|
2002
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, herriaskorenmintzairetakomaileguzaberastenjoan zeneuskara, Tuteraaldeangaraiangaraikoetorkinekgainditutagaldubazenere. Horidela eta, iberiar, zelta, erromatar, gotoetaarabiarren eragina izanzuen
|
gureak
, besteakbeste, etanolaez, hebraieraetagaskoialuzazegonzirensendo erroturikhemenmerkatari, artisauetaofizio desberdinenlokarriekin. Erregeeta handizkienjauregietan, Elizarenizkribuetan bezala, latina zenhizkuntzaofiziala ErdiAroanbertakoerromantzeanagusitzenhasiarte, administrazio, legeria eta erlijiogaietarakoeuskaraofizialkiherrimailanbazterturikzetzalarik.Kulturaeta hizkeraaskotarikoherriaizanda, beraz, betidanikNafarroaaniztasunakdakarren aberastasunarekin.
|
|
2005
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak
|
gure artean
. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa).
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko erabiltzen dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan
|
gure
keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Gizon euskaldun guziz ohoragarriak, Eskuara hizkuntzaren goresle handiak, Bozten dauku bihotza zuen arpegiak, Agur derautzuegu, oi
|
gure
loriak!
|
|
|
Gizon Eskualdun zahar ohoragarriak Biloak xuri bezein kolore gorriak, Hitz ederrak mihian, arrai arpegiak, Agur derauzuegu, oi
|
gure
loriak!!!
|
|
|
Agur derautzuegu, oi
|
gure
loriak.
|
|
|
Noeren semea zen] apet deitzen zena, Eta Japetek Tuba/ seme bortzgarrena, Hura da Espainian lehen sarthu zena, Hartarik da ethorri
|
gure
hastapena.
|
|
|
Noeren seme bat zen] apet deitzen zena, Eta Tuba! ] apeten seme bortzgarrena, Hura zen Espainia beretu zuena, Hartarik da ethortzen
|
gure
hastapena.
|
|
|
IX. Eskualdunek oraino hau dugu loria, Guzia girixtino da Eskual Herria, Fedearen zaintzeko bethi atzarria, Nehork ez baitu hautsi
|
gure
lokharria.
|
|
|
Nehork ez baitu hautsi
|
gure
lokharria.
|
|
|
H errialde orotan jendeak funditu, Bainan Eskual H erria sendo da gelditu,
|
Gure
mendi gainetan indarrik ez baitu.
|
|
|
|
Gure
arbasoetan gaitz egin duenik,
|
|
|
Oraiko euskaldun fededuna jarraikitzen zaie arbasoei, lehen bezala orain ere, sanoki bizi baita Jainko bakarraren baitan sinetsiz. Bi aldiz errepikatuz
|
gure
hitza (gure arbasoetan, gurek) Dibarrartek azpimarratzen du nola euskaldunen historian, belaunaldiz belaunaldi, seinale lehena den fidelitatea, erlisione sainduan egoitea eta irautea.
|
|
|
Oraiko euskaldun fededuna jarraikitzen zaie arbasoei, lehen bezala orain ere, sanoki bizi baita Jainko bakarraren baitan sinetsiz. Bi aldiz errepikatuz gure hitza(
|
gure
arbasoetan, gurek) Dibarrartek azpimarratzen du nola euskaldunen historian, belaunaldiz belaunaldi, seinale lehena den fidelitatea, erlisione sainduan egoitea eta irautea.
|
|
|
Ta
|
guregatik
irudipenik ez inoiz artu.
|
|
|
Zazpi Euskal herriek bat egin dezagun, Guziak bethi bethi, gauden
|
gu
Eskualdun.
|
|
|
Hain zuzen, Eskualdunak publikatuko du Zalduby ren kantua 1894ko abuztuaren 24ko alean, Donibane Lohizuneko euskaldun bestak berriz ere antolatuak baititu Herriko etxeak Natalia Serbiako erreginaren eta Antoine d' Abbadie-ren babespean: Gauden
|
gu
Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta. Hastean eta koplartetan denek batean kantatzeko egina da errepika eta kantari batek kantatuko ditu koplak.
|
|
|
VIII. Mintzaia eder hunen araberakoak,
|
Gure
jostetak dire pare gabekoak Euskal jauziak eta pilota jokoak,
|
|
|
X. Eskualdunek oraino hau dugu loria, Guzia giristino da Eskual H erria,
|
Gure
fede hazkarra bethi atzarria,
|
|
|
Historiografía, beraz, zientzi histori koen atala dugu.
