|
2000
|
|
|
Gerra ondorengo urteetan, indarkeriarik gabeko borroka politikoaren beharrek pixkanaka hobetuz zihoan ordenagailu sare baten eratzea eragin zuten. Hedapena eta funtzioak zabaltzen joan ziren harik eta muga fisikorik ez
|
zuen
mundu mailako komunikabidea bilakatu zen arte, hots, Internet jaio zen. Komunikabide hau mende amaierako negozioa bihurtu da eta berau da egungo eta etorkizuneko negozio handienen tresna.
|
|
|
Jaitsieren artean, berriz, 1986koa (ekoizpenaren igoeragatik jasandako prezioen %50eko beherakada) eta 1998koa (Asiako krisialdia). Krisialdi horietan, aditu batek baino gehiagok LPEEren deuseztapena iragarri zuen, baina erakundeak erabat berreskuratu
|
zuen
munduko petrolioaren merkatuan eragiteko gaitasuna.
|
|
|
Bere berezkoak ditu askatasun eta justizia egarria ezagumen gutxikoa bada ere, XVI. mendeak ekarri
|
zuen
mundu eraberrituan jakintzak eta sineskeriak, handikien asmoak eta herri xehearen eguneroko epopeiak tupust egiten dute Bizkaiko kostaldean. (Hitzak eta ideiak 3)
|
|
|
Zinemarena horietako bat izan zen Euskal Herri zabalean, baina batik bat, nolaez, herri euskaldunetan. Eta horrela, gizarteak irrikatzen
|
zuen
mundu berri, desberdineta liluragarri batera iristeko bidea zirudiena, produkzioa eta banaketa bideratzenzituztenen planteamenduetara bortizki makurrarazten zuen tresna baino ez zen. Kulturfenomenoaren tasuna galdu gabe (eta horren aitzakiapean, noski), kultur kolonizazioaren lanabes ezin egokiagotzat agertu zen.
|
|
|
Eta ez zion aipatu, ez beldur edo lotsagatik, ezpada Londresko city komertzialean eztanda egin zuen lehergailuak bere buru eta begietan ere danbada izugarria jo zuelako, eta beraz konbentzitu egin zelako esperientzia berezi hura berea eta ez beste inorena zela. 1993ko apirilak lortu
|
zuen
munduko azalpen guztiek lortuko ez zutena, alegia, Irlanda promesaz betetako gauetan ia inertziaz zerrendatutako herrialdeetako bat izatetik, Eiderren buruan aurki zitekeen herrialde bakarra izatera pasatzea.
|
|
|
—Jainkoak hala egin
|
zuen
mundua —erraiten zuten bai batak eta bai bertzeak ostinatuki— Egin zuen bata jaun, eta bertzea morroi; egin zuen bata andere eta bertzea neskame; eta elkarrekin bizitzeko egin zituen, baina ez nahasturik.
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura
|
zuen
munduaren ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
Adibidez, nondik jaio zen Tractatus a (hau, da zientzia eta logikatik) eta nora joan zen (hau da, etika eta estetikara, hots, mistikara). Vienako kulturarekin batera ulertzen da Tractatus aren helburu hori, eta zergatik hasi behar
|
zuen
mundua (eta bere hizkuntza razionala) aztertzen, geroago subjektu transzendental batean bukatzeko, etikaren bila. Hor datza Wittgensteinen originaltasuna.
|
|
2001
|
|
|
Era berean, Aragoiko lurraldea eta bertako gazteluak bereganatu zituen. Horrela, gaizto guztiak botata, bere erregealdiko 20 urtean lagatu
|
zuen
mundua. San Esteban elizako portiko azpian ehortzi zuten.
|
|
|
Hala ere, norbaitek zerbait erraiten ziolarik ez zuen hitzik ateratzen: egiten
|
zuen
munduan bere gatuekin bakarrik bizi balitz bezala.
|
|
|
Hilabete zenbaiten buruan ez ziren herrira jin, bainan zeru beltz batek zeru urdin argia estali zuen. Horrek erran nahi
|
zuen
mundua sorginen menpe zegoela eta Zugarramurdiko herritarrak esklabo.
|
|
|
Oraingo iritziei bagagozkie, Humboldtek ez zuen ondore onik atera euskararen bitartez egin zuen saio nagusian. Argitasunak bildu zituen, haatik, baita Astarloarengandik ere, eta euskararen izaeraz eta egituraz zabalkunde eskerga, zena zelako, egin
|
zuen
munduan barrena.
|
|
2002
|
|
|
Ados egon ala ez, argi dago jakintza arlo desberdinetan gailenduz joan den hausnarketa honek arrazionaltasunean, aurrerapenean, historizitatean, gizabanakoaren autoritatean... sinesten
|
zuen
mundu modernoa gaindituta dagoela adierazten digula. Behiala" moderno" izan behar bazen, alegia, apurtzailea, originala, gaur egun modernismoaren protagonista izan zirenak museoetan edo arte galerietan ikusten ditugu (edo fotokopietan inprimatzen), eta unibertsitateetan kanonizatzen.
