|
2006
|
|
|
Euskal Autonomi Elkartean 1981ean euskararen ezaguerari buruzko 4 item sartu ziren, ulermena, mintzamena, irakurmena eta idazmenari buruzkoak hain zuzen ere. Hurrengo Udal Erroldan Nafarroara hedatu zen eta EAEn ama hizkuntzari (Jatorrizko hizkuntza alegia) buruzko galdera berri bat sartu zuten; eta azkeneko Zentsuan (1991) beste bat
|
etxean
erabiltzen den hizkuntza deitutakoa, gazteleraz honela galdetzen da: ¿ Qué lengua habla Vd. en su casa más a menudo?, eta euskaraz:
|
|
|
¿ Qué lengua habla Vd. en su casa más a menudo?, eta euskaraz: Zein hizkuntza erabiltzen duzu zuk maizen zure
|
etxean
–
|
|
|
1. d.)
|
Etxean
maizen erabiltzen den hizkuntzaren araberako sailkapena.
|
|
|
Honen arabera ezer gutxi egin bada ere orain artean, itaunetatik erator daitekeen sailkapena honako hau da: Euskal hiztuna:
|
etxean
maizen euskara erabiltzen dutenak (etxeko euskaldunak) Hiztun elebiduna: etxean maizen biak (euskara zein gaztelera) erabiltzen dituztenak (etxeko elebidunak). Erdalduna:
|
|
|
Honen arabera ezer gutxi egin bada ere orain artean, itaunetatik erator daitekeen sailkapena honako hau da: Euskal hiztuna: etxean maizen euskara erabiltzen dutenak(
|
etxeko
euskaldunak) Hiztun elebiduna: etxean maizen biak (euskara zein gaztelera) erabiltzen dituztenak (etxeko elebidunak). Erdalduna:
|
|
|
etxean maizen euskara erabiltzen dutenak (etxeko euskaldunak) Hiztun elebiduna:
|
etxean
maizen biak (euskara zein gaztelera) erabiltzen dituztenak (etxeko elebidunak). Erdalduna: etxean maizen gaztelera erabiltzen dutenak (etxeko erdaldunak).
|
|
|
etxean maizen euskara erabiltzen dutenak (etxeko euskaldunak) Hiztun elebiduna: etxean maizen biak (euskara zein gaztelera) erabiltzen dituztenak(
|
etxeko
elebidunak). Erdalduna: etxean maizen gaztelera erabiltzen dutenak (etxeko erdaldunak).
|
|
|
etxean maizen biak (euskara zein gaztelera) erabiltzen dituztenak (etxeko elebidunak). Erdalduna:
|
etxean
maizen gaztelera erabiltzen dutenak (etxeko erdaldunak).
|
|
|
etxean maizen biak (euskara zein gaztelera) erabiltzen dituztenak (etxeko elebidunak). Erdalduna: etxean maizen gaztelera erabiltzen dutenak(
|
etxeko
erdaldunak).
|
|
|
Sailkapen berri honi atxikiz geureari lotuko gatzaizkio berriro ere. Zazpi ezagueraren arabera aurrenen, hiru jatorrizko hizkuntzaren arabera eta beste hiru
|
etxeko
maizeneko hizkuntzaren arabera, guztiak batera ekarriz, zenbat hiztun mota desberdin atera daiteke. Kasu honetan ezin biderketarik egin hizkuntz erabilera ez baita posible aurreneko hiztun mota guztiengan.
|
|
|
Kasu honetan ezin biderketarik egin hizkuntz erabilera ez baita posible aurreneko hiztun mota guztiengan. Hau da, bidezkoa bada jatorrizko euskaldun erdalduna, ez da zilegi jatorrizko euskaldun erdaldun
|
etxeko
euskalduna. Zein da galbahea kasu honetan?
|
|
|
Korapiloa askatzeko honako kontingentzi taula hau eratu dugu, batetik hizkuntz gaitasunaren araberako sailkapena eta, bestetik, jatorrizko hizkuntzaren araberakoa, barruan, kasurik kasuko
|
etxeko
hizkuntzaren araberako sailkapena ezarri dugu.
|
|
|
1.
|
Etxeko
EUSKALDUNA
|
|
|
2.
|
Etxeko
ELEBIDUNA
|
|
|
3.
|
Etxeko
ERDALDUNA
|
|
|
1.
|
Etxeko
EUSKALDUNA
|
|
|
2.
|
Etxeko
ELEBIDUNA
|
|
|
3.
|
Etxeko
ERDALDUNA
|
|
|
1.
|
Etxeko
EUSKALDUNA
|
|
|
2.
|
Etxeko
ELEBIDUNA
|
|
|
3.
|
Etxeko
ERDALDUNA
|
|
|
3
|
Etxeko
ERDALDUNA
|
|
|
3
|
Etxeko
ERDALDUNA
|
|
|
" Ezarritako hizkuntz askatasuna deituriko honetan euskaltzaleok beti erne ibiltzen kondenatuta gaude, Darabilgun informazioa, gogoan izan, 1991ko zentsuko datuetatik zuzenean aterata dagoela. Hurrengo diagramakoa euskaldunek Errolda Orrian aitortutako
|
etxeko
euskararen erabilerari dagokio. Kasu honetan, ordenatuetako zenbakiak ehunekotan eman ditugu.
