|
2000
|
|
|
Hain dira krispatuak ez dutela besteen bizia errespetatzen. Ezin naiteke bat etorri giza eskubideak errespetatzen ez
|
dituen
mundu batetik datorren ekimen batekin. Pertsonarekiko oinarrizko errespetuak kontuan ez hartzeak baliogabe tzen du mundu horrengandik etor daitekeen edozein ekimen.
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen
|
dituen
mundua nola ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa:
|
|
2001
|
|
|
Poesia, hitz batez esanda. Poesia, izan ere, mundu guztiak gurera ekartzen
|
dituen
mundua baita; fantasia errealitate bihurtzen du.
|
|
|
Nazioarteko Moneta Fondoaren (NMF) eta Munduko Bankuaren (MB) aurka urrian Pragan izandako mobilizazioko irudiak gogoan ditugu oraindik. Beren jarduera eta jokabide neoliberalekin pobreak egunetik egunera pobreagoak eta aberatsak aberatsagoak bihurtzen
|
dituen
munduko globalizazio ekonomikoaren ordezkari eta eragile diren erakundeok urteko batzarra egiten ari ziren hiriburu horretan. Erakunde horiek Iparraren eta Hegoaren arteko harremanen adierazgarri ere badira.
|
|
|
adierazteko gai ez den eleberri errealistari, eredu literario berri batzukkontrajarri dizkiete autonomiaren belaunkideek17 Eleberriari eusten diotenidazleek neorruralista deitu zaion azpigeneroa sortu dute, zeina erdi historizistaerdi mitikoa suertatu den, eta gainerakoek ipuinerantz jo dute, bestelako adierazpideen bila. Maiz idazle berak bi norabide berri hauek aldizka edo aldi bereanesperimentatu ditu (Obabakoak da, apika, esperimentazio hauek laburbiltzen etasintetizatzen
|
dituen
mundua). Artikulu honen hasieran iradoki dugunez, 90ekohamarkadako euskal literatur esparruan, estetika errealistak, eta inoiz bainogehiago eleberriaren bidez?
|
|
2002
|
|
|
Porto Alegrek bigarren eta azken aldiz hartu du globalizazio neoliberalaren kontrako Munduko Foro Soziala (MFS). Han definitu zen zer bertsio berri izango duen MFS honek 2003 urterako eta zein herrialdetan egingo den planeta osoko hamarka mila lagun mugitzen
|
dituen
mundu mailako biltzar erraldoi hau. Baina nola izan zen Foro honen sorrera eta nola joan da garatuz?
|
|
|
Azken hamarkadetako euskal eleberrigintzan hedatu den beste tipologia bat mota guztietako errealismoak bere egiten dituen nobelagintzarena da. Errealismoa, ez noski, XIX. mendean egiten zenaren antzera, aurrerapenean eta arrazionalismoan sinesten duen mundu ulergarria islatzeko, baizik eta aurpegi anitz
|
dituen
mundu aldakorra kontatzen saiatzeko. Nobela garaikidearen aldaketa eta berrikuntza formalak bereganatuz, edo beste adierazpide artistiko batzuen ekarriak bere eginez (batez ere, zinemarenak), errealismo literarioak aurpegi asko izan ditu XX. mendeko egileen lanetan:
|
|
|
Lasagabasterren arabera (1981), eleberri mota honen ezaugarri nagusiak honako hauek lirateke: landa giroan kokatutako zenbait pertsonaiaren bizitzaren narrazioa egiten da, langileria ez da ia inoiz agertzen, eta, oro har, gatazka gutxi eta munta eskasekoak
|
dituen
mundu bat islatzen dute. Azken finean tesi eleberria da, hiru ardatzen inguruan taxutua fedea, abertzaletasuna eta euskalduntasuna eta narratzaile ahalguztidun batek zuzendua eta kontatua.
|
|
|
Eta, nire ustez, ghettoaren aldekopolitika da zubi hori ezerezean gelditzeko arriskurik handiena dakarrena.Hemen ere, irakasle elebidunengan oinarritutako unibertsitatearen garapenaren esfortzua izan daiteke euskal unibertsitatearen sorkuntza abia dezakeena. Gainera, hizkuntza asko
|
dituen
mundu globalizatu batean, irakaskuntzak gero eta askotarikoagoa izan behar du hizkuntzaz, oinarrian dagoen izaera iraunkorra edukiko lukeen bertako hizkuntza ezarriz eta nazioarteko zenbait hizkuntza ere erabiliz.
|
|
|
Arrazionaltasun ekonomikoak baldintzatu
|
dituen
mundua ikusteko bi eredu nagusiak kritikatuko ditu, hau da, sozialismo zientifikoa eta ekoizpenerako eredu kapitalista. Lehenengoa gaindituta egonik, azken horri aurre egitea da gaur egungo erronka nagusia.
|
|
|
Beste bi eremu basatik zientzialariak harritu zituzten beren aberastasun biologiko handiagatik. Lehenik eta behin, Miombo Mopane eskualdea, Afrikako hegoaldeko zenbait herrialdetako basoak eta belardiak estaltzen dituena, eta ugaztun, narrasti eta hegazti gehien
|
dituen
munduko bigarren eskualdea. Eta, gero, Mexikoko iparraldeko eta Estatu Batuetako hego mendebaldeko basamortuek osatzen dute, oso aberatsak baitira landareetan eta, batez ere, kaktus espezieetan.
|
|
2003
|
|
|
Ohartzeko da, Erromak onartu
|
dituen
munduko liturgien artean aurkitzen direla ingelesa, portugesa, espainola, frantsesa eta Europako hizkuntza gehienak, baina Asiako, Afrikako edo Ameriketako zenbait mila hizkuntzetarik biziki guti.
