|
2008
|
|
|
Hizkuntza guztiek ez
|
dute
mundua era berean antolatzen, eta ez dituzte kontzeptuak era berean lexikalizatzen. Espainieraz lexikalizazio bakarra duen elementu batek euskaraz hainbat lexikalizazio izan ditzake.
|
|
|
Horretarako, tokian bertan, nazioan eta mundu osoan talde barruko nahiz talde kanpoko hiztunak erakartzeko duen boterea hartzen da kontuan. Gaur egun ingelesak prestigio sozial oso handia
|
du
munduan arrazoi sozioekonomiko, zientifiko eta kulturalengatik. Hori dela-eta, gero eta estatu gehiago ari dira bultzatzen ingelesaren irakaskuntza bigarren hizkuntza moduan lehen hezkuntzatik unibertsitatera bitartean (Crystal, 2004).
|
|
2009
|
|
|
Egia da, dena dela, iraultza digitalak eta teknologia berriek demokratizatu egin dutela hedabidegintza (eta egun hedabideetara mugatzen ez den komunikazioaren mundua bera, oro har), kostuak merkatu eta bitartekoak askoz jende gehiagoren esku jarrita. Olatu hori baliatuta, Don’t hate the media, be the media lelo ezagunak bide egin du, baina oso gogoan izan behar genuke, hala ere, ez
|
duela
mundu guztirako balio: aurten bertan, berbarako, Ekuadorren kitxuazko tokiko telebista bi egin guran dabiltzan egitasmo biren bultzatzaileekin egoteko modua izan dugu HUHEZIn (Mondragon Unibertsitatea), Garabide Gobernuz Kanpoko Erakundearekin (GKE) izaniko elkarlana tarteko, eta, ohiko hedabideak egitearen zailtasun ekonomikoez jardun zitzaizkigunean, Interneten aukeraz hitz egin genien xalo xalo, hots, egunotan, teknologiaren aurrerapena dela bide, kostuak asko jaitsi direla, eta, Interneterako sarbide egokia izanez gero, ia edonork egin dezakeela bere hedabide propioa (idatzizkoen kasuan, gainera, inprimatzeeta banaketa gastuen zama arintzen duzu horrela).
|
|
|
Gu, berriz, ez gara estatubatuarrak ez zintzoak, eta agian ez diogu yiddish herriaren ereduari jarraitu nahi. Hobe
|
dugu
munduaren benetako funtzionamenduari erreparatzea, argiro erakusten dutenei adi. Joseba Arregiri kasu.
|
|
|
Horrela hezurmamituko litzateke herri honetako nazionalistek amesten duten" Donostia Baiona euro hiri" ospetsua, euskal metropoli barreiatua. Amets harrigarria zinez, susmo bat sor dezakeena, alegia, ea euskal nazionalistek eta nazionalista Espainia zaleek ez ote
|
duten
mundu bertsua irrikatzen. Donsotia Baiona euro hiria izan da amets horren lehenengo proposamena5.
|
|
|
19 Euskal Herrian
|
dugu
munduko herri eta hizkuntza gutxituen artean komunitate dinamikoenetako bat. Baina nago indar hori ez dugula baliatu gure esperientzia eraginkorrago egiteko edo antzeko egoeran daudenei gure ezagumendua eskaintzeko.
|
|
|
Zein sendotasun dute gure adituen baldintza soziolaboralek? Gure artean nor
|
dugu
mundu mailan aitortutako erreferentzia duen aditua. Ba al dugu gai hauetaz jarduteko masa kritikorik?
|
|
2010
|
|
|
Testuinguru horretan, Pompeu Fabra Unibertsitateak, 1990ean Bartzelonan gobernuaren funtsekin sortutako unibertsitateak, mantendu egin nahi ditu bere ezaugarri izan diren eta diren bikaintasuna eta zerbitzu ematea irakaskuntzaeta ikerketa jardueran. Helburu hori lortu nahi
|
du
munduarekiko eta nazioarteko komunitatearekiko irekitasunaren ikuspegitik, baina leial izan nahi du unibertsitatea bera sortu zuen eta sustatzen duen gizartearekiko. Hain zuzen ere, zaindu egin nahi ditu gizarte horretako nortasun ikurrak —hizkuntza, kultura eta idiosinkrasia katalana—, asko zor baitio gizarte horri.
