|
2000
|
|
|
Hainbeste urtetan lortu ezinez, azkenerako euskara legez onartua izan den Euskal Herriaren parte batean ere, oraindik euskalduna euskaraz epaitu ezinik gabiltza.
|
Zer
itxaron genezake bakoitza berari aukerakoen zaion hizkuntzan epaitu ezik?
|
|
|
vardulli (Araba eta Gipuzkoa, dirudienez) herrialdeetan, ingurukoengandik bereizirik, ibaiek beraien izen jatorrak zituztela hizkuntza adierazi ezinezko batean.
|
Zer
uler dezakegu, euskarazkoak zirela ez bada. Zeren gure mintzairak baditu zenbait ahoskera haien latinak ez zituenak.
|
|
|
Euskararen etorkizunari begira, itxaropen zoriontsua ezbairik gabe.
|
Zer
asmo ederra, asmo hutsa erdi ustela ez balitz. Plangintza hor da.
|
|
|
Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute.
|
Zer
erakeria itsuagorik hau baino. Euskaldun prestuak, ez arren horrelako ofentsarik zuen lehenengo eta beti behar duzuen Eus kerari egin.
|
|
|
Beste txiste bat! Dudarik gabe, Txema alai zegoen–
|
Zer
zara. Txekiarra?
|
|
|
Esnatu da gure gizona! –entzun zion zuriz jantzitako emakume bati–
|
Zer
moduz sentitzen zara, txapeldun hori?
|
|
|
Duncan ez zen hain konforme geratu, eta gaineratu zuen beraiek ere gurekin etorri nahi zutela. "
|
Zer
, Duncan. Orain hiru kilometroko bidaiak gustatzen zaizkik, mukitsuei moduan?", erantzun zuen barreka Ralphek," zoazte, zoazte zuek bostok aterpetxera, gu hamar minutu barru itzuliko gara eta".
|
|
|
" hala uste dut behintzat". "
|
Zer
da gure antzekoa dena?", galdetu diot nik, oraindik ere elkarrizketaren haria galduta, Ralphen laztanekin urtuta. " Liburuaren izena", erantzun dit," Connemara gure bihotzean.
|
|
|
Ez dakit zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean.
|
Zer
edukiko dut orduan buruan. Non izango dut babesa nire inguruko guztia aldatuta aurkitzen dudanean?
|
|
|
Txemak ezin zuen sinetsi.
|
Zer
dela-eta, orain, konparazio hura. Txemari, bere partetik, sei edo zazpi animalia bururatu zitzaizkion Eiderri deitzeko.
|
|
|
Batzuetan, bere gurasoak lo zeudenean eta beraz inork berbarik egiten ez zionean, kanpoko mundua imajinatzen saiatzen zen.
|
Zer
ote zen hura. Berak egunero ikusten zituen horma gorriztak, heste bihurriak, zain odoltsuak, kanpoan ere aurkituko ote zituen?
|
|
|
Eta ikusita ze txapa ari zitzaidan ematen, kakatara bidali dut birritan pentsatu gabe.
|
Zer
dela-eta etorri zait bestela aurreko gauean berbarik ere egin ez zidan hau. Eta gainera, akordatu naiz ez nagoela etxean, eta oraindik ez zaidala ezer txarrik gertatu, baina dena da posible, ezta?
|
|
|
Ergela izan behar du kristauak andrea pokerrean jokatzeko.
|
Zer
uste zenuen, Legg, karabanako puten antzera makurtuko zela Mary zure esanetara. Ba ez, eta maletak egin zituen, eta burua ondo altxatuta egin zuen alde, eta arrazoiz gainera.
|
|
|
Ez zuen aukera galdu nahi, hala ere, aurpegietako espresio miresgarri haiek deskubritzeko.
|
Zer
ote zuten horren desberdina, Eiderren iritziz Dublin izeneko mosaiko erraldoi bat eraikitzeko gauza ziren milaka aurpegi haiek. Lehenago, aterpetxera heldu arteko bidean, makina bat jenderekin gurutzatu zen, eta baita behin baino gehiagotan galdetu ere kale hau edo beste hau non zegoen; baina, zinez, aurpegi haietan ez zuen inongo mirakulurik ikusi.
|
|
|
Gogoratzeko arrazoiren bat ematen duen guztia; eta oroimenean hutsuneak gertatzearen arriskua, horixe da inmentsitatea.