|
|
|
Kasu honetan, ordenatuetako zenbakiak ehunekotan eman ditugu. Horrela adin talde bakoitzari dagokion are gehiago, egoera okertzen denean gure errua dela esaten digute eta"
|
etxeko
ohizko hizkuntzaren (euskara) erabilera tasa beha daiteke. Honek ez du adierazten hiztun jakin batek zenbatetan egiten duen euskaraz, baizik eta adin taldekoen artean ehuneko zenbatek aitortzen duen euskaraz egiten duela.
|
|
|
Adin talde gazteenetan alfabetatuen artean ematen dira euskararen erabilera tasarik onenak. Helduen artean, ostera, alfabetatua izateak ala ez, ez du eragiten
|
etxeko
ohiko hizkuntzaren erabileran.
|
|
|
|
Etxeko
hizkuntza euskara daukatenak gazteak baino, euskaldun helduak dira. Euskaldunenelebiduntzegoiztiarrak negatiboki eragiten du euskararen erabileran.
|
|
|
• aniztasun linguistikoa (UNESCO
|
Etxeko
Amarauna taldekide bezala egindako lana: Mart� et al 2005a, 2005b, 2006a, 2006b, Amorrortu et al 2004a, 2004b, 2005, Barreña et al 2005, 2006, Uranga et al 2005) • soziolinguistika orokorrean (Amorrortu 2003b)
|
|
2007
|
|
|
Gogoratu behar Iruñerriaren gehiengoa eskualde mistoan dagoela. Egia da, zerbait dakiten hauetako zenbaitek euskaltegian ez ezik beste nonbait ere ikasi duela; dela
|
etxean
, dela eskolan. Euskara ikasteko hiru gune hauek dira garrantzitsuenak, hirurak osagarriak, eta gainera, batak eta besteek elkar indartzen eta elikatzen dute.
|
|
|
Euskalduntzeari begira bada ba eginbeharra. Ez dakiten hauek, nekez ikasiko dute
|
etxean
euskara orain arte egin ez badute; eskolaroa ere joan zaie, beraz, pertsona hauek euskaltegietan euskaldundu ditugu.
|
|
|
Dirua ordaindu behar gainera eta euskaltegi ofizialetan baino poliki gehiago, eta hala ere euskaltegiak itolarrian Gobernuaren diru laguntza ziztrinak direla eta.
|
Etxeko
ataritik mugitu behar...
|
|
|
Euskalduntzeari begira bada ba eginbeharra. Ez dakiten hauek, nekez ikasiko dute
|
etxean
euskara orain arte egin ez badute; eskolaroa ere joan zaie, beraz, pertsona hauek euskaltegietan euskaldundu ditugu.
|
|
|
Euskaraz aritzen ote dira? Bada ikasten eta erabiltzen duenik, bere laneko hizkuntza duena, lagunekin eta
|
etxekoekin
euskaraz mintzatzen dena, bada, euskaltegitik landa hitz egin ez eta urte batzuen buruan berriz etortzen dena gogoratzera, ingurune arras erdaldunean bizi delako, euskaldun gutxi dagoelako edota euskaldunak izanik ere identifikatzerik ez dugulako; norberaren izaera dela eta, lotsatia delako, prozesua erdizka uzten duenik ere bada,...
|
|
|
Gau eskoletako lana ezagutu eta laguntzeko prest agertu ziren lehen instituzioak Herriko
|
Etxe
batzuk izan ziren, AEKri bere liberatuen sarea hedatzeko parada emanez. Ondoko urteetan Euskal Herri 2010 deituriko gogoetatik ateratako Lurralde Antolaketa Eskeman hizkuntza kapitulua idatzi zen, helduei euskalduntze alfabetatze alorra sustatzeko helburua barne.
|
|
|
Azken urteetan, agintarien aldetik HEAren garrantzia estrategikoa gero eta onartuagoa dela erran daiteke. Herriko
|
etxe
nahiz Departamenduko langileei lan denboran euskara ikasteko parada eskainia izan zitzaien eta 2006ko hondarrean lehen aldikoz Iparraldean, erakunde publikoek, Euskararen Erakunde Publikoan bildurik, plazaratu duten hizkuntza politika egitasmoan HEA alorrari bere leku osoa aitortzen diote.
|
|
|
Azken urteetan, agintarien aldetik HEAren garrantzia estrategikoa gero eta onartuagoa dela erran daiteke. Herriko
|
etxe
nahiz
|
|
|
Horrez gain AEK k harreman jarraikiak atxiki eta elkarlan iraunkorra eramaten du Euskal Herritik kanpoko herri batzuetan euskara klaseak ematen dituzten elkarteekin, hala nola, Sustraiak Erroak Parisen, Lagun eta Maita Pauen, Bordaleko Euskal
|
Etxea
eta Toulouseko ikasleekin. Orotara urtez urte, 120/ 150 ikasle biltzen dira zentro horietan.
|
|
|
Lehenago ere hainbat esperientzia batzuk izan baziren ere, arlo hori iraunkortu da azken urte hauetan, euskararen presentzia jendarteko zenbait alorretan hedatu arau. Hala nola, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko
|
Etxeei
proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da herri administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen. Gisa berean duela 2 urte Departamenduko agintariek euskara ikasteko parada (parte batez lan denboran eta dohainik) eman diote beren langileei.
