|
2000
|
|
|
Oraingo goizeko bostak baino beranduago ziren orduko hamabiak; berandu xamar, aldera etxeratzen banintzen «bart berandu etorri haiz!» hasten zitzaizkidan marmarka, «izango huen, bertsoa edo txorakeria!». Gero, bertsotan hasi ginenean
|
etxean
giro ona izan genuen, baina hasieran bertsolarien erreferentzia txarra zuten, Zepaiena eta antzerako bertsolari alprojena.
|
|
|
|
Etxeko
giro itogarritik irten nintzen arratsalde batean, katedral berriaren inguruan zenbait jende gora begira topatu nuen. Nik ere begirada altxatu eta, gurutzean zein pinakuluetan pausaturik
|
|
|
Kontuan har dezagun, Unamunok, 1864.ean Bilboko Zazpi Kaleetako Erronda kalean jaioak, haurtzaroan euskararen gainbehera ezagutu zuela bere inguruan. Izatez,
|
etxeko
giroan gaztelania hizkuntza nagusia izana zuen, baina halere, bere herriaren mintzaira zaharra bereganatu nahirik, euskara ikasten saiatu zen. Eta jakitera heldu ere bai.
|
|
2001
|
|
|
Baita goiztiarra ere. Jesus Olasagasti pintorea osaba zuen eta txikitatik
|
etxeko
giroa lagungarri izan zitzaion bere bokazioan aurrera egiteko. Bere lehen koadroa bost urte zituela egin zuen eta 18 urterekin Madrilen bere lanak ikusgai ziren.
|
|
|
Funtsezkoa da, halaber, airearen difusoreen hegatsak orientatzea, “aire hotzeko zorrotada zuzenean ez iristeko”. Gainera, komeni da
|
etxeko
giroa hezetzea, “etxean jartzen diren tresna gehienek ez baitute laguntzen hezetasun maila egokia mantentzen”. Zentzuak agindutako neurri horiek, klimatizazio onaren ondorio terapeutiko onuragarriez arriskurik gabe gozatzeko aukera emango dutenak.
|
|
|
Goio, bere aldetik, ito egiten zen
|
etxeko
giroan lehenago inoiz ez bezala. Amaren berbak, Maite behar duzu Andres, Amak ekarria zara zu, seme maite maitea, gogaikarriak egiten zitzaizkion Goiori, amultsuak baziren batez ere.
|
|
|
|
Etxeko
giroa bestelakoa zen, haatik. Aitak Karlos VII.a ikusia zuen txikitan, baina, horrexegatik eta horren ingurukoengatik, beste bidea hartu zuen:
|
|
|
Z AVA LA TXIKIA
|
ETXE
GIROA N
|
|
|
Sei senide zineten, eta lau anaia zaudete gaur egun bizirik. Zer geratu zaizu gogoan zeure umearotik,
|
etxeko
girotik?
|
|
|
Eta arreba orain urte t’erdi. Nire haurtzarotik eta
|
etxeko
girotik zer geratu zaidan. Oroitzapen on asko.
|
|
2002
|
|
|
Eta hain zuzen ere, Arixoren bilakaera da Gorka Torrek" Gazte idealistak" nobelan kontatzen duena, haurtzaroko bihurrikerietatik hasita. Poliki poliki joango gara ezagutzen Arixoren
|
etxeko
giroa, ikastolako une ederrak, nerabezaroan bizitzen dituen abenturak, unibertsitatera joaten denekoa, bertan egiten dituzten grebak, zenbait ikasleren jokaeratik sumatzen dituenak, jende helduarekin egiten dituen harremanak, bizitzea egokitzen zaizkion maitasun istorio gazi gozoak, kontzientzia abertzalea nola pizten zaion, politikan hezitzeko beharra, irakasle fin batekin dauzkan elkarrizketa f...
|
|
|
Behin edo beste irabazita neuzkan eskolan izaten genituen sari batzuk ere, eta denek animatzen ninduten jarraitzera. Orduan,
|
etxeko
giroak eta bereziki aitak pixka bat bultzata, literatur lehiaketa batzuetara aurkeztu nintzen. «Orain honako hau dago», abisatzen zidan aitak.
|
|
|
Bi anaia zaharrenak fraide joan ziren, osaba ere bai, izeba moja genuen...
|
Etxeko
giroa oso erlijiosoa zen. Etxean errudun sentitzen nintzen, beti aurpegiratzen baitzidaten nire anaiak eta osaba lau pareta artean bizi zirela, eta ni berriz, egun osoan kalean.
|
|
|
Bikotea osatzen duten bi kideetako batek,
|
etxe
giroaren eta seme alaben mesedetarako, bere lanbidea bertan behera uzten badu, harremana amaitzean horren ahalegina ez da inola ere konpentsatuko: legeak, izan ere, ez du aurreikusia beste kasu zenbaitetan indarrean dagoen konpentsazio pentsioaren parekorik (adibidez, dibortzioa gertatzean, bi ezkontideen artean desoreka ekonomikoa denean).
|
|
|
Platereko uraren lurrundura aski izango da
|
etxeko
giro lehorra konpentsatzeko.
|
|
|
|
Etxean
giro atsegina sortzea
|
|
|
Alde horretatik, Konfederazioak adierazi du iragarki gehiago ikusi dituela ohiko rolen banaketa birsortzeko. Hala, esan du eraikuntza edo ibilgailuetako iragarkiak ia mutilentzat bakarrik direla, eta neskak publizitatean agertzen direla panpina eta osagarriekin edo
|
etxeko
giroa imitatzen duten jostailuekin jolasean.