|
|
|
Ezaugarri horiek
|
dituen
munduko hirugarren ontzia da
|
|
|
“Montagnierren arabera, ikerketarako eta prebentzio kanpainetarako garatutako munduaren konpromiso ekonomiko handiagoa behar da”. Montagnierrek bere hitzaldian azaldu zuenez, gaur egungo zibilizazioaren bizi baldintzek, kutsadura indize handiak jasaten
|
dituen
mundu superpopulatu batek, birus berriak sortzen laguntzen dute, hala nola Asiako pneumonia epidemia deslotu duena. Gaur egungo ingurumen baldintzek “baita hirietako gerrikoetan higienerik ezak ere” gizakien immunitate sistema ahultzen laguntzen dute, eta sistema hori arduratzen da gaixotasunetatik babesteko defentsak sortzeaz.
|
|
|
Liburua aurkezteko mahai inguruan azaldu zenez, zahartzea, arazo bat baino gehiago, mundu mailako fenomenoa da, Espainiarentzat garrantzi berezia duena. Gaur egun, gure herrialdea da biztanle zaharturik gehien
|
dituen
munduko zazpigarren herrialdea. Are gehiago, Liburu Berdearen aurreikuspenen arabera, 2050ean, demografiaren bilakaera aldatzen ez bada, Espainia izango da munduko herrialderik zaharrena.
|
|
|
Gizakia da ororen neurria, eta ezerk ez du gizakia neurtzen, gizakiak berak ez bada: bere ustezko egiak, gertakariak, bere usteak, faltseriak eta eratzen
|
dituen
munduaren kontzeptu mapak. Egia da gauza asko sinestaraztera eramaten gaituztela, horien artean egia hor nonbait —kanpoan— dagoela aurkitzeke, XXI. mende honetan oraindik aurkitu eta justifikatu ez diren gauzak badaudela sinesten baitugu.
|
|
2004
|
|
|
Ez da gisa horretako asmo ameslaria gertatzen den lehen aldia. Lehenago ere izan ziren saiakerak, GKE eta alderdi politiko sozialdemokrata batzuen bitartez, benetako borroka antikapitalista hutsaltzeko eta kapitalistak beldurtzen
|
dituen
munduko dinamika solidario berri hori apurtzeko. Porto Alegrekoaren ondorengo foro sozialen akatsak eta limitazioak gorabehera, haien filosofia guztiz bateraezina da Davosekoak eta antzeko beste foro batzuek bultzatzen dutenarekin.
|
|
|
Jabetza intelektuala arriskuan egon daiteke eta horrekin batera baita gizartearen sorkuntzarako gaitasuna eta ezagutza bera ere. Baina norbanakoaren pribatutasun eskubidea ere kolokan egon daiteke eta guztion artean neurria hartzen ez badiogu, Pedro de las Heras Quiros eta Jesus M. Gonzalez Barahonak, software librearen inguruan dabiltzan bi autorek, artikulu batean 2010 urterako aurreikusten duten etorkizuna datorkigu gainera, munduko aparailu bakoitzak erreproduzitzen dituen soinu eta irudiak kontrolatuko
|
dituen
mundua, hain zuzen ere.
|
|
|
Geroz eta balentria gutxiago
|
dituen
mundu honetan, albiste muin sekula izan ez ditugun arren, heroi diren zaindari familiak ezagutu ditut hemen.
|
|
|
eta, bihar eguzkia aterako da? usteak
|
dituen
mundu errakitikoa baldin badugu, hemen ez dainkontsistentziarik sortzen, baina argi dago ez dela nahikoa bi uste horiek justifikatu ahalizateko. Beraz, usteek erlazionatu egin behar dute elkarrekin, sistema edo taldea ez dadinizan soilik metaketa; usteen arteko inferentzia antzeko zerbaiten bttartez elkarrekin erlazionatu behar dute.
|
|
|
Neska txinatar gehien hartzen
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da Espainia
|
|
|
Orain arte, ezinezkoa zen erabat birziklatzea, haren osagaiak eta sortzen duen kutsadura inpaktua zirela eta. Tetrabrickak birziklatzen
|
dituen
munduko lehen instalazioa eraikitzea da asmoa kokapenik gabe, eta 2005eko udaberrian hastea aurreikusten da. Plastikoen berreskurapena eta energiaren baterako sorkuntza ere aintzat hartzen dituen ekimen berritzailea Valoración Integral de Envases S.L. sozietateak sustatzen du, zehazki, hiru bazkidek, Cases familia valentziarrak patentearen jabea, Energroup ek eta kudeaketa sozietate batek.
|
|
2005
|
|
|
4.25 irudia. Zazpi plaka nagusiak eta eskala txikiagoko 5 plaka, plaken arteko muga motak eta plaken arteko abiadura erlatiboak (cm/ u) erakusten
|
dituen
munduko mapa (Mercator proiekzioan). (McKenzie eta Richter, 1976).
|
|
|
12.2 irudia. Adin ezberdinetako gerriko ofiolitikoak erakusten
|
dituen
munduko mapa. (Gass, 1982).
|
|
|
4.3 irudia. Ozeanoetako egitura geologiko esanguratsuenak (ozeano gandorrak, faila transformatzaileak, ozeano plataformak, gandor aseismikoak eta uharte arkuak zein arku bolkaniko kontinentalak) erakusten
|
dituen
munduko mapa. (Uyeda, 1978; Bally, 1980).
|
|
2006
|
|
|
Txina substantzia poluitzaileak isurtzen
|
dituen
munduko lehen herrialdea izan zen 2005ean, atmosferara 25,49 milioi tona sufre dioxido isurtzean, 2000n baino %27 gehiago. Horietatik 21,6 milioi tona industria produkzioan sortu ziren, eta 3,89 milioi, etxe arloan.
|
|
2007
|
|
|
Espainiak biosferako bi erreserba berri lortu ditu, eta naturgune babestu horietako gehien
|
dituen
munduko bigarrena da.