|
|
|
Hala nola, 2002tik Euskal Konfederazioak Herriko
|
Etxeei
proposaturiko hitzarmenaren ildotik euskararen presentzia bermatzen hasi da herri administrazioan eta ondorioz bertako langileen formakuntza garatzen. Gisa berean duela 2 urte Departamenduko agintariek euskara ikasteko parada (parte batez lan denboran eta dohainik) eman diote beren langileei.
|
|
|
egonaldiak familia euskaldunetan, mintzalaguna, mintzakide, berbalagun... eta antzeko programak. Ordenagailuz lagundutako ikastaldiak, Diasporako ikasleria, Internet bidezko ikastaldiak, etab. Kontua ez da horiek ate joka daudenik baizik eta
|
etxe
barruan ditugula jadanik.
|
|
|
" Kalean" erantsi diogu galderari bukaeran. Izan zitekeen, noski, eremu mugatuago batean, esate baterako, eskolan, enpresan,
|
etxean
... Eta, izatez, gero eta gehiago dira eremu mugatuagoetan egiten ari diren ikerketak metodo hau abiapuntu hartuta.
|
|
|
Bakarrizketak, 2001ean neurtu genituen lehen aldiz, batez ere, eskuko telefonoak kalean geroz eta gehiago erabiltzen zirelako. Bakarrizketen multzoan sartu ditugu, eskuko telefonoz hitz egiten ari direnekin batera,
|
etxe
atarietako interfonoz ari direnak, animaliekin hitz egiten dutenak, etab.
|
|
|
Horrek, jakina, zuzenean eragiten du hizkuntzaren erabileran: euskal elebidunek ia beti euskaraz hitz egiten dute
|
etxean
eta lagunartean; elebidun orekatuek, berriz, euskaraz erdaraz beste egiten dute eta, azkenik, erdal elebidunek erdara erabiltzen dute nagusiki.
|
|
|
Gipuzkoan euskara ondorengoetaratzeko sistemak –familia bidezko transmisioa, irakaskuntza bidezko transmisioa eta helduen euskalduntzeak eta alfabetatzea– eraginkorrak dira eta emaitzak, oro har, onak dira. Dagoeneko euskal elebidun gehienek
|
etxean
transmititzen diete euskara seme alabei. Aurrerantzean ere horrela izaten jarraituko duela ematen du.
|
|
|
Dentsitatea txikiagoa denean, euskararen erabilerak behera egiten du eta erdararenak gora: euskaldunen dentsitatea %20 denean, euskaraz erdaraz beste hitz egiten dute, bai
|
etxean
bai lagunartean; eta dentsitatea %20tik beherakoa denean, erdaraz gehiago egiten dute euskaraz baino.
|
|
|
Bestetik, udalerri horietako lurren eta etxebizitzen prezioek gora egin dutenez eta bertako soldatak ez direnez hain azkar igo, bertako helduek, hau da lan egiten eta familia daukatenek, ezin dute xahupen horiei aurre egin. Gero eta gehiago dira, kostaldea uzten dutenak Lapurdi barnekaldera baita BaxeNafarrora bizitzera joateko, nahiz eta egunero joan etorriak egin
|
etxetik
lanera joateko eta bertatik itzultzeko.
|
|
|
Dibergentzia, ezarritako araua apurtuz eraikitzen da.
|
Etxeko
eredua baztertzen dute, eta gurasoenenetik ezberdinduko dituen beren jerga eskatzen dute. Beren euskarazko jerga eraikitzeko hizkera askatasuneko gunerik, adibidez aisialdiko gunerik, ez baldin badute, dibergentzia eta adierazkortasun bila erdarazko jerga eraikitzen dute eta euskara eskolarekin, zuzentasunarekin, erlazionatzen dute; arau zurrunez jositako hizkuntzarekin.
|
|
|
Dibergentzia, ezarritako araua apurtuz eraikitzen da.
|
Etxeko
eredua baztertzen dute, eta gurasoenenetik ezberdinduko dituen beren jerga eskatzen dute. Beren euskarazko jerga eraikitzeko hizkera askatasuneko gunerik, adibidez aisialdiko gunerik, ez baldin badute, dibergentzia eta adierazkortasun bila erdarazko jerga eraikitzen dute eta euskara eskolarekin, zuzentasunarekin, erlazionatzen dute; arau zurrunez jositako hizkuntzarekin. planifikatu den bakarra, eta ez Euskal Herriko txoko guztietan ere.
|
|
|
Datu hau oso ikusgarria iduritu zait. Egia da esaterako hain zuzen ere beste herrialdeetatik heldu den jende hori askotan kalean errazago ikusten dela
|
etxean
telebistari so dagoen euskalduna baino, baina ziurrenera poltsikuko soziologia egiten hasteko arriskuan erortzen ari naiz eta jarrai dezadan beste alde batetik.
|
|
|
Arteak eta kultura zabaltzeko guneak dira Eihartzea hazparnen, Hebentik Maulen, Inxauzeta Bunuzen, Haize Berri Izuran, Euskal
|
Etxea
parisen, Ote Lore Larresoron, Sü Azia zuberoan, Uda Leku Iparraldean. zerrenda luze honek erakusten du elkarte bizitzaren bizkortasuna Ipar euskal herrian. Galdea:
|
|
|
Musika, kantua eta dantzaren eremua biziki zabala da eta aspaldiko tradizio hau belaunaldiz belaunaldi jarraitzen da familietan eta bereziki herriko bestak antolatzerakoan. Lehen etxekoz
|
etxeko
egiten zen transmisioa orain ikastetxeetan egiten da edo ikasgune berezietan nola musika eskoletan hala dantza konpainietan eta abesbatzetan.