|
|
|
Zilarbiziren istorioak entzunda, Pertseok begirune handia hartu zion, eta pertsona miresgarritzat zeukan. Gazte hark ondo ezagutzen
|
zuen
mundua, horretan ez zegoen zalantzarik, eta benetan ez dago, Pertseo bezalako gazte ausart batentzat, hori baino gauza atseginagorik: mundua ezagutzen duen norbaiten adiskide egitea, eta haren ezagutzak dastatzeko eta gozatzeko aukera edukitzea.
|
|
|
Alde horretatik, Trilla doktoreak adierazi zuen Afrikako zientzialariak europarrak bezain prestatuta daudela, “arazoa da lan egiten duten egoera ezin dela parekatu”. Trillak gogorarazi
|
zuen
munduko gaixotasun nagusien %90 ikerkuntzarako funtsen %10ekin soilik finantzatzen dela.
|
|
|
Valentín Fuster kardiologo espainiarrak atzo ohartarazi
|
zuen
mundu osoko gaixotasun kardiobaskularren kasuen hazkundea epidemia maila kobratzen ari dela, eta tratamenduetan gastatzen den dirua «etsigarria» dela aitortu zuen, «prebentzioan askoz merkeagoa dela». New Yorkeko Sinai Monte del Hospital Ospitaleko Institutu Kardiobaskularreko zuzendariak egun hauetan azaldu ditu Menéndez Pelayo Nazioarteko Unibertsitatean gaixotasun mota horien diagnostiko eta tratamenduan izandako azken aurrerapenak, baina uste sendo honetatik:
|
|
|
Herrialde pobreetako jaiotza tasa mugatzearen alde egiten du, eta emakumearen menpekotasuna desagerraraztearen alde, haren ekonomiak garatzen laguntzeko eta gizarte garapenean hamarkadetako atzerapena berreskuratzeko. Nazio Batuen Biztanleria Funtsak (UNFPA) atzo aurkeztu
|
zuen
mundu osoan “2002ko Munduko Populazioaren Estatuari” buruzko txostena. Txosten horretan, Iparraldean gogorarazten du hezkuntzan, osasunean eta genero berdintasunean laguntzeko betebeharra duela.
|
|
|
Palestinan gauzak pil pilean jartzen ari ziren, Kolonbian ere gerrillariak indartzen eta Afrikako Angolan Suvimbi gerrillaria hil zuen armadak. Aurrera segitzen
|
zuen
munduak.
|
|
2003
|
|
|
Victor Hugo idazlea ekarri dugu gogora segidan, idazle frantziar erromantiko handiak Euskal Herrian aurkitu
|
zuen
mundua agertu baitigu Koldok «Idi orgaren karranka» (Euskal Herrian gaindi, 1843) liburuan (Elkar). Hugoren idazlanen nolabaiteko bertsio osatua da Izagirrerena.
|
|
|
Badakit, bigarrenez hil gura nozu. Hau da
|
zuen
mundutik ekarri dozuen jolasaren zati bat. Hala nire ama bankuko gizon ospetsu horren maitalea dalako aukeratu nozu?
|
|
|
Ez zeukan horretarako ohitura handirik, baina gorputzaren atal guztiak hesi guztietatik at mugitzeak benetan ondo sentiarazten zuen. Zergatik ez ote
|
zuen
mundu guztiak hala egiten. Gero, neskatilei begira, hausnar jarri zen.
|
|
|
NBEren buru denak 2002ko udako Johanesburgoko Lurraren Goi bileran bostgaitan bildu
|
zuen
munduaren garapena leku guztietan jasangarria egiteko apustua: WEHAB ingelesezko siglatan. Honako hauek euskaraz:
|
|
|
Epidemia jasateko bidean dago, Txina eta Vietnamgo mugetatik kanpo behintzat. David Heymann OMEko gaixotasun kutsakorren arduradunak atzo esan
|
zuen
mundu osoko osasun agintariek emandako erantzun azkarrari esker, agerraldia ez dela mundu osoan zabaldu. Agertzeak harritu egin zuen zientzialarien komunitatea, hamar urtean erakunde horrek munduan eman zuen lehen alarma eragin baitzuen.
|
|
|
Pneumologoen esanetan, Administrazioak arduratu behar du erretzaileak gaixo kroniko gisa tratatzeaz; izan ere, bronkioetako minbizia da Espainiako lehen heriotza arrazoia, eta arnas buxadura kronikoa, hirugarrena, atzo Pneumologiako eta Kirurgia Torazikoko Madrilgo Elkartearen VIII. Biltzarrean (Neumomadrid) zenez. Neumomadrid eko presidenteak, Carlos Jiménez Ruiz doktoreak, nabarmendu
|
zuen
munduko adituen ustez nikotinarekiko mendekotasuna gaixotasun kronikoa dela, eta farmakologikoki arrakastaz trata daitekeela. “Horregatik, garrantzitsua da osasun profesionalak erretzaileak tratatzeko kontzientziatzea” esan zuen.
|
|
|
Islandiak atzo inauguratu
|
zuen
munduko hidrogenozko erregaien lehen estazioa, erregai fosil kutsagarrien ordez energia garbia hornituko duena. Valgerdur Sverrisdottir Islandiako Industria eta Merkataritza ministroak esan zuen inaugurazio hau aurrerapauso handia dela (hidrogeno kontsumoa) duen gizarterantz”, Reykjavik Islandiako hiriburuan dagoen instalazioan.