|
|
2003
|
|
|
Patxiren seineta mutikozaroa kontatzen zaigu elaberrian.
|
Etxeko
giroa, beraren okerreriak, etxeko emakumeak ama, arreba, neskame... emakumez inguraturik egon ei zen txikitan, aita itsas kapitaia urtean birritan edo izan ezik beti kanpotik baitzen, jatorduak... ditu mintzagai. Ospakizun handiek berebiziko gomuta utzi zioten barrenean; hala hitz egingo du jaurnartze egunaz, nahiz ahogozo onik utzi ez bere oroimenean.
|
|
|
Brikolajearen eta, bereziki, igeltserotzaren zaleek
|
etxeko
giroa aldatzeko aukera dute, diru asko gastatu beharrik gabe. Baliteke behin baino gehiagotan pentsatu izana trenkada bat botatzea, arku edo ate bat jartzea edo, agian, sotoan beste espazio bat sortzea.
|
|
|
Gurasoei egiten zaizkien deiak, haurrak eskolara huts egiten ari direla ohartarazita, ikastetxe publikoetan, itunduetan eta pribatuetan errepikatzen dira, baina gurasoen erreakzioa ez da beti espero dena. Fernando Lojo psikiatra eta hezkuntza gaietako espezialistaren aburuz, familia unitate desegituratuak eta
|
etxeko
giro txarra dira etorkizuneko absentistaren oinarriak. “Guraso asko joaten dira klinika psikiatrikoetara seme alabekin, eskolako arazoak egozten dizkiete, eta arazo horiek, berez, lehenengoetatik ateratzen dira”, zehaztu du.
|
|
2004
|
|
|
Ikastetxean ikasi behar du hori umeak eta, bereziki, etxean.
|
Etxeko
giroan ikusi du haurrak irakurtzeko ohitura hori egunerokoa dela, arazorik eta nekerik gabe egiten den zerbait dela eta beti ere zeregin hori onerako dela. Gurasoek, anai arreba zaharrek irakurtzeko ohitura badute, ezer esan gabe ikasiko du seme alaba txikiak liburuetara inguratzeko bidea.
|
|
|
Euskararen aldeko zenuten
|
etxeko
giroa, abertzalea…
|
|
|
Ez dauka garai bateko ardatz izaerarik eta egitekorik. Bai, kultura tradizionalaren sareetan gizartekotutako gizakiak bere nortasunaren osagarri nagusiak
|
etxe
giroko labean oratutakoak izango zituen garai batean inondik ere. Labe hura, ordea, itzaltzear dago egungo bizimodu pertsonalaren eta sozialaren eragin trukean:
|
|
|
Euskarazko jardunguneak behar ditugu. Gogarazi behar dugu behin eta berriz
|
etxe
giroa eta auzoa, lagunarte hurbila eta kale bizitza arrunt eta egunerokoa galtzen dugun neurrian atzeraka ari garela, ez aurreraka, nahiz eta goi mailako funtzioetan (administrazioan, irrati telebistan eta bereziki irakaskuntzan) inolaz ere gaitzestekoak ez diren aurrerapenak egin?. 345
|
|
|
Internet aipatu digu Esnalek, aurreragoko lanik badagoela iradokitzeko. Baina zergatik, berriro diot,
|
etxe
giroko hizkuntza erabileraren zer nolakoak Interneti buruz buru jarri. Komunikazioaren bide berri hau ez al dugu gainera jadanik etxekotzat hartua?
|
|
|
Has gaitezen
|
etxe
giroko hizkuntza esparruaren lekua eta egitekoa arakatzen. Hots, familiaren baitako hizkuntza harremanen zer nolakoak aletzen.
|
|
|
Iñaki Arrutiren esanetan, Fishmanen teoriari jarraiki, familia esparruaren hizkuntza politika izango da elementurik erabakigarriena euskararen pizkunde prozesuan.
|
Etxe
giroa eta herri ingurua izango baitira hizkuntza murriztu ororen pizkundean adierazlerik gardenenak: –Fishmanen arabera, hizkuntzaren belaunez belauneko jarraipena hizkuntza horretan sozializatzearekin loturik dago, eta hori gertuko komunitate horretan (familian, auzo giroan...) bideratzen da.
|
|
|
Erabileraren harrobia familia hizkuntzaren esparruan pausaturik, zer esan gure ametsa izan den eta oraindik ere, neurri apalagoan, den hezkuntza sistemaren ekarriaz?
|
Etxe
giroko haur garapenaren nortasun orokorra erdarazko kategoria soziolinguistikoetan eraikia izanik, euskal eskolaren eraginak zer egin dezake euskara ikasleen aho ezpainetan mintzabide izateko. Gai hau barru barrutik ikertu duen Mikel Zalbidek ez dakarkigu itxaropen handirik:
|
|
|
litekeena ote da familia esparruko hizkuntza jarraibidea etenik gabe eta behar duen neurriko gaitasun trebeziaz hornitzea, mintzairaren gizartezko estatus corpusak esparru moderno formaletan garapen eta erropen askirik ez baldin badu? Hizkuntza baten garapen eta egokitzapen maila askia, izan ere, gizarte moderno batean funtsezko diren funtzioen elkarrekiko osaeran baldin badago, eta hori da, bidenabar esanda, gure tesiaren funtsa, zerk berma dezake, diogu,
|
etxe
giroko hizkuntza jardunaren nahikotasun maila. Hain zuzen ere, nahikotasun maila hori ez baita funtzio nagusi guztien arteko osagarritasunean baizik oratzen.
