|
2000
|
|
|
Baina ia ia elizaren magalera bilduta egon da, edo inguruko sektoreen babesean, horietako zenbait sarri euskara batuaren aurka, denboran atzera joan ahala batik bat. Gailendu den euskararen normalizazioaren aldekoek ere behin baino gehiagotan eman diote lepoa
|
etxeko
euskarari eta euskalkiari. Ikuspegi nazionalaren izenean emandako urrats asko bide horretatik joan dira.
|
|
|
Begi bistakoa da gizartearen sekularizazioak mugatu eta urritu egin duela elizak beregan duen eragina, noraino eta euskaraz alfabetatu diren askok,
|
etxeko
euskaraz berbetarako gai izanda ere, idatzirako edo hizkera formalerako unean (bertsotan aipatu kasuan adibidez) batuan bakarrik topatu dutela erreferentzia. Baina urte luzez idatzitako eredu hori, ingurune zehatz batzutan bakarrik eutsi zaiona, bizkaiera batuaren ernamuina izango da ziur aski.
|
|
|
Zenbat eta beranduago joan Ameriketara, orduan eta aukera gehiago euskaraz jakiteko. Euskal
|
Etxean
euskara entzuten da tarteka; gazteen artean, ordea, salbuespena izan ohi da euskara entzutea. Hala ere, azken bi hamarkadetan euskara berreskuratzeko joera nabari da gazteengan.
|
|
|
Gerrak baldintzaturik, alde errepublikarretik ihesi etorritako zenbait fraide etxeanzela, hizkuntz eskubideak eskatzeko nahiz euskaltzaletasuna agertzeko adore bereziabehar zelarik, eta fraide talde osoaren atxiloketa bat tartean, mozorro samar jokatubeharra zegoen. Horregatik beragatik ez zen indartu, nahi bezain laster eta lehengopunturaino, komentu
|
etxeko
euskararen status a.
|
|
2001
|
|
|
Azaroaren 5a eta 11 bitartean euskararen astea antolatuko du euskarak toki publikoetan bere lekua izan dezan eta publiko zabalari hurbil dakion helburu izanik. Halaber, Herriko
|
Etxeetan
euskararen presentzia areagotzeko neurriak hartzea eskatuko dute. Izan ere, kalean euskararen erabilera apaldu izanak areagotu egin du bizi publikoan sustatzeko beharra.
|
|
2002
|
|
|
12 HERRIKO
|
ETXE
EUSKARAZ ARITUKO DIRA
|
|
|
Guk ez dugu helburu erraldoirik, baina bertan lanean gabiltzanontzat balio handia du Urretxu Zumarragan euskarazko hedabide bat izateak. Garrantzitsua da 2.000 lagun horien
|
etxeetan
euskarazko prentsa irakurtzea. Urrats txiki hori ematea guretzat gauza handia da.
|
|
|
Zeren, bere burua euskaltzaletzat hartzen dutenen, edo hartzen dugunon, artean nekez ikusten baitut nik holako galderarik. Esate baterako, eta galdera bere gordinean botatzeko, euskaldunentzat,
|
etxetik
euskaraz egiten dutenentzat, adibidez, ona al da umeak eredura bidaltzea. Ohartuak gara inoiz galdera horri?
|
|
|
Tokiko mintzo" itxia" erabiltzen baldin bada etxean, ingurumena aski euskalduna delako eta
|
etxekoak
euskaraz alfabetatu gabe daudelako, umeak eskolan aurki dezakeen egoera kontraesanez betea da: bere inguruko umeekin erdaraz egingo du sarritan, eta irakasleekin anitzetan berak etxean erabiltzen ez duen bezalako euskara batean.
|
|
|
|
Etxetik
euskara zekarten ume askok Bada ogirik, galdetzen zuten ikastolara joan aurretik, eta gero Ogia dago?
|
|
|
Belaunaldi bateko euskaldunei gauza bitxi samarra gertatzen zaigu:
|
etxean
euskaraz, eta eskolan gaztelaniaz ikasi genuenok geroago hurbildu gara arto landetatik arlo landuaren kezketara. Baina urteak pasaturik, arlo landuetan egonik ere, kontuak, lehenago esan dudan bezala, errazago ateratzen zaizkigu erdaraz euskaraz baino, zuri ez zaizu holakorik gertatzen:
|
|
2003
|
|
|
" Esate baterako, eta galdera bere gordinean botatzeko dio Pello Salaburuk batean, euskaldunentzat,
|
etxetik
euskaraz egiten dutenentzat, adibidez, ona al da umeak eredura bidaltzea. Ohartuak gara inoiz galdera horri?".