|
Gurean
gutxi landu da. Ikuspegi orokorra eta ebaluazioaren antzekoa beste artikulu batean landu nuen'.
|
|
|
|
Gure
erudizio maila, entziklopedietan eta hiztegigintzan laburtzen dugu na, XX. mendean zehar eta, bereziki, azken 20 urteotan gehiago emendatu da eta sakonago ezagutzen dugu gure iragana. Hala ere, oraindik behin behine ko azpiegiturazko lanen gabezia nabarmena da historia arloan.
|
|
|
Gure erudizio maila, entziklopedietan eta hiztegigintzan laburtzen dugu na, XX. mendean zehar eta, bereziki, azken 20 urteotan gehiago emendatu da eta sakonago ezagutzen dugu
|
gure
iragana. Hala ere, oraindik behin behine ko azpiegiturazko lanen gabezia nabarmena da historia arloan.
|
|
|
Espainiako gobernuak oraintsu erabaki du Espainiako Hiztegi biografikoaren proiektua burutzea.
|
Gurean
, berriz, ez dago horrelakorik, proiektua aspalditik ondo zehazturik eduki arren, eta horrela aurkeztu dut han eta hemen, baina arrakasta barik.
|
|
|
toriaren lurraldea garbi egon ez arren. Euskal historiaren parte dira ere bai
|
gure
lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan. Euskal Herriko historia ezin dugu mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik.
|
|
|
|
gure
historia aztertzeko unean. Gizarte zientzien eragina historia lantzeko unean ageri zaigu eta aipatu ditudan azken hirurak zientzia berrietako teoriak eta metodologiak aztertu ondoren saiatu ziren euskal historia idazten.
|
|
|
Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena
|
gure
lurraldea. Euskara ederki menperatzen zuen A. Oihenartek.Zergatik latinez idatzia?
|
|
|
Euskal Herri ia osoa (Enkarterria eta Tutera izan ezik) eta kasu batzuetan inguruko lurrraldeak (Biarnoa) hartzen zituen aztergai. Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe,
|
gure artean
gutxi ezagutu eta landu dena, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten egin ziren.
|
|
|
Atal honek azterketa berezia merezi luke autorez autore. Hala ere, zenbait gogoeta orokor azalduko ditut.ETORKIZUNARI BEGIRAAzpiegiturazko ikerlanak burutu behar dira, oraindik
|
gure
iraganaz eza gutza urria dugulako Euskal Herriko ikuspegia garatuz. Euskal Herria, edo zein herri bezala, anitza eta moeta askotakoa dugu eta kostaldeko herrialdeen edo barrualdekoen dinamika eta denborak ez dira berdintsuak.
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean, badaude erregionalismo trans nazionalean oinarritu behar ditugun historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak egiteko unean, ahaztu gabe Pirinioak direla
|
gure
ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500 urteotan gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da.
|
|
|
XXI. mendean, Europa berriaren atalean, badaude erregionalismo trans nazionalean oinarritu behar ditugun historia berriak, goi mailako laburpen politiko instituzionalak egiteko unean, ahaztu gabe Pirinioak direla gure ardatza itsasoarekin hatera. Azken 500 urteotan
|
gure
historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da. Euskaldunok mundializazio prozesua hasi zen gunean bizitzen jarraitzen dugu XVI. mendez geroztik.
|
|
|
Omenaldi liburu honetarako merezimendu osoa duen Txillardegik euskararen etorkizunerako oinarri oinarrizko lana egin du beti.
|
Guk
ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun zer nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten diguna.
|
|
|
158 eta 168). Halaz guztiz ere,
|
guk
ez dugu arazo bihurtu den gai hau ukituko, hizkeren arteko auzira mugatuko dugu jar duna. Arazoak konpontzen hasteko, gainera, deskribapenak behar izaten dira eta definizioetan bat etortzea ere gauza beharra da.
|
|
|
Bestalde,
|
gure
herritik kanpo ageri diren joerei eta norabideei begiak herstea jokabiderik egokiena iruditzen ez zaigunez, hor barrena sumatzen denari ere arreta amiñi bat ezarriko diogu.