|
Zer
sentitzen da mundu guztiak gogoratzen zaituenean, baina zuk inor ez duzunean gogoratzen. Lasaitasuna, ezta?
|
|
|
" ikusten?", esan diot," ez dute hauek lan makala IRAko horien bila.
|
Zer
uste duzu. Furgoneta sinple bat osteagatik atxilotuko gaituztela ala?
|
|
|
Nire askatasuna deskubritu dut, baina askatasun hori ez da kabitzen loturaz jositako munduan.
|
Zer
gertatuko da?
|
|
|
|
Zer
gertatuko da jende honekin egia aitortzen dudanean. Bizitza berri bati ekin diot, inork ezagutzen ez nauen hiri handiren batean?
|
|
|
Ralphekin egon ondoren Txemaren pisura bueltatzen naizenean guztia esateko gogoa sartzen zait, edo isilik geratzekoa eta negar egitekoa.
|
Zer
nahi dudan ere ez dakit.
|
|
|
|
Zer
egingo dut. Ez dakit norena den; Txemarekin eta Ralph gogoraraziko didan haur batekin betiko bizitzea nire akabera litzateke.
|
|
|
Baina pitin bat neurriz gainekoa iruditu zitzaion Basque Country famatuari buruz etengabe mintzatu behar hori.
|
Zer
eta gainera isilik ez egoteagatik, zeren eta segurutzat jotzen baitzuen irlandar haien interesa ez zela euren esparru intelektuala zabaltzea, edota euskal gizartearen erradiografiaz hausnarketa egitea, ezpada isilik ez egotea. Berdin izango zitzaien eguraldiari, bolanta sareei, txirularen itxura falikoari edo ostrukaren okelari buruz ere jardutea.
|
|
|
–Eta...?
|
Zer
moduz, Txema?
|
|
|
zer egin zuen Eiderrek Cashelen?
|
Zer
esan zion Rocíori, aipatu gabe uzteko moduko zer izan ote zen ia damura eraman zuena, barkazio eskera ere bultzatu zuena. Txemak izugarri maite zuen Eider.
|
|
|
Izan ere, nengoen tokian nengoela, ez al nuen hagitzez ere hobe neure mihiaren gobernatzea eta isilik egoitea ezen ez ausartki eta ahalkegabeki hitz egitea?
|
Zer
behar eta zer mengoa nuen nik, joko haren jokatzeko eta joko hartan sartzeko. Ordea, hitz egin nuen, eta ausartki hitz egin nuen gainerat.
|
|
|
|
Zer
iduritzen zaizu, jaun André. Nola ez zituen libertatea amesten zuèn osaba Joanikot bezalako gizon batek aintzakotzat hartuko hitz haiek, hiru anaien arteko anaitasuna erlijione diferentzia guztien gainetik jartzen zutenak?
|
|
|
haren irria, ordea, ez zen, bertzeetan bezala, axolagabea, baina axola handikoa, irri haren bidez ene etorkizunaren erabakia sinatu balu bezala, eta ene aspaldiko galderari: "
|
Zer
izanen naiz ni, aita?", behin betiko errepuesta eman.
|
|
|
|
Zer
mementuak haiek, bai, jaun André, osoak eta bete beteak! Hurbiltzen nintzen teleskopiorat, paratzen nuen begia bere lekuan, agertzen zitzaidan ilargia, aditzen nituen osabaren hitzak...
|
|
|
|
Zer
maitasunarekin solasten zitzaigun, bai, jaun Marcel, eta zein pazientki, hitzaz eta hitzaren balioaz ari zitzaigunean...! Eta zein jori eta naro!
|
|
|
|
Zer
egunak haiek...!
|
|
|
|
Zer
begiztatzen ote zuen tigre hark, jaun André, leiho haietan, horrelako jauzien egiteko. Tarteka begiztatzen zituèn zeru puska urdin haiek Afrikakoak oroitarazten ote zizkioten?
|
|
|
Eta hodei haiek, leihoen espazioa iragaiten zutenak, alfonbra magikotzat ote zituen, auskalo nondik iritsiak, eta haien gainean hegaldatu nahi ote zuen, Afrikako ordokietaraino?
|
Zer
bertze mila amets egin ote zituen bere gartzelaldiaren eta bere gatibualdiaren gau luze... ez hain luzean, bertzalde, zeren eta, berehala ohartuko zaren bezala, handik gutirat egin baitzuen ihes?