|
|
|
Bestak dira euskal kultura jarraikarazteko aukera egokiak, euskaltasuna molde atseginean ospatzen baita. herriko bestak urraspide tradizionalean iragaiten dira elizan,
|
etxean
eta plazan. Meza nagusiaren ondotik, dantza jauziak eta pilota partida.
|
|
|
euskarazko kultura, erdal kultura frantsesa eta kultura globalizatua, zeinahi hizkuntzatan adierazten dena. euskal kulturatik abia gaitezen, beste kulturen eragina kontuan hartuz. kulturaren hiru transmisio guneak ikertuko ditugu: familia bidezko transmisioa, elkarte kulturalen alorra eta transmisio ofiziala, eskolaren bidez eta beste erakundeetan, euskal kultur erakundea delarik garrantzitsuena Iparraldean. hau da
|
etxean
eta auzunean gertatzen den kulturgintza. ez da baitezpadako antolaketarik. Bakoitzak gostatzen zaiona adierazten du, jende ezagunen aitzinean.
|
|
|
Adibidez Altzürüküko etxart familia. dominika nagusia kantaria zen eta Madalene familia dantzari bateko neskarekin ezkondu zen. Familia parisera joan zen, senarra eliza handi bateko giltzain 40 urtez eta emaztea dantza irakasle euskal
|
etxeko
taldeetan. hiru haur sortu zeizkie, Niko mutiko zaharrena musikari bilakatu zen, Jean kantari eta katti gaztena dantzari. Familia zuberoaeraz bizi zen, zuberoako kantu zaharrak ikasiz eta erabiliz pariseko euskaldunekin, langile, sehi ala iheslari.
|
|
|
Familiatik at, Ipar Euskal Herrian elkarteek dute segurtatu kulturaren jarraipen militantea. tuz euskaldungoaren eskubideak zerrendatu genituen: " Gure gizarteak ingurune euskaldunean bizitzeko eskubidea du, kultur askotako munduan izanikan ere; euskaraz ikasteko eskubidea ikasle guztientzat; euskaraz mintzatzeko eskubidea, ez bakarrik
|
etxean
, bai eta ere lanean eta zerbitzu publikoetan; euskal kultura komunikabide zabaletan sartzeko eskubidea. Berriz ere eskatzen dugu legezko ofizialtasuna euskararentzat eta gure kulturarentzat. hurrengo urtean Deiadar manifestaldi erraldoia antolatu zen, eskolak, elkarteak eta hautetsiak bilduz, hizkuntza eta kultura eskubideak aldarrikatzeko eta negoziaketak aitzinarazteko botere publikoarekin:
|
|
|
Horretara, bada," I etxako besteik ez dagonako"(" Hi etxerako, besterik ez dagoenerako") esaeraren gaztelaniazko ordaina izango litzateke" cuando no hay más contigo Tomás". Euskal esaundaren bihotza"
|
etxea
" da, gaztelaniazkoan" pertsona" den artean. Hori ez da halabeharra, ez da berez suertatzen den zerbait, eta horrek bere isla garbia du euskal erakunde juridikoetan.
|
|
|
Gaur egun, Bizkaiko eta Nafarroako foru zuzenbideetan" baserria" eta"
|
etxea
" dira ardatzak, Espainiako Zuzenbidean" norbanakoa" delarik. Jakina, euskal lurra eta Espainiakoa ez dira era berekoak; ez dira berdinak azaleraz, ez dira era berekoak orografiaz, ez dira berdinak ez eta
|
|
|
Batzuek irabazten dutena besteek galtzen dute. adigaiz ere. Horrela," baserria" edota"
|
etxea
" askozaz gehiago dira eraikinak eurak baino. Batasun ekonomikoa adierazten dute, egin litekeen ustiapena erakusten dute.
|
|
|
Eurak banatuko balira familiek eurek galduko lukete euren euskarria, eta, horren ondorioz, familiaren etorkizuna bera amaituko litzateke. Halandaze,
|
etxeko
jaunak euren seme alabetako bat aukeratzen du, familia osoaren etorkizuna bermatzeko. Aiarako lurrean, etxeko jaunaren eskubideak zabalagoak ziren, eta edonor aukera zezakeen oinordeko legez.
|
|
|
Halandaze, etxeko jaunak euren seme alabetako bat aukeratzen du, familia osoaren etorkizuna bermatzeko. Aiarako lurrean,
|
etxeko
jaunaren eskubideak zabalagoak ziren, eta edonor aukera zezakeen oinordeko legez.
|
|
|
Horrekin batera baditugu erakunde batzuk, bereziak direnak munduan, berbarako," alkarpoderosoa", hau da, andrazko batek eta gizoneko batek erabakitzen dutenean euretarik baten
|
etxera
ezkontzea, ezkondu orduko egiten dute alkarpoderosoa, euretarik bati zer edo zer jazotzen bazaio, besteak haren heriotzaren ondorik haren ondasunak erabili ahal izateko. Erakunde juridiko hori, esate baterako, galarazita dago Espainiako Zuzenbidean.
|
|
|
" abehurrea" edo" bidegaza". Lekuak norberarenak direla adierazteko markak dira, batak adierazten du"
|
etxea
" bertan eraikiko dela, besteak, berriz, bidea norbanako baten jabetzapekoa dela erasotzen du. Eta horrela jarrai dezakegu beste hainbat erakunde juridikorekin, baina bego honetan.