|
|
|
Eta aitak bere indar kemenak niregana irauli, eta
|
etxeko
giroa ere dexente aldatu zen, oasi bat bezala go goratzen baititut sei urte haiek.
|
|
|
Eta aitak ere umetatik edan zuen errealzaletasunaren mama gozo garratza, aitonarekin eta amona Sinforosarekin. Horregatik, onean nahiz txarrean, Errealak irabazten zuen bakoitzean nabaritu egiten zen
|
etxeko
giroan. Eta gurasoek irritxoren bat ere egiten zioten elkarri halakoetan, bada zerbait...
|
|
2005
|
|
|
osaba bat apaiz, baina ordurako ez zegoen hemen; erbesteratuta zegoen Ingalaterran. Gure
|
etxeko
giroa ere erlijio handikoa izan zen. Aita eta ama egunero joaten ziren mezatara, arrosarioa errezatzen genuen... horregatik uste dut joango nintzela, ez inspirazio apartekorik izan nuelako.
|
|
|
Gabezia afektiboak zein gehiegi babestuta dauden haurrengan gertatzen da, hala nola haur hiperaktiboengan, ez seguruetan edo gehiegizko fantasiaz edo gutxiespen sentimenduaz bizi direnengan, baita gurasoen galera sufritu duten haurrengan ere, guraso oso gogorrak dituzten haurrengan,
|
etxeko
giro txarra dutenengan, etab.
|
|
|
Garrantzitsua da piezei ez labaintzeko tratamenduak ematea, eror ez daitezen. Materialei dagokienez, modernoenek ia ederki simulatzen dituzte harria, harea, marmola edo zura,
|
etxeari
giro naturalagoa eman nahian. Gainera, kanpoan baldosak jarri nahi badira (terraza), komeni da piezek porositate txikia izatea eta ez labaintzeko tratamenduak ematea, hezetasuna edo koipea metatzeagatik ez erortzeko.
|
|
|
Momentuz ez zen ezer entzuten. Laster, guztiei egia jakinaraztean hain zuzen,
|
etxeko
giro lasai hark infernuko kale nagusiaren itxura hartuko zuen. Baina, nola egingo nuen?
|
|
2006
|
|
|
Gurasoek harreman estua dute zaintzaileekin eta beste gurasoekin. Moduhorretan udako eskolaren eta
|
etxeko
giroaren arteko transferentzia erraztu egitenda. Gainera, astero entrenamendu saio bat egiten da gurasoak portaera aldaketarentekniketan entrenatzeko.
|
|
|
Guztiz helduta daudenean jatea komeni da; beraz, ez dira hozkailuan gorde behar. Txirimoia pasa ez dadin, hobe da berde pixka bat erostea eta
|
etxeko
giro tenperaturan heltzen uztea. Baina kontuan hartu behar da txirimoiako mamia airearekin kontaktuan jartzean belzten dela.
|
|
|
Baina nik beste zerbait dagoela susmatzen dut. Gure
|
etxeko
giroa aldatzen ari zela. Elena eta bion artekoa, adibidez.
|
|
|
Baina Antonioren obsesioa handitzen joan zen heinean, gero eta jasangaitzagoa egin zen
|
etxeko
giroa Ainhoarentzat. Ez zegoen beste elkarrizketa gairik, ezta espaziorik ere etxe hartan emakumearentzat; umeak Antoniori zion atxikimendua, gainera, geroz eta handiagoa zen, eta amarekiko urruntasuna neurri berean zihoan zabaltzen, antza.
|
|
|
Gogoan dudana,
|
etxeko
giroa: gaur biharkoagatik eta bihar gaurkoagatik, aitak eta nik sarri samar izaten genituen sesioak.
|
|
|
Arrebak
|
etxekoen
giroa petraltzea niri egozten bazidan ere, ni konbentzituta nengoen aitaren izaera beraska zela, ez beste ezer, gure arteko tentsioa areagotzen zuena. Eta halakoetan, nire asmo ona erakusteko, gai hutsalen bat hartzen nuen hizpide:
|
|
2007
|
|
|
Ea arazo hauek direla eta, etxekoak haserretu eta etxekoen arteko harremanak gero eta txarragoak diren,
|
etxeko
giro baketsua desagerraraziaz.
|
|
|
Miriam ere ahal bezain laster geratu zen haurdun, horrek esan nahi zuen guztiarekin edo guztiagatik, eta aita zaharrarekin geratu nintzen ni etxean. Ez dakit nola esan, jolasten ikasi genuenerako jolasteak ez zuen gure
|
etxeko
giroarekin ondo ematen, eta derrepentean zaharregiak ginen jolasteko. Askotan gertatzen da.
|
|
|
Leiho edo egindako argiztapen zenitalak
|
etxeko
giro ilunenak salba ditzake, 100 eta 900 euro bitartean.
|
|
|
Pinu marroi argi edo horixka da estilo honetan hedatuena, “zaharkitua”, maiz. Eskuz landutako armairu, apalategi, liburutegi edota ateek
|
etxeari
giro berezia ematen diote.