|
|
|
' Diaf!, losia darabilgunean hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da.
|
Gure
kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
«Mendebalde Kultur Alkartea» k zubiaren irudia erabiltzea.
|
Guri
Bizkaiko etaoroharmendebaleko euskararen problematikakAlemaniako hegoaldeko hizkerekin ageri dituen paralelotasun izpiak nabarmenak direla iruditzen zaigu; hegoaldekohiztunalemaniarbatenerrealitatedialektalarenikuspegi subjektibobaterako, Anzenhofer (1998) adibideegokiaizandaiteke.
|
|
|
Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b): «.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko,
|
gure
hizkuntza egoera normaltzeko lanean. Nik egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
Orain arte egon ez den hizkuntzaren erabilera batean ezinbestean egon behar dute orain arte sortu ez diren esaldiek eta hiztunon gaur eguneko hizkuntz ahalmena ezagutzea lagungarria izan daiteke esaldi horiek sortzeko edo epaitzeko orduan. Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan
|
gure
anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea:
|
gure
analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean gure analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
Edonola, arreta bereziaz jokatu behar dugu esparru honetan ere, hizkuntzalarion tentazioa baita askotan gure anali sitik ateratzen ditugun ondorioak hiztunen intuizioaren gainean ezartzea: gure analisitik ateratzen diren ondorioak hiztunek egiten dutenarekin bat ez datozenean
|
gure
analisia da egokitu beharrekoa, ez hiztunak.
|
|
|
Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena. Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake
|
gu
, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Prehistoria hitzean aldiz, pre aurrizkia da hitzaren burua, ez baitu historia mota bat adierazten historiaren aurreko garaia baizik. Hitz honen euskal ordaina historiaurre da, burua azken hizkuntza baita
|
gurea
. Parasintetikoetan ageri diren erdal aurrizkien ordainek ere postposizioak dituzte askotan euskaraz:
|
|
|
|
Gure
lana egin ahal izateko test batzuk prestatu genituen Bilboko Magisteritza Eskolako lehen mailako ikasleei egiteko. Idatziz agertzen diren hitzak eta sintagmen azentua jartzeko eskatu zitzaien ikasleei; erantzunetan curen ustez normalean egiten duten azentuera adierazi behar izan dute.
|
|
|
|
Gurera
etorriz, Meisel eketaMahlau k (1988) proposatutako bidetik abiatudaikerketaEuskalHerrian.Ikertzailehauek, euskaraketagaztelaniak dituztenegituradesberdinakikusirik, guztizinteresgarritzatjodutegaztelaniaetaeuskaraaldibereangaratzendituzten haurren jabekuntza garapena aztertzea.Ordutik honamakinabatlanargitaratudaarlohonetanetaiker
|
|
|
Zergatikekoitziduustezko alderantzizkohurrenkerakosintagma?
|
Gure
ustez, erantzunmotabiegondaitezke.Batetik, gaztelaniazkohurrenkeragordezeginduelaizandaiteke.Bidehonetatikabiatuta, umehoneksistemalexikoezberdinekinarausintaktikoherbera erabiliduelapentsaliteke.Bestetik, haurhonekaraumorfosintaktikorik haingoizezdarabilelaerepentsadaiteke. Izanere, bigarrenhipotesihonenaldeOitzelebakarraren antzeko besteekoizpenbataipadaitekeelairuditzenzaigu (23).
|
|
|
Hurrenkerareninguruko ustezko besteakatsek, zelanbaitesanda, beranduagokoak dira (24).
|
Guretzat
argidagoakatsakezdirena, helduekereantzekoakegitenbaititugu, informazioa zehazteko edoberrartzeko.Gainera, halakoakelebakarrek zeinelebidunekegitendituzte.
|
|
|
|
gu
(26), hauekereelebakarbateketaelebidun batekeginda.
|
|
|
López Ornatek (1994) Maríaizeneko umegaztelauelebakarrarendatubilketaeskaintzendigu.Ekoizpenak, umeak1; 07adinaizanzuenetik3; 11izan zuen artekoak dira.
|
Guk
elebidunen ekoizpenekin: erkatzeko haur honen datuakerabiliditugu (ikus4.taula).