|
|
|
Hala, Biosferaren Erreserben Munduko Sareak 598 erreserba ditu 117 herrialdetan banatuta. Bi kide berriei esker, Espainiak 42 erreserba ditu orain, eta sistema horri lotutako arlo gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da. Artikulu honetan Biosferaren Erreserba berriak zerrendatzen dira eta Espainiako erreserba berriak deskribatzen dira.
|
|
|
Biosferaren erreserba berriak La Gomera eta Las Ubiñas La Mesa erreserba espainiarrez gain, hauek dira biosferaren erreserba berriak: Sheka (Etiopia), Dordoña arroa (Frantzia), La Selle (Haití), Achanakmar Amarkantak (India), Wakatobi (Indonesia), Korgalzhyn (Txina), Tehukrainea (India) Biosferako erreserba gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da Espainia (42) UNESCOk lehendik zeuden lau biosfera erreserba handitzea eta izendapen eta zonifikazio berriak ere onartu ditu, horietako bi espainiarrak (Doñana eta Sierra Nevada). Fray Jorgeren (Txile) Biosfera Erreserbaren azalera bikoiztu egin da; Iroise Itsasoko Biosfera Erreserbaren (Frantzia) azalera, berriz, 99.149 hektarearaino handitu da, eta orain “Uharteetako Biosfera erreserba eta Iroise Itsasoa” du izena.
|
|
|
Fray Jorgeren (Txile) Biosfera Erreserbaren azalera bikoiztu egin da; Iroise Itsasoko Biosfera Erreserbaren (Frantzia) azalera, berriz, 99.149 hektarearaino handitu da, eta orain “Uharteetako Biosfera erreserba eta Iroise Itsasoa” du izena. Horrelakoak dira Espainiako biosfera erreserba berriak Inkorporazio berriekin, Espainia biosfera erreserba gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da, Estatu Batuek bakarrik gainditu dutena (47). Atzetik dituzte Mexiko eta Errusia (41 erreserba, hurrenez hurren).
|
|
|
• Hesiodok ematen
|
dituen
munduaren adinen alegiak irandar sustraiak dauzka286.
|
|
2008
|
|
|
ikaragarriak hartu
|
dituen
munduan.
|
|
|
Beste mota bateko super heroiak ziren hauek, lehenago ikusi gabekoak. (OFF) Nolabait baztertuak dira, gorrotatzen
|
dituen
mundu bat babestea egin duten super heroi uzkurrak.
|
|
|
Horrek osasun nahasteen %32 eragiten du, errazago kontrolatuko baita eta sendagai faltsifikatuen ugaltzea murriztuko baitu. Horixe uste du Carlos Torme gs1eko Merkatuen Garapeneko zuzendariak, negozioetarako estandarrak garatzen eta ezartzen
|
dituen
mundu mailako erakundea baita. Mekanismo informatikoen bidez, artikuluek osasun katean egiten duten ibilbidea kontrola daiteke, eta horiei buruzko informazio azkarra lor daiteke.
|
|
|
Perun bertan, elikagaien prezio altuek Gobernua bultzatu dute gari inportazio garestiak murriztera eta herritarrak paper irinarekin ogia kontsumitzera animatzera. Txinan, patatak ekoizten
|
dituen
munduko lehen enpresa da (72 milioi tona 2007an), eta nekazaritzako adituek proposatu dute produktu hori herrialdeko nekazaritza lur gehienetako elikagai laborantza nagusi bihurtzea. Hala ere, Aita Santuaren Nazioarteko Zentroak (LHIK) eta Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) ohartarazi dute patata ekoizpenaren onurak zabaltzeko, beharrezkoa dela ereite materialaren kalitatea hobetzea, baliabide naturalen erabilera iraunkorragoa egingo duten nekazaritza sistemak izatea, eta izurriteak klima aldaketara egokitzeko ahalmen handiagoa izatea, Iraultza jasangarria Konferentziaren lau egunetan, aita santuaren eta garapenerako ikerketaren munduko agintari nagusietatik 90ek baino gehiagok hiru ekonomiak, bereziki, garapen bidean dagoen munduan tuberkulu hori sustatzeko dituzten erronkak aztertuko dituzte.
|
|
|
Gainera, kalifikazio hobeak lortzen dituzte hezkuntza akademiko hutsa jasotzen dutenek baino. Gizarte aldakorra Garai batean eskolek irakatsi dutena ez da nahikoa orainak planteatzen dituen beharretarako eta gaitasun berriak eskatzen
|
dituen
mundu interdependente batean bizitzeko, Erresuma Batuko eta Irlandako Waldorf Steiner eskoletako lehendakari eta Haurrentzako Aliantza sare globalaren zuzendari eta sortzaileetako batek, Christopher Claudelek, esan zuen. Claudi ek nabarmendu zuen ikasgeletan Darwinen eboluzioaren historia eta teoriak irakasten direla, baina ez gizartea beti aldatzen ari dela eta gizakiak modu positiboan egin behar diola aurre etengabeko aldaketa horri.
|
|
|
Hitzetik hortzera itxura berrituta dator eta aurkezle berria izango du, Amaia Uribe. Hitzetik hortzera ren ostean, bertsolaritzarekin lotuta beste saio bat izango da. «Nazioarteko dokumentalak bilduko
|
dituen
Mundua gaur saioa ere estreinatuko dugu, Aitzol Zubizarretak aurkeztuta». Ostiralero, berriz, EITB Kultura ren ondoren, Kultura Gauak izango da ikusgai.