|
|
|
Eragin zuzena ere izango zuten Itziar Carreñok eta Pilar Belzuncek, biak ala biak oso pertsona garrantzitsuak izan baitziren eskulturagileen bizitzetan. Edonola pentsatu nahi nuke Oteizaren eta Txillidaren artekoarena ez zela izan ez
|
etxeko
giroaren eragina ezta erakundeekiko jarrera adeitsua ala kritikoa ere. Interesgarriagoa iruditzen zait pentsatzea urrundu zituena izan zela artearekiko ikusmira, sormenarekiko jokaera, nolako kosmogonia zuten euskal unibertsoarekiko; eta nork bere ideiarekin koherente jokatzeak eraman zituela alde batera edo bestera.
|
|
2008
|
|
|
Kantuan hasi, eta gai jartzaileak txikitako
|
etxeko
giroa kontatzeko eskatu dizu.
|
|
|
eta zeren alferrikakoa baita, 51 urte dituzunean, atzekoz aurrera irakurri eta 15 urte bazenitu bezala portatzea, arduragabe bat bezala. (?) Nik desegin dut
|
etxeko
giroa, eta nik berregin dut, badakizu bizitzari buruzko kontzepzio aski kristaua dudala funtsean, are kristauagoa esperientzia honen ondotik(?). Besterik ere esan behar dizut:
|
|
|
Nataliari eta Natividadi ez zitzaien flamenkoaren mundu hura inondik ere arrotz egiten, ikuskizun bat edo beste ikusi izan baitzuten gurasoekin batera, bai Andaluzian eta bai Madrilgo bizpahiru kafetegitan ere; aitak berak ere, gainera, noiznahi entonatzen zuen tonadillaren bat, hortz artean betiere, kantari txarra zelako; ikuskizun hura, ordea, hain ongi programatua eta hain artista bikainekin,
|
etxeko
giro ezin gozagarriagoan, beste gauza bat izan zen, guztiz: hango kantak, dantzak, gitarra soinuak eta txalo jotzeak?!
|
|
|
Beste herri guztietan bezala, dialektoek beren tokia, batez ere, maila mintzatu informalean daukate,
|
etxeko
giro eta lagunen artean, eta gurean, oro har, jendea jato rriz eta txikitandik euskalduna den herrietan bereziki. Horrek ez luke esan nahi, mun duko gainerako herri zibilizatu guztietan gertatzen denez, irakurtzearen eta kultura jasoaren eraginez, zenbait forma mintzatu aberrante, laburtuegiak, erdarakadaz josiak etab. pixkanaka landu eta eredu batura hurbiltzen joatea komenigarria ez denik, toki urrunetako euskaldunok elkar ulertuko badugu, ez baitut uste, zenbaitzuek pentsatzen omen dutenaren kontra, euskaldunik hoberena sekula santan ezer irakurri gabea denik.
|
|
|
Egia da, oinarrizko kultura, jakitea eta munduari buruzko informazioa, maila bateraino bederen,
|
etxeko
giroan bereganatzen dela, eta, kasurik one nean, norbere hizkuntza trebeki erabiltzeko gaitasuna ere bai. Hortik gaine rakoak, ordea, hizkuntzaren goi ahalmen eta baliabideak barne, kanpoko ikas keta, irakurtze eta eskola bidez datozkigu.
|
|
|
|
Etxeko
giro soilean erabiltzen diren hitz askok, noski, homologatu gabe diraute, baina horiek eskuarki hortxe gelditzen dira, zehaztasunik gabeko multzo handian, tramankulu, > traste, > ongi ez, > piztia, > patari, > zomorro, > mamutx> edo eruge> berbak adibidez, horien esangura lainotsuek32 ezin baitute sarrerarik
|
|
|
« [Eusebio] Azkueren ideia sistema[...] munduaren ikuspegi tradizional eta liberalismoaren kontrakoan oinarriturik dago. Fedea agertzen da oinarri soziologikotzat»6 Resurreccionek bere ama eta arrebekin izandako gutunerian ere,
|
etxeko
giro katoliko debotua eta tradizionalista agerian geratzen da, nahiz karlismoari erreferentzia espliziturik ez zaion egiten. Zelangura delarik, baieztaturik dago II. gerra karlistan azkuetarrek Ortiz de San Pelayo moduko karlistekin harremanak izan zituztela Lekeition7 Gerora Resurreccionek ikasketa erlijiosoak egin zituelarik, seminarioetan giro arras antiliberala zen nagusi bai irakaskuntzan zein bertako adiskide zirkuluetan8 Azkueren une haietako karlismoaren testigantza zuzenago bat ere badago, Sabino Aranak utzia:
|
|
|
KANDIDO. Eta orain gauzak bideratzen hasi direla ematen dik. Unai iristear zagok,
|
etxeko
giroa ere hobetzen ari duk eta Alizia...
|
|
|
Dorothy Nateren emaztea haserre dago, harekin eta seme alabekin ere ez da oso ondo moldatzen. Natek, ordea, uste du urteko familiaren saria jaso dezaketela Johnsonen bilkuran eta horrek bere
|
etxekoen
giroa hobe dezakeela. Baina gauzak okertuz joango dira.
|
|
|
Hotza heldu da.
|
Etxe
giroa. Lagunekin luze izateko aproposa.
|
|
|
Baina normalean kultur etxeetan eta izaten dira. Kultur
|
etxeetako
giro horiekin eta funtzionarioekin eta kultur animatzaileekin pixka bat erre nintzen. Badut arte merkatari bat, eta beste galeria batzuk begiratzen ari gara.