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten
|
gure
historialariek, nik dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Parise gain horietan mintzo omen dira, departamendu edo eskualde bakoitzari botere apur bat uzteaz, bere bizi pide bereziaren araberako erabakiak har ditzan. Horri darraikola, Biltzarraren burulehen ohiak galdatzen du ez ate laitekeen eskatzen, eta men turaz ardiesten ahal,
|
gure
Euskal Herriarentzat ere, bere kide berezi baterat baztertzeko urratsa.
|
|
|
Frantziaren batasuna baitu bakarrik gogoan. Beharrik bada ere han gaindi gizon bat, Charles Brun, euskalzale egiazkoek estimatzen dutena eta hau
|
gu
bezalatsu mintzo da holetan. Bainan behar luke nonbaitik laguntza poxi bat; lauzkatu behar genuke, larderia gehiago izan dezan eta haren erranari beha daitezen.
|
|
|
Artetik errateko, Aintzinaren sortzailea lehenagotik harremanetan zen Charles Brun horrekin, kooperatibismoaren aitatzat baitzeukan jadanik
|
gure
irakasle zenak, haren ikasle ginelarik guhaur Uztaritzen.
|
|
|
Zer du bada galdatzen Arotzarenak, hauxe baizik ez: Euskal Herriak izan dezan Frantzia berrian bere begitartea. Arima berezi bat badu alabaina
|
gure
Herriak. Gu ezagutzen gaituzten guztiek aitortzen dutena da:
|
|
|
Euskal Herriak izan dezan Frantzia berrian bere begitartea. Arima berezi bat badu alabaina gure Herriak.
|
Gu
ezagutzen gaituzten guztiek aitortzen dutena da: Euskaldunak ez garela besteen idurikoak.
|
|
|
Bigarren artikuluak jakinarazten digu lehen ur: rats bat egin dutela mendiz honaindian euskararen eta herri ohiduren zaintzeari aspaldion bermatzen diren hiru batasunek: Euskalzaleen Biltzarrak,
|
Gure
Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote adierazteko garbiki zer nahi duten Frantziako euskaldunek: Ez ditzatela bederen Iparraldeko hiru probintziak elkarretarik bereiz eskatzen dute, eta herrialde hau bere gain uzte ko tipiegi balitz, 3 B deitu eskualdean, hots, Pays Basque, Béarn, Bigorre hiru aldeak billitzakeen elkargoan sar dadiela, baina bere begitarte berezia atxikiz.
|
|
|
Eskualdekatzearen solasa horretan isildu baldin bazen 1941eko udazke nean, deus berririk sortu gabe, euskararen aldeko urrats ttipi ttipi bat egin zen bizkitartean garai beretsuan
|
gure
eskualdean.
|
|
|
|
Gure
irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore handiaren gatik (sic), ikusi behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
Eta horra nola Uztaritzeko
|
gure
irakasle zenak ihardokitzen zuen Baionako diosesian populkatzen hasiak ziren jaun andere erdalzalei: Ez, ape zek ez die euskaldunei euskaraz eskaintzen bere erakaspena mesprezioz, baina bai errespetuz.
|
|
|
Gaur egun, ordea, 2002ko azaroaren 19an, testu bera argitaratzera doala rik Frantziako gobernu berri batek, Jacques Chirac-en Raffarin, Sarkozy, Alliot Marie eta beste ministroen estatua eskualdekatu norhi omen dutelarik,
|
gure
Iparraldeko hiru probintzien deiadarrari entzungor egiteko argudio berak eskaintzen dizkigute: hedadura gutitakoak eta tipiegiak omen gara!.
|
|
|
Lacombekezarriakdira (Azkuegandikjasoak); kortxeteak, berriz,
|
gureak
.
|
|
|
Gero, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB) sortu zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden biok (1976). Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekaren ardura hartu nuenetik (1978) harremanak izan ditugu bibliografía gaietan, eta hor geratzen da lekuko liburu honetan agertzen den Txillardegiren bibliografía
|
gure
bibliotekak paratua: euskararen inguruan idatzitako ia mila izenburu katalogatzen dira eta emaitza baliotsu honek sorrarazten du mirespena eta euskaldunon aldetik esker ona aitortu beharra.
|
|
|
Oso ezaguna dugu Bonaparte Printzea Euskal Herrian.