|
|
|
hori zehatz mehatz ezagutzeak esango liguke zeintzuk diren jendearen euskararen hautemate modua eta irudikapena gidatzen dituzten egitura kognitiboak. izan ere, framingaren bigarren oinarriak —soziologikoak— dioskun bezala: gizabanakoak ezin
|
du
mundua bere osotasunean ulertu, ezta etengabe borrokatu bere bizipenak interpretatzeko eta bizi duen munduari zentzua emateko; horregatik, informazio konplexua eta ugaria sailkatzeko eta ulergarri egiteko ahaleginetan pertsonak eskema sinpleak (primary frameworks) erabiltzen ditu. hortaz, bi premisa horietatik (psikologikotik eta soziologikotik) abiatuz, framinga oso lanabes edo bitartekari balio... Jendeak ere, bere aldetik, ezinbestekoa du framinga baliatzea gai konplexuak antzemateko eta ulertzeko, aldez aurretiko eskema murriztuak (framingak ematen dizkionak) zeregin horretan baliatzen baititu.
|
|
|
hori zehatz mehatz ezagutzeak esango liguke zeintzuk diren jendearen euskararen hautemate modua eta irudikapena gidatzen dituzten egitura kognitiboak. izan ere, framingaren bigarren oinarriak —soziologikoak— dioskun bezala: gizabanakoak ezin du mundua bere osotasunean ulertu, ezta etengabe borrokatu bere bizipenak interpretatzeko eta bizi
|
duen
munduari zentzua emateko; horregatik, informazio konplexua eta ugaria sailkatzeko eta ulergarri egiteko ahaleginetan pertsonak eskema sinpleak (primary frameworks) erabiltzen ditu. hortaz, bi premisa horietatik (psikologikotik eta soziologikotik) abiatuz, framinga oso lanabes edo bitartekari baliotsua da kazetarientzat zein audientzientzat. izan ere, gai korapilatsuek audientziei iristeko dituzte... Jendeak ere, bere aldetik, ezinbestekoa du framinga baliatzea gai konplexuak antzemateko eta ulertzeko, aldez aurretiko eskema murriztuak (framingak ematen dizkionak) zeregin horretan baliatzen baititu.
|
|
|
teoria soziolinguistiko orokorra, soziolinguistika aplikatu bihurtzen eta euskal herriko gazte taldeekin gauzatzen udalerri ezberdinetan; eta gauzatze zehatzetatik teoriarako gogoeta egiten. Quebec, Suitza, belgika, Finlandia, katalunia,... hango prozesuen eskarmentu soziolinguistikoa zabaltzen, puntako soziolinguisten teoria berriak gure artean bideratzen, euskara berreskuratzeko estrategia eraginkorrenak bilatzen, aurkitzen eta burutzen. iñakik, joan den mendeko laurogeiko hamarkadaren hasieran,
|
bazituen
munduko soziolinguista garrantzitsuenen berri: lluis V. aracill, william Mackey, Joshua Fishman, Quebeceko eskola, kataluniakoa, louis Jean Calvet, José Mª Sáncehez Carrión, eta abar1 nik gertutik ezagutu dut lluis V. aracillekin izandako harremana; iñakik gure artera ekartzen baitzuen. lizardi kultur elkartean afaltzen genuen eta luze eta zabal hitz egiten soziolinguistikaz eta, zehazki, hizkuntz komunitate euskaldunaren egoeraz. zuzen zuzenean ikasi genituen ‘egoera minorizatuaren’ berezko joera negatiboen errealitatea, elebitasunaren arriskuak, ordezkatze prozesuen faseak eta normalizazioaren norabidea. urte haiek aktibitate handiko urteak izan ziren.