|
|
|
Baina zu zeu ere ez zaitut errudun egiten, kontsul jauna, ziur nagoen arren ez ginela orain arduratzen gaituen gaiaz mintzatzen egongo, baldin eta zuk gizon emakumeon arteko harremanei buruzko iritzi ausart haiek eman ez bazenizkit... ni neu erori bainintzen, azken batean, zure teorien sareetan, mozolo ergel bat banintz bezala, zeren ni ez bainaiz nerabe bat... eta zeren alferrikakoa baita, 51 urte dituzunean, atzekoz aurrera irakurri eta 15 urte bazenitu bezala portatzea, arduragabe bat bezala. (...) Nik desegin dut
|
etxeko
giroa, eta nik berregin dut, badakizu bizitzari buruzko kontzepzio aski kristaua dudala funtsean, are kristauagoa esperientzia honen ondotik(...). Besterik ere esan behar dizut:
|
|
|
Nataliari eta Natividadi ez zitzaien flamenkoaren mundu hura inondik ere arrotz egiten, ikuskizun bat edo beste ikusi izan baitzuten gurasoekin batera, bai Andaluzian eta bai Madrilgo bizpahiru kafetegitan ere; aitak berak ere, gainera, noiznahi entonatzen zuen tonadillaren bat, hortz artean betiere, kantari txarra zelako; ikuskizun hura, ordea, hain ongi programatua eta hain artista bikainekin,
|
etxeko
giro ezin gozagarriagoan, beste gauza bat izan zen, guztiz: hango kantak, dantzak, gitarra soinuak eta txalo jotzeak...!
|
|
2009
|
|
|
Liburu bat idazten ari zen batetan, Arantzazun urteak betetzea suertatu zitzaion Txillardegiri. Fraileon artean egin ohi dugun ospakuntza erritoa egin genion ari ere eta bertsoak berez apartekoak ez izan arren, Txillardegiri eginak direlako, hemen jarri nahi izan ditut, hori ere gure
|
etxe
giroaren barruan dator eta." 16
|
|
|
Aldea
|
etxe
giroko gizartean, ia erabateko autarkian oinarritzen zen jendartean, normalena eurek ekoitzitako janariak prestatzea zen. Horren adibide dugu ogia, izan ere, ogia erretzeko berariaz sortutako labeak zeuden.
|
|
|
Haurretan hirutik bat, throwaway? da, hots, zinez
|
etxeko
giroa jasanezina delako alde egina. Gurasoek beraiek, haurrak alde egin duenean lasai gelditu eta ez diote poliziari gaztigatzen.
|
|
|
Orain etsirik nabil. Osasuna ere hondatu egin zait
|
etxeko
giro ustela dela eta. Medikuarenean izan naiz eta bihotz ukaldiren batek jotzeko moduan nagoela esan dit.
|
|
|
Hala, bada, Domingo zain zegoen, arreba noiz iritsiko; honek hitz egin zion moduagatik, barrua askatzera zetorkiola ondoriozta zezakeen: Albertoz hitz egitera, alegia, eta hari ziòn maitasunaz, edo
|
etxeko
giroaz mintza zekiokeen, edo bere erabaki partikular batez, edo auskalo beste zertaz, baina, jakin minez zegoen arren, lasai zegoen, Albertoren heriotzak barruko korapilo guztiak askatu zizkiolakoan, hain ikusi zituen garbi, Albertoren hilotzaren aurrean, bere sentimenduen nondik norakoak, kontraesan guztiak gaindituta, sublimazioaren igitaiaz irrits gaiztoen sasiak ebaki ondoren; dudarik ez zuen... Adak Albertori kopetan eman ziòn muxua, deboziozkoa ere izan zena, ezin izan baitzitekeen beste ezer, sentimendu garbien adierazgarria baizik; Domingo, beraz, ez zen Adaren beldur, egoera nahasiagoetan egon zitekeen bezala, baizik eta hari entzuteko gogoz eta hari laguntzeko prest, ezertan lagundu ahal izatekotan, aholku on batekin edo beste zernahirekin; hasteko, baina, Ada etorri zitzaion laguntzera, itxura batean, poltsa bat eskuan zekarrela iritsi baitzen Domingoren etxera:
|
|
|
Hala ere, eguzki energia termikoa eta biomasa galdarak oso errentagarriak dira. 2.000 euro nahikoa dira etxe batean eguzki energia termikoa izateko, ur sanitarioa berotzeko, hozteko edo
|
etxeko
giro tenperatura igotzeko. Berogailua lauza erradiatzailearen bidez banatzen bada, emaitzak hobeak dira:
|
|
|
–Lotara gelditzen da mendizale gutxi, eta horretan egin nahi dugu indar aurrerantzean, asteburuei begira, batez ere.
|
Etxeko
giroa aurkituko dute?, azaldu du Olatz Telletxeak. Igandean, Lagun Onaken ibilaldia tarteko, Euskal Herri osoko mendizaleak izango dituzte bisitan.
|
|
|
Oraingoan, Greta Alfaro artista nafarraren erakusketak berak badu euri azpian herdoiltzeko intentzio osoz utzitako altxorraren xarma, vanitas itxura areagotu eta plazaratzeko. Izan ere, lehenengoz agertzen da dotoretasuna, tradizioa, amonaren
|
etxearen
giroa, familia afaria, aberastasuna eta baldartasuna elkartzen dituen argazkia: behe lainoko paisaia elurtu batean, berezitasun handirik gabekoa ez dago labar malenkoniatsurik, ezta mendi azpiko laku idilikorik ere, mahai bat dago, jantzita eta jakiz betea.