|
Gure
herri honetara egin zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta gure artean asko izan dira pertsonaiaz eta bere lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak. Esan genuke berak
|
|
|
Oso ezaguna dugu Bonaparte Printzea Euskal Herrian. Gure herri honetara egin zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta
|
gure artean
asko izan dira pertsonaiaz eta bere lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak. Esan genuke berak
|
|
|
Korsikako hiriburua zen Ajaccion jaio zen 1775.eko martxoaren 21ean Lucien Bonaparte Ramolino,
|
gure
Printzearen aita, Alexandrine Bleschampekin ezkondua. Semeak bezala, Printze titulua zeukan aitak, Caninokoa, Pio VII.ak emana.
|
|
|
Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira etorri zen familiarekin Caninoko Printzea. Bi urte eta erdi zituen
|
gure
Louis Lucien Bonapartek. Gutxi da honen haurtzaroaz dakiguna.
|
|
|
11rako antolatua zen Biltzar Konstituziogilerako izendatu zuten korsikarrek Louis Lucien Bonaparte, eta kidetza hori betetzeko Parisa jo zuen
|
gure
hizkuntzalariak, politika munduan sartuz. Baina, 1849ko urtarrilaren 9an ezabatu zituzten izendapenak; hala eta guztiz ere Parisen jarraitu zuen Cavagnari bere idazkariarekin irailaren 7ra arte, Sena departamendutik senatore izendatua izan zen datara arte, hain zuzen.
|
|
|
Noticia de las obras vascongadas que han salido a luz después de las que cuenta el P. Larramendi, eta Vocabulaire de mots basques bas navarrais, traduites en langue franraise. Sallaberriren azken lan honek adierazten digu lexikografiaz arduratuta zebilela oraindik
|
gure
Printzea, eta Juan Mateo Zabalarenak bibliografía zeukala ikerketetarako oinarria. Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena.
|
|
|
250 ale kaleratu baitzituen Bonapartek hangoekin eta 1O edo
|
gure
euskalkiekin. Orain ere Italiako biblioteka pribatu eta publikoetan kontsultatzeko aukera izango dutelakoan nago.
|
|
|
tertu egitendituzte hizkeren arteko sailkapena egiteko'.
|
Guk
, ordea, denak sartu behardirelaustedugu.Jadabestenonbait esanadugun legez, hizkeren sailkapena egitean hizkerenartekodistantziak neurtzendihardugu. Horretarako, hizkeren arteko desberdintasunaknolaberdintasunakzenbatu behardira.Desberdintasunakbainoezbadirakontuan hartzen (mapamono lexematikoak baztertuz) distantziak egiatandirenakbainohandiagobihurtzen dira eta ez dute errealitatea islatzen.
|
|
|
Dendrogramahau bizutabe (LabeletaNum) etaeskalabatez (CASE) osatuta dago. LabelNumzutabean ikerketan aztertzen diren hizkeren kodea agertzenda (ikuseranskina). zutabeanaztertzendirenhizkerenkopu ruaazaltzen da;
|
guretzat
garrantzirik ezduenzutabeada.CASE0 tik 25 eramailakatutadagoeneskalada.Hizkerenartekodesberdintasunamarkatzen dueskalahonek; bihizkerazenbatetamaila garaiagoanelkartu, orduan eta hizkuntzadistantzia handiagoaizangoduteelkarrenartean.
|
|
|
Aurrerantzean goranzko doinua eta isilune laburra direlako horiei koma ezaugarri esango diegu, edo besterik gabe, koma. Beheranzko doinua eta isilune luzea, bestalde, puntu ezaugarriak izango dira
|
gure
lan honetan, edo osterantzean, puntua. Horrela, bestelakorik esan ezean, puntuazio ikur jakin bietako bakoitzak zuzen zuzenean proso dia ezaugarrien multzoetako bat adierazten duela onartuko dugu hemen.
|
|
|
(8a) ko ez zuen ezertarako balio eta (7a) ko hor daga bere motxila berdea hurrenez hurren.
|
Gure
hemengo terminologian, kausari eta argudioari, hurrenez hurren ondorioa eta ondo rioztapena dagozkie: (8b) ko saldu egin du eta (7b) ko heldu da.
|
|
|
(13a) koa adibidez, hobeto legoke alderantziz ko hurrenkera jarrita:
|
gure
ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena baino ego kiagoa dugu, koma soila erabilita bederen. Bigarrenik, harreman hauek ondo zedarriztatze ko ahalmena oso lotuta doa hizkuntzatik kanpo hiztunak edo entzuleak munduari buruz duen jakintzarekin.