|
|
|
" Jaun Joanes, berorren aitak morroi baten bidez igorri didan abisuaren arabera, bihar bertan helduko da jauregirat", baina berri hark ez ninduen, egia erran, gehiegi hunkitu; gero, osaba Joanikot ikusi nuen, zeinak, ikusi bezain fite, galdetu baitzidan: "
|
Zer
erran du misionest ezagunak?"" Betiko kontuak", erran nion, jakinik ezen, neure zalantzen berri eman izan banio, ihardetsiko zidala: " Joanes:
|
|
|
Eta aita Bartolomek erran zion: "
|
Zer
erran nahi duzu horrekin, jaun Joanes, katolikoen eta protestanten artean alderik ez dagoela...?", baina erran hura nik ezin garbiago aditu banion ere, gainerakoek ez dut uste, zeren, osabak bere solasa akabatu eta aita Bartolomek bereari ekin orduko, hasi baitzen aita irriz, jarraitu zitzaizkion bertze jauntxo guztiak bide beretik, eta guztiak aritu ziren irriz, lekat ama, zeinak xuxendu ba... " Gaur ere ihes egin duzu tranpatik, baina egunen batean..."
|
|
|
Izan ere, kontzientziako kontuetan ezin kontzientziatsuagoa nintzen, hertsia, neure eginik ezdeusenen ere etsaminatzerat eta hautemaiterat emana, eta herstura hark bulkatzen ninduen bekatu ez zena ere bekatutzat hartzerat, eta hala ibiltzen nintzen eskrupuluen ur nahasietan erdi itorik.
|
Zer
bekatu egin nezakeen, bada, amets hartan, non ez bainintzen neure buruaren jabe ere izan. Zeren, atseginaren sortzean, nola izan baitzen ametsetan, ez zegoen borondatearen nahi bat, eta borondaterik ez zegoen lekuan ez zegoen bekaturik; itzarri orduko, ordea, pizten zitzaidan borondatea, baina pizten zitzaidan plazer plazent eta atsegin guztizko haren oldarpean, eta, nola borondate piztu berriaren zirkunstantzia haietan eta haren ahulezian nahi ez nuena ere nahi gabe nahi bainezakeen, zeren atsegina istant orotan baita atsegin, orduan zetozkidan zalantzak eta ezbaiak, kezkak eta buruhausteak.
|
|
|
Zeren, Mattin eta biok aitortzerat gindoazenean, galdera bera egiten baitzigun: "
|
Zer
–Betiko bekatuak, ezta?" Eta guk baietz erran orduko emaiten zigun absolbazinoa eta bere benedizionea, eta penitentzia arin bat.
|
|
|
Eta, oroitzen ez badut ere don Frantziskok jarri zuen aurpegia, betilun imajinatzen dut alde batetik, ikusirik zer penitentzia zetorkion gainerat jende uholde harekin, baina baita betilunetik betargirat egiten ere bertzetik, loratzen zitzaiolarik, finean, ezpainetan, irri ezkutu bat, zeina izan baitzitekeen, hitzetarat bihurtua, apezak eliztarrei xuxendu komentario balizkoa, malizios bezain inozenta: "
|
Zer
–Hobe asto zahar ezaguna ezen ez zaldi berri ezezaguna, ezta...?"
|
|
|
Eta, nola galdera batek bertze bat dakarren, hala, bertze anitz galdera egin ditzaket.
|
Zer
meritu du aberats jaiotzeak, noble edo aitonen seme. Zeren hala jaiotzen dena, Jainkoaren garazia garaziatsuari esker jaiotzen da, edo Fortunaren fortunari esker, eta orduan meritua Jainkoarena edo Fortunarena litzateke, ez norberarena.
|
|
|
Eta dukeak erran zion: "
|
Zer
ote da, bada, zure sekeretu hori?" Eta osabak ihardetsi zion: " Galtzak laxatzeko toki bat, zerbitzu guztiak dituena, zeren, batetik, hosto freskoak eta oihal pedazuak hautan baitaude, baita ontzi bat arrosa ur ere, eta zeren, bertzetik, ez baitago zerbitzarien beharrik, eskrementuen honat edo harat eramaiteko".
|
|
|
Baina, Louis XIV.aren mirailen inguruan zuk zeure buruari egiten zenizkion galderen ildotik... zer erran nahi ote zuten aitaren ehiza trofeo haiek, sala nagusiaren apaintzeko eta dekoratzeko erabili zituenek?