|
|
|
Nolanahi ere, 1937an debekatu zuten arte, kalamua nahitaezko osagaia zen AEBko hogeita hamar prestakin farmazeutikotan baino gehiagotan. Kanada izan zen, 2001ean, marihuana helburu terapeutikoekin erabiltzea onartu
|
zuen
munduko lehen herrialdea, hiru paziente motatan emateko: gaixo terminalak, hamabi hilabete baino gutxiagoko bizi itxaropenarekin; esklerosi anizkoitzak, minbiziak, hiesak, artritis larriak edo epilepsiak larriki jota daudenak, eta gutxienez bi espezialistak uste dutenak hura erabiltzeak onurak ekar ditzakeela.
|
|
|
Baina haserrea urrutitik dator. Duela 10 urte, bitamina ekoizleen arteko hitzarmen batek arautzen
|
zuen
munduko bitamina merkatua, bitamina produktuen prezio handiei eusteko. Akordio horiek hamabost fabrikatzaile inplikatu zituzten, eta garai hartan ia denak ziren.
|
|
|
Munduko Bankuak (MB) atzo salatu zuen gobernu askok ez dietela funtsezko zerbitzurik ematen pobreei, baina ohartarazi zuen konponbidea ez dela erabateko pribatizazioa, atzo Dubain zabaldu
|
zuen
Mundu Garapeneko Txostenean adierazten duenez. “Gobernu askok ez dituzte beren betebeharrak betetzen, bereziki pobreei dagokienez”, adierazi du MBk.
|
|
|
Ikertzaile horrek lortu zuen helioa likidotze puntuaren azpitik eramatea, tenperatura oso baxuetan ateak irekiz. Garai hartan —Nobel saria eman zioten 1913an—, Onneseko laborategia zen tenperatura baxuetan materiaren propietateak aztertzeko adinako gaitasun teknologikoa
|
zuen
munduko bakarretakoa. Hogeita hamarreko hamarkadan supereroaletasuna ikusi zen gorputz konposatuetan, baina 1950 arte Frölich ez zen saiatu supereroale baten barruan gertatzen zenaren azalpena ematen.
|
|
|
Zabalak bereziki nabarmendu zuen faltsifikazioen arazoa. Ildo horretatik, adierazi
|
zuen
munduan saltzen diren botiken %10 imitazioak direla. “Edozein merkatu txikitan saltzen dira, inolako bermerik gabe.
|
|
|
Euli itsua. Eta Matiasek pentsatu
|
zuen
munduko mediku gehienek, abilidade handiak izan arren, ez dutela bizitza osoan euli itsurik ikusiko, bera, Matias, une hartan ikusten ari zen moduan. Euli itsua zela jakin zuen Matiasek horma guztien kontra jotzen zuelako euli hark –irizpide konkreturik gabe– eta koadro baten atzetik ibili zelako hegan.
|
|
|
Romanek esan nahi
|
zuen
mundu guztiari saldu ziola italiarrak entziklopedia Idusen. Esan zuen:
|
|
|
Ez zuen espero han topatu zuena ikusterik. Escarlata ra iritsi zirenetik gertatutako oro txikikeria zen komunak bere baitan gordetzen
|
zuen
mundua ikusita. Haluzinantea.
|
|
2004
|
|
|
Haiek deitu zidaten baina gero nik nire tokia egin behar izan nuen. Haserretu ordez, ordurarte emakumerik ezagutu ez
|
zuen
munduan sartzen ari nintzela" onartu" nuen. Berriro ere juzkuen galbahetik pasa behar nuen.
|
|
|
Diglosiaren infernua ezagutu duenak badaki zerbait horren berri: Xenpelarren euskarak zertaraino balio zion Mitxelenari honek adierazi nahi
|
zuen
mundu kulturala eta sinbolikoa adierazteko?
|
|
|
Arau horren aurretik, funtsean eta berariaz, gerezien kalitateari buruzko arauak ezartzen zituen 1987ko Erregelamendu batek arautzen zuen haren merkataritza. Nahiz eta orain arte zenbait aldaketa egin behar izan zituen, Erkidegoko legegilearen iritziz, ez
|
zuen
mundu merkatuan eska dakiokeen gardentasunik. Araua berrikustean, kontuan hartu da Elikagai Galkorrak Normalizatzeko eta Europako Batzorde Ekonomikoaren (NBE NBE) Kalitatea Garatzeko Lan Taldearen gomendio bat, gerezien komertzializazioari eta kalitatearen kontrolari buruzkoa.
|
|
|
Aspapelen datuen arabera, 2002an 157.135 tona inprimaketa paper inportatu ziren. Greenpeacek gogorarazi
|
zuen
munduko baso primarioen %80 baino gehiago suntsitu edo degradatu direla. Gaur egun, herrialde askok jatorrizko baso guztia galdu dute.
