan egiten zaitu ene hitzak oraindanik markes, enetzat bai bederen". Eta galdetu diot ondoren ea noiz etor daitekeen gurerat, eta hark ihardetsi dit ezen ezin izanen zuela abuztuaren lehen egunetarat arte, Hondarribian geratu behar zuelako, Manti lla na ko kondearekin baterat, Espainiako armadaren hornizoinekin loturikako bertze hainbat konturen aitzinatzeko.
|
|
Izan ere, nahiz eta erran dizudan ezen Mignon eta biok biluzik geundela, Mignon ez zegoen guztiz, zeren zapatak jantzirik baitzituen. " Puta naizen arren, nik ere neure ahalkea eta neure dekoroa dut, eta neure oinak neuretzat bakarrik
|
ditut
", erran zidan, irri lizun bat egiten zidala; eta hala jarraitu zitzaidan: " Gainerat, misterioa da gauzarik inportantena kontu hauetan, eta ez dago guztia kolpetik erakusterik..." Ordea, orduantxe piztu zitzaidan Mignoni oinetakoen kentzeko gogoa!
|
|
Baina Axularren prosaren ederra eta haren erretorika miresten zenituen zuk artean, ez hainbertze haren dotrina, eta nihaur ere —zer bertzerik iguriki zenezakeen, bada, eneganik? —, halatsu naukazu, hark adierazi zituenetarik gero eta apartatuago eta urrunago, halako moldez, non gezurra erranen bainizuke, baldin aitortuko ez banizu ezen Gero ren aldikako berrirakurraldiek, liburuaren mezuaz eta signifikantzaz denaz bezainbatean, irri maltzur eta maliziosik eragin izan didatela, zeren eta, bertzenaz, betiko dotorezia eta elegantzia edireiten baitiot, neuretzat anitzetan amestu izan dudan prosaren etsenplu eta jarraibide. Beraz, Sarako maisuari buruzkoan, bi ikusmolde horiek
|
ditut
nagusi: ezin handiagoa agertzen zait alde batetik, ez hain handia bertzetik:
|
|
Osaba Joanikot ongi mintzatzen zen latinez, eta buruz zekizkien halako erran batzuk... eta ongi bai ongi entseiatu zen niri ere erran hura buruan sartzerat! Hartaraz gero, neure studioetan eta neure prestakuntzan aitzina egiten nuela, ehundaka ikasi behar izan
|
ditut
, milaka ere bai, erranen nuke, baina haietarik guti ditut bereziki bereiziak, guti horien artean arestian aipatua.
|
|
Baliteke, baina ez naiz errai ten ari naizenaz fido. Izan ere ni ere zahartua nago, eta ezagutzen
|
ditut
eta ezagutu izan ditut zahar jendeak, eta badakit ezen zahar jende batzuen logikak anitzetan ez duela logikarik... zeren batzuetan ariman edo adimenduan zulo eta hutsune izugarri batzuk bezala egiten baitzaizkie —eta ni ez nago, ez, horietarik libre! —, eta zeren, hutsune haietarik, ez bururik ez buztanik duen edozein zentzugabekeriarekin atera baitaitezke.
|
|
Baliteke, baina ez naiz errai ten ari naizenaz fido. Izan ere ni ere zahartua nago, eta ezagutzen ditut eta ezagutu izan
|
ditut
zahar jendeak, eta badakit ezen zahar jende batzuen logikak anitzetan ez duela logikarik... zeren batzuetan ariman edo adimenduan zulo eta hutsune izugarri batzuk bezala egiten baitzaizkie —eta ni ez nago, ez, horietarik libre! —, eta zeren, hutsune haietarik, ez bururik ez buztanik duen edozein zentzugabekeriarekin atera baitaitezke.
|
|
Ongi oroitzen
|
ditut
hirurak, eta, nahiz eta, erran dizudan bezala, artean pinturan ezjakina nintzelako, Pedroren akatsak eta okerrak ere bertutetzat hartzeko prest nengoen, ez nituen laket izan. Ez zitzaizkidan naturalak iduritu, naturaltasun falta hartan gezur handi bat gordeko balute bezala.
|
|
" Horrela ez da berori sendatuko, zeren hobeki garbitu behar bainizkion zauriak eta haiei ukendua eman; eta belar batzuk ere bildu nahi nituzke gero, zolda belar batzuk, enplasturen bat egiteko...", eta osabak Maddaleni: " Bai, baina arimaren zauriak sendatu behar
|
ditut
lehenik, eta koadro baten ikusteak ez dit kalterik eginen...", eta hala zetozen, osaba Joanikot eta Maddalen, osaba Maddalenen besoari zetxekiola, Pedro Huiziren studioan sartu zirenean.