|
|
2009
|
|
|
Idazlearen beste eleberri batzuetan bezalaxe The mark of the angel (2009) umeak dira istorioaren kontalari, eta horrek gaineratzen dio gerra garaiko mundu baten tratamenduari nolabaiteko xamurtasuna. Izan ere, gertatzen dena ulertu nahian dabiltzala, haurren pentsamenduak eta sentimenduak imitatzen saiatzen den erregistroaz baliatuz, haien begiradatik abiatuz, inguratzen
|
dituen
mundua etxe barrukoa zein kanpokoa eta orduko gizartearen egoera transmititzen zaigu. Lau narraziotan banatua, horietako bakoitza ume baten ahotsaz kontatutako diskurtsoak osatzen du; Sol, Randall, Sadie eta Kristina familia bereko lau belaunaldi, jaiotzetiko orban batek lotzen dituena.
|
|
|
hots, nazio identitate espainolaren oinarrizko osagaietan —hizkuntza, kultura, mundu soziala... — murgilduta bizi diren abertzaleak. Euskararen herriarekin oinarrizko gauzak partekatzen ez
|
dituen
mundu abertzalea. Azken buruan, euskotarren sasi askatasuna aski dutenak.
|
|
|
Baina tren automatikoak
|
dituen
munduak ez daki Frantzian otsoa izan zela behin. Gosearekin etori zen.
|
|
|
Zenbait arrazoi nagusik eusten diote pixkanakako gorakada horri: munduko energia kontsumo gero eta handiagoa, petrolioaren eta gas naturalaren merkatu ezegonkor eta garestia, erreserba propioak dituzten herrialdeentzat eskaintzen duen segurtasuna, energia nuklearra baztertzea eta energia ortodoxia energetikoak 200 urtean aurreikusten
|
dituen
mundu mailako erreserbak. Baina jende guztiak ez du uste oraindik bi mende ikatzik geratzen denik.
|
|
|
Ildo horretatik, Dubai mundu osoko arkitektoen meka bihurtu da, proiektu ugari eta harrigarriak baititu. “Dorre Dinamikoak” izan nahi du energia eolikoari esker bere instalazioak modu independentean biratzen
|
dituen
munduko lehen eraikina; “Lighthouse dorreak” asmoa du 4.000 panel fotovoltaiko eta 225 kilowatteko hiru turbina eoliko handi erabiltzeko; edo “Energiaren Dorreak”, munduko ekodorrerik altuena izan nahi baitu, energia eoliko eta eguzki sistema indartsuarekin. Era berean, Bahraingo Erresuman, “World Trade Center” dorreak eraikitzen ari dira, non haize energia ere elementu nagusia izango baita.
|
|
|
Zenbait hezkuntza programak azalduko diete herritarrei nola murriztu energia kontsumoa edo nola erabili kontagailu adimendunak. Londres ez da co2 emisioak murriztu nahi
|
dituen
munduko metropoli bakarra. Karbono gutxiko hiri bihurtzeko lasterketak ondo kokatutako hainbat lehiakide ditu.
|
|
|
Espainia jatorri gisa izan duten “phising” gertaerak (dirua lapurtzeko informazioa lortzeko web gune faltsuak) dagoeneko 140 dira, eta 440 URL helbide dituzte. Estatu Batuen, Txinaren, Brasilen eta Errusiaren atzetik, “phising” teknika erabiltzen duten posta elektronikoa, zaborra eta iruzur informatikoak igortzen
|
dituen
munduko bosgarren herrialdea da. Espainia Interneteko delinkuentziaren lehen postuetan kokatzen den arren, “.es” motako 600.000 domeinuen edo Espainiako zerbitzarien %0, 06 bakarrik daude eraso zibernetiko horietan sartuta.
|
|
|
zein da nahi dugun gizarte egitura? Dirua eta boterea aurrejartzen
|
dituen
mundu gris eta iluna, edota gizaki zein Ama lurra beste interes guztien gainetik jartzen dituen gizarte justuago eta koloretsu bat?
|
|
|
Zer da hau. Sormenezko birziklatze zentroa da hau. Artea eta birziklatzea uztartzen
|
dituen
munduko zentro bakarra da eta guretzat oso interesgarria. Fabriketako soberakinak eta hondakinak bildu eta birziklatu egiten dituzte.
|
|
|
Eta komunikazioa baldin bada, ihesa baino gehiago, bestearen bilaketa da. Literaturarekin, errealitatearen debekuak gainditu eta pertsonaren helburuak beteko
|
dituen
mundu paralelo bat sortzen saiatzen gara?.
|
|
|
Hori izan da, gainera, gizadiak historian zehar urratu duen bidea. Gaur egun 6.700 hizkuntza inguru eta sei mila milioitik gora biztanle
|
dituen
mundu honetan, hogei mila hizkuntza hitz egiten omen ziren biztanleak gaur egun baino milaka milioi batzuk gutxiago zirenean. Bilakaera horren argitan badago, beraz, munduko hizkuntza aniztasunari kezkaz erreparatzeko motiborik.
|
|
|
Mendebaldeko zibilizazio industriala (bere jite kapitalista zein sozialista erreala) gai izan da inoizko aberastasun materialik handiena ekoizteko; hanka bikoon artean inoizko alderik handienak sortuz, bide batez esanda; eta, dena esaten hasita, azken 40 urteotan gizadiaren historia guztian baino zakar gehiago sortuz (zaborra batetik, nortasun zakarrak bestetik). Ostera, zentzuaren dimentsioari dagokionez, zentro komertzialak tenplu bilakatu
|
dituen
munduan ez du ematen asetzen gaituztenik kontsumismoari loturiko prozesioek, liturgiek eta erritualek.
|
|
|
Subjektua, gizakia, erdian jartzen du eta errealitatea ulertzeko eta ezagutzeko berak eta berak bakarrik jartzen dituela baldintzak erakutsiko digu. Hots, ez dagoela bertze mundu perfektuago batetik ideiak kopiatzen
|
dituen
mundurik. Gu garela mundu mugikor eta anitz hori sailkatu eta batu eta osotu egiten dugunok.