|
|
|
Bere izen nazionalekin gertatzen den bezala, Legebiltzarrak izendatzen du, kasu honetan Europako Ganbera, eta indarrean dagoen aldiak legegintzaldi osoa irauten du. Historia orokorra Oro har, esan dezakegu lehenengo Arartekoa suediarra izan zela, Suedia izan baitzen politika eta administrazio figura hori instituzionalizatu
|
zuen
munduko lehen herrialdea, eta 1809an onartutako Suediako Konstituzioan jaso zuen. Suediaren ondoren, Finlandia izan zen bere herritarrentzako Arartekoa sortu zuen hurrengo estatua, 1920an.
|
|
|
Stalinek altzairuzko oihala altxatu orduko, ezinezko bihurtu zituen zientzialarien mendebalderako bidaiak. Hitlerrek bitan banatzen
|
zuen
mundua: arioena eta gainontzekoena.
|
|
|
Heisenbergek mahaigaineratu
|
zuen
mundu tentsio haren eragina, azkenean ahoa zabaldu zuenean:
|
|
|
Kontua izango litzateke mundu horren irudi bat egitea gure buruan, bera modu zehatzean ordezkatuko lukeena, eta hartara ideiak mundu horren irudi bezala bururatuko lirateke. Ideien sorrera azaltzeko modu hau bereganatuko zuen Descartesek eta bere egingo zuen gaztetan, baina laster baztertuko
|
zuen
munduaren eta ezagutzaren funtsapenerako bide guztiz desegokia iritziko ziolako. Bide hori izango da, beharbada, hartzeko errazena, baina baita inora eramango ez duena ere, bertatik abiatuz gero ezin delako benetan ezer existitzen denik frogatu eta delako ezeri buruzko ezagutza fidagarritzat jo sentimenetan oinarrituz.
|
|
|
Marcki esaldia esango balio errieta eginen zion, inplizituki zuen ironiak zenbat laguntzen zion ohartu gabe. Salbaziorako iraultza behar
|
zuen
mundu bateko partaide terminala... izandakoa. " Bai, maitea" esanen zion, urteak terminal izaten zeramatzan Ikek," baina denok gara terminalak hil behar dugun neurrian"; eta egia zela onartu zion, baietz denok garela terminalak, mundu guztia ari dela etengabe hiltzen eta sortzen, sortzen eta hiltzen.
|
|
2005
|
|
|
Iñaki Aldekoa. Niri gehien interesatu izan zaidana da gure kontzientzia modernoa garatzen nola joan den ikustea, esate baterako, XIX. mendetik aurrera. Alegia, nik idazle bati buruz idazteko orduan, aurretik imajinatu behar dut pertsona horrek nola ikusten
|
zuen
mundua, zer pentsatzen zuen, ze imajinariotan bizi zen eta abar. Hori gabe ezin dut idatzi.
|
|
|
Beraz, arte ikasle egin nintzen, eta Dresdengo Arte Akademian sartu nintzen'. Hor hasi
|
zuen
munduko bazter guztietara, Mugarik gabeko Pailazoekin lankidetzan, eramango zuen bidaia. Izan ere, talde honek errefuxiatu landa askotan parte hartu du kontinentez kontinente.
|
|
|
Rochek atzo bertan erantzun zien informazio horiei, eta “Tamiflu” k “segurtasun profil ona” duela ziurtatu zuen. Konpainia helvetikoak gogoratu
|
zuen
munduan 30 milioi pertsonak baino gehiagok erabili dutela sendagaia.
|
|
|
Antirretrobiralaren gaindosia toxikoa izan daiteke adingabe batentzat; behar baino dosi txikiagoa hartuz gero, ordea, birusak botikarekiko erresistentzia garatu dezake. Erizainak esan
|
zuen
mundu garatuan jaioberri bat seropositiboa ote den jakiteko erabiltzen den testa “garestiegia da”. Kenia bezalako herrialdeetan, ekonomikoki eskuragarria den test bakarra 18 hilabete dituenean bakarrik egin daiteke.
|
|
|
Patata duela 8.000 urte hasi zen lantzen eta kontsumitzen, eta konkistatzaileek sartu zuten Europan XVI. mendean. Hala ere, denbora behar izan
|
zuen
munduko populazioaren dietan sartzeko, produktu toxiko gisa ikusten baitzuten. Bi mende geroago, planetako labore nagusietako bat bihurtu zen, batez ere bitamina eta kaltzio ugari duelako.
|
|
|
–Bai, bai; aspaldi abisatua omen
|
zuen
mundu guztia. Dena den, Anderrek asko sentitu zuen.
|
|
|
armairuko ate batean bost misterio, bestean beste bost eta bestean beste bostak. Beatriz andreak nahi
|
zuen
munduko arrosariorik handiena bere logelan. Eta badakizu zer egin zion zuen aitite Julianek?
|
|
|
– Eduki zuen ekintza xume horrek bere handitasuna, ahoz aho ibili zen, eta berehala jakin genuen presondegian. Protesta bezala konprenitu
|
zuen
mundu guztiak.
|
|
2006
|
|
|
Klaus Schwab ekonomiako irakasleak sortu
|
zuen
Munduko Foro Ekonomikoa. 1970az geroztik, Europako lider ekonomiko nagusiak Suitzako Davos mendian urtero biltzea pentsatu zuen eta, orobat, nazioarteko desafioei aurre egiteko kontinenteko industriaren iniziatiba suspertzea ere bai.
