|
2000
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura
|
zuen
munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
Bigarrena, uste
|
dut
munduaren ikusmolde russelldarra ezin dela ekonomia printzipioaren ikuspuntutik sostengatu. Guztiz ados gaude Ockhamen labanarekin —" entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" printzipio zaharrarekin—, erreal gisa onartzen baditugu ez bakarrik orain esperientziatzen ditugun objektu baten ezaugarriak, baita ezaugarri posible ororen multzo infinituarenak ere.112
|
|
|
Tesi honek enpirista asko idealismorantz eraman arren —hautematen
|
dugun
mundu materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez.
|
|
|
(Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan. Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori
|
dudanean
munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera.
|
|
|
Adibidez, nondik jaio zen Tractatus a (hau, da zientzia eta logikatik) eta nora joan zen (hau da, etika eta estetikara, hots, mistikara). Vienako kulturarekin batera ulertzen da Tractatus aren helburu hori, eta zergatik hasi behar
|
zuen
mundua (eta bere hizkuntza razionala) aztertzen, geroago subjektu transzendental batean bukatzeko, etikaren bila. Hor datza Wittgensteinen originaltasuna.
|
|
2001
|
|
|
Platon pentsalari fundamentalista da, hau da, badenaren atzetik berau ahalbidetzen duen eta izateaz gain den bezalakoa izatea ahalbidetzen duen hori bilatzen du. Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi
|
dugun
mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu.
|
|
|
Honek guk ezagutzen dugun mundua askotariko errealitateen (jainko, astro, lur, arrain, lehorreko animalia, hegazti, gizaki) aniztasuna dela esaten digu, eta errealitate hauek elkarren artean korrelazioan jartzen direla, guztien artean multzo harmoniatsu eta eder bat osatuz. Eta korrelazio hau beharrezkoa ere bada, errealitate hauetako edozein aldaraziko bagenu ezaguna
|
dugun
mundua baino okerragoa lortuko genuke eta. Honela, beharrezkoa da mundua den bezalakoa izatea, ezberdintasunek osaturiko ordena bat.
|
|
|
Batetik, pentsalari edo gizakiek asmatu ez duten muin jakin bat, itxuragabea, mugagabea, sortzailea, etengabe irakiten egonik bere baitatik errealitate berriak sortuz gainezka egiteko joera duena; mugagabea da, bai handirantz (infiniturantz) bai txikirantz (infinitesimorantz). Baina honek, beste gabe, ez
|
du
mundua den gisakoa azaltzen, ezin izango baititugu udareondo eta sagarrondo bat bereiztu, gizon eta emakumea ezberdindu, edo hegaztia eta narrastia. Izan ere (eta bigarrenik), kosmosean errealitate mota ezberdinen arteko desberdintze argia dago.
|
|
2003
|
|
|
Ez da hemen erlijio gaietan azalpen sakonagorik eman behar; premiazkoa
|
du
munduko politikari dagozkionetan iragaitea, horrela liburu honetan azaldu beharrekoak bilatzeko.
|
|
2004
|
|
|
Horregatik, hemen, Jainkoaren eginbeharra izango da Ni pentsatzailea, ideiak dituena, oraindik bere barrukotasunetik irten ezin duena, kanpoko munduarekin uztartzea, eta ideien euskarria dela ez ezik, baita euren artean ordena, hierarkizazioa, badagoela erakustea ere. Izan ere, ezin
|
dugu
mundua elkarren artean jarraipen bat ez duten sentipen pila baten bidez ezagutu; baina, era berean, ezin dugu bera ordenarik eta elkarren arteko loturarik eta hierarkiarik gabeko ideien bidez ezagutu, hiri bat argazki bilduma desordenatu baten bidez ezagutu ezin dugun legetxe. Argazki bildumarekin, bera albait eta osoena izanda ere, inpresioak egon daitezke hiri baten urbanismoaz, inguru geografikoaz, koloretasunaz, biztanleen taxuaz, janzkeraz, baina inpresio hutsa izango da, ez da ezagupenik egongo hor eta gutxiago egon daiteke horrela ezeren ezagupen zientifikorik.
|
|
|
Ezin
|
ditut
munduko gertakizunak nire borondatearen arabera orientatu, guztiz ezindua naiz horretan, ordea.
|
|
|
Jainko batean sinesteak esan nahi
|
du
munduko gertakariekin nahikoa ez dela.