|
|
|
Hala, bada, Domingo zain zegoen, arreba noiz iritsiko; honek hitz egin zion moduagatik, barrua askatzera zetorkiola ondoriozta zezakeen: Albertoz hitz egitera, alegia, eta hari ziòn maitasunaz, edo
|
etxeko
giroaz mintza zekiokeen, edo bere erabaki partikular batez, edo auskalo beste zertaz, baina, jakin minez zegoen arren, lasai zegoen, Albertoren heriotzak barruko korapilo guztiak askatu zizkiolakoan, hain ikusi zituen garbi, Albertoren hilotzaren aurrean, bere sentimenduen nondik norakoak, kontraesan guztiak gaindituta, sublimazioaren igitaiaz irrits gaiztoen sasiak ebaki ondoren; dudarik ez zuen... Adak Albertori kopetan eman ziòn muxua, deboziozkoa ere izan zena, ezin izan baitzitekeen beste ezer, sentimendu garbien adierazgarria baizik; Domingo, beraz, ez zen Adaren beldur, egoera nahasiagoetan egon zitekeen bezala, baizik eta hari entzuteko gogoz eta hari laguntzeko prest, ezertan lagundu ahal izatekotan, aholku on batekin edo beste zernahirekin; hasteko, baina, Ada etorri zitzaion laguntzera, itxura batean, poltsa bat eskuan zekarrela iritsi baitzen Domingoren etxera:
|
|
|
Ser misionero era algo relacionado con cualquiera de los personajes que aparecÃan en los libros. Nolanahi ere,
|
etxeko
giroak ere lagunduko zuen zertxobait. Aitaren partetik ez, aita ez baitzen eliztarra.
|
|
|
Etxeko eta nire inguru hurbileneko giroan euskarak ez zeukan defendatuko zuenik, ez baldin bazen maila guztiz sentimental batean. Nire belaunaldiko beste askoren kasuan bezala, garaiko suspertze sozial eta politikoak, gure
|
etxeko
girotik hain bestelakoak, abisatu zidan ama hizkuntzaren galerak niaren egituraketari zekarkion galeraz.
|
|
2010
|
|
|
Pribilejioa eta kapritxoa, horrela definitzen dute Maria Uriartek eta Tomas Fernandok euren egitekoa. Zabalik daude eta nahi duenarentzat euren txokoa ere zabalik dute
|
etxe
giroan lan egiteko.
|
|
|
etxekoen eta belaunaldien arteko harremanetan, lagun arteko jolasetan, herriko bizimoduan oro har... inguruko eguneroko hizkuntza izateak balio positiboak lotu dizkio euskarari. gazte horiek euskaran daude errotuak, euskara ohikoa, erabilgarria, beharrezkoa eta, ondorioz, erraza zaie. hau da, haien hizkuntza da: familia jatorriari lotua dutena, haien identitatea hobekien adierazten duena, kultura taldeari atxikitzeko egokientzat jotzen dutena, beren burua ziur eta eroso sentitzen duten mintzaira, atsegin eta gozamen iturria zaiena eta harrotasunez ahoratzen dutena, zenbaitetan hizkuntza kontzientzia garbi batez. hori izan ohi da herri oso euskaldunetan gazteen euskarazko hizkuntza sozializazioa,
|
etxeko
giroan euskara eta erdara izan dituzten gazteak badirela ere8:
|
|
|
Gurasoen ama hizkuntza euskara izan ez arren, ikasteko ez dut arazorik izan, izan ere, Etxarriko biztanlego gehienak euskaraz mintzatzen da bere egunerokotasunean. Ikastolan ikasi nuen eta lagun taldean ere euskaraz aritzen ginen nagusiki(...)
|
etxeko
giroa erdalduna izan ohi dut baina helduz joan ahala ahizparekin euskaraz hitz egiteko ohitura hartu dugu, askotan gurasoak ere aurrean daudelarik. Asko maite dut euskara, asko baloratzen dut ondo hitz egiten dutenen euskara hori(...) Halere, nik oso arrunt mintzo naiz, baina saiatzen naiz gutxinaka gutxinaka zertxobait hobetzen bederen(...) euskararekin konpromezu kontzientea dudala eta ahalik eta esparru guztietan erabiltzen saiatzen naizela.
|
|
|
Gauza bakarra esatera etorri natzaizu?. Gerhardek bazekien zein zen gure
|
etxeko
giroa. Amak, bestela pentsatzen zuen arren, karitatean gehiago sinesten zuen justizian baino?, biziki estimatzen zuen Gerhard:
|
|
|
Horrelakoa zen gure
|
etxeko
giroa, eta horrelakoa zinen zu, Damaso, buru ariketak egiten eta besteen argudioak hankaz gora jartzen iaioa?