|
|
2011
|
|
|
Independentea izan nahi du eta familiarengandik autonomia lortzeko borrokatzen du. Haurtzaroan oinarrizkoa
|
zuen
munduaren mugak hautsi egingo ditu eta bere bizitza gero eta esparru berri gehiagotara zabalduko du: aisia, lagunartea, politika, kalea, festak, gaua edo lan mundua, esate baterako.
|
|
|
Lengoaiak, mundua sortzen du, berbalizatuz (Wittgeinstein). Hitza ez
|
duenari
mundua murrizten zaio, txikiagotu, mundu soziala behinik behin. Horrela, euskaldunak, gero eta ahalmen txikiagoa duen nazioa mundua, sortzeko, eratzeko, antolatzeko, besteei eragiteko, baldintzatzeko, haietaz elikatzeko; gero eta diskurtso murritzagoa duen hiztun herria, gero eta mutuagoa; gero eta espazio fisiko — lurraldea— eta demografikoa txikiagoa, estatistika ofizialek esanak esan.
|
|
|
SoLé, Jordi: Les paraules del futur, eliseu Climent, editor, Valentzia, 1995 egileak sarreran dioenez, ikerketa soziolinguistikoaren ondorioz hasi zen diskurtso soziolinguistikoaren aitzindariak aztertzen eta, horren ondoren, nazioarteko hizkuntza artifizialekiko interesa piztu zitzaion. etorkizuneko hizkuntza sortu nahi
|
zuen
mundu berriaz ohartu zenean, egileak zientzia fikzioari ekin zion, etorkizunean interesa duen generoa baita. zientzia fikzioan hizkuntzek duten papera ikertzea da iraganaren eta etorkizunaren arteko bidaia zoragarri baten azken helmuga; hau da, erabilera eta harreman idiomatikoari dagokionez, literatura genero horrek duen ikuspegia ikertzea. gainera, liburuak hamabost testu biltzen ditu, baita ka... Herrialde Katalanetan heziketa soziolinguistikoa dibulgatzea eta lantzea – Jordi Solé i Camardons
|
|
|
4) egoera kritikoan (hiztun gazteenak aitona amonak dira eta oso gutxitan erabiltzen dute). 5) galdua (hiztunik ez dagoenean). geroz eta informazio gehiago
|
dugu
munduko hizkuntzen egoerari buruz. halere, oraindik oso gutxi dakigu zergatik mantendu diren hizkuntza batzuk eta desagertu beste batzuk. urrutirago joan gabe, ez dakigu zergatik euskara mantendu edo garatu den hizkuntza berezitu bezala europako mendebaldean, bere inguruan eta garai berberean egiten ziren besteak desagertu edo ordezkatuak izan diren bitartean. ondo dakiguna hau da:... gaur hizkuntza gutxituak egiten dituzten erkidego horietako hiztun asko, gehienak behar bada, elebidun edota eleanitzak direla, hizkuntza aniztasunean bizitzeko ohitura dutela, eta nolabait elebakartasunaren murriztasunari aurre egiten jakin dutela.
|
|
|
Aurreko atalean aipatutako ekimen ezberdinak eta giza zientzien ekarpenak bitarteko, gaurko hezkuntzaren helbururik garrantzitsuenetakoa hiritar eleanitzak heztea litzateke. eskakizun honetan, lehen esan bezala, hizkuntza gutxituak derrigorrezko zentralitatea izan behar
|
dute
munduko eleaniztasunaren alde jokatu nahi bada behintzat. Nola lortu ordea?
|
|
2012
|
|
|
Guk, behintzat, badakigu zertan gabiltzan, baina horrek ez du esan gura, Arratian euskararen erabilera ziurtatzeko moduan gaudenik. Ireki dugun bide horri jarraitzeko, ezinbestekoa
|
dugu
mundu mailan dauden aditu eta esperientzien berri izatea, gure errealitatearen gainean egiten dugunaz sakon eta zintzo hausnartzea eta gizartearen erronkei sormenez erantzutea.