|
Zer
ezkutatzen zuen, edo zer agertzen zuen aitaren jokabide eta jokamolde hark, iduriotarik haratago?
|
|
|
|
Zer
erranen dizut nik obra hartaz, ez bada ezen anitz ibili izan naizela ni harat eta honat, baina ez ditudala haiek bezalako kakategiak munduan ikusi?
|
|
|
Eta Lucari galdetu nioan: "
|
Zer
iduritzen zaik: noan bidetik maisu bat izaiterat hel naitekeela, bai ala ez?"" Zer nahi duk:
|
|
|
" Zer iduritzen zaik: noan bidetik maisu bat izaiterat hel naitekeela, bai ala ez?""
|
Zer
nahi duk: egia erraitea, edo gezurra?", ihardetsi zidaan hark bertze galdegite batekin, zeina baitzen, aldi berean, errepuesta ezin garbiagoa.
|
|
|
Hauxe: "
|
Zer
axola zait niri Rafael bat eta mila Rafael galtzea, baldin seme galdua berreskuratzen badut?". Eta hirea ez duk ohorea, baina koldarkeria, zeren eta ez baitiok buru egin nahi heure hutsari eta heure bizitzan huts egin izanari.
|
|
|
—Joanikot!
|
Zer
arraio egiten duk hik hemen? —eta ohetik jaiki, esku batez osaba Joanikot besarkatu, eta bertzeaz kurka bat eskaini zion.
|
|
|
BAINA osabak ere kezkatu egiten ninduen mementu hartan, are gehiago gau hartan Maddalenekin ikusi nuenetik.
|
Zer
ote zegoen bien artean, eta zer egin ote zuten, biak jauregiko atean utzi nituenean. Osabaren dorretxerat joan ote ziren, edo leku ezkuturen baterat...?
|
|
|
Harik eta egun batean aita ehizatik basurde pare batekin itzuli, eta, jauregiko atarian, amari erran zion arte: "
|
Zer
iduritu zaizu gaurko ehiza, Graziana?" Eta amak ihardetsi zion: " Ehiza baino gauza inportantagoak ditut mementu honetan buruan, Martin!".
|
|
|
Eta sartu zen ama etxerat, joan zitzaion aita gibeletik, ni haien ondotik...; zeharkatu zuen amak sartokiko pasabide osoa, burua jiratu ere gabe, sartu zen egongela tipian... eta aitak berdin egin zuen; eta, presarekin edo atea guztiz hersten ez zuela, galdetu zion amari: "
|
Zer
gertatzen da, Graziana?" Kanpoan nengoen arren, hitzak klar eta garbi iristen zitzaizkidan, zeren, tirabiran ari zirelako edo, ohi baino ozenago mintzo baitziren gurasoak. " Berriro hitz egin zenioke zeure anaiari, baina oraingoan gogorrago, zeren eta Emilianik hogeita bortz urte ditu jadaneko, eta, igurikitzearen igurikitzeaz, joan zaio ezkontzeko adina...
|
|
|
—Neska ergela!
|
Zer
uste du, bada, horrek, munduan bertze neskarik ez dagoela...?
|
|
|
Ika mikaren bat izan ote zuten, bada, Mattinek eta Elbirak, eta horregatik ez ote zigun Elbirak kasurik egin?
|
Zer
gertatu ote zen bien artean. Baina galdegite haien gainetik bertze sentimendu bat errotu zitzaidan, zeren, ikusirik ezen Elbira modu hartan iraintzen zuela, defendatu egin beharra bainuen nola edo hala.
|
|
|
Eta nik ez dakit bera ere oso pozik ote zegoen, zeren, eskaileretan goiti gindoazela ere, bere burua zuritu bertzerik ez baitzuen egin: "
|
Zer
uste du saindujale horrek, ni hain inozoa eta hain inozenta naizela. San Jenarok napolitarrak izurritik libratu zituela...?
|
|
|
Izan ere, zer ziren, bada, osabaren zientzia eta haren esperimentuak adimenduaren jokoak eta jostetak baizen, eta umekeria hutsak, azken finean, arimaren salbazionea perilean ipintzen zutenak?
