|
2000
|
|
|
Hitzaurrea egiten dion Txema Larreak berak Ni ez naiz hemengoari buruzko aipamena argitaratu zuen Pamiela aldizkarian (1985, 9.zb. 10 or.) Eta bertan aurki genezake" jalgibiderik ez
|
duen
munduko laberintoa" ri buruzko ohar interesgarria: " Laberintoa aspaldixe dugu Joseba baitan.
|
|
2001
|
|
|
Bertan, egoera diglosikoaren salaketarekin batera, hezketa zapaltzailea eta Donostiako giro turistiko kirtena azaltzeaz gain, militante baten ihes ikaragarria kontatzen zaigu. Eta horren guztiaren gainetik, ingelesezko eta frantsesezko kantek, bizi
|
dugun
munduaren basakeria oroitarazten badigute ere, iheslearen heriotza (sakrifizio gisara kontsideratua) egunerokotasunaren errealitate izugarrian ezabatzen da. Azken batean, nobela bukatzen duen J. Prévert en poemaren paragrafoak(" It turns the earth...") bizitzaren krudelkeria gogorarazten digu eta gainditzen gaituen errealitatean murgildurik gaudela iradokitzen.
|
|
|
Baina aipamena testuinguru garrantzitsu batean agertzen zaigu. Lainoak, ispiluak bezala, oztopo eta mugak jartzen dizkio idazleari nahi
|
duen
mundura heltzeko, desiatzen duen portuko kaira inguratzeko:
|
|
|
Beste alde batetik, paradoxak preso denaren bihotza indartu egiten du, hitz joko bat da poematan, errealitateari buelta emateko. Baina, zorionez edo zoritxarrez, paradoxak ez
|
du
mundua aldatzen, paradoxak gauzak diren moduan uzten ditu. Inork, gorago aipaturiko poemari aipamen egitearren, ez du uste kartzelan geratzen diren funtzionarioak presoek barnean sarturik geratzen direla kartzelan.
|
|
|
" Hautsi da anphora" aldarrikatzen duen poetak ez du ikusten mundu batua, errealitate hierarkizatu eta ongi moldatua. Ez da soilik errealitatea zatikatua dagoela, bada, neurri berean, zientziak (fisikak) ez
|
duela
mundua azaltzeko teoria unibertsalik, metafisikak indarrik ez duen munduan bizi garela. Eta zatiak agintzen du ziurtasunik ez orekarik ezagutzen ez duen mundu honetan.
|
|
|
" Barruan
|
dugun
mundua ez da kabitzen barruan gaituen gelan" (GP, 42)
|
|
2002
|
|
|
Azken hamarkadetako euskal eleberrigintzan hedatu den beste tipologia bat mota guztietako errealismoak bere egiten dituen nobelagintzarena da. Errealismoa, ez noski, XIX. mendean egiten zenaren antzera, aurrerapenean eta arrazionalismoan sinesten duen mundu ulergarria islatzeko, baizik eta aurpegi anitz
|
dituen
mundu aldakorra kontatzen saiatzeko. Nobela garaikidearen aldaketa eta berrikuntza formalak bereganatuz, edo beste adierazpide artistiko batzuen ekarriak bere eginez (batez ere, zinemarenak), errealismo literarioak aurpegi asko izan ditu XX. mendeko egileen lanetan:
|
|
|
Narratzaile bakoitzak antzinako ahots baten, naturaren ahotsaren, deiari erantzuten dio eta nork bere ikuspuntutik kontatzen ditu urtaroen zikloan jazotzen diren gertakariak. Atxagak, maisutasun handiz eta ahots desberdinen erabilera horren bidez, narratzaile bakoitzak
|
duen
mundu ikuspegia mamitu eta irakurlea Obabako mundu fantasiazkoan sartzea lortzen du. Atxagarentzat, erreala eta ez erreala bereizi gabe idatzi eta irakurtzen den eleberria da eleberri fantastikoa.
|
|
|
Azken finean, liburuaren bi parteak bakardadearen eta halabeharraren inguruan egituratuak dira, eta aberastasun polifoniko ohigabea
|
duen
mundu literarioa erakusten digute; eta mundu horrek, erregistro estilistiko anitz bere eginez (Obabako biztanleen ahozko erregistroa dela, bigarren parteko narratzaile [ar] en erregistro jasoagoa dela) bizitzari eta idazteko egitateari berari buruzko gogoeta agertzen digu. Autoreak literaturaren eta bizitzaren arteko mugak hausnartzen ditu, eta gogorarazi egiten digu pertsonaia kixotesko bihurtu nahi ez badugu, arriskutsua dela fikzioetan itsu itsuan sinestea.