|
|
|
Umeen jolasak dira ale berdingabeak, euskal gizartearen ekanduak zelan aldatu diren ikusteko. Orain berrogeita hamar bat urte arte, umeek baserrietan aponekin jolasten zuten; bildotsa jaten zenean
|
etxe
baten, haren hezur batzuk erabiltzen ziren umeek eurek olgatzeko. Gaur egun, zenbat euskal umek daki zer den apona?
|
|
|
Handik denbora garrenera, uri handietan, batez ere, beste kultura ‘bateko’ umeekin olgetan ziren. Gaur egun, ordea,
|
etxetik
urten barik, aurpegiz ezagun ez dituzten umeekin (edota gazteekin...) jartzen dira harremanetan, eta beste kultura ‘batzuetako’ pertsonekin jartzen dira harremanetan. Halandaze, berdin dio umea Zeanurikoa izan edo Barakaldokoa izan, harremanak ez dituzte izaten hizkuntza baten bakarrik, ezpada aurrekoak darabilen hizkuntzaz.
|
|
|
Izan ere, orain berrogei bat urte arte euren harremanak gertatzen ziren gunerik hurbilenean: auzoko beste umeekin, eta eurek
|
etxetik
zekartena eta besteek zeroatena elkarri trukatzen zizkioten. Handik denbora garrenera, uri handietan, batez ere, beste kultura ‘bateko’ umeekin olgetan ziren.
|
|
|
Sortzaileak komunikatu nahia eta beharra asetzen du eta hartzaileak erantzun egiten dio. Gertukoa sentitu ohi du hartzaileak, oso berea, ederra batzuetan, amorragarria bestetan, baino oso
|
etxekoa
beti. Haserretu egingo da, irri egingo du, malkoek ihes egingo diote agian, plazerez gozatuko du...
|
|
|
3 Eremu informalari dagozkion hiru alorretako (lagunekin, kaleko eta
|
etxeetako
) erabilerak atzera egin du 50 adin taldetik gorakoengan eta hortik behera, aldiz, areagotu da.
|
|
|
3 Kale erabilerak 20 urteko denbora tartean gora egin badu ere, baliteke azken bost urteetan zertxobait atzerantz egin izana edo, ononean, bere horretan mantendu izana.
|
Etxeetako
erabilera, aldiz, bi epeetan jaitsi da: 1991 zein 2006.
|
|
|
Halaber,
|
etxeetako
euskararen erabilerak zertxobait jaistea eta, aldi berean, seme alabekin gorantz egitea (ondorietako I.3 puntua), gaitaEgoeraren gaineko gogoetak eta norabide proposamenak – Iñaki Mart� nez de Luna sunaren eta motibazioaren arteko oreka faltaren ondorioa izan liteke. Izan ere, bikote mistoak —gurasoetako bat euskalduna eta bestea erdalduna— areagotu dira azken hamarkadetan eta, hortaz, familiak partekatzen duen hizkuntza bakarra erdara da.
|
|
|
Baina, aldi berean, familia mistoen kasuetan ere transmisiorako ardura altua da eta, hortaz, euskalduna den amak edo aitak seme alabei euskaraz egingo die kasu gehienetan. Aldiz, umeekin hitz egiteko gaitasun nahikoa izan dezakete guraso batek edo biek, baina ez hizkuntza erregistro edota egoera guztietan hizkuntza hori baliatzeko bezainbeste; halakoetan ere,
|
etxeetako
erabileraren joera kontrajarria (etxekoan beherantz eta seme alabekin gorantz) ez litzateke motibazio faltagatik gertatuko.
|
|
|
Baina, aldi berean, familia mistoen kasuetan ere transmisiorako ardura altua da eta, hortaz, euskalduna den amak edo aitak seme alabei euskaraz egingo die kasu gehienetan. Aldiz, umeekin hitz egiteko gaitasun nahikoa izan dezakete guraso batek edo biek, baina ez hizkuntza erregistro edota egoera guztietan hizkuntza hori baliatzeko bezainbeste; halakoetan ere, etxeetako erabileraren joera kontrajarria(
|
etxekoan
beherantz eta seme alabekin gorantz) ez litzateke motibazio faltagatik gertatuko.
|
|
|
Dimentsio mikrosoziala eguneroko gizarte bizitzarena da, alegia edozein gizarte zeregina bideratzeko besteekin ehuntzen den harremanena:
|
etxekoekin
, lankideekin, lagunekin, beste herritarrekin... Dimentsio honetan gauzatzen da hizkuntza jarduna, betiere norbanako dimentsioarekin eta dimentsio makrosozialarekin elkarreraginean.
|
|
|
Gorago esan bezala, baldintzak horiek, norEgoeraren gaineko gogoetak eta norabide proposamenak – Iñaki Mart� nez de Luna beraren nahiarekin bat etorri ala aurkakoak izan, eragiten dute herritarrek funtzio sozialak betetzeko osatzen dituzten harreman sareetan:
|
etxean
edo familian, lanean, lagunartean, aisialdiko kideekin, kirol jardunetan, eta abarretan. Dimentsio mikrosozialeko baldintzak ez dira egokienak euskararen kasuan; gogora dezagun, adibidez, Aizpurua eta Ortiz de Landaluzeren arabera, elebidunen erdia gune erdaldunetan bizi dela eta, beraz, gaztelaniaz edo frantsesez nagusiki diharduen harreman sare zabaletan bizi dela eta euskara erabiltzeko aukera gutxi duela.