|
|
|
Ni orduan Parisen nengoen, irakasle lanetan ari nintzen. Euskal
|
Etxean
euskara erakusten nuen bestalde. Alta, Euskal Herrira jautsi nintzen postu hori hartzeko.
|
|
|
Eskola pribatua nahiz Ikastola ere badaude, bakoitzak badu bere tokia eta euskarak ere bai. Saran giro goxoa dago, familian eta
|
etxeetan
euskaraz egiten da. Herriko Etxeak ere euskara atxiki izan du eta niretzat plazer handia izan da han aritzea.
|
|
|
Euskal Herri osoko ikasle euskaldunak hartu ditu aztergai, baina bereziki bizkaieran zein bizkaieradun ikaslean jarri du bere arreta. Dena den, tesiaren helburua ez zaio inongo euskakiri lotzen,
|
etxetik
euskara dakarren oro delako aintzat hartua.
|
|
|
bizkaitar bat (Txomin Artetxe, gaur Ibarruriko parrokoa dana) eta kiputx bi (Patxi Epelde eta Xanti Garmendia). Euren
|
etxeko
euskerea landu ta sakontzeko egin ei eben liburu hau, Gasteizko Seminarioan ikaskide zirala. Behin Manuel Lekuonari erakutsi eutsoen, beronen eretxia jakin gurean.
|
|
|
|
Etxeko
euskerea
|
|
|
Lehen latinez buruz nekizan otoitzak, salmoak, antifonak, eleiz kantak... orain euskeraz hausnartzea harrigarri ta zoragarri egin jatan. Konturatu barik, mezaren egunerokoa bizkaieratu be egin neban neure barrurako, otoitzak neure
|
etxeko
euskeraz egiteari beste gozotasun bat aurkitzen neutsalako.
|
|
|
Nobelak argitaratu ondoko hilabeteetan era guzietako deiak jaso nituen bidaiari alemaniarraz interesaturik. Nik era guztietako desenkusak eman nizkien, gizon uzkurra zela, ez dakit nongo euskal
|
etxean
euskara ikasten ari zela edo osasunez makal samarrik zebilela erantzunez. Liburuek dezenteko oihartzuna izan zuten eta gutun bitxirik ere jaso nuen, gehienak Von Britonen nobela gehiago itzultzeko eskatuz.
|
|
|
Eskolan ez ezik, sukaldeetan sudurrak sartzera bultzatu zituzten haurrak Burundan eta leihotik zelatan ibiltzen ziren elkarri eraztuna egotzi nahian. Beste maisu batzuek gurasoekin lan egin ohi zuten,
|
etxean
euskara mintzatzea zein kaltegarri zitzaien eskolan, aditzera emanez. Neuk ezagutu ditudan ekintzak dira eta bete betean nozitu ditut horren ondoreak.
|
|
2004
|
|
|
Ekainean, ikastaroa amaitu eta Ingalaterrara joan nintzen senarra han zegoelako. Ingalaterran egindako egonaldian ere maiz etorri nintzen Euskal Herrira, Iparraldean ere egon nintzen, bertako familia baten
|
etxean
euskara ikasten. Hurrengo urtean elkarrekin bueltatu ginen Japoniara.
|
|
|
Antolatzaileen asmoa, batetik, euskara kalera ateratzea zen eta, bestetik, «gizarte presioa» eragitea. Donibane Lohizuneko Herriko Etxeak ez du oraindik izenpetu Herriko
|
Etxeetan
euskaraz hitzarmena.
|
|
|
Administrazioak beraz, herritarrekin harremana du eta herritarren eskubideak errespetatu behar ditu. Euskal Konfederazioak Herriko Etxeekin sinaturiko Hitzarmenaren bitartez, Herriko
|
Etxeek
euskararen aldeko konpromisoa har dezaten lortu nahi da, hizkuntzaren erabilera garatu eta egunerokoan, frantsesaren aldamenean euskara baliatzeko. Euskara ondaretzat hartu eta aberastasun hori zabaldu behar dugula uste du Laduchek.
|
|
|
Zergatik huts egin da hainbeste
|
etxeko
euskararen transmisioan?