|
|
|
Koma erabilita9, 11 sailean ikusitako aurkaritza (6), argudioa (7a), kausa (Sb), eta emendiozko lau harremanak (9), puntuarekin hatera bezain ando edo lagunarteko mailan puntuarekin hatera baino are hobeto molda daitezke
|
gure
iritziz. (7b) ko ondorioztapena eta (Sb) ko ondorioa, aldiz, ulergaitzagoak dira
|
|
|
#Erreakzioa gertatzen bada, aurrera egingo dugu
|
gure
saioan,
|
|
|
|
gu
, gure3.3saileanaztertzeko.
|
|
|
Lan honetan, bada, ez ditugu azken ikerlari hauen emariak alde hatera utziko eta gogoan izango dugu une oro testu mailako funtzioez ari garenean mota askotako testu antolatzaileak ditugula. Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko
|
gure
lanean. Horrelakoetan, testu mailako funtzio horiekin hatera, besarkadura txikiko edo besarkadura handiko perpaus mailako funtzioak ikusiko ditugu.
|
|
|
' Lokailua bi perpausen artean egon gabe bigarren perpausean nonbait txertatzen bada, haliabidea are okerragoa da
|
gure
aburuz.
|
|
|
g #Erreakzioa gertatzen bada, aurrera egingo dugu
|
gure
saioan, osterantzeanbertanbeherautzibeharkodugu
|
|
|
b #Erreakzioa gertatzen bada, aurrera egingo dugu
|
gure
satoan:
|
|
|
Egile honen esanetan, (44) bezalakoetan garbi suma daiteke lokailuei dagozkien soinu ezaugarriak daudela. Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau
|
guk
geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu behar dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
Lan honetan aldarrikatu dugunari jarraituz, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu behar dugu. Edonola,
|
gure
ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
17 Leizarraga, J., (1571). ] esus Christ
|
gure
jaunaren Testamentu berri: S. Mattheu, 2,23 Lur.
|
|
|
d) Euskaltzaindiaren iritziz, esangura harreman garbia suma daitekeen alborakuntza lokailugabean, komari dagozkion prosodia ezaugarrien multzoa e juntagailutzat har liteke.
|
Guk
geuk bakarrik esango dugu pilaketen ikuspe gitik koma ezaugarriek lokailuek bezala jokatzen dutela: juntagailuak onar tzen dituzte, baina lokailuak onartzeko unean, ordea, zenbait murriztapen dituzte.
|
|
|
Amenazo, u, a ondoko sarreran berri interesgarriak biltzen dira, Azkueren (BGuzur 141) Zemaiek esateko
|
gure
errien amenazuek esaten da
|
|
|
Atzeraturik gabiltza
|
gure
idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken urteetan, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez daukala ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta zer ez dugu aditzen?
|
|
|
Jaun onek ainbat,
|
gure
ustez, ez du beste iñork euskeraz idatzi. Ainbeste gaietzaz ez beintzat.
|
|
|
Arrakastatua izan zen beraz, aldez kazetaren lan jarraikiagatik, eta ez gutxiago etsaien jazarkunde itsuagatik. Hain zuzen, euskarazko katixima eskola publikoetan debekatzeak, elizen ondasunen zerrendatze edo imitorioek, fraide, serora eta apaizak beren bizileku eta ira kastegietatik kanporatzeak (beha
|
gure
kazetariari, ohoin gisa bi jendarmeren erdian, besotik hartua joaki Larresoroko bere seminario maitetik fueratua!) badu ikustekorik arrakasta horrekin.
|
|
|
Erlijioarentzat askatasun osoa, bereziki eskoletan, hori da hautagai xuriek hauteskundeetan lehen lehenik aldarrikatzen dutena.
|
Gure
kazetaria ere hun kitzenago du barne muinetatik erlijioa eskolatik kentzen duen lege horrek beste ezerk baino, zeren
|
|
|
Zeren eta hasieran batzuek eta besteek euskara berdintsu erabiltzen bazuten ere (erran nahi baita guti, hautesle eta herrietako kontseiluetako frankok frantsesik ere ez zekitelarik bizkitartean), erlijioaren eusle izate horrek euskara erabiltzera ez ezik apaintzera zeramatzan apaizak. Hortaz, hiru apaiz idazle finkoren euskara on eta kalitatezkoari esker kazetan
|
gure
hizkuntza goiti joan zen, Eskualdun Onaren garaian() lehen aldiz nagusituz frantsesari; eta kazeta gorrietan, aldiz, beheiti.