|
|
|
Has gaitezen azken gogoeta hauek Aizpuruak eta Ortiz de Landaluzen ondorioetako esaldi batekin: " Ezagutzak ez ezik erabilerak ere gora egin du eremu guztietan,
|
etxean
izan ezik. Baina etxean ere, seme alabekin eta neba arrebekin erabilerak gora egin du."
|
|
|
" Ezagutzak ez ezik erabilerak ere gora egin du eremu guztietan, etxean izan ezik. Baina
|
etxean
ere, seme alabekin eta neba arrebekin erabilerak gora egin du."
|
|
|
3 Eremu informalari dagokion den
|
etxeetako
erabilerak behera egin du zertxobait seme alabekin gorantz egin duen arreneta joera hori areagotu da azken bost urteotan.
|
|
|
1 Euskal Herriko lurraldeen artean alde nabarmenak daude euskaEgoeraren gaineko gogoetak eta norabide proposamenak – Iñaki Mart� nez de Luna raren bilakaeran: EAEn, erabilerak gora egin du esparru formaletan zein informaletan; Nafarroan ere zertxobait gehixeago erabiltzen da euskara,
|
etxeko
salbuespenarekin, non atzera egin duen; Iparraldean, atzerapausoa egon da eremu guztietan.
|
|
2008
|
|
|
n, engan, z. Itzulpen orokorrena n dela kontuan izango badugu ere (está en casa/
|
etxean
dago), itzultzaile automatikoari zehazten zaio biziduna baldin bada ondoan duen hitza –engan hautatu duela (conf� o en mi amiga/ nire lagunarengan dut esperantza), eta hizkuntza baldin bada –z duela (ha hablado en euskara/ euskaraz hitz egin du). Hala ere, bereizketa honek ez ditu arazo guztiak konpontzen eta batzuetan inguruko beste elementuei ere begiratu behar zaie:
|
|
|
Hori gutxi balitz, elkarrizketen inguruan aparteko giro berezia sortu da. Hasteko, elkarrizketatu guztiek gure eskaerari eskuzabaltasun osoz erantzun diote, galderei adeitasunez erantzun eta euren
|
etxeko
ateak euskaljakintzakooi zabalduz. Bestetik, etengabeak eta zenbatezinak izan dira egindako elkarrizketengatik ikastolako irakasle, guraso, ikasle nahiz kanpokoengandik jasotako zorionak.
|
|
|
talde bateko kide sentitzea, elkarreragitea, integrazioa, konplizitatea... Lanketa osoa eskolako orduetatik kanpo egiten dugu eta oso pozgarria da ikustea ikasleek, gauetan eta
|
etxetik
, kontakizunaren azken gorabeherak jarraitzen dituztela (wikiak nor ari den idazten, nork idatzi duen, aldaketak nork sartu dituen eta hamaika gauza gehiago ikusteko aukera ematen du). Zaila da mota honetako lanketa bat hitz gutxitan laburtzea.
|
|
|
Horrela, estatusa duen hizkuntza kontzeptua komunitate menderatzaileen kasuetarako gordetzen da: bizindarraren teoriaren demografia dimentsioa eta hizkuntza ordezkapen alderantzizkatze ereduaren
|
etxe
familia auzo komunitate maila; 2) gizarte zibila, kontrol instituzionala izango duena. Gutxiengokomunitateak maila desberdineko babes instituzionala izan dezake, gehiengoak hala nahi izanez gero, eta, ondorioz, neurri batean estatusa duen hizkuntza erara eremu publikoan ere erabili ahal izango da gutxiengo hizkuntza; 3) estatua eta herritartasuna, gutxiengo komunitateari legitimitate ideologikoa emango diona, berriro ere gehiengoak nahi duenean eta erabakitzen duen mailan.
|
|
|
Haien artean Baxe Nabarreko" Toberak" edo ere" Tobera mustrak". Eskandala sortzen zelarik herrian, adibidez, gizon zahar bat ezkontzen zela neska gazte batekin, edo alargun baten bigarren ezkontza, horiek baitziren egiazko eskandalak lehenagoko denboretan, gazteria biltzen zen eta gauaz gizon zaharraren edo alargunaren
|
etxearen
aitzinean entzun zitekeen sekulako harramantza, galarrotsak deritzana.
|
|
|
Mendeetan euskarak eta euskal unibertsoak iraupena jarraituki egokituz soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain lortzeko eta etorkizunari aurre egiteko beharrezko zituen erakundeak, legeak eta tresneriak bere aukerara erabakiak subiranoki hartuz kudeatu zituen. Baina goi erdi arotik honako mendeetan gure hurbileko Herrietan ukandako bilakaerek erakundetze eredu berriak abian jarri zituztenetik abantaila hartu ziguten Herrien arteko lehiaren eraginez piskanaka desegonkortasuna pairatzen hasi ginen
|
etxean
. Sartu ginen giroaren eraginez euskal kolektiboaren oharkabeko egoera ihardukitzea luze et nekeza egin zaigu.
|
|
|
Hilabete berean, udalerrietako ordezkariak bildu ziren Baionako Herriko
|
etxean
, Herrien arteko sindikata antolatzeko. Sindikataren helburua zen ekonomiaren eta kulturaren garapena uztartzea.