|
|
|
Evo Moralesek ezustean harrapatu
|
zuen
mundu guztia maiatzaren 1ean Boliviako gasa eta petrolioa nazionalizatzeko erabakia jakinarazi zuenean. Ziurrenik horregatik lortu du kolpea bururaino eramatea.
|
|
|
Zuek haurrak zinetenean noraino iristen zen
|
zuen
mundua?
|
|
|
gaurko
|
zuen
munduan
|
|
|
egina
|
zuen
mundua,
|
|
|
etortzen, mendebaldeak ezagutzen ez
|
zuen
mundu honetara.
|
|
|
Greziak epizentroa izateari utzi zion, Erromaren mesedetan. Estrabon azalpen geografiko bat egiten saiatu zen, Erromari azaltzeko nolakoa zen menperatzen
|
zuen
mundua. Nolabaiteko inbentarioa egin zuen, Augustoren zerbitzuan, eta bere helburua propagandistikoa izan zen, pax augustaren abantailak argi uztea.
|
|
|
Hamaiketako modura, Nafarroako txahalkia dastatzeko aukera izan
|
zuen
mundu guztiak.
|
|
|
Babarrunak irakiten ari ziren bitartean, handik metro gutxira Urrezko Aizkorraren finalak erakartzen
|
zuen
mundu guztiaren arreta. Donato Larretxeak, Angel Errospidek eta Mikel Mindegiak indarrak neurtu zituzten elkarrekin.
|
|
|
Balioetatik libre geratu den mundua da gurea, tradizioaren autoritatea deuseztatu duena, baina baita arrazoi ilustratuaren ilusio eta desioak ere. Mundu ikuskera bakarrak agintzen
|
zuen
mundua desagertu da, eta horren ordez polizentrismoa dugu nagusi. Eta horrekin batera gatazkak ditugu nagusi:
|
|
|
17 herrialde pobreen zorra kitatzea, besteak beste, Bolivia, Honduras, Nikaragua, Guayana eta Afrikako hamahiru nazioen zorra, atzo onartu
|
zuen
Munduko Bankuaren Kontseilu Betearazleak. Erabaki honek uztailaren 1ean hartuko du indarra eta zorraren ordainketa barkatzea onartzen da.
|
|
|
Kostaldean, berriz, itsas mailaren igoerari egin behar diote aurre. Raul Medina Kantabriako Unibertsitateko Ingeniaritza Ozeanografiko eta Kosta Taldeko zuzendariak gogorarazi
|
zuen
munduko populazioaren %50 itsasertzean bizi dela, 70 milioi europar kostaldeko udalerrietan bizi direla eta itsasotik hurbil dauden 500 metroko lurzoruek milioi bat euroko ondasunak eta zerbitzuak jasotzen dituztela kontinentean. “Europak 3.200 milioi gastatzen ditu urtero kostaldean uholdeetatik eta higaduratik babesteko, eta beste 5.400 milioi arazo horiek eragindako ondasunak eta zerbitzuak berreskuratzeko”.
|
|
|
OMEn 1983an hasi zen lanean, eta Txertoen Munduko Programaren zuzendaria izan zen 1994 eta 1998 bitartean. Kargu horretan, poliomielitisa desagerrarazteko kanpaina garrantzitsua egin
|
zuen
mundu osoan. Ondoren, Gro Harlem Brundtland, orduko erakundeko zuzendari nagusiaren kontseilari nagusia eta ordezkari berezia izan zen, 2000ko abenduan Tuberkulosiaren aurkako programaren zuzendari bihurtu aurretik.
|
|
|
2000 urtean 245 adingabek ustiatzen zuten, eta 2004an 217 milioi izan ziren. Latinoamerika izan zen lau urte horietan beherakada handiena izan
|
zuen
munduko eskualdea, nahiz eta gaitz horrek oraindik 5 eta 14 urte bitarteko haurren %5, 1i eragiten dion. Adibiderik azpimarragarrienetako bat Brasil da, lanean ari diren haurren kopurua azkar jaitsi baita, nahiz eta oraindik ere 2,2 milioi txiki dauden egoera horretan, guztizkoaren %6, 8 Oso bestelakoa da Saharaz hegoaldeko Afrikako herrialdeetako egoera.
|
|
|
Arnas sindrome akutu eta larriak 814 pertsonaren heriotza eragin zuen, eta 8.470 pertsonari eragin zien 2003ko udaberrian. Eragin handia izan
|
zuen
munduko 32 herrialde eta eskualdetan. Aurkikuntzak gaixotasunaren tratamendurako metodo berrien garapena bultza lezake.
|
|
|
Horrek askoz gehiago eragiten die zenbait gaixotasuni, hala nola diabetesari, bihotzeko arazoei, arteria hipertentsioari, garuneko infartuari eta zenbait minbizi motari. Zimmetek adierazi
|
zuen
munduan desnutrizioa duten pertsonen kopurua, 600 milioi inguru, pertsona lodiek gainditu dutela.
|
|
|
“X Treme X Men”. Bilduma horrekin arrakasta itzela lortu
|
zuen
mundu osoan. Azken urteotan presentzia erregularra izan du “X Men” bezalako serieetan, eta serie mugatu arrakastatsuak ere egin ditu, esaterako, “Ultimate Daredevil” edota “Elektra & Spiderman”.