|
|
2010
|
|
|
Aldagelako giroarena, esaterako. Kanpotik, emaitza onak direnean, dena margotzen da arrosa kolorez, baina 20 laguneko aldagelan ezinezkoa da denekin primeran eramatea inbidiak areagotu baizik egiten ez
|
dituen
mundu elitista batean. Bakoitzaren historia eta jatorria hartuta, zure txokoa egiten asmatu behar duzu, zure lagun taldea, eta besteekin ahal bezain harreman eramangarri eta jasangarria izaten saiatu, denak helburu beraren alde borrokatzeko gisan.
|
|
|
Abian da poeta berriro ere mundura. Herria berarekin darama, bazterrera laga ezin
|
dituen
munduko plaza guztietan kausitu nahi du herria. Harmoniaren xerka ibili dabil zeharbide desorekatuetan.
|
|
|
Elkarren artean gero eta lotura handiagoa izango dugun mundurantz, orain arte ezagutu duguna baino askoz aberatsagoa izango den mundu berri baterantz (aldi berean, inoizko desoreka handienak erakutsiko dizkiguna, bide batez esanda). Populazioaren mugimendu handiak ezagutuko
|
dituen
mundu berrirantz ari gara hurbiltzen, horrek dakarren kultura, hizkuntza eta mundu ikuskerari dagozkien ezaugarri berriekin (aniztasuna, mestizajea, elkarbizitza...) Eta dudarik gabe, informazioaren eskuragarritasunari dagokionez, gero eta gardenagoa den mundu baterantz. Horixe da geure jomuga:
|
|
|
Ahmadineyadek arma atomikoak erabili
|
dituen
munduko herrialde bakarra izatea leporatu dio AEBei.
|
|
|
Lehiaketak alde batera utzita, nik hori estimatzen dut gehien. Basamortu bat da, baina hiri ikaragarria sortzen ari da, bizipen ezberdinak
|
dituen
mundu osoko jendearekin. Mapan begiratzen duzu eta honakoa etortzen zaizu burura:
|
|
|
Miragarriak lanerako modan eta zineman inspiratu da. Marrazkilari iruindarrak animalia, pizti eta bestelako animalia ugari
|
dituen
mundu bat sortu du. Horren lana ikusteko, Principe zinemara jo dugu.
|
|
|
Korea bien arteko gerra 1950etik 1953ra arte iraun zuen eta ez dute sekula bake itunik sinatu. Militar gehien biltzen
|
dituen
munduko muga da eta guztiz itxita dago.
|
|
|
Ura sartzen denean, ganberaren goiko aldeko airea mugitzen du, eta hala, turbina martxan jartzen da. Mutrikukoa, dena den, turbina bat baino gehiago erabiliko
|
dituen
munduko lehen instalazioa izango da, 16, zehazki, eta, guztira, 300 kW inguruko potentzia izango du.
|
|
|
kontzentratzen da.Gainera azken hiru hamarkadetan indartuz doan joera da, lau puntu irabazi baitituAsiako AIZren stockak duen pisuak, mundukoaren% 18 ordezkatzeraino. Latinoamerika urrun geratzen den arren, atzerriko kapitalen erakarpen eremua da, nahizeta azken hamarkadetan erlatiboki ia bi puntu galdu
|
dituen
munduko AIZrenstockaren hartzaile gisa. Azpimarratzekoa da, orobat, Europako trantsizioko herrieknolabaiteko garrantzia hartu dutela AIZren hartzaile gisa eta munduko AIZrenharrera stockaren% 3,3 erakartzen dute.
|
|
|
Pogge k (2005) beharrezkotzat jotzen du bi galderanagusi egitea: a) nola da posible aurrerapen teknologikoak izan arren eta gureMendebaldeko ilustrazioaren balioak izan arren, muturreko pobrezia bere horretanmantentzea, honek berau pairatzen dutenei giza duintasuna ukatzen diela jakinik?; eta, b) oparotasunean gauden herritarrok zergatik ez dugu moralki kezkagarriaikusten gure balioak
|
dituen
mundu honek horrenbeste pertsonentzat abiapuntu etaaukera horren urriak eskaintzea?
|
|
|
Eta, aitzitik, pobreziaren aurkako borrokarako estrategien ezaugarri nabarmenena arrazoiak aurkezterakoan nazioarteko dimentsioak duen esangurarik eza, edokasurik onenetan, duen esangura apala da, bizi dugun munduaren elkarrekiko mendekotasuna horren nabarmena izan arren. Mantendu egiten da garapena eta pobreziaherrialde bakoitzaren arazo bezala ulertzen
|
dituen
munduaren ikuspegia. Bainaberdintasunetik egindako proposamen batek onartu behar du mundua, batez ere, biztanleria globalaren baitan zertzen diren harreman sozialen bitartez egituratuadagoela.
|
|
|
Gaur egun, 60ko hamarkadan gertatu bezala, hazkundearen onurak goraipatzen dituen diskurtso bat existitzen da eta horrekbirbanaketa neurriak hartzeko beharrik eza justifikatu nahi du. Gero eta desberdintasun handiagoak
|
dituen
mundu honen errealitatearen aurrean, Mendebaldekoherrialdeen ahaleginak merkatuaren funtzionamendua erraztu eta laguntza ofizialaren bitartez gauzak bere onera ekartzera mugatu dira. Baina errealitateak erakusten duenez, aukeren eta mozkinen banaketa hobea sortzeko beharrezkoak direnegiturak eta instituzioak ezarri ezean, merkatuak desberdintasunak sortzen ditu etaekitatea bilatzeko helburu arau-emaileak zenbat eta urriagoak izan, orduan etalarriagoak dira efektu hauek.