|
|
—Ez
|
ditut
Paul eta Beñat ikusi... —erran nion kapitainari.
|
|
Ezagutu
|
ditut
kleriko katoliko onak, orobat protestantak, eta ezagutu ditut, halaber, kleriko gaixtoak, baita diruzaleak ere... ahantzi gabe zure ahotik aditu nuen kasua: Zuberoako kalvindar harena, Mathalasen denboran ezagutu zenuena, zeinaz erran baitzenidan ezen, ministroa ez ezik, prestamista ere zela, hain abariziosa eta hain eskulaburra, non koberatzen baitzien bere bezeroei, interesetan, %10a, Kalvinek ezarri zuen %5eko mugaren gainetik... neurri harekin frogatu nahi balu bezala ezen Kalvin bera baino bi aldiz kalbindarragoa zela.
|
|
Ezagutu ditut kleriko katoliko onak, orobat protestantak, eta ezagutu
|
ditut
, halaber, kleriko gaixtoak, baita diruzaleak ere... ahantzi gabe zure ahotik aditu nuen kasua: Zuberoako kalvindar harena, Mathalasen denboran ezagutu zenuena, zeinaz erran baitzenidan ezen, ministroa ez ezik, prestamista ere zela, hain abariziosa eta hain eskulaburra, non koberatzen baitzien bere bezeroei, interesetan, %10a, Kalvinek ezarri zuen %5eko mugaren gainetik... neurri harekin frogatu nahi balu bezala ezen Kalvin bera baino bi aldiz kalbindarragoa zela.
|
|
Erran diezazuket, jaun André, ezen ezagutu izan ditudan pertsona gehienak, ehuneko lauretan hogeita hemeretzi bai, molde berekoak izan direla, estatuaren eta elizaren arauetan eta egunorozko azturetan eta ohituretan moldatuak, baina ezagutu izan
|
ditut
, halaber, arau horietarik atera izan diren bakan batzuk, edo, atera izan ez badira ere, arauen arteko zirrituetarik kanporat beha jarri izan direnak eta, behakoaren behakoaz, ikusmoldea aldatu izan dutenak, nahiz eta gero beren izatasuna bertzeei ezkutatzen ibili izan diren, edo oso giro eta gune mugatuetan azaldu behar izan duten: kapitaina izan zen horietarik bat, bere pentsatzeko manera partikular harekin, eta bere hitz egiteko modu harekin, zeren, gaizki hitz egin behar zuenean, batik bat marinelen aitzinean, mila maradizinoz eta bertze hainbat juramentuz josten baitzuen bere solasa, baina ongi baino hobeki moldatzen zen, orobat, bera baino jende ikasiagoarekin ere, baita filosofiaz, zientziaz eta teologiaz mintzatu behar izaiten zuenean ere, zeren, batetik, irakurriak baitzituen Montaigneren Entseiuak eta itsasoaz mintzo ziren bertze liburu batzuk ere, eta zeren, bertzetik, kapitaina ere bertze filosofo bat baitzen, bizitzaren eskolan ikasia... portuetako eskolan, beregainki, portuetako bizitzak bizitzaren zinezko porturat balerama bezala.
|
|
—Argibideak behar
|
ditut
, gehiagorik ez.
|
|
Aspirina, salda beroa eta coca cola baino areago, alkoholaren zurrunbiloak zurrupaturiko belaontziko patroiak ez oroitzea du bakea eta gozoa itzuliko dizkion portu segurua. Bai, nik ere ezagutu
|
ditut
hordiak, zigorra zutenak gomutatu nahi eta ezina. Gutienak, ordea.
|
|
Uda partean atsegingarria da berokirik edo paltorik ez janztea, baina aldi berean traba da arropa horietako sakela ugari handietan berrogei mila gauza sartzera ohituta gaudenontzat. Nik bederen, ezin aro ederrarekin batean arindu; gainekorik eraman ezean galtzetako poltsikoak mukuru beterik eramaten ohi
|
ditut
, deusetarako ez diren zerak ere batzuetan. Gure etxeko giltzak, kasurako.
|
|
Osorik irakurri gabe itzuli nion. Ez
|
ditut
eskelak maite, are gutiago konpetentzian argitaratu direnean.
|
|
katu gernuaren urrin mina, amatxi zenaren etxearen gomuta ezabatuen ordezko, edo" Talco" hautsen balaku oretsua, anai arreba berriren baten etorrerari lotzen dudana. Bertzelakoan, hamahiru urte ingurukoak
|
ditut
lehen lehenak eta, hamahiru urtetan, imajina izugarriak kaskoratzen zitzaizkidan, lo arinak lo astunari zainak erauzi ondoan, erdi amets erdi ernai egiten nituen goiz orenetan. Imajina horietarik lazgarrienean —zer eta apez bat, ostia kontsagratua landatzen emakume baten iztape beltzean— anabasten zitzaizkidan nire orduko bi obsesioak:
|
|
—Egunak egin
|
ditut
zure bila.