|
Zer
ziren haren ateraldi ustez distiratsuak, Jainkoaren argitik eta Haren bidetik desbideratzen ninduten artifiziozko suak baizik. Zer, Luthero edo Kalvin, egia bere molderat egokitu eta plegatu nahi zuten gizon nahitsuak baizik, Elizaren betiko irakaspenetarik urrun?
|
|
|
Zer ziren haren ateraldi ustez distiratsuak, Jainkoaren argitik eta Haren bidetik desbideratzen ninduten artifiziozko suak baizik?
|
Zer
, Luthero edo Kalvin, egia bere molderat egokitu eta plegatu nahi zuten gizon nahitsuak baizik, Elizaren betiko irakaspenetarik urrun. Bai, apez izan behar nuen, eta Jainkoaren probidentziak aita jesuita hura jarri zidan bidean, eta osaba Joanikot izan zen nik garaitu beharreko froga...
|
|
|
Eta, aditurik osabaren hitzak, oroitu nintzen, bat batean, Pedro Huizik Italian kontatuaz, noiz eta, Domenico Vicentini pintorearen laguntzaile zelarik, galdetu baitzion bertze laguntzaileetarik bati —Lucari—, ea maisu handi bat izaiteko bidean ote zegoen... zeren hura izan baitzen Lucak Pedrori eman errepuesta ere: "
|
Zer
nahi duk, egia erraitea edo gezurra?". Eta, hala, hitz haiek aditu ondoren so egin nion Pedrori eta irri urduri bat egiten sumatu nuen.
|
|
|
—Elbira...?
|
Zer
Elbira.... Zer erran nahi didak horrekin?
|
|
|
Zer Elbira...?
|
Zer
erran nahi didak horrekin? —galdegin zidan beltzuri.
|
|
|
|
Zer
bertze mundu zen hura, jaun André?
|
|
|
—Axularrek bere itzala bereganatu zuela, baina ene osabak ez...?
|
Zer
itzalez ari zara, ordea?
|
|
|
Ordea, trabailariek lanean hilabete zeramatela, tupustean etorri zen aita Bartolome Iruñatik, zeren, dakizun bezala, hegaztiek bi hego baitituzte, baina berri batzuek zazpi; eta, hala, uste osoa nuenean ezen aita jesuitak ezin hobeki hartuko ninduela, aldiz, eskuak bururat eramanik, guztiz haserretu zitzaidan, eta bere haserrean mila gauza erran zizkidan, harik eta haietarik batean erran zidan arte: "
|
Zer
erran behar ote diot nik orain Iruñako Konpainiako aita na gu siari. Zeren errana bainion ezen jauregia, gertuki eta segurtki, Konpainiarena izanen genuela noizbait, zeure testamentaren arauaz..." Nola inarrosi ninduten hitz haiek errai erraietan, eta nola ohartu nintzen bat batean aita jesuita enekin jokatzen ari zen joko ezin makurragoaz...!
|
|
|
Zeren halako zerbait erranen baitzidan: "
|
Zer
–Gizona eta piztia bat batean solasean...?
|
|
|
‘Rosak zurekin ihes egiteko asmoa du, baina jakin nahi nuke zuk harekin joaiteko asmorik ba ote duzun... ’ Zaldizainak burua beheititu eta erran zuen: ‘Hobeki pentsatu dut, eta uste dut nahiago dudala egunorozko ogia, egunorozko miseria baino’
|
Zer
min eman zidaten haren hitzek, zeren zaldizainak promes egin baitzidan egun guti batzuk lehenago ezen zernahi egiteko prest zegoela, baita untzia hartu eta Espainiarat ihes egiteko ere, mila sakrifizio eta bertze hainbat buruhausteren artean, baldin zirkunstantziek hartarat bulkatzen bagintuzten! Ordea, ikusten duzu zertan geratu zen haren hitza eta haren promesa, eta asma dezakezu, halaber, nolakoa izan zitekeen ene dezepzinoa... halako moldez, non deliberatu bainuen ezen zuhurragoa izan behar nuela handik aitzina eta ezin gal nezakeela neure burua gizon bategatik... zeren pertsona bat behin eror baitaiteke traba edo behaztopa baten aitzinean, eror daiteke bi aldiz, baina ez hiru, eta ni hirugarrenerako bidean nintzen jada".
|
|
|
|
Zer
egin nezakeen nik, bada, handik aitzina, neure arimaren eta neure egunen aterbetzat nuen eguzki epel hura gabe, soseguaren portutik kanpoan, malenkoniaren besoetan...?