|
|
|
Botika eta pure usain bera aditu zuen Nereak haurdunaldiaren zazpigarren hilabetean anbulantzia batean bertara eraman zutenean ere. Maialenek presa izan
|
zuen
mundura irteteko. Zazpi hilabetez eskua sabelean jarrita, gauza gehiegi kontatu zizkion Nereak munduaz eta dena ezagutzeko irrikaz jaio zen, espero baino ia bi hilabete lehenago.
|
|
|
Maddalenek dirurik ez, baina aukera egokia egiteko zentzu nahikoa bazuenez, bigarren bidea hartu
|
zuen
munduari aurre egiteko, eskeko moja bihurtu zen –aurrez pentsatu behar zenuen hala izango zela, bizitza eredugarrien liburua baita eskuetan duzuna.
|
|
|
Aitatxi Migelek ikusi
|
zuen
munduko hiri buruzagietako jauregietan ikusi ez zutena. Urtemuga gogoangarri batek eman zion aitzakia.
|
|
|
" Ez ditut bilobak hazten ikusi nahi. Ez zait gustatzen oraingo
|
zuen
mundu hau".
|
|
|
Oso. Gure etxea aldiz, mundu bat zen, zeru izena
|
zuen
mundu ireki bat. Sartu irtenean zebiltzanei begira bakarrik susma zenezakeen bazela hemendik kanpo beste mundu bat:
|
|
|
Izan ere, modan dago paradigma aldaketei buruz hitz egitea. Adibide hurbil bat jartzearren, Eusko Ikaskuntzako lehendakari den Javier Retegik berriki erakunde horren batzar nagusian egindako hitzaldian kontzeptu hori erabili
|
zuen
mundu mailan gertatzen ari diren aldaketa sozioekonomikoei buruz jarduteko (tira, berak" crisis de paradigma externo" dio, beste batzuek nahiago izaten dute globalizazioa). Ez dut uste lan handirik litzatekeenik frogatzeko duela berrogei bat urte Zientziaren Historiaren baitan sortu zen kontzeptu horrek (paradigma aldaketa) egundoko arrakasta izan duela, bere esanahia alor askotara zabalduz.
|
|
|
Baina razionalizazioaren indarrak ez zuen hautsi ispilurik Heladen: orden juridiko politiko berri bat ezarri
|
zuen
munduan, zeruaren lekua eraldatu gabe. Xenofanes bera jainko berri baten bila tematu zen, Platonek oinarri idealista tinkoak jarri baino lehen.
|
|
|
Kojeverentzat gizakia ekintza da, gizakiaren eta munduaren arteko aurkakotasunaren ezabatzea funtsean, hots, mugimendu dialektikoa. Giza denborak hasiera bat izan
|
zuen
munduan: Historia agertu zenerako bazen natura.
|
|
|
" Bada, Koiotek koiote izaten segitu zuen, hots, gauez ibiltzen eta gaiztakeriak egiten. Horrela, Koiotek gidatu
|
zuen
mundura Sortzailek agindu zuen izaki berria; gizakia. Munduaren hondamendia!".
|
|
2007
|
|
|
Vittorio Emanuele II.a erregeak, altuera horretan garai, Kapitolio muinoko Inperatore zaldunarekin parea egiten du, Hiriko kaleen gainetik iragana eta oraina biak elkarri begira. Aberriaren Aldarea izenetik hasita, Estatu moderno baten autokontzientzia argiratzen da hor zaldi gainean, Hegel-ek Jenan zaldi gainean ikusi
|
zuen
Munduaren Izpiritu haren handiostasunez. Monumentu ziklopikoa nazionalismo italiar azkenean garaile, azkenean Estatu bihurtuaren indar eta harrotasun demostrazioa da?
|
|
|
ez du hauteman; euren aurretiazkoekin, ez zitzaien kabitzen buruan. ...a katolizismora konbertitu da eta bere irakastokia Vienara aldatu du); besteren batzuk, aldi baterako politika baztertu eta herri gogoaren altxor kultural antzinatarrak biltzen eta edertzen enplegatu dira (Brentano, von Arnim, Görres); denek, nolabait, Kant-engandik Tieck enganaino, euren buruak iragan aleman eder baten ideian gorde dituzte, errealitatean Iraultzak beren begien aurrean hondoratua
|
zuen
mundu galduan, politikoki berritasun hori ulertzeko erabat ezgauza: nazionalistak barik (Alemaniako kasuan, garai honetako. Herder, etc.?
|
|
|
Orduan hasi zen gure arteko harremana apur bat usteltzen, egia esan behar badut, momentuan konturatu nahi izan ez banuen ere. Mundu itxuraz berri batean sartuta zegoen Asier, eta ni, atzean utzi nahi
|
zuen
mundu horren ordezkaria baino ez nintzen, mundu heterosexista eta zapaltzaile horrena hain zuzen. Gainera, Asierrek ligatu eta ligatu baino ez zuen egiten, eta ni, institutuko afera hartatik aurrera (poesia irakurtzen zuen mutiko hura, gogoan baduzue), bakar bakarrik bizi nintzen, maitasunaren ikuskizuna segurtasun hesitik jarraituz.