|
|
—Bi astetan, bikoiztu zaizkit kontsultak eta telefonoa etengabe ari da, jo eta jo. Oporretatik gelditu eta haurrak senarraren ardurapean utzi behar izan
|
ditut
, eskari guztiei harrera egin ahal izateko. Orain, etxez aldatzeko pentsamenduan gabiltza, gure sala eskasegia baita halako jendeketa hartzeko.
|
|
Ez dut aise konprenitzen zenbaiten seta, nerabezaroari eta gaztaroari giza denboraren garairik anarkiko eta aurreiritzi gabeenak irizteko. Neureak, bederen, lege eta erregelaz beterik
|
ditut
gogoan. Zer jantz, non josta, norekin eta nola mintza... hori guztia hagitzez ere arautuagoa genuen duela hogei urte orain baino.
|
|
Behin batean, Mediterraneo aldeko portu sona handiko batera elkarrekin joateko gonbentzitu gintuen denak, alimaleko kontzertu baten promesan. Taldeak ez
|
ditut
gogoan, baina gure maiteenetarik izan behar zuten, halako joanaldi luzeari —Niloko iturrien bila partitzea adina, guretzat— frogapen gehiagorik gabe lotzeko. Ez ibilgailurik ez dirurik, auto stopez abiatu ginen, uztail gorrian, errepideko marra etzanak ere urtzen ari ziren sasoian.
|
|
Tximistak bezala goiti, lau bortz urtetan Nazio Nazioarte Ekonomia ataleko erredakzioburu bilakatua zen. Lantokian, berrogei berrogeita hamar bat lagun ezagutu
|
ditut
Togas baino doilorragoak berez. Dena den, sasiko habian sortuek halako mesfidantza pizten didate:
|
|
Orain, hogeita hamasei orduko pausaldiaren ondotik mundura bihurtuta, neure hezur gihar uzkurtuei nagiak atera beharrean nengoen eta banuen, horretarako, bizitasun ezohiko baten akuilua gogoan. Arruntean, komuneko egiteko nagusiak gosaldu ondokoz uzten
|
ditut
. Abuztuko astearte goiz horretan itzulikatu nuen goizeko usadioko antolamendua.
|
|
Orain baino lehenago aipatu
|
ditut
haurretako nire oroitzapen urriak. Hamahiru urte egin artean ez omen nuen gaizki laketzen nahitaez arrotz izan behar zitzaidan giro horretan.
|
|
Telefonoa behingoz bazterturik, kafetegi bateko eremu neutrala hautatu genuen sinadurarik gabeko hitzarmena egiteko. Ez
|
ditut
hona ekarriko batzarrean piztutako tentsio uneak, soil soilik emaitza: asteburuen erdiak nirekin eginen zituen Unaik, hain juxtu ere prentsaren barne antolakuntza gupidagabeak bere zerbitzari leial nahiz desleialei jai —ez besta— ematen dien horietan.
|
|
Berrikuntzari ezinbertzez makurtua —" birtziklatzea": handik goiti hastio dut delako hitzñoa—, gaur egun, harekiko harremanak lankide gehienekikoak iduriak
|
ditut
, elkarren ondoan bai, baina adiskide min, inoiz ez. Bada lanetik aparte bit zaku horretan atsegin eta plazerra hartzen duenik.
|
|
—Ez
|
ditut
aurkitzen. Igo.
|
|
—Noiz itzuliko gara amatxirenera? Primeran pasatu nuen, lehengusuekin etxoletan, baina ez
|
ditut
maite zerri saiheskiak.
|
|
—Igerilekurako gauzak prestatuko
|
ditut
—ziztuan abiatu zen bere ganberara.
|
|
—Ez da ménage bat, horretaz ari bazara. Berehala hustu
|
ditut
bazterrak.
|
|
Gorrotatzen
|
ditut
gisako egoerak. Lanbideak jende aunitz eta aunitzekin ezaupideak egiteko parada ematen dit, baina tratuak jarraipenik izan ezean, buruan errausten zaizkit izenak eta aurpegiak, bertze aurpegi eta izen berriek ordezkatuak, elkartu gaituen auzia nire interesen esparrutik desagertu bezain agudo.
|
|
Bertzeen gupida eta arreta —maitasuna hitz potzoloegia da— neureganatzeko amarrukeria merkea noski, gizakia bezain zaharra. Ondikotz, orduan bezala, egun ere ingurukoak ez
|
ditut
iritzi bereko: urrikalgarrienak, inor izatekotan, berak direla uste dute gehienxkoek.
|