|
|
|
—Nola erran dezakezu hori, oraino berrogei urte ez dituzunean?
|
Zer
erran ote dut nik orduan, hirurogeitan goiti nabilela. Eta nola erran diezadakezu ezen bizitzaren iturria agorturik dakusazula, baldin zuhaitzetik erortzen den hostoa ere bizi berri baten ongarri bihurtzen bada?
|
|
|
Baina ez nuke festa hura oroitu nahi bertara hurbildu ziren jendeen berri emaiteko, ez haien solasen ez haien beztimenden, ez musikariek jo zuten musikaren, ez noten konpasean gonbidatuek dantzatu zituzten dantzen... zeren eta aitzinago ere izanen baitut festa distiratsuagorik deskribatzeko parada, Villagrandeko dukearen eta haren segizioaren etortzearekin zelebratu genuen bertze festa handios hura, konparazione.
|
Zer
darabilt, bada, buruan, arestian aipatu oroitzapen haien guztien gainetik. Orein bat, jaun André!
|
|
|
Baina zer gertatuko litzaiguke —galdetzen dizut—, baldin erremedio horiek arrazoinaren argitarat jarri eta ohartuko bagina ezen funtsik ez dutela, eta irrigarri ere direla hainbatetan?
|
Zer
gertatuko litzaiguke, baldin gure arrazoinak edirenen balu ezen gure erremedioek ez dutela erremediorik, eta hori dela egiaren egia erremediorik gabea. Horregatik erran ote zuen amak ezen hobe zela egiarik ez jakitea, zeren superstizioneak zulo horiek estal baititzake, eta arrazoinak, aldiz, ez, eta arrazoinaren argiak zulo ilun handiago baterat garamatzala edo eraman gaitzakeela, azken finean?
|
|
|
Eta nola oroitu nituen haren hitzak!, Alfonso de Valdésen testu batetik ekarriak: "
|
Zer
da itsukeria hau. Giristi no tzat dugu geure burua eta turkoak eta basapiztiak baino okerrago bizi gara.
|
|
|
|
Zer
erran ez nekiela utzi ninduen, kikildurik. Zeren ez bainekien zinez ari ote zitzaidan edo txantxetan.
|
|
|
Oroitzen dut, lepoan musuka ari nintzaiola, hasperen eta oihuska batzuk egin zituela Mignonek.
|
Zer
gertatuko zen, baldin istant horretan imajinatu izan banu ezen gezurretan eta engainutan ari zitzaidala, eta enekin larrua jo baino gehiago ni neu larrutu nahi ninduela, eta horregatik ari zitzaidala iduri egiten. Galduko nituen fidantzia eta segurantza, goganbehartuko nintzen, hoztuko zitzaidan hartarako gogoa eta grina, eta nork daki hondarrean egin beharrekoa egiteko gai ere izanen ote nintzen; aldiz, hasperen eta oihuska haiek aditu bezain fite, bururatu zitzaidan ezen bertze gorputz hari atsegin emaiten ari nintzaiola... eta, horrela, haren atseginak enea areagotzen zuelarik eta eneak harena, eta iduriturik ezen amorioa itsaso ezin zabalagoa zela, uhin bererat igan ginen eta, haren gainean, urarekin ur eginik, urruneko hondartzetarantz abiatu ginen, non gure gorputzak, itsasoaren azken besarkadan, osotik deusezerat egiterat baitzihoazen, gure arimek deusezetik osorat egin zezaten amoreakatik.
|
|
|
—eta, eskua belarrirat zeramala, Akilesen pentsua aditzen ariko balitz bezala, erantsi zuen—:
|
Zer
–Nola...?
|
|
|
Bertzeetan guztiok izaiten zaituztet gibeletik, eta gaur guztiok eneganik ihesi...?
|
Zer
erran dute, bada, koldar horiek?
|
|
|
Ongi bai ongi oroitzen nuen nik dukeak kontatu zigun ipuina, zeren ni hamaika urteko umea bainintzen eta zeren, mila gauza aditua nintzen arren, ez bainuen nehoiz antzekorik aditu.