|
|
|
Jakina, galdu zuena" konnotatzeko gaitasuna" izan zen, eta irabazi, aldiz, denotatzeko gaitasuna: euskarak ez
|
du
mundua" ordezten" (are gutxiago, eraikitzen, artikulatzen edota eratzen), euskarak, askoz jota, munduko gauzei" izendatzaile zurrunak" jartzeko balio du. ez dute esanahirik, nonbait, baina hau edo beste seinalatzen dizute: Iker, Dornaku, Aiora edo Doltza izenen gisan, Osakidetza, Ertzaintza, Construcciones Etxeandia Eraiki edo Panader� a Okinder kasuetan bezala... euskararen lana denotatzea da; konnotazioa, esanahitik" kodera" lerratu da, euskara edo euskal zera baino ez dute euskal hitzek konnotatzen. erdaraz egiten dugula, neutro, zibil, zabal, aberats eta unibertsal egiten dugunez, munduaz aritzen gara lasai asko.
|
|
|
Euskaltasuna, hiritik begiratuta – Eduardo Apodaka ez" munduaz" ari garenean. oro har, adierazkortasun funtzionala galtzen da bide hartatik. efektuak sortzeko, besteei eragiteko da mintzaira eta kodea ez bada segurua, efektuak eragiteko ahalmena ahultzen eta higatzen da. erdal mundu oso bat dugu gure inguruan, gure baitan bezala, eta euskaraz adierazi nahi
|
dugunean
mundu horretako zerbait, gure mundu horretako zerbait, zer egin: itzuli?, zuzenean erdaraz txertatu?, moldatu?
|
|
|
Mugaz hona, mintzairak, azal oker eta hutsalak baino, materiak dira, edukia, kolorea eta pisua dituztenak, hitzak izan praktikak direlako, jendarteko joko, jolas, jardun eta solasa. horregatik ere, mugaz hona, mintzairek ez dute gustuko denotatze hutsa (horren motza da seinalatzea!), eta konnotazio ireki eta nabarretan ibiltzen dira olgetan. Mugaz hona, mintzairak bizi munduaren matrizeak direlako, beren halakoan bizi
|
dugu
mundua, ezinbestez. horrek esan nahi du mintzakideek ez dutela munduaz berba egiten, baizik eta mundu komun bat dutela (egiten) hitz komunen ilusioak ibiltzen dituztenean. dakardan orain azken gonbidatua, Jacob von uexküll(). Besteak bezala Baltiko Itsasoko kostaldeetan bizi izan zen eta haren eragina luze, zabal eta sendoa izan da europako filosofian4 hala ere, nahikoa ezezaguna da.
|
|
|
Mugaz hona, mintzairak, azal oker eta hutsalak baino, materiak dira, edukia, kolorea eta pisua dituztenak, hitzak izan praktikak direlako, jendarteko joko, jolas, jardun eta solasa. horregatik ere, mugaz hona, mintzairek ez dute gustuko denotatze hutsa (horren motza da seinalatzea!), eta konnotazio ireki eta nabarretan ibiltzen dira olgetan. Mugaz hona, mintzairak bizi munduaren matrizeak direlako, beren halakoan bizi dugu mundua, ezinbestez. horrek esan nahi du mintzakideek ez
|
dutela
munduaz berba egiten, baizik eta mundu komun bat dutela (egiten) hitz komunen ilusioak ibiltzen dituztenean. dakardan orain azken gonbidatua, Jacob von uexküll(). Besteak bezala Baltiko Itsasoko kostaldeetan bizi izan zen eta haren eragina luze, zabal eta sendoa izan da europako filosofian4 hala ere, nahikoa ezezaguna da.
|
|
|
Edozer egiten dugula, hizkuntza bat (zuk) ari gara aupatzen eta, orobat, beste hizkuntza bat (zuk) albora uzten. Horrenbestez, eleaniztasuna lagun dugula, oso garrantzitsua da ohartzea gaztelaniak, frantsesak eta ingelesak
|
badutela
munduan zehar nork indarra eman; euskarak, ordea, inon izatekotan, hementxe bakarrik dauka sortzeko eta birsortzeko aukera. (Euskal kulturgintzaren estrategiak garatzeko oinarriak.