|
|
2005
|
|
|
Bere testutan, era batera edo bestera, maiz aurkitzen dugu ideia hau eta, garrantzitsua delako, bere hainbat formulazio eskainiko ditugu jarraian adibide moduan: ...za erdian dagoen mundu bat da, kanpoan ageri denaren eta guregan ekiten duenaren erdian kokatzen dena" 89;" munduaren eta gizakiaren arteko kontaktua deskarga elektriko bat bezalakoa da, nondik hizkuntza ateratzen den" 90;" hizkuntza bigarren mundu bat bezala irudikatzen dugu, alegia, gizakiak bere baitatik eta egiazko mundutik jasotzen dituen inpresioetatik abiatuz objektibotu
|
duen
mundu bat bezala" 91; eta" hizkuntza benetako mundu bat da, hau da, espirituak, bere barne lanaren indarrari esker, beraren eta objektuen tartean jartzen duen mundu bat" 92 Adibide hauek guztiak bat datoz honako hau adierazterakoan: hizkuntzari esker bakarrik ahal du gizakiak mundura iritsi eta munduak zerbait izan gizakiarentzat, hau da, hizkuntzak paper ordezkaezina jokatzen du, hain zuzen, gizakiaren eta munduaren artean bitartekotza egiten duelako.
|
|
|
hizkuntzari esker bakarrik ahal du gizakiak mundura iritsi eta munduak zerbait izan gizakiarentzat, hau da, hizkuntzak paper ordezkaezina jokatzen du, hain zuzen, gizakiaren eta munduaren artean bitartekotza egiten duelako. Beti ere garrantzitsua da kontuan hartzea, orokorrean, gizakiak ezin
|
duela
mundua era garbi eta neutral batean ezagutu eta, alderantziz, pertsona ezberdinek haren ikuskera ezberdinak garatzen dituztela.
|
|
|
Aitortu eta onartu beharrekoa da, aurrenik, ezinezkoa dela beste hizkuntza bat era neutral oso batez ikastea eta, egiaz, hemendik datorkiola honen irakaskuntzari zailtasunik handiena: " hizkuntza berri orori, gehiago edo gutxiago, batek edo besteak
|
duen
mundua ikusteko eta baita hizkuntza ulertzeko era propioa gainezartzen zaio" 143 Zentzu batean bederen saihestezina da hau, ze, bestelako gauzetan gertatzen den bezalaxe, gizabanako bakoitzak bere erara eskuratzen du hizkuntza arrotz bat, hau da, ez da hutsetik hasten baizik eta egoera historiko konkretu batetik. Gizakiaren ikas irakas prozesuak, orokorrean, ez dio inoiz" tabula rasa" moduko eskema bati jarraitzen eta, honen haritik, hizkuntzen jabetzea halaber gehiago da ikuspuntu jakin batetik abiatutako" espontaneitate aktibo" baten emaitza," errezeptibitate pasibo" baten ondorioa baino.
|
|
2009
|
|
|
zuen usteak baino ez dira!
|
Zuen
munduaren ikuspegia! Baina argi dago hiru filosofoek punttu nagusi batean topo edo bat egiten dutela.
|
|
|
Nietzschek esaten digu, Heideggerrek aurrerago esango digun bezala, Modernia bukatzeaz geroztik gizakia ohartu dela ja intelektuak (arrazoimenak) ez
|
duela
munduaren ordena harrapatzen (munduak ordena baldin badu). Arrazoimenak gizakiaren estruktura mentalaren arabera pentsatzen edo interpretatzen du mundua.
|
|
2011
|
|
|
Bizi naizen mundua nondik dator? Azi
|
nauen
mundua nundik. Eta nora noa ni?
|
|
|
Galdutasun eta gaur egungo" lazeria muturrekoa" (Jainkoa hil eta gero), nondik ere Daseina salbatu beharra baitago, Weimarko Errepublikarekin asoziatzen da Errektoregoko Diskurtsoan. Historiaren erabakitzailea, gizon emakumeon eta gure egitate enpirikoen haraindi, Patua ei da; orain gertatzen da herri (eta Estatu!) alemanak bere Patua daukala, eta, dirudienez, Alemaniaren Patuak izan behar
|
duela
munduarena... Izatearen filosofia subtil guztia, mozorro bat besterik ez?
|
|
2013
|
|
|
Istripu kosmiko baten poderioz, edo gizakiak berak asmatutako tresna ikaragarrien karietara, edo sortutako gaitz ezezagun baten erruz, egunen batean Lur esferikoa hauts bihurtuko balitz, dena desagertuko litzateke, alegia, garrantzitsuena desagertuko litzateke, arimak eta balioak ere desagertuko lirateke. Marraztu duzun ikuspegia da zentzurik ez
|
duen
mundu batena; mundu mekaniko, hotz, espiriturik gabekoaren irudia eman diguzu".