|
|
|
Gure hezkuntza ereduek mugak dituzte, jakina, baina bestela egingo ez genituen gauzak egin ditugu horiei esker. Aipatu ditudan Neguriko horiek euskararen oihartzuna dute nahiz eta, oraindik ere, beraien
|
etxean
euskara ezjakinen, baserritarren, nekazaritza girokoen edo hiri girotik aparte bizi direnen zerbait bezala bizi duten. Hemen, Rikardo Arregi ekarri behar dut berriz ere gogora.
|
|
|
Baina, eskolan baino askoz ordu gehiago egiten dira kanpoan. Beraz, giro erdaldunean bizi den ikasle batek,
|
etxean
euskara sumatzen ez badu, gurasoengandik euskararen aldeko jarrera baikor bat sumatzen ez badu, eskolak nekez lortuko du ikasle hori elebiduna izatea?. 468
|
|
|
Datuon iturria EUSTATen txostenak dira, 2001eko errolda: . Orain 10 urte, 1991an, EAEn
|
etxean
euskaraz bakarrik egiten zuten euskaldunak %53 ziren, 1996an %45 eta 2001ean %43 Beraz, hamar urteko epean %10 gutxiago dira etxean euskaraz bakarrik hitz egiten duten euskaldunak (Gipuzkoan 182.165; Bizkaian 96.402; Araban 5.504 (2001))?. Erabili.com, Azpeitiko Euskara Patronatua.
|
|
|
Datuon iturria EUSTATen txostenak dira, 2001eko errolda: . Orain 10 urte, 1991an, EAEn etxean euskaraz bakarrik egiten zuten euskaldunak %53 ziren, 1996an %45 eta 2001ean %43 Beraz, hamar urteko epean %10 gutxiago dira
|
etxean
euskaraz bakarrik hitz egiten duten euskaldunak (Gipuzkoan 182.165; Bizkaian 96.402; Araban 5.504 (2001))?. Erabili.com, Azpeitiko Euskara Patronatua.
|
|
2005
|
|
|
|
Etxean
euskaraz hitz egiten zenuten...
|
|
|
zergatik emaitza horiek?
|
Etxean
euskaraz hitz egiten ez delako. Proba horretan agertzen da ikasleen artean euskaraz hitz egin ala ez hitz egin, datu horien artean 34 puntuko aldea dagoela.
|
|
|
hezkuntza sistema, gurasoak... Bestetik, eskolaren funtzio nagusia da euskara ona eta ondo erakustea eta hori, ikasleek
|
etxetik
euskararik ez dakartenean, eskolak bakarrik egin dezake. Euskara ona eta ondo erakutsi horren azpitik dagoen metraila ikaragarria da.
|
|
|
Morrongonekoak, Añananekoa k... Hauek ere bertakotuak. Giro sanoa zen oso, baina ez pentsa, gerra amaitu zenean, lau urte nituen, eta
|
etxean
euskaraz hitz egiten bagenuen ere, eskolan eta kalean ez zegoen euskal girorik.
|
|
|
Gure
|
etxean
euskaraz egiten zen, baina batere kontzientziarik gabe. Nik orain dela gutxi esaten nuen euskal kontzientzia guztiz beharrezkoa dela, bestela gazteek ez dutela euskaraz egingo.
|
|
2006
|
|
|
«Ikasle mota bi daukagu: batetik, nagusitxoak,
|
etxeko
euskara dakartenak eta bizkaieraz alfabetatzera datozenak. Gero eta gutxiago dira horiek, oro har gero eta jende gutxiago alfabetatzen delako.
|
|
|
" Ezarritako hizkuntz askatasuna deituriko honetan euskaltzaleok beti erne ibiltzen kondenatuta gaude, Darabilgun informazioa, gogoan izan, 1991ko zentsuko datuetatik zuzenean aterata dagoela. Hurrengo diagramakoa euskaldunek Errolda Orrian aitortutako
|
etxeko
euskararen erabilerari dagokio. Kasu honetan, ordenatuetako zenbakiak ehunekotan eman ditugu.
|
|
|
Ez egin euskaraz, joder! esan dio Mamenek –ernegatuta edo kexu da behintzat, alabak ere hasi zaizkiolako
|
etxean
euskaraz egiten.