|
|
|
Lasagabasterren arabera (1981), eleberri mota honen ezaugarri nagusiak honako hauek lirateke: landa giroan kokatutako zenbait pertsonaiaren bizitzaren narrazioa egiten da, langileria ez da ia inoiz agertzen, eta, oro har, gatazka gutxi eta munta eskasekoak
|
dituen
mundu bat islatzen dute. Azken finean tesi eleberria da, hiru ardatzen inguruan taxutua fedea, abertzaletasuna eta euskalduntasuna eta narratzaile ahalguztidun batek zuzendua eta kontatua.
|
|
2003
|
|
|
Badakit, bigarrenez hil gura nozu. Hau da
|
zuen
mundutik ekarri dozuen jolasaren zati bat. Hala nire ama bankuko gizon ospetsu horren maitalea dalako aukeratu nozu?
|
|
|
Ez zeukan horretarako ohitura handirik, baina gorputzaren atal guztiak hesi guztietatik at mugitzeak benetan ondo sentiarazten zuen. Zergatik ez ote
|
zuen
mundu guztiak hala egiten. Gero, neskatilei begira, hausnar jarri zen.
|
|
2005
|
|
|
Munduan kontsumitzen denaren %60 Europa eta Ameriketako Estatu Batuetan dauden munduko jendeen %12ak egiten du. Hego Asia eta Afrikan dauden %35entzat, %3, 2 baizik ez da64 Berriki entzuna dut Sabin Intxaurraga erraten gure heina
|
balu
mundu osoak, bi lur eta erdi litezkeela deneri hein horren emateko. Eta guk beti gehiago behar!
|
|
|
Auzo ziren bi apezpikuk horrelako ikusmolde diferenteak izatea ez zen eskandalagarri garai haietan. Gaur egun unanimitatea nahi
|
genuke
mundu osoan, Laponiako eskimoetarik, Patagoniako indioetara, Txinako intelektualetarik eta Aljeriako kabiletarik pasatuz. Denak aho batez mintzatu, denek berdin egin, denak berdin ari.
|
|
2007
|
|
|
Larogeita bost urte ez
|
ditut
munduan alperrik pasatu, eunero zerbait lana eiteko beti egin zait agertu.
|
|
2009
|
|
|
Hemen batutakoak, batzuei, heldu eta adinekooi, ezagutu duzuen lehenagoko bizimodua, eta gaztetako oroitzapenak ekarriko dizkizue gogora. Gazteoi, ostera, ia guztiz ezezaguna
|
duzuen
mundu aberatsa erakutsiko dizue. Baduzue bada, zer ikasi, eta geroan zer irakatsi ere.
|
|
|
Gizakiaren garapen aroaren arabera, ume, heldua edo zaharra denean, zeregin ezberdina betetzen duten arren. Umezaroan jokoa betetasuna da, denborarik behinena betetzen du; esperimentazioa, garapena, ikasketa, sinbolizazioa eta inguruan
|
duen
munduaren antzezpena da. Helduarentzat, ostera, beharretik askatzeko modua.
|
|
2013
|
|
|
Salbamendurako eta bizi ahal izateko zergatia erlijioan aurkitu zuten, euren identitatearen gakoa eta laguntza sozial eta psikikoa zen. Izan ere, eliza katolikoak, historiaren ikuspegi teleologikoa erakusten zienez, bizia, kultura eta inguruan
|
zuten
mundua ulertzeko erreferentzia markoa eskaintzen zien. Zapiraindarrek ezagutu zuten erlijioak indarra zuela (Ott 1993:
|
|
2017
|
|
|
Bi mundu ikuskera dauzkagu, beraz, bi interpretazio. Batetik," basoak" sorturikoa, naturaren lege fisikoen gaineko ezjakintasun xaloak eraginda, ezkutuko indar magikoen esku hartzea ziurtzat jota argitu nahi
|
dituena
munduko fenomenoak, sineskeria besarkatuz, istorio irrealak asmatuz, azalpen irrazionalak eskainiz, mitoa eratuz, hitz batean esanda. Bestetik," kulturak" erdietsitakoa, arrazoimenaren gaitasun kognitibo zoliak behin egiaztatuta, errealitatearen oinarrian dauden hatsarre aldaezinak azalera ekartzeari ekin diona, ezagutza objektiboa lortuz, errealaren eremua argituz, arroizko argudioak harilkatuz, logos a koroatuz, alegia.