|
|
|
Ikus entzunezko komunikazioaren aurrean, gizaki modernoak garatu behar du bere irakurketa gaitasun kritikoa. Antzemateko kontsumitzen duen horretan igorleak utzi
|
dituen
munduaren ulerkera ideologiko, etiko eta estetiko berezituak. Gizaki modernoak jakin behar du eduki sinbolikoen transmisioak berekin dakartzala komunikazioaren paradigmatik kanpoko interesak:
|
|
|
Elikagaien ekoizpena bikoiztu egin litzateke datozen 20 urteetan, 2050ean 9.000 milioi biztanle izango
|
dituen
munduko populazioaren beharrak asetzeko.
|
|
|
Manos Unidas erakundeak zifra horiek Elikaduraren Nazioarteko Egunean gogorarazi ditu, eta salatu du, “lakra” hori murriztu beharrean, goseak kaltetutako pertsonen kopurua handitu egin dela azken bost urteetan, orduan 850 milioi gosete baitzeuden, gaur egun baino 75 milioi gutxiago. FAOk (Nekazaritzarako eta elikadurarako Nazio Batuen Erakundea) adierazi du elikagaien ekoizpena bikoiztu egin dela datozen 20 urteetan, 2050ean 9.000 milioi biztanle izango
|
dituen
munduko populazioaren beharrak asetzeko. Horretarako, ekoizleek beren laborantzarako lurren etekin hobeak lortu dituzte, Genevako FAOren Bulegoko zuzendari Sandra Avilések zehaztu duenez.
|
|
|
Gregorio Marañón ospitaleak transplanterako organo bioartifizialak fabrikatzen
|
dituen
munduko lehen laborategia inauguratu du
|
|
|
Ekonomia Azterlanen Institutuak (IEE) zabaldu duen Munduko Foro Ekonomikoaren azterketa baten arabera, Espainia munduko lehen 15 herrialdeen artean dago garraio eta komunikazio azpiegiturei dagokienez. Hong Kong, Alemania eta Arabiar Emirerriak buru
|
dituen
munduko ranking bateko 14 postuan dago gure herrialdea. Gainera, Estatu Batuen aurretik dago, sailkapeneko 15 postuan.
|
|
|
City bertikala: Dubaik, Arabiar Emirerri Batuetan, planetako arkitektura proposamen ikusgarrienetako batzuk biltzen ditu, hala nola uharte artifizialak edo etxe orratz erraldoiak, hala nola Burj Dubai, 800 metro eta 160 solairu
|
dituen
munduko altuena. Arkitekto batzuek hiri bertikalak asmatu dituzte, eta, egia bihurtuz gero, barregarri utziko lukete azken hori.
|
|
|
Bernardo Atxagak Euskal Hiria metafora asmatu zuen Euskal Herria izendatzeko. Guztien arteko harremanak ezaugarri
|
dituen
mundu honetan, geure burua herri horretakotzat daukagun guztiok osatzen dugu Euskal Hiria, gure mundu mailako hiria; berdin dio non bizi garen.
|
|
|
Beste hainbat eskualderekin batera, Gipuzkoa, politika eta programa publiko eta pribatuek gizarte kapitalaren kezkak modu egokian eta kontu handiz lantzen dituen lurralde hau, erronka horiei erantzun eraginkorra emateko egoera hobean egon daiteke. Zalantzarik gabe, gero eta lehiakorragoa den eta erronka handiagoak
|
dituen
mundu honetan, gizarte kapitalak ongizatea eta oparotasuna lortzeko abantaila eta bide seguruagoa eskaintzen digu.
|
|
2011
|
|
|
Helena joana zaio dagoeneko, Mikel inpentsan eroriko da Alvaroren txapitulan, jarri berri duen bonba autoaren beste puska bat bailitzan, iragan hondarrak bortizki harrotuz. Mikel mendetan iraunkortasuna eta leialtasuna sobera estimatu
|
dituen
mundu ikuskera baten oinordekoa da. Alvaro garaiokin hobeto ezkontzen diren ahuldade eta iraungikortasun neurrigabe baten semea.
|
|
|
Getariako turismo bulegoan aukera ederra daukagu antxoaren iraganaz eta orainaz antolatu den erakusketarekin gozatzeko. Portuetan eta kontserba lantegietan jasotako aparailu eta tresna ugariek, bere erroak osorik gordetzen
|
dituen
mundu zabal baten berri ematen digute.
|
|
|
Eta bestetik, komunitate baten parte sentitzen dira, estatu edo nazioaren kontzeptua gainditzen duen komunitate baten parte. Ondorioz, jatorrizko iturburupuntu bakarra barik, erreferentzia puntu ugari
|
dituen
munduaren parte sentitzen dira.
|
|
|
Ekialdeko kostatik 125 kilometrora, epizentroa 10 kilometroko sakoneran dago. Astinaldia Tokiotik 380 kilometro ipar ekialdera abiatu den arren, hirian sentitu da 30 milioi biztanle
|
dituen
munduko hiri kontzentrazio handiena, eta eraikin batzuk ere behera egin dute. Nazioarteko agentziek jakinarazi dute hiriburuko etxe orratzak ikaratu egin direla segundo amaigabe batzuetan, eta jendea, izua hartuta, kalera irten dela.
|
|
|
Ziurtagiri horrek bermatzen du baso produktu horien jatorri jasangarria. WWF Españaren arabera, produktu jasangarri horiek erabiltzen
|
dituen
munduko lehen zementu enpresa da. Oficemen ek ordezkatzen dituen enpresek borondatezko hitzarmenak sinatu dituzte Ingurumen Ministerioarekin Teknika Erabilgarri Onenak (TEO) aplikatzeko edo Dioxina eta Furanoen Jaulkipenen Inbentario Nazionala egiteko.