|
|
2007
|
|
|
Ikurriñak, batzokiak eta gaineratikoak ez ziren deus harentzat euskararik gabe. Gerra zibilak erbesteratu bazuen ere, ez zuen albora utzi euskararen aldeko grina; Caracasen jarraitu zuen lanean, beti ildo beretik, euskara ipar zuela; ez zuen zentzurik Euskal
|
Etxeak
euskararik gabe. Izaera zorrotzeko gizona omen zen; hori begi bistakoa da, geldokeria ez da bide estu eta luzerako anoia.
|
|
|
Itziar CarrascoEuskarak urteetan zehar beherakada nabarmena jasan du egoera politiko eta sozialen ondorioz. Europako hizkuntza zaharrena izanik, Eusko Ikaskuntzak, Euskal Herriko zein munduan zehar dauden euskal
|
etxeetan
euskara sustatzeko etengabe ari dira lanean. Eusko Ikaskuntza Elakrtearen ustez," euskarak bere aukeren kontzientzia izan behar du eta euskal gizarteak euskarak galdutako espazioak pixkanaka berreskuratzeko ardura", honen harira," Euskararen Nazioarteko Egunak (ENE) euskararen aberastasun kulturalean sinisten duten pertsona eta elkarteen atxikipena lortzea du helburu".
|
|
|
\ Euskara batuari, kontra: ingurune hurbileko,
|
etxeko
euskara edozein unetan eta edozertarako! Komunikazio parametroen aurkako borroka sutsua da batzuena, egokitasunaren eta haren mendeko zuzentasun mailaren kaltetan.
|
|
|
Euskarak Ipar Euskal Herriko udaletan ere behar eta merezi duen presentzia izan dezan, herriko
|
etxeetan
euskara teknikariak ezartzeko proiektua martxan da 2006az geroztik. EEPko Administrazio Kontseiluan, 2005eko abenduan finkatu zen Iparraldeko herri elkargoei eta hainbat hiriri euskara teknikariak ezartzeko proposamena eskaintzea eta 2006an eskualdez eskualde eginiko itzulian aukera luzatu zitzaien denei.
|
|
|
Euskalduntzeari begira bada ba eginbeharra. Ez dakiten hauek, nekez ikasiko dute
|
etxean
euskara orain arte egin ez badute; eskolaroa ere joan zaie, beraz, pertsona hauek euskaltegietan euskaldundu ditugu.
|
|
|
Euskalduntzeari begira bada ba eginbeharra. Ez dakiten hauek, nekez ikasiko dute
|
etxean
euskara orain arte egin ez badute; eskolaroa ere joan zaie, beraz, pertsona hauek euskaltegietan euskaldundu ditugu.
|
|
|
Euskaraz aritzen ote dira? Bada ikasten eta erabiltzen duenik, bere laneko hizkuntza duena, lagunekin eta
|
etxekoekin
euskaraz mintzatzen dena, bada, euskaltegitik landa hitz egin ez eta urte batzuen buruan berriz etortzen dena gogoratzera, ingurune arras erdaldunean bizi delako, euskaldun gutxi dagoelako edota euskaldunak izanik ere identifikatzerik ez dugulako; norberaren izaera dela eta, lotsatia delako, prozesua erdizka uzten duenik ere bada,...
|
|
|
Halaber,
|
etxeetako
euskararen erabilerak zertxobait jaistea eta, aldi berean, seme alabekin gorantz egitea (ondorietako I.3 puntua), gaitaEgoeraren gaineko gogoetak eta norabide proposamenak – Iñaki Mart� nez de Luna sunaren eta motibazioaren arteko oreka faltaren ondorioa izan liteke. Izan ere, bikote mistoak —gurasoetako bat euskalduna eta bestea erdalduna— areagotu dira azken hamarkadetan eta, hortaz, familiak partekatzen duen hizkuntza bakarra erdara da.
|
|
|
Orain arte, eredu hori Andaluzian, Euskal Herrian eta Katalunian aurkitu da batez ere. Andaluziako haurrekgarrantzia handia ematen diote espainiar identitateari (Barrett, 2001; Gimenez etal., 1999); Euskal Herrian bizi eta
|
etxean
euskara hutsez hitz egiten duten haureuskaldunek, berriz, garrantzi handia ematen diote euskal identitateari (Reizabal etal. 2002, 2004); azkenik, Katalunian bizi eta etxean katalan hutsez hitz egitenduten haur kataluniarrek garrantzi handia ematen diote katalan identitateari (Barrett et al., 1999; Vila et al., 1998).