|
Zer
kontatu zigun, bada, dukeak. Kontatu zigun ezen konde frantses batek kontatu ziola, Frantziako eta Espainiako errege infantak ezkondu ziren egun berean, hain zuzen ere, nola behin batean arrain saltzaile baten saskitik itzuri zen karramarro bat, eta nola senar emazte batzuen kakontzian ezkutatu zen; eta iritsi zen gaua, etorri zitzaion emaztekiari kaka egiteko gogoa, joan zen aulkirat, paratu zen aulkiaren gainean, hasi zen bere egitekoa egiten... eta bat batean, ai!, oihuka eta oihuka hasi zen emaztea, zeren karramarroak hankaz handik heldu baitzion, beheko ezpainetariko batetik; eta, oi huak entzunik, itzarri zen etxeko jauna, eskatu zion kandela bat bere sehiari, hurbildu zen kandelarekin bere emazteaganat, ikusi zuen ikustekoa, eta erran zion emazteari:
|
|
|
|
Zer
gehiago erran diezazuket historia hartaz. Bada, osaba gibeletik hurbildu zitzaidala, noiz eta esperimentua eta froga haiek guztiak akabatutzat eman bainituen:
|
|
|
" Iduria ongi zaintzen dut nik, Graziana, sehiek eta menekoek didaten errespetua eta begirunea lekuko; eta bertze zer horiek, berriz... horiek jendearen asmakizunak dira eta atso zaharren erran merranak..." Eta hura erraiten ari zela, ate kolpe bat entzun nuen, kanpoko atearena, segur; eta, hura entzun bezain fite, jauzi batean zutitu eta pasabidean barrena kanpo alderat egin nuen, lasterka eta oihuka —dinbi danba, punp eta punp! —, kanoiarekin jostetan ariko banintz bezala, disimulatzen, ohi nuen moduan; segidan, Felisa ikusi nuen ate hertsiaren ondoan, eta aditu nuen, gero, aitaren garrasia: "
|
Zer
arraio habil, Joanes?" Jiratu nintzen eta aita amak ikusi nituen. " Jostetan nabil, aita, zuk erregalatu zenidan kanoiarekin", asmatu nuen.
|
|
|
—Piarres etorri duk eta hor egon haiz mutu...
|
Zer
gertatzen zaik, Pedro. Baina ikusi al duk nor den Piarres?
|
|
|
|
Zer
iduritu zaizu, jaun André. Zer ez dugu asmatzen gizonok, zuriezina zuritzeko eta gure kontzientziaren nolanahi garbitzeko...!
|
|
|
Zer iduritu zaizu, jaun André?
|
Zer
ez dugu asmatzen gizonok, zuriezina zuritzeko eta gure kontzientziaren nolanahi garbitzeko...! Baina halakoak gara:
|
|
|
|
Zer
erran diezazuket esperimentu hartaz. Guztiak orduan ere zurturik utzi genituela.
|
|
|
|
Zer
zirrara eta zer bihotz haustea eragin zizkidan osaba gartzelatik ateratzen ikusteak, paperezko txano irrigarri hura buruan, eta bere longain hori harekin, zeinak deabru batzuk baitzituen aitzin gibelean josirik, sugar gorrien artean! Eta zeinen gaitz eta penos sentitu nintzen!
|
|
|
|
Zer
ez nuen ikusi, eta zer ez ikasi, jaun André, ikuskizun ikaragarri hartan! Izan ere, kantuen eta lantuen mundu honetan maizago ukitzen gaitu, maleruski, lantuak kantuak baino... eta ukitzen gaitu, halaber, batzuetan, izurriak.
|
|
|
|
Zer
egin nezakeen nik, baldin ama apez harekin itsuturik bazegoen?
|
|
|
—Zer arraio nahi duzue?
|
Zer
egiten duzue ene lurretan? —galdegin zien osabak, koleratsu, herritarrenganik borzpasei urratsetarat paratzen zela.
|
|
|
—Baina, erradazu, zerk ekarri zaitu honat?
|
Zer
moduz dago Joanikot...?
|
|
|
|
Zer
ez zioat nik Maddaleni zor! Gibela beha paratzen nauk, eta Inkisizionearen gartzela sekeretuetan egin nuen egonaldia oroitzen diat:
|
|
|
izan ere, noiz eta Mignoni gibeleko ile xerloak jaso eta okzipuzio ile gabean eman bainion musu, dar dar batek hartu zuen hura, eta bertze dar dar batek ni, eta hala eta halatan sentitu ginen biak loturik dar dar haietan, harik eta biok gerritik beheiti erantzi ginen arte, eta...