|
|
2016
|
|
|
258. " Erreplikatzaileak ez dira portatzen, ez
|
dute
mundua hautematen, ez dute ehizakirik harrapatzen, edo harraparietatik ihes egiten; horiek guztiak egiten dituzten bitartekoak sortzen dituzte" (308).
|
|
|
Esan gura du, alde batetik, gizon emakumea ez dela artifizialtasun hutsa: ez dela hezkuntzaren eta kulturaren emaitza soil, geure gogara ‘konbertitu’ genezakeena, eta idealismo eta utopia erlijioso edo politikoek gizakiaren naturaltasuna ezikusteak edo ‘gainditu’ ahal uste izateaketorkizun eskasa
|
dutela
mundu honetan. Erlijioak utopiak dira.
|
|
2017
|
|
|
Baina litekeena da nahasi izana. Agian begitzat
|
nituen
munduko objektu horiek ez ziren begiak, agian haizeak bakarrik astintzen zuen zuhaixka nire atzean; hitz batean esateko, agian objektu konkretu horiek ez zuten errealki adierazten begirada bat. Zertan geratzen da kasu horretan nire begiratua izatearen ziurtasuna?
|
|
|
Ildo horretatik, ezeztapena bere existentziaren baldintza
|
duten
munduko errealitateak adierazteko, Sartrek negatite terminoa asmatzen du (‘ezeztasun’ hitzarekin euskara litekeena). Horrela, ezeztasunak askotarikoak dira:
|
|
|
Hain zuzen ere, nik Bestea atzematen dut ez berak nire ekintzaz egin dezakeenaren ikuspegi garbi batekin, baizik eta beldur batekin nire posibilitate guztiak anbibalenteak balira bezala bizi dituena. Bestea nire posibilitateen heriotza isila da, eta heriotza hori bizi
|
dut
munduaren barruan ezkutatuta balego bezala. Nire posibilitatearen lotura tresnekin bi tresnen arteko lotura bezalakoa baino ez da, kanpotik antolatzen dira bata bestearekin eta ihes egiten didan jomuga bat daukate.
|
|
|
munduko lodiera osoa behar da, ni ere aldi berean Besteari presente izateko. Transzendentzia nonahikoa eta atzemanezina da, eta bitartekorik gabe nigan kokatua ni nire izate ez agerikoa naizen heinean; izatearen infinitutasunak bereizten du nigandik, bere distantziak eta tresnak
|
dituen
mundu batera jaurtitzen nauen heinean: horrelakoxea da Bestearen begirada lehenik begirada modura bizi dudanean.
|
|
2022
|
|
|
Eta hala egiten du, hain justu, fidatzen delako zelatatua, konputatua, kontrolatua izan ezin duen eta jarraitua bakarrik izan daitekeen horretan. Pentsamenduaren kontzepzio terapeutiko batetik harago, Nietzscheri jarraituz Foucaultek proposatzen zuenez, uste
|
dut
mundua birsortzeko gai den pentsamendua garatzeko beharra dugula. Filosofia amaitu gabea ahitutako planeta batean:
|
|
|
Ertz zehaztugabe horietan, agertzen dena ez da zalantzaren amildegia, sailkaezina denaren aberastasuna baizik. Hor, mundua ez da ahitzen; izatekotan, taxutu egiten da mugak eta datorkion kolapsoa ageri agerian
|
dituen
mundua. Modernitate mendebaldarrak sortu zuen mundu hori bere zibilizazio proiektuaren antz eta irudira, espantsionismo material eta kontzeptualaren bidez. Filosofia amaitu gabearen lehen irakaspena hau da:
|
|
|
Hori da kapitalismo globalizatuaren eta litekeenaren kartzelen dinamika: lan egin, ekoitzi eta kontsumitu, alternatibarik ez
|
duen
munduan. Infinitua bere baitara bildu zen eta, azkar batean, globalizazio zoriontsuaren alde iluna bere itzala zabaltzen hasi.
|
|
|
Modernitatearen ideia eurozentrikoaren deskolonizazio hori are muturrerago eramanez, Achille Mbembe filosofo afrikarrak modernitatearen izaera amaitu gabea eta osatugabea defendatzen du, aintzat hartuta kolonizazioa, nagusiki, ezinezko komunitatearen espektakulua izan dela. Elkarbizitzarako mundu ordena bat proposatzerakoan porrot egin du, eta Europak, orain, lekualdatuta," aldi berean sortu ere egin behar
|
dugun
mundu osoaren oinordeko" 21 izateko kokagunean jarri gaitu. Horretatik etorri da" pentsamendu mundu" bat garatzeko beharra, errepresentazioen unibertsalizazio berri bat, modernitate mendebaldar kolonialaren alternatiba.
|