|
|
|
Eguna Idiazabalen igarotzera etorri ziren bisitariei euriak bake pixka bat eman zien, zinez eskertzekoa izan zena. Artzain Gazta Elkartearen gaztak dastatzeko aukera izan
|
zuen
mundu guztiak; gaztagileak hiru lurraldeetatik ziren etorriak: Gipuzkoa, Araba eta Bizkaitik.
|
|
|
«Prebenitu egin behar da, eta, agertzen badira eta erresistentzia anitzekoak badira, saihestu egin behar dugu beste gaixo batzuei transmititzea». Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), 2005ean, erronka bat jarri
|
zuen
mundu osoan, eta «Pazientearen Segurtasunerako Mundu Aliantza» sortu zuen. Konpromiso hori hainbat herrialdek sinatu dute, besteak beste, Espainiak, bai Osasun Ministerioak bai autonomia erkidegoek.
|
|
|
Halaber, garapenerako mundu elkartea sortzea eskatu zuen, eta horretarako ere konpromiso bat zegoen. Vaquerizok adierazi
|
zuen
munduan muturreko pobrezia eta gosea errotik kentzeko helburua ez dela lortuko 2015erako, aurreikusita zegoen bezala, baizik eta 2150erako, NBEko Nekazaritza eta Elikadurarako Erakundeak (FAO) onartu duenez. Bost urtetik beherakoen heriotza tasa ez da bi herenetan murriztuko 2015erako, 2045erako baizik.
|
|
|
The Magic Library Plus ek antolatuta, NTTrekin lankidetzan DoCoMo, D2 Communications eta Tsutaya bideoak. 40 urteko gizon batek irabazi
|
zuen
munduaren amaierari buruzko istorioa. Norentzat batzuk gainbeheraren sintoma dira, eta ez dakite nola balaztatu.
|
|
|
Azken horrek esan zuen OCWk kosturik gabe eskaini nahi dituela unibertsitate erakunde jakin bateko hezkuntza materialak, irekian eta ikastaroetan edo irakasgaietan antolatuta dauden moduan. Ucedaren arabera, gaztelaniazko, portugesezko eta Espainiako hizkuntza koofizialetako edukiak dituen Universiaren proiektu honek “pisu espezifiko oso garrantzitsua izango du epe laburrean” Massachussets eko Institutu Teknologikoak 2001ean hasi
|
zuen
mundu partzuergoan. Ekimen horretan parte hartu dute Alacant, Bartzelona, Madrilgo Karlos iii.a, Kantabria, Balear Uharteak, Castelloko Jaime I.a, Murtzia, Nafarroa, Kataluniako Politeknikoa, Madrilgo Politeknikoa, Santiago, Sevilla, UNED, Valentzia eta Zaragoza.
|
|
|
–Beste inor ez
|
zuen
munduan.
|
|
|
Hutsegite latza izango litzateke. Lehenik eta behin, egun duen biztanleriaren erdia
|
zuen
munduaz ari gara: 2.500 milioi gizaki zituen Lurrak 1950ean eta 3.000 milioi eskas hamar urte geroago.
|
|
|
Agian, pentsamolde mitikoaren razionalizazioak ekarri
|
zuen
mundu ulerkuntzarik muturrekoena izan zen Leuzipo Miletokoak (460), Demokrito Abderakoak (460) —biak Joniakoak— eta beren jarraitzaileek proposatu zuten atomismoa: mundua oinarri fisiko hutsetan deskribatu zuten.
|
|
|
Ikusgarriak izan ziren emaitzak: erlijio zaharrak burutu
|
zuen
munduaren narrazioa modu sekularizatuan tolesten dute lehen filosofoek: naturaz gainekoa ezabatzen eta argitzen dute69 Miletotarrek, zehazki, pertsonifikazio poetikoa ezabatu zuten hizkeratik; esaterako, adiera abstraktuak erabiliz, Erosen lekuan jarri zuen Anaximandrok aurkakoen bereizketa70 Baina ez mito kosmogonikoetan egon bazeuden elementuak baztertuz, haietan sakonduz baizik.
|
|
|
Arrazoia zuten. Nire ikuskizuna bakar egiten
|
zuen
munduan Anne eta Belleren lankidetzak. Hori halaxe zen, ez dago ukatzerik.
|
|
|
Aldaketa sakona behar
|
zuen
munduak, baina aspaldiko ereduek, Kubakoa barne, onenak emanak zeuzkaten, eta krisi sakonean murgildurik zeuden. Inguruko presio gogorraz gain, askatasunaren alde erabilitako borroka motak ere sobera baldintzatzen zuen ondoren eraiki beharreko gizartea, eta kontradikzioz beterik jaio bertze erremediorik ez zuen izaten.
|
|
2008
|
|
|
Baina integraziotik asimilaziora tarte txikia izaten da batzuetan. Nola lortu kulturen arteko bizikidetza zuen izaera,
|
zuen
mundu ikuskera galdu gabe?
|
|
|
Gainera, Valentinok txapeldun handien moduan lortu
|
zuen
munduko txapelduna izatea. Nahikoa zuen hirugarren postuan bukatzearekin, baina italiarrak bere denboraldiko bosgarren garaipena lortu zuen Japoniako Sari Nagusian irabaziz.