|
|
|
Laugarren hiruhilekorako kontratazio aukera negatiboak
|
dituen
munduko lau herrialdeetako bat da Espainia
|
|
|
Web erako sarbidea nahi dugu? Internet mugikorrerako sarbidea badugu, ireki egingo gara aukera izugarriak
|
dituen
mundu batean, baina prezio merkea ordaintzen dugu, bai mugikorragatik, bai tarifengatik. Lur horietan erdi beltz gutxi daude:
|
|
|
Txostenean adierazitako desberdintasunek, eta, zehatzago esanda, neskatoak bigarren mailako ikasketetatik kanpo uzteak, herrialde askotan, “izugarrizko eragina dute nazioarteko komunitateak adostutako garapen helburuak lortzeko aukeran, hasi amen eta haurren osasunetik eta GIBaren eta ingurumen segurtasunaren prebentziotik” ohartarazi zuen. Hala ere, Saharaz hegoaldeko Afrika da bigarren hezkuntzako eskolatzeari dagokionez aurrerapen gehien egin
|
dituen
munduko eskualdea. 2009 aldian, hezkuntza maila horretako lehen zikloan matrikula tasa gordinak %28tik %43ra igo ziren, eta bigarren zikloan %20tik %27ra.
|
|
|
Lurren degradazioak eta gero eta ur eskasia gero eta handiagoak arriskuan jartzen ditu mundu osoan elikagaiak ekoizteko zenbait sistema giltzarri, eta horrek “erronka handia dakarkio 2050erako 9.000 milioi pertsona izango
|
dituen
munduko populazioa elikatzeari”. Ohartarazpena Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) egindako “Lurraren eta uraren munduko baliabideen egoera elikadurarako eta nekazaritzarako” txostenak egin du.
|
|
|
Energia iturri fosilak eskastean eta aldaketa klimatikoaren ondorioak bizkortzean, biak ala biak egitate zientifikoak?, ikusi behar zein portaera azaltzen dugun mahai bueltakook, kopuruz berberak izanik eta lehengo neurrietan jateko gogoz egonik. Errekurtsoak eskas
|
dituen
munduan," bestea izorra dadila" izan liteke XXI. mendeko horrorearen desfilearen muina, euste aldera norbere kontsumo mailari, ongizateari eta askatasunari. Kasu horretan, gizadiaren zati pribilegiatuak, diru, teknologia eta arma gehiago duenak?
|
|
2012
|
|
|
Sinesten al ditugu guk? Alegia, ez dela Pyongyang kaleetan herritarrak zelatatzeko bideo-kamerak
|
dituen
munduko hiri bakarra.
|
|
|
Hitzaurretik, 1962an Pitrauri nekazal mundua iruditzen zaio" hirugarren mundua Frantzian". Aldi berean oso ezezaguna da 1954an Frantziako mendialdean 534.187 etxalde biltzen
|
dituen
mundu hori. Baserritar guztien (denetara 2.260.000 etxalde) laurdena mendialdean bizi da.
|
|
|
Irudiek, ordea, ez dute gerra bere horretan irudikatzen. Pertsonaien eta inguratzen
|
dituen
munduen artean arrakala handi bat dago. Euren aurpegiek ez dute sufrimendurik, bakea eta oparotasuna islatzen dute, tristezia zantzurik apenas ikusten zaien bisaietan.
|
|
|
Semea hil zidaten momentutik aurrera, herrialde honen egia iluna ikusi dut, nola erabiltzen den indarkeria, isiltasuna eta inpunitatea, komunikabide masiboen gezurrak politikari hiltzaileak babesteko... Bestelako mundua aurkitu du, egia gordin asko
|
dituen
mundua. Lehen, mundu guztia ahazten nuen.
|
|
|
Hala, euskaltzainburuak goraipatu du toponimia normalizatzeko Euskaltzaindiak egiten duen lana eta Arruebarrenak adierazi du argitalpen honetan batzen direla izen guztiek, eta geroko lanek gure ezagutza aberasteko aterako dituzten beste batzuek ere, Leioak eta leioaztarrek, belaunaldietan, bizi izan duten mundua ulertzea ahalbidetzen digute. Azken berrogeita hamar urteetan aurreko mila urteetan baino aldaketa gehiago izan
|
dituen
mundua hain zuzen ere. Leioa eraldatu egin da, baina Leioa da oraindik ere?.
|
|
|
Ideia hau islatzen da Marcos komandanteak egin zuen proposamenean: «Mundu asko bere baitan
|
dituen
mundu bat» defendatzen zuenean. Proposamen hori egitean liburuko beste kapituluetan jorraturiko autodeterminazio eta ohizko gobernu zein kultura indigenen papera erreibindikatu eta goratu egin da.
|
|
|
Espainia da smartphone gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea
|
|
|
Smartphone gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da Espainia, Googlek Bartzelonako Mobile World Congress ekitaldian adierazi duenez. Aztertutako herrialdeak, Espainiaz gain, Estatu Batuak, Erresuma Batua, Frantzia, Alemania eta Japonia izan ziren.
|
|
|
Aldi berean, parte hartzaileek astean hiru aldiz jasoko dute beste tratamendu ez farmakologiko bat, estimulazio programa bat, oroimena eta beste gaitasun kognitibo batzuk entrenatuko dituena, nola eboluzionatzen duten ikusteko, eta, arlo horietan hobekuntza gertatzen bada, DOWN Españak azaltzen du. egcg aren funtsezko alderdietako bat da jarduera antioxidatzailea eta albo ondoriorik ez izatea. “Ikerketa ugari egin dira te berdearen eragin positiboei buruz, baina ikerketa zientifiko horren balioa da onura horiek Trisomia 21 duten pertsonengan ebaluatzen
|
dituen
munduko lehena izango dela”, nabarmendu du DOWN Españak.