|
|
|
Hitz batean esanda, ez dago kontzientzia postmoderno pururik, ezin gara postmodernotasun hutsean bizi. Daukaguna munduari buruzko interpretazioak dira, lengoaiaz, kontzeptuez eta abstrakzioez eginiko errealitate irudikapenak, sekula ere ez
|
dutenak
mundua den bezala jasoko. Halere, errealitate irudikapenok eraldatu egin daitezke, edo Jean Laplanche psikoanalista frantziarrak esan bezala," interpretazio" hobeak lor ditzakegu.22 Ideia hori modernotzat jo daiteke, modernitateak telos edo helmuga batera garamatzan hobekuntza prozesu historikoan sinesten baitu.
|
|
|
Zentzu horretan, literatura modernista eta postmodernistaren arteko funtsezko aldea errealitatearen zerizan ez esentziala ukatzean edo onartzean datzala esan daiteke. Oinarrian
|
duen
mundu ikuskera modernoari jarraiki, modernismo literarioak esentziak aurkitu nahi ditu errealitatean, azken honen gainean eredu ideal bat proiektatzen duelarik. Horrela, errealitatea itxita suertatzen da, proiekzio horren barruan tokirik ez duenari ezikusia egiten zaiolarik.
|
|
|
Olaziregik ere Atxagaren antiesentzialismoarekin lotzen du egitura hori: " [e] sentziatan eta egia orokorretan sinesten ez
|
duen
mundu honek sorketa (eta irakurketa) literarioa modu ludikoan aurkezten digu." Ibid., 71 or.
|
|
|
Hasteko, gogora dezagun zerk akuilatu zuen Atxaga Camilo Lizardi zein" basoko" deitu ohi diren gainontzeko ipuinak Obabakoak eko lehen zatia osatzen dutenak, ezaguna denez idaztera. Atxagak desagertzen ikusiak
|
ditu
mundu bat eta berorrekin loturiko mundu ikuskera, bere haurtzarokoak, hain zuzen ere. Hark berak esana da ipuinok desagertze horren aurka egindako lana direla, joandako munduaren eta mundu ikuskeraren testigantza emateko ahalegina:
|
|
|
arrazoia/ ezagutza eta helburu historikoa edo telos a. Modernitatearen proiektuaren ardatz eta gidaria arrazoia da, zeinak ilunpeak argitu behar
|
dituen
munduaren barne logika pixkanaka azaleratuz, guztizko argitasun edo ezagutza absolutuaren helmuga telos a erdietsi arte. Alabaina, modernitatearen proiektua ziurtzat jotako hatsarre dudagarri batean oinarritzen da, alegia, munduaren barne logika giza arrazoimenak deszifra dezakeen kode batean idatzita dagoela, bata besteari doitasun osoz egokitzen zaizkiolarik.
|
|
2018
|
|
|
Hegaza askatasuna zenez gero egin zuen beretzat, hego astin aske ibiliko zela Katinka hegaldan gora goraka lau haizetara mundu berriak edireiten, eta gizakiak sekula ukituko ez
|
dituen
munduetara joango zela, eta amarena baino beste inorena ez zela izango umea.
|
|
|
Zorabiotik jaitsirik, suaren ondoan topatu zuenean bere burua etzanda, berak igarri gabe gaua heldu zela konturatu zen. Zutituz, suak eta txingarrak ikusi zituen ingurumarietan, han hemen, argi hori gorrixka berogarri bezain zirikatzaileek haragizko desio guztiak suspertuz, sutan jarririk
|
zutela
mundu guztia. Akelarrea zirudien.
|
|
2019
|
|
|
Esan gabe doa Saizarbitoria ere lan horretan ibili zela buru belarri. Euskaraz idazten hastea garaiko euskal literaturaren txirotasuna ikusirik harturiko erabakia izan zen, alde batetik euskaltzaletasunak eta bestetik berak bizi
|
zuen
mundu errealitatea euskaraz islatua ikusteko behar horrek bultzatu baitzuen idaztera.
|
|
|
Gai honen harira, zehaztu egin behar da ordea, XIX. mendeko eta XX. mendekoaren arteko alde nabarmena. Olaziregik darabiltzan hitzez baliatuz azaltzeko, azken hamarkadetako euskal eleberrigintzan hedatu den errealismo tipologia" mota guztietako errealismoak bere egiten dituen nobelagintzarena da"," aurpegi anitz
|
dituen
mundu aldakorra kontatzen saiatzeko" (2002: 128) balio duen errealismoa, eta ez aurrerapenean edota arrazionalismoan sinesten zuen XIX. mendekoa bezalakoa.
|
|
2021
|
|
|
" Nik beti begiratzen dudana da ikaslearen pertzepzioa zein den; aldaketa sasoi horretan ze espero
|
duen
munduaz, ze espero duen helduaz. Eta nik uste dut hor traizio batekin topo egiten duela:
|