|
|
|
Azken batean, eta laburbilduz, gure ikerketa garrantzitsua eta baliagarria begitantzen zaigu, bizi
|
dugun
mundu globalizatu, hiperlehiakor eta gainkomunikatu honetan (Trout eta beste, 2010) aurrerantzean are garrantzia handiagoa izango duelako pertsuasio eraginkortasunak, komunikazioaren eta marketingaren eremuan, bai Euskal Herrian eta bai nazioartean. Testuinguru horretan, ziur gaude pertsuasio jardunetan tokian tokiko hizkuntza gutxituak (ere) erabiltzeak abantaila nabarmenak ekarriko lizkiekela alor eta maila guztietako pertsuaditzaileei.
|
|
|
Ikerketa garrantzitsua eta baliagarria begitantzen zaigu, bizi
|
dugun
mundu globalizatu, hiperlehiakor eta gainkomunikatu honetan (Trout eta beste, 2010) aurrerantzean are garrantzia handiagoa izango duelako pertsuasio eraginkortasunak, komunikazioaren eta marketingaren eremuan, bai Euskal Herrian eta bai nazioartean.
|
|
|
Psikologiaren eta antropologiaren eremuetan behin eta berriz agertzen da hizkuntzak hiztunaren pertzepzio eta pentsamenduan duen eragin motari buruzko kezka (Whorf, 1956). Whorfen ustez, hizkuntzaren araberako pentsamendua du hein handi batean gizakiak, eta guztiok ez
|
dugu
mundua modu berberean pertzibitzen, hizkuntza bakoitzak eta haren erabilerak mundua antolatu duten moduaren arabera interpretatzen dugulako (Hoegg eta Alba, 2007). Hipotesi polemiko horren inguruan, mutur bateko teoriek diote operazio mental guztietan parte hartzen dutela kodifikazio linguistikoek, eta hizkuntzak pentsamendua erabat baldintzatzen duela20 Beste muturrean, aldiz, hizkuntzak pertzepzioan eta pentsamenduan ia eraginik batere ez duela uste dutenak daude.
|
|
|
Nazioarteko publizitatea aztertu duten ikerlariek argi
|
dute
munduaren konkistan dabiltzan multinazionalek bakoitzari bere hizkuntzan helarazi behar diotela mezua eta, gainera, beraien kulturarekin bat datorren eran (Valdés, 2004; De Mooij, 2010). Marka transnazionalek muga geografikoak eta tokian tokiko berezitasun kulturalak gainditzeko, unibertsalak izango diren mezuak sortzen dituzte maiz hasieratik (Guidère, 2001).
|
|
2014
|
|
|
Ukiezinagoak diruditen funtzioek ere behar dute euskarri fisikoren bat. Giza funtzio gehienek, gainera, lur zati bat beharrezko
|
dute
mundu errealean garatuko badira. Lurzorua okupatzen dute nola edo hala.
|
|
2016
|
|
|
201 At the other end of the scale, 10 major languages, each spoken by over 100 million people, are the mother tongues of almost half (49%) of the world’s population. Hots, bakoitzak 100 milioi hiztunetik gora
|
duten
munduko lehen 10 ama hizkuntzek munduko hiztun guztien ia erdia biltzen dute (Ogmios aldizkaria, 27 zkia., VIII).
|
|
|
449 Estatu Batuetako SIL International (behinolako Summer Institut of Linguistics) etxeak bere eragina izanik
|
du
munduko hizkuntzen eta hiztun herrien azterketan eta babes lanean. 1934an sortu zenean xede helburu xumeagoak bazituen ere, eta proselitismozko asmo jakina bere berea izan badu ere hasieratik, egia da Bibliaren noranahiko itzulpen ugariez gainera lan handia egin duela SILek mundu zabaleko hainbat hizkuntza txikitako hiztunak nor bere ama hizkuntzan alfabetatzen, beren kultura ondare jatorraz jabetuarazten eta lekuan lekuko hizkuntzen deskribapena gizarte ingurumenezko markoan txertatzen.
|
|
2017
|
|
|
Emakumeek sozializazio esparru gutxiago izan dituztela eta
|
zituztenak
mundu pribatu edo ezkutukoagokoak direla esan daiteke. Gizonen sozializazio esparruak aldiz, gehiago izateaz gain publikoak dira kalean ematen direlako.