|
|
|
momia itoko haiz momia arnasa hartu lasai momia gertatu behar dena gertatuko da momia biharamunean amnesiak jota jaikiko zarete Hatxeren oin hotza momiaren berna hezurrean galtzerdiekin sartu behar hintzen momia. Begiak arranpalo
|
dituen
munduko lehen momia, Brodsky.
|
|
2013
|
|
|
Burua makurtu eta etsi egin behar ote dugu, zeren armadak halabeharrezkoak diren ordena ezartzeko, eta zeren, bestela, okerrago izango litzatekeen, ordenarik ezak kaosa eta anabasa baititu ondorio, eta kaosak eta anabasak oihaneko legea, ezin konponduak eta etengabeko istiluak eragingo lituzkeena, hilketak eta erailketak, beste hilketa eta erailketa batzuen iturburu izango liratekeenak, guztiok guztion aurka, eta abar eta abar?? Edo armen eta armaden aurka jarri behar ote dugu hasieratik beretik, zeren armada guztiek besteen gainetik egotea bilatzen duten eta zeren armaden berezkotasun horrek norgehiagoka armamentistiko batean sartzen
|
dituen
munduko Herri guztiak, nork arma hobeak ekoitzi, makiletatik ezpatetara, ezpatetatik fusiletara, fusiletatik tankeetara, tankeetatik arma nuklearretara, zeinek gizakia mundutik desagertzera eraman dezaketen, espezie gisa??
|
|
|
Adiera berezikoa da futbol selekzioaren inguruan sortzen den nazioaren ospakizuna, hein batean kirolaren funtsean dagoen alderaketa eta identifikazio ahalmenetik eratorrita, borondatezko herri atxikimendua bideratzen baitu, ez goitik beherakoan agintariek edo eliteak inposatua. Eta Brombergerrek dioen moduan, futbolzaleak ez dira inguratzen
|
dituen
munduari buruz ikuspegi kritikoa garatzeko ahalmenik ez duten kultur arloteak eta kiroleko sugarrak barneratzen dituenak (Bromberger, 1995: 196).
|
|
|
NOAA Aebetako Ozeanoen eta Atmosferaren Administrazio Nazionalak (NOAA) adierazi zuen duela gutxi karbono dioxidoaren (CO2) kontzentrazioak milioiko 400 parteen muga sinbolikoa gainditu duela lehen aldiz (ppmv). NOAAk geltokia du Mauna Loan (Hawaii) CO2-tik datuak hartzen
|
dituen
munduko zaharrena (1958tik). Gure planetako eremu batzuetan, eskualde mailan, aldaketa atzeraezinak daude, aditu baten arabera «Datua gizakiak kliman duen eragin ukaezinaren sinboloa da.
|
|
|
Mendi malkartsuak, formazio tektonikoak eta bolkanikoak, haitzuloak edo aztarna fosilak bezalako elementu bakarrak dituen aberastasuna kultura, ingurumen eta turismo erakargarritasun handia da. Artikulu hau geopparke nazionalei buruzkoa da, hau da, ehun eta berrienak biltzen
|
dituen
Munduko Sarea.
|
|
|
Geoparke bakoitzak Sareari eska diezaioke «Global Geoparke» marka, mundu mailan balio horien erreferentziazko leku gisa bereizten duen kalitate zigilua. Ehun geoparke nazional
|
dituen
Munduko Sarea Munduko Geopparkeen Sarean ehun geopparke daude guztira. Hasieran, Europan eta Txinan kontzentratzen ziren, eta, azken urteotan, ekimena mundu osora hedatu da, kontinente guztietan benetako sare globala lortu arte.
|
|
|
Tokian tokiko erreserben ustiaketak eta atmosferan karbono dioxidoa (CO2) metatzeak «mailegatzeko» aukera ematen dute. Mathis Wackernagelek, GFEn arduradunak, adierazi du baliabide asko
|
dituen
mundu batean beste herrialde batzuek baino gehiago erabiltzen dutela, beste herrialde batzuek saldu egiten dutelako. Baina gaur egun beste mundu batean sartzen gara, gero eta baliabide gutxiago dagoelako.
|
|
|
Burua makurtu eta etsi egin behar ote dugu, zeren armadak halabeharrezkoak diren ordena ezartzeko, eta zeren, bestela, okerrago izango litzatekeen, ordenarik ezak kaosa eta anabasa baititu ondorio, eta kaosak eta anabasak oihaneko legea, ezin konponduak eta etengabeko istiluak eragingo lituzkeena, hilketak eta erailketak, beste hilketa eta erailketa batzuen iturburu izango liratekeenak, guztiok guztion aurka, eta abar eta abar...? Edo armen eta armaden aurka jarri behar ote dugu hasieratik beretik, zeren armada guztiek besteen gainetik egotea bilatzen duten eta zeren armaden berezkotasun horrek norgehiagoka armamentistiko batean sartzen
|
dituen
munduko Herri guztiak, nork arma hobeak ekoitzi, makiletatik ezpatetara, ezpatetatik fusiletara, fusiletatik tankeetara, tankeetatik arma nuklearretara, zeinek gizakia mundutik desagertzera eraman dezaketen, espezie gisa...?
|
|
|
Zer nahiago duzu, piramideak
|
dituen
mundu bat, edo gabekoa?
|
|
|
Hala ere, piramideak
|
dituen
mundua nahiago dut.
|
|
2014
|
|
|
Ez da udaleko prentsa oharra ulertezina den lehen aldia; askotan, euskaldunok erdarara jo behar izaten dugu, aurkeztutakoa ulertu ahal izateko. " Hiri erdaldunaren irudia ematen omen du Bilbok, baina egiazki euskaldun gehien
|
dituen
munduko hiria da", eta ez dut nik esan esaldi hau. Horrela kontatu zigun Kike Amonarrizek Tribuaren berbak saioan.
|