|
Zer
kontatuko dizut nik, handik harat, zuk ez dakizunik, jaun André?
|
|
|
nitaz ahalik eta gorakien mintzatzea, aisekiago eta errazkiago engaina eta atrapa ahal izan nintzan; bere buruaz ari zelarik, berriz, ez zitzaidan imajinazino eskasagokoa iduritu, haren kontakizuna lekuko.
|
Zer
kontatu zidan, bada. Kontatu zidan ezen denbora batez Parisko emazteki printzipal baten ohorezko dama izan zela, harik eta haren etxetik jalgi behar izan zuen arte, emazteak egun batean senarrarekin harrapatu zuelako bertze zeregin horietan, eta mehatxatu zuelako eta behartu, haren ondorez, labana luze bat eskuan, Paristik joaiterat, bertze mundurat berant gabe joan nahi ez bazuen bederen; eta nik, nola bainintzen hartan hasi berria, guztia sinetsi nion.
|
|
|
Zapatak ez nizkion ikusi, baina lepoa eginen nukeen horiek ere bat heldu zirela.
|
Zer
aldarte zekarren asmatu nahirik, buru guztia bolante gainetik atera nuen: serio heldu zen, kezka antzean beharbada, baina haserre mikorik gabe.
|
|
|
Urtebete ere iragan gabe, Kristinak izena eman zuen" Katsugen undo" izeneko zerbaiti buruzko ikastaroan.
|
Zer
deabru zen ere ez nion galdegin.
|
|
|
"
|
Zer
nahi duzue, bada. Jokoa horrelakoa duk!".
|
|
|
—Ez duzu berriz ere herrian laketuko horrelako itxuran.
|
Zer
dio izeba Gloriak zure janzkeraz?
|
|
|
—Berba lapiko halakoa.
|
Zer
gehiago erran zian nitaz?
|
|
|
—Zertan ari da Ximurra, bat batean hain gaztetua?
|
Zer
saltsatan sartu da?
|
|
|
Eta" Hilezkorren..." ez dakit zer?
|
Zer
dakizu zuk" Hilezkorrez". Zertan aritzen zarete...?
|
|
|
Kristinarekin ez bezala, ordu laurden baino gehiago nuen, eta hala ere ez nintzen xehetasunetan luzatu.
|
Zer
agertu eta zer gorde aldez aurretik neurtua nuen burutik buru. Bi egun lehenago Ttipiren bulegokoak nola hartu zituen kontuan hartuta, goganbehartuta nengoen, berriak entzunda, orduan bezain sinesgaitz agertuko ez ote zen Potzolo.
|
|
|
—Redio, Edu...
|
Zer
dugu?
|
|
|
—Memeloa!
|
Zer
dakizu zuk adiskidetasunaz edo berotasunaz!
|
|
|
—Hara, ahantzia ninduan hire lanbidearen beharkizun sakratuez.
|
Zer
sailetan paratu haute orain, telebistetako programazioan ala nekrologiketan. Sukaldaritzako kritika ere egin gabea izanen haiz oraindik...
|
|
|
—Eta sabela?
|
Zer
diok nire sabelaz. Gantz apurrik ere ez.
|
|
|
Ez nian inoiz amestuko horren bihozberak zinetenik!
|
Zer
duzue gogoan niretako: artxibora bidali, paper eta argazki zaharren hautsa harrotzera, edo, bertzerik gabe, ostiko bat potroetan eta karrikara, egindako zerbitzuen esker onez?
|
|
|
Autotik atera aitzin, frogatu nuen karteran bi kondoiak neuzkala beti, baikortasun ukaldi batek jota laguna erantsi bainion joan den aspaldiko denboran toki guztietara aldean eramaten nuen ale bakarrari.
|
Zer
mila deabru, 197 egun neramazkien larru miserian!
|
|
|
Bada, ordaina salgai mota berean nahi diat, berria berri truk.
|
Zer
duk gaur nire tripontziarendako? —ordenagailuaren pantailaren ipurdia ferekatu zuen berriz, ia ia likitsa gertatu zitzaidan keinu batean.
|
|
|
Eta andrearen negarrak aski ez, eta seme alabak ere oihu batean, intzirika eta elkar joka, komunera nahi zutela, egarri zirela, gose...
|
Zer
dakita nik! Inoiz infernura bidaiatzen banaiz, ez naitek ezustean harrapatuko.
|