|
|
|
Bada, hura ere Regina enean izan genuen, iraileko egun batean, zu Madrilera alde egina, Damaso?, amak gonbidatuta; igande batean izan zen, don Anizeto kalonjea ere etxean genuela; doña Carmenek jakin beharra zuen zein zen gure
|
etxeko
giroa, amak esanda, hartaz hitz egiten genuen bakoitzean, bai don Anizetok eta bai aitak muturra okertzen zutela, alegia?, baina hargatik, beharbada, nola oztopoen aurrean hazten zèn emakumea baitzen, mahaian eseri orduko ekin zion gaiari; behin hizketan hasiz gero, gainera, nekez isilduko zen, eta halaxe aritu zitzaigun ordu laurden batez, miraririk miraritsuenak politikarekin nahastuz eta poli... –Berorrek zer pentsatzen du, jaun kalonje horrek, Pagoagako agerketei buruz??; don Anizeto deseroso sentitu zen hasieran, istant hartan, haragi erregosiaren saltsan bustitako ogi puska ahoratu zuen, ez ezpain azpia ukitu eta ingurune hura zikindu gabe?, baina gero, ezpain-zapia ezpainetara eraman eta ingurunea astiro garbitzen zuela, halaxe erantzun zion:
|
|
|
hiru.
|
Etxeko
giroa dago.
|
|
|
Adostasun zabala dago han hemen, ordea, muin muinean: komunikabideen eta eskolaren eragin hori garrantzizkoa gertatu zen 1900etik 1975era arteko epealdian, EAEko eta Euskal herri osoko kale bizitza eta
|
etxe
giroa erdalduntzeko orduan. 1960tik aurrera gero eta eragin biziagoa izan zuten, gainera, komunikabideek.
|
|
|
Funtsezko gertaera da hori. Eskola etsai izanik ere euskarazko bizimoduak aurrera egiten zuen lehen, hainbat kasutan, familiak eta familiondoak euskaraz (euskara hutsean edo nagusiki euskaraz) ziharduelako eta euskarazko
|
etxe
giro sendo hori hizkuntzaren transmisiorako behar adina oinarri gertatzen zelako. Orain ez dira horrela kontuak:
|
|
|
EGAren informazioa ez da iturririk makalena, euskaraz ongien edo moldatzen diren gazteen
|
etxe
giroko bilakaeraz ondorio artezik ateratzeko. Eskueran ditugun datuen artean fidagarrienetakoak dira, ene ustez, urtero EGAra aurkezten diren milaka azterketarien ezaugarri horiek237 Ez ditzagun, beraz, alde batera utzi.
|
|
|
Eskueran ditugun datuen artean fidagarrienetakoak dira, ene ustez, urtero EGAra aurkezten diren milaka azterketarien ezaugarri horiek237 Ez ditzagun, beraz, alde batera utzi. Datu horien argitan familia bizitza(
|
etxe
giro arrunta) eta lagunarte hurbila erdaldunduz joan da, familia euskaldunetan (ez, ezinbestean, erdal elebidunetan), azken mende laurdenean. Zehazkiago esanik, euskara hutsezko jarduna galduz joan da EAEko etxe giroan eta ele bikoa zabaldu da bere ordainean238 Ondoko taulek ematen dute gertaera horren berri:
|
|
|
Datu horien argitan familia bizitza (etxe giro arrunta) eta lagunarte hurbila erdaldunduz joan da, familia euskaldunetan (ez, ezinbestean, erdal elebidunetan), azken mende laurdenean. Zehazkiago esanik, euskara hutsezko jarduna galduz joan da EAEko
|
etxe
giroan eta ele bikoa zabaldu da bere ordainean238 Ondoko taulek ematen dute gertaera horren berri:
|
|
|
Jauzi handia dago hor, etxean haurtzaroan ikasi eta egiten zen ama hizkuntzaren eta orain egiten denaren artean239
|
Etxe
giroa erdaldunduz (mintzaldatuz edo elebidunduz) joan den seinale. Hots, diglosia tradizionalaren azken gordelekua bera nabarmen ahuldu den seinale.
|
|
|
Diagnostiko horren indargarri da, ezer izatekotan, ondoko taula pareak eskaintzen duen ebidentzia. Euskara hutsezko jarduna gainbehera dator
|
etxe
giroan eta lagunartean, ele bikoa bere horretan edo mantentzen da eta, bereziki, gaztelaniazkoa ari da indartzen:
|
|
|
Lehendik, 15 edo 20 urte aurreragotik, dator: oraingo EGAdun berrion ume garaian joana da
|
etxe
giroa erdalduntzen; gero berriro beherantz jauzi egin badute ere, hasieratik (orain dela hamabost hogei urtetik) dator euskarazko jardunaren ahultze joera hori242 Daturik ezean ezin esan dezakegu noiz hasia den fenomenoa243 Nolanahi ere, gure begien aurrean gertatzen ari den joera zabala da hori, itxura guztien arabera. Goian (populazio zabalagoari buruz) esandakoa konfirmatu egiten du joera horrek:
|
|
|
umetako lehen hizkuntza ezkontide batek edo biek erdara izana duten gazteez osaturiko bikote berriak seme alabei euskaraz egiten saiatzen dira hainbat kasutan: beraiek izan zuten baino
|
etxe
giro euskaldunagoa eratzen ahalegintzen ari dira. Aski mugatua izanik ere, eta Lasarteko datuak noranahi ezin jeneraliza balitezke ere, funtsezkoa da fenomeno berri hori.
|
|
|
Hiztunen ohituretan eragin bizia dute horiek: lehen ez bezalako ingurumenetan mugitzea eskatzen dute askotan, euskaraz ez dakiten edo erdaraz diharduten solaskideekin jardutea eta
|
etxe
giroan ikasitako kontsumo kulturala bestelakotzea. Erdarazko aisialdi edo turismo sareetan osatzen den jardunak esperientzia aberasgarri askotarako ateak zabaltzen ditu sarri.