|
|
|
Egia eta ona, beraz, haren ideologia eta poli tika? Juduen eta protestanteen etsaigo, emakumea bere herronkan iraunaraz te (nahiz hoz emateko eskubidearen alde zen, emazteak giristinoagoak direla koan), frantses abertzaletasun, armadazaletasun, inperio eta koloniazaletasun... edo, hobeki esan, keria nekez onar dezake egun
|
gure arteko
inork.
|
|
|
Berehala gorriekin bakeak egin eta Biba Frantzia!, orok alemanari buruz gerlara lehian, eskuina eta ezkerra.
|
Gure
apaiz kazetaria bezalakoen eskuineko politikak jendeak gerlara eraman bazituen ere, non ziren Jaures eskubiak hilarazi bakezalearen jarraitzaile zirelakoak. Nolanahi ere Gerla Nagusia delako madarikatu horren basakeriek mundua eta Euskal Herria odolustu zuten eta gure kazetaria higatu, buruz ere, kazetako lanaz gain herriz herri gobernuaren izenean urre eske predikatzen eta kolpatuei eta soldadoen familiei etengabe bihotz ematen ari izan baitzen.
|
|
|
Gure apaiz kazetaria bezalakoen eskuineko politikak jendeak gerlara eraman bazituen ere, non ziren Jaures eskubiak hilarazi bakezalearen jarraitzaile zirelakoak? Nolanahi ere Gerla Nagusia delako madarikatu horren basakeriek mundua eta Euskal Herria odolustu zuten eta
|
gure
kazetaria higatu, buruz ere, kazetako lanaz gain herriz herri gobernuaren izenean urre eske predikatzen eta kolpatuei eta soldadoen familiei etengabe bihotz ematen ari izan baitzen.
|
|
|
Herrietako berrien gosea asetzea zen,
|
gure
kazetariarentzat, lanen lana: berriketariak eta berriak bil, hauta eta euskaraz eman.
|
|
|
Herrietako berri batzuetan sartzen du ere beste kazeta genero ohargarri bat, egun
|
gure artean
gutiago ageri dena: hil ospetsuen berri, apaizkide, euskaltzale, jaun handi... adiskide edo etsai, horien laudorio edo gaitzespen eginez.
|
|
|
Han hemenka, aste guztietako lehen mintzaldiaz bertzalde, guziz Zer eta zer deitu ozkan, ezagun zen, bai eta zuten ezagutzen aspaldian gehienek, haren eskukaldi berezia. Euskara bezala hedatu ere du Euskal Herrian euskararen amodioa, garbitu ondoan
|
gure
mintzai eder zaharra, zahartzearekin lotuak zitzaizkon helar gaixtoetarik. (Charritton:
|
|
|
Kazetak urte honda rrean atera ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak. Egun euskal tradiziokoak diren josta idazlanik guti ikusten dugu
|
gure
kazetetan, ez ateraldi, ez irri solas, ez bitxi ez bitzirik (irakurleak atseginik eman dakion merezi ez duelako edo?). Bereziki istorioek Hiriart Urruti kontalari handia dela erakusten digute, Euskal Herria sailekoek eta are lehen mintzaldiko anekdota eta pasadizoek aski erakutsi ez balute ere.
|
|
|
Hiriart Urrutiren beste kazetalan batzuk, aldiz, aipatuko baizik ez ditu
|
gu
: itzulpenak (eliz aitzindarien gutunak, hauteskundeetako propaganda idaz kiak, iragarkietako testuak...).
|
|
|
Euskara errotik baitzekien eta orobat euskaraz pentsatzen,
|
gure
hizkun tzak bere baitarik daukan indarra (E 352) baliatuz aski zuen euskal hitzekin edo hark berak atzizki bidez sortuekin eta euskallokuzio edo adierazpidee kin. Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez hitz berezi edo teknikozale.
|
|
|
Hizen bezalako Jaquin! Hi zer putikoa hizen
|
guk
lehenago ez jakin!
|
|
|
Joakin: i noiz hilko aizen
|
guk
ez jakin. Euskalerriaren Yakintza, III, 43, G Ataun.
|