|
|
|
3 Herriko
|
Etxe
guztiek lankidetzan jokatu behar dute, Udalerrietan erabakitzen baita euskal nortasunaren geroa. Herrien arteko euskal sindikatak ongi ulertu du eta ekintza asko sostengatu ditu, nola irakaskuntza, hala hedabideek, kulturgintza eta hizkuntza politika.
|
|
|
Ondorioz bost urtetarik hizkuntza egoeraren argazki zehatza badugu: aldagai soziodemografikoak baliatuz, badakigu zein den hiztunen hizkuntza gaitasuna eta euskararen transmisioa, euskara nola erabiltzen duten
|
etxean
, ingurumen hurbilean, gizarte bizitzan, herritarrek zer iritzi eta jarrera duten euskarari buruz. Gainera aldi oroz galdetegia berdintsua baita, euskararen diakronia egin dezakegu inkesta batetik bestera.
|
|
|
Frantzian ikasleen iraultza zaratatsua eta Quebecen iraultza lasaia (la révolution tranquille). Gainera Charles De Gaulle garaile ospetsuaren oihua entzun zen Montrealen, udal
|
etxeko
balkoietik:" Vive le Québec libre" (gora Quebec askatua). Le Monde egunkarian orrialde osoak agertzen ziren Quebeceko lan eskaintzez beterik.
|
|
|
" Orduan zergatik ikas
|
etxean
eta eskolan beharrezkoa ez den hizkuntza?
|
|
|
Bestalde, gogoan izan behar da lehen hizkuntza"... haurtzaroan 3 urtera arte ikasten dena dela..." 6 Kontzeptu hau, orain arte, inplizituki lotzen zitzaion familian ikasitako hizkuntzari. Gaur egun, ordea, haurrak gero eta lehenago eskolatzen direnez umeak, 3 urte bete aurretik,
|
etxekoa
ez den beste hizkuntza bat ikasteko aukera du eta, definizio horren arabera, hori ere lehen hizkuntzatzat hartu da. Oro har horrek ez du esan nahi ikasitako hizkuntza berriak" familiako" hizkuntza ordezten duenik, bi lehen hizkuntza dituzten haurrak gero eta gehiago direla baizik.
|
|
|
Kontzeptu horrek, euskaraz hitz egiteko gaitasunaz edo gaitasun ezaz gain, gaztelania baino hobeto edo errazago hitz egiteko trebezia ere adierazten du. Horrek berekin dakar, praktikan,
|
etxean
normalean hitz egiten den hizkuntza bata ala bestea (edo biak) izatea eta, ondorioz, seme alabek ikasiko duten hizkuntza ere horixe bera izatea.
|
|
|
Bi mota nagusiak (IELespainiarra+ euskalduna eta euskalduna) bateraezinak direla beraien artean, hau da, beraien arteko egoera gatazkatsua dela. karaz jarraitu du, %38, 3k A eredua edo espainieraz, %14, 2k eredua edo bi hizkuntzetan. Aitortutako hizkuntza gaitasunaren arabera, 1/ 7 puntuko eskalako batez bestekoa erabiliz: euskara= 5,2; espainiera= 6,2; (ingelesa= 4,2; frantsesa= 2,1).
|
Etxean
erabiltzen den hizkuntzaren arabera, 1/ 7 puntuko eskalako batez bestekoa erabiliz: euskara= 3,6; espainiera= 6,2; (ingelesa= 1,7; frantsesa= 1,2). Hizkuntzak ezagutzeko nahiaren arabera, 1/ 7 puntuko eskalako batez bestekoa erabiliz:
|
|
|
Kanadako gainerako lurraldeko gutxiengo frankofonoekin duela gutxi egindako ikerketa batek erakutsi zuen taldearen barruko bizindar subjektiboaren pertzepzioa lotuta zegoela esparru publikoetan nork bere taldeko hiztunekin izandako harreman kopuruarekin. Bestalde, esparru pribatuetako hizkuntza harremanak,
|
etxe
barrukoak, esaterako, bakoitzak bere hizkuntza taldearekin zuen identifikazio mailarekin zeuden lotuta gehiago (Landry, Deveu eta Allard, 2006a). Ikerketa horrek azaldu zuen, bestalde, komunitate bizindar subjektiboa eta hizkuntza identifikazioa lotuta zeudela bakoitzak bere komunitatearen zati izateko duen nahiarekin.
|
|
|
Frantses hiztunen lurraldeeremua Quebeceko probintziatik Kanada osora pasatuz, eta gero Ipar Amerikako kontinente osora pasatuz, badirudi Quebeceko frantses hiztunak benetako gutxiengo egoeran daudela, eta horren ondorioz, Quebeceko gehiengo frankofonoaren bizindar posizioak txikiagoa ematen du. Frantsesaren aldeko aktibistak, bestalde, kexatu egiten dira anglofono, alofono eta immigrante askok ez dutelako frantsesa erabiltzen esparru pribatuetan, esaterako,
|
etxean
. Adierazten dute 101 legeak huts egin duela gutxiengoak asimilatzeari dagokionez, eta horrek arrisku handiagoan jartzen duela frantsesaren eta gehiengo frankofonoaren bizindarposizioa Quebecen.