|
|
2018
|
|
|
Horregatik guztiagatik, eleaniztasunaren bidea euskalgintzak modu egokian diseinatu eta kudeatuz gero, euskararen biziraupen duina eskuratzea erraztu liteke zertxobait. Hau da, jardun inklusiboa baliatuz, beste hizkuntzez interesa edota kezka duten sektore sozialei bidea markatu behar die euskara ardatz izan nahi
|
duen
munduak. Hasteko, beste horien ikuspegiaren balioa eta legitimotasuna onartuz, Sarrionandiak dioen bezala:
|
|
|
Bertso munduan sozializatzea euskararen erabilera trinkoa ezaugarri
|
duen
mundu batean sozializatzea da, beraz. Baina, ez hori bakarrik:
|
|
2019
|
|
|
bitarteko digitalak izatea eta hizkuntza erabiltzeko interesa izatea. digitalki indartsu diren hizkuntzetan hori gertatzen da ahalegin handirik gabe, ia automatikoki, baina belaunaldi berriek hizkuntza jakin hori ez badute" cool" tzat hartzen prozesua blokeatuta gera daiteke tenaza moduko batez: belaunaldi zaharrek ez dute erabilera digitala nahi, edo ez dira mundu digitalean sartzeko gai, eta gazteagoek ez
|
dute
mundu horretan erabiltzeko hizkuntza jakin hori aintzat hartzen. adiera teknikoan gerta daiteke adin bateko hiztunak hiztun osoak izatea, gramatika eta hiztegiaren kontrol osoa mantentzen dutelako. Baina, aldi berean, eremu digitalerako hizkuntza desegokitzat jotzea. horren adibide garbia da norvegieraren bi aldakuntza ofizialen kasua, Bokmål eta Nynorsk izenekoak. urte tarte luzean bi aldaeretako wikipediak neurri antzekoak izan dira, eta estimazio onenek (rehm g, de Smedt k, 2012; 81pp) erabiltzaileen proportzioa 7:1 eskalan ezarri dute. gaur egun, aldiz, Bokmål wikipedia lau aldiz handiagoa da, nahiz eta Nynorsk aldaerako wikipedia oraindik lehen 50en artean dagoen.
|
|
2021
|
|
|
Hizkuntza ondarearen ezagutzak, aniztasunaren aberastasunarekin batera, haren galzorirako arriskuak eta mehatxuak ikusarazi dizkigu. Gogoratu behar
|
dugu
munduan gehien hitz egiten diren hizkuntzekin batera (txinera, gaztelania, ingelesa, hindia, arabiera eta portugesa), badirela beste asko hiztun gutxi dituztenak. Munduko hizkuntza gehienak oso egoera zaurgarrian daudela jakin dugu, bereziki 2000 urtearen inguruan argitaratu diren hainbat lani esker.
|
|
2023
|
|
|
Horrela, gutxiengoa bazen ere, zenbait etorkin gazte euskara ikasteko urratsa ematen hasi ziren. Euskara atzean utzi nahi
|
zuten
mundu zaharra (diktadura, pobrezia, erlijio arauak...) ordezkatzeko bokazioz agertzen zitzaien (askatasun politikoa, bertako nortasuna, eraldaketa soziala...). Beraz, euskaraz hitz egin nahi izatean integrazioa euskal kulturaren eta euskararen bitartez izan behar zuela barneratu zuten eta, hala, euskal munduan integratzea harrotasunez bizi izan zuten.
|
|
|
Honek, munduko hizkuntzen erdiaren desagertze arriskuak, galera izugarria ekarriko luke munduko kultura aniztasunerako eta biodibertsitatearen oreka orokorrerako. Beraz, hizkuntza gutxituen etorkizunak kezka nagusietako bat izan behar
|
du
munduko kultura aniztasunaren babesa eta biodibertsitatearen oreka orokorra bermatzeko (Maffi 2005). Munduko hizkuntzen bidez, gainera, belaunaldiz belaunaldi, eskualdekako ingurunera moldatzeko jakinduria transmititu da.
|