|
|
|
Nicole Cooke txirrindulari britainiarrak sasoi onean jarraitzen zuela erakutsi zuen Vareseko Munduko Txapelketako errepideko proban. Abuztuan urrea lortu zuen Beijingeko Olinpiar Jokoetan eta Italian (Varese) denboraldia borobildu
|
zuen
munduko txapeldun izendatuz.
|
|
|
atera ere, ur garbi fresko bat bezala ateratzen zitzaion ahotik ume umetatik edoskitako hizkuntza, goitik beherako bidean erraz bezain oparo hedatzen zena eta, bere ibilian, ibai ur handi edo errekasto jostalari bihur zitekeena, ur jauzi edo ur zurrunbilo: ...rdoren neuronak elebakarrak ziren ezinbestean, halakorik esaterik bada?, hamar urtetan garatu eta osatutakoak mila estimuluren eraginpean, gelditzen ez den makina baita garuna, baita lotan dagoenean ere; Beñardok, ondorioz, euskararenak eta euskararenak bakarrik zituen burmuinetako bide sare haiek, begiz ikusten zuèn mundua ulertzera zeramatenak, baita bere egitera ere, mundua bere eginez egiten
|
zuen
munduak, aldi berean, bere?, ahoan artikulatutako hotsen bidez, esaldi kate distiratsu edo ateraldi zorrotz bat bitarteko, birao lotsagabe edo bertso hunkigarri bat, oztopo handirik gabe. Gaztelaniarenak, aldiz, bide itsuak ziren Beñardorentzat, ulerkaiztasunaren horman bukatzen zirenak; Beñardok bazekien, bai, mundu haren berri, bazekien bazegoela gutxienez?, baina harresi batek inguratua zuen, eta ez zuen harresi hura baizik ikusten; gaztelaniaren jabe ez zèn heinean mundu itxi bat zen honek eskaintzen ziona:
|
|
|
Eta berriro ekin zien gogoz Beñardok bere ikasketei, baina, batzuetan, askotan?, borondatez ezin menderatu izaten zituèn berezko indar batzuen mende balego bezala, euskarari lotutako iragana azaltzen zitzaion edonon, bai atzematen zituèn usain zaporeetan, bai entzuten zituèn txorien kantetan eta bai gainerako esperientzia guztietan ere, mundua euskaraz grabatua zuenak euskaraz idatzia behar
|
zuen
munduari erantzuteko ikur kodea?, halako eran, non iraganak, ohiturei atxikia dagoen denborak ohituren inertzia du, mihi puntarako bidean jartzen baitzion ama hizkuntza ezinbestean, iragana sabel zabal bat balitz bezala, baina ez iraganaren neurrikoa bakarrik, orainaren eta etorkizunaren neurrikoa ere bai, mintzamenari zegozkiòn garunguneetan euskara artean ere nagusi.
|
|
|
Baina kontsul jauna beste talaia batean zegoen, antza, eta talaia hartatik ez
|
zuen
mundua hain pisu handikoa ikusten. Lurra globo bat ere bada, espazioan zehar dabilena?, ez hain biribila, formarik zehatzenak ere beste forma batekoak izan ohi dira, absentaren eraginpean?, halako eran, non bere ikuspuntuaren defentsa egin baitzuen:
|
|
|
kanpora ateratzen ez zenean, lantzen zituztèn produktuei irteera emateko, bezero berrien bila: bezero euskaldunak edo erdaldunak, bertakoak nahiz kanpokoak, hizkuntza bigarren mailako bitartekotzat zuen, bezero berriak irabaztekotan?, ongi ohartzen bazen ere, bestalde, ikusten zuena ikusten zuen Nazariok, eta ikusten zuenaren arabera juzgatzen
|
zuen
mundua, bere buruari iruzurrik egin gabe?, klase industrial dominanteak gaztelania zuela nagusi. Burdinaren lehia ez zen samurra, beraz, eta Nazariok bide eta metodo bakarra aurkitu zuen aurrera egiteko:
|
|
|
Hiru izaki haiek gehiago iruditu baitzitzaizkion Reginari, artean ere, amets batek hartuak, beste ezer baino. Edo onartu egingo behar ote
|
zuen
munduan bazegoela beste errealitate bat ere, berak ordura arte ezagutu zuèn egunerokotasunetik kanpo eta gizakia, emakumea, batez ere, itzal bat izatera kondenatzen zuèn errealitate grisetik haratago?
|
|
|
Baina ez zuen kultura aldaketarik nahi, aurrean zuena maitatzearekin nahikoa zuen, alferrikakoa ikusten
|
zuen
munduaren, berezko? –
|
|
|
Estetika ezkorraren bidez lortutako huts horretan Oteizak eraldaketa espiritualaren sinboloa ikusten zuen, benetako bizitzara salto egiteko gaitasuna ematen zion eraldaketa espirituala. Benetako bizitzak ez
|
zuen
munduaren joan etorriarekin zerikusirik, ezta heriotzarekin ere, ezpada horien aurka arteak eraikitzen zituen sinboloekin.
|