|
|
|
Errazegi ahaztu dugu guraso euskaldunen garrantziaren kontua: egindakotzat ematen dugu sarri, guraso euskaldunek
|
etxe
giro euskalduna osatuko dutela, lagunarte euskalduna eratuko ere dutela oro har eta auzo bizitza arruntean bertan euskarazko harreman sareak indartzen ahaleginduko direla. Badakit bertsio ofizialak zer dioen:
|
|
|
PAULA. Sentitzen dut, Abel. Enuen nahastu nahi
|
etxeko
giroa.
|
|
|
GERMAN.
|
Etxean
giro eskasa genian, eta pentsa orain?
|
|
|
ALIZIA. Hala espero dut.
|
Etxean
giro ona daukagu aspaldiko partez eta zu ere pozik ikusi nahi zaitut.
|
|
|
Beren galderen erantzuna bilatzen irakastea, beren jardueretan ilusioz parte hartzea eta lorpen garrantzitsuak lortzen dituztenean gogobetetasuna erakustea motibazioaren alderdi batzuk dira.
|
Etxeko
giroak ere ahalegina bultzatu behar du, eta emaitzak baino gehiago baloratu. Haurra bere zereginetan motibatuta senti dadin, beharrezkoa da bere gaitasunetara egokitzea eta zailtasuna areagotzea gaitasun berriak hartu ahala.
|
|
|
Nereak institutua utzi eta handik gutxira izan zen," etorri behar duzu ikustera" esan zion nebari, poz pozik.
|
Etxeko
girotik alde egitearren edozerk emango zion poza garai hartan Nereari, baina galeperrena ikusgarria zela esaten zion beti: " ikustekoa da".
|
|
|
" Ez dizut eskatzen zure emaztea uzteko. Nik ere neure familia daukat, senarra eta alaba, eta ez dut gure
|
etxeko
giroa apurtu nahi" esan nion, bestelako asmoak nituela pentsatu baldin bazuen lasai zedin, eta berarekin, bere ondoan zer bilatu nahi nuen azaldu nion: gozotasun bat, afektua, norbait zutaz akordatzen dela jakitea; lagun bat, laguntzeko eta hitz egiteko prest egongo dena; ilusio bat, begietako txinpartak piztuko zizkidana.
|
|
|
‘Ez. Gauza bakarra esatera etorri natzaizu’ Gerhardek bazekien zein zen gure
|
etxeko
giroa. Amak, bestela pentsatzen zuen arren —karitatean gehiago sinesten zuen justizian baino—, biziki estimatzen zuen Gerhard:
|
|
|
Bada, hura ere Regina enean izan genuen, iraileko egun batean —zu Madrilera alde egina, Damaso—, amak gonbidatuta; igande batean izan zen, don Anizeto kalonjea ere etxean genuela; doña Carmenek jakin beharra zuen zein zen gure
|
etxeko
giroa, amak esanda —hartaz hitz egiten genuen bakoitzean, bai don Anizetok eta bai aitak muturra okertzen zutela, alegia—, baina hargatik, beharbada, nola oztopoen aurrean hazten zèn emakumea baitzen, mahaian eseri orduko ekin zion gaiari; behin hizketan hasiz gero, gainera, nekez isilduko zen, eta halaxe aritu zitzaigun ordu laurden batez, miraririk miraritsuenak politikarekin nahastu... " Berorrek zer pentsatzen du, jaun kalonje horrek, Pagoagako agerketei buruz?"; don Anizeto deseroso sentitu zen hasieran —istant hartan, haragi erregosiaren saltsan bustitako ogi puska ahoratu zuen, ez ezpain azpia ukitu eta ingurune hura zikindu gabe—, baina gero, ezpain-zapia ezpainetara eraman eta ingurunea astiro garbitzen zuela, halaxe erantzun zion:
|
|
|
Horrelakoa zen gure
|
etxeko
giroa... eta horrelakoa zinen zu, Damaso, buru ariketak egiten eta besteen argudioak hankaz gora jartzen iaioa... baita zuhurra ere, bestalde, mugak —eskarmentua beti ohi da bide erakusle on— aintzakotzat hartzen baitzenituen —Domingorekin konparatuta, zer esanik ez... —, salbuespenak salbuespen, betiere; anai arrebok bakarrik geundenean, baina, mugak desagertu —ez denak,...
|
|
2011
|
|
|
Gure etxeko kontuak liburuan, Natalia Ginzburgek familia deritzogun izate" terrorifikoa" aztertzen du, eta, bidenabar, guraso, anai arreba eta sendi lagunak oroimenera ekarriz, inguruko gizartea ere bai. Familia kronika bakoitza, garai bakoitza bezala, bat eta bera da, errepikatzen zaila, baina Natalia Ginzburgen liburua irakurtzerakoan berehala konturatzen gara oso hurbileko etxe kontuak eta oso gaurko
|
etxe
giroko osagaiak ekartzen dizkigula gogora. Familiari familiak berak baino kalte handiagorik egingo dionik ez dago, eta nik ulertzen dudan moduan, ezkerreko politikari ohiko jarreraz gertatzen zaizkionak ongi deskribatzen dute misterio berezi hori, alegia ezkerreko politikari ezkerreko politikak berak baino kalte handiagorik egingo dionik ez dagoela.
|
|
|
"
|
Etxeko
giroak asko egiten du. Etxean giro euskalduna badago entzuten dute, bestela a inork ez".
|
|
|
" Etxeko giroak asko egiten du.
|
Etxean
giro euskalduna badago entzuten dute, bestela a inork ez".
|