|
|
|
Fishmanek (1991, 2001) proposatu zuen independentzia politikoa lortzeko jomuga ez zuten hizkuntza taldeek ere, maila desberdinetako autonomia linguistiko eta kulturala lortzeko jomuga jar zezaketela. Fishmanen ereduan, hizkuntza ordezkapena alderantzizkatzearen ereduan, kulturaautonomia on samarra lor daiteke hizkuntza bat ondo egonkortuta dagoenean"
|
etxe
familia auzo komunitate" loturan eta asko erabiltzen denean esparru publikoetan (esaterako, komunikabideetan, hezkuntzan, negozioetan edo gobernuan). Talde bizindarraren esparrua eta hizkuntza ordezkapena alderantzizkatzearen eredua erabilita, Landryk (argitaratzeko prozesuan, a) kultura autonomiaren eredua proposatzen du, hiru osagaiko eredua (Landry, Allard eta Deveau, 2007a, b).
|
|
|
Hurbiltasun soziala oso lotuta dago demografia faktoreek komunitate bizindarraren esparruan duten zereginarekin (Giles eta beste batzuk, 1977), baina Fishmanek (1990, 1991, 2001)"
|
etxe
familia auzo komunitate" lotura deiturikoa definitzen duten faktoreetan jartzen du arreta. Fishmanek adierazi zuen komunitate bizitzaren lotura hori oinarri funtsezkoena eta beharrezkoena dela hizkuntzak eta kulturak bizirik iraun ahal izateko.
|
|
|
Kultura autonomia handiagoa lortzeko, garrantzitsua da hizkuntzaren erabilerari eustea" solidaritate" esparruetan, baina baita taldeak bere hizkuntza eta kultura" estatusa" duten esparruetan aurkitzea eta haietara zabaltzea ere (Bourhis, 1979). Talde bizindarraren esparruarekin bat etorriz (Giles eta beste batzuk, 1977), hizkuntza gutxiengo batek lortzen duen babes instituzionalaren mailak lagun dezake hizkuntza baten erabilera areagotzen esparru pribatuan(
|
etxean
, lagunartean) eta esparru publikoan (hezkuntza, osasun zerbitzu, komunikabide, lan mundu eta gobernu administrazioan). Hurbiltasun soziala beharrezkoa da taldearen hizkuntza" solidaritate hizkuntza" bihurtzeko.
|
|
|
Hizkuntzatalde baten zenbaki faktoreak ezagutzeko, normalean hizkuntza adierazle hauetako batean edo batzuetan oinarritzen dira: komunitateko zenbat hiztunek duten H1 ama hizkuntza; lehen (H1) edo bigarren (H2) hizkuntzaren ezagutzak; eta zenbat erabiltzen diren H1 eta/ edo H2 hizkuntzak esparru pribatuetan, esaterako,
|
etxean
edo lagunartean. Zenbaki faktoreak hizkuntza komunitatearen kopuru absolutuekin daude lotuta:
|
|
|
2 irudian adierazten den moduan, hurbiltasun soziala sendoa bada, taldearen erakunde kultural eta sozialetan komunitateak parte hartze handiagoa izango du. Esaterako, nahiz eta Eskubideen eta Askatasunen Gutun Kanadarreko 23 atalak bermatu egiten dien Quebeceko ingeles hiztunei eta Quebec kanpoko frantses hiztunei gutxiengoaren hizkuntzan irakasten duten ikastetxeak izateko eskubidea,
|
etxean
gutxiengoaren hizkuntza hitz egiten ez duten familietan hazitako haurrak (nahiz eta gurasoek horretarako eskubidea eduki) askotan ez dira taldearen hezkuntza erakundeetara joaten. Statistics Canada estatistikazentroak berriki egindako ikerketa baten arabera (Corbeil eta beste batzuk, 2007), eskubidea duten frantses hiztunen haurren %49 bakarrik joaten da gutxiengoaren ikastetxeetara.
|
|
|
Buruzagitza horrek babes instituzional handiagoa (esaterako, osasunzerbitzuetan, komunikabideetan) sortzea ekar lezake, eta horrek, aldi berean, komunitatearen parte hartzea bultzatuko luke. Hurbiltasun sozialaren osagaiak (hau da,"
|
etxe
familia auzo komunitate" loturak) eta kontrol instituzionalaren osagaiak bi norabidetako elkarren dependentzia izate horrek taldearen identitate kolektiboa kaltetu ere kalte dezake, eta sinergia handiagoa eragin dezake ekintza kolektiboan.
|
|
|
Ekintza kolektiboak taldearen legitimitate ideologikoa hobe dezake, hizkuntza eskubide gehiago lortzearen bidez eta gutxiengoarentzako gobernu zerbitzuak hobetzearen bidez. Hizkuntza gutxiengoekiko ideologia asimilazionista edo etnizista adierazten duten hizkuntza politikak dituzten estatuetan, berriz, komunitatearen arkitektoek eragin gutxi izan dezakete gobernuko erabaki hartzaileengan. Estatu horietan, segurtasun aparatuak zapaldu egin ditzake gutxiengodun hizkuntza taldearentzat babes instituzional handiagoa lortzeko borroka egiten duten aktibistak(
|
etxe
barruko arrastatzea, espetxeratzea). Bestalde, borroka horrek gehiengo menderatzailearen erantzun gogorra ekar dezake, gobernuak gutxiengoak aurrez ere zuen babes instituzional ahula bertan behera uztea erabaki baitezake.
|