|
|
|
Euskal Herrian, berriz, espainiar eta euskal taldeekiko identifikazio mailak etxean erabiltzen denhizkuntzaren araberakoak dira. Hala,
|
etxean
euskaraz soilik hitz egiten duten haurrakgehiago identifikatzen dira euskal identitatearekin, eta gaztelaniaz hitz egitendutenak, berriz, gehiago espainiar identitatearekin (Reizabal et al., 2002, 2004). Beste hainbeste egiaztatu da Katalunian (Barrett et al., 1999; Vila et al., 1998).
|
|
|
Irakasle Unanuko apaiza zen Victoriano Huizi etxarriarra izan zuen. Etxarriko Kisostomo
|
etxekoa
euskara eta euskal gaietarako zaletasuna zuen eta pentsatzekoa da Blas gaztearengan eraginen bat izanen zuela.
|
|
2008
|
|
|
Gure etxea" Bermeo Txiki" izan da.
|
Etxean
euskaraz egin dadin gura izan dute. Euskara izan da euren berba.
|
|
|
Neba eta biok ingelesez hasiz gero, aittak: " E!,
|
etxean
euskaraz! Kanpoan, gura dozuena!".
|
|
|
Hizkuntzak biziberritzeko familia ez dela nahikoa azpimarratuta, Patxi Baztarrika Hizkuntza Politikarako sailburuordeak zera azaldu du: " Eskola funtsezkoa izaten ari da
|
etxean
euskara jaso ez duten gazteek ikas dezaten. Baina ahalegin horiek guztiak helburu argia dute:
|
|
|
eragile frantses guztiekin batera politika publikoa gauzatu ahal izatea: Estatua, Erregioa, Departamendua eta Herriko
|
Etxeak
euskararen inguruan ari dira historian lehen aldikoz. Proiektu globala eta onuragarria da.
|
|
|
• Telebista ikusterakoan euskararen lekua %53, 6ra igotzen da euskal elebidunak diren (euskaraz erdaraz baino hobeto egiten duten) eta
|
etxean
euskaraz soilik mintzatzen diren eta Euskal Herriaren etorkizuna euskara hutsean nahiko luketen zarauztarren artean. Prentsa idatziaren kasuan, %51, 8koa da zarauztarren sail horretan euskarazko hedabideen erabilera tasa.
|
|
|
Bereziki deigarria gertatzen da, prentsa idatziaren kasuan,
|
etxean
euskaraz besterik hitz egiten ez dutenek askoz ere gehiago irakurtzen dutela, gainerakoek baino. Etxean bietara baina nagusiki euskaraz hitz egiten dutenek, euren prentsa kontsumoaren %14, 3 egiten dute euskaraz, eta kopuru hori %36, 3raino igotzen da etxean euskaraz soilik hitz egiten dutenen kasuan.
|
|
|
Bereziki deigarria gertatzen da, prentsa idatziaren kasuan, etxean euskaraz besterik hitz egiten ez dutenek askoz ere gehiago irakurtzen dutela, gainerakoek baino. Etxean bietara baina nagusiki euskaraz hitz egiten dutenek, euren prentsa kontsumoaren %14, 3 egiten dute euskaraz, eta kopuru hori %36, 3raino igotzen da
|
etxean
euskaraz soilik hitz egiten dutenen kasuan.
|
|
|
Azkenean, oraingo eredua dot xamurren, doituen neureganatzen. Nahiz eta euskalkia euskara batuko eleberrigintzan tartekatzea jokabide finkatua dan Txillardegi, Aingeru Epaltza, Juan Luis Zabala bizkaiera literarioan haria dala
|
etxeko
euskerea libururatzea, hurreko baizen esker oneko gertatzen da Angel Ugartebururen tankerako bizkaieraren lurretako irakurlearentzat.
|
|
|
(a) Euskara mintzo den tokietan, euskalkia zaindu eta sustatu behar da, baita eskoletan, euskaltegietan eta udal administrazioan ere. Eskolako lehen urteetan, Haur eta Lehen Hezkuntzan behinik behin, euskalkiak toki handiagoa hartu behar luke, betiere hori izanen baita
|
etxeko
euskararen eta euskara batuaren arteko uztardura egi teko biderik emankorrena.
|
|
|
3 Berriki arte arrunta izan da Baztan aldeko herri eskoletan irakasleak ikasleari
|
etxeko
euskara zuzentzea, konparazio baterako, haurrak" lauretan hogei" erran, eta irakasleak honako hau erantzutea: " ez da lauretan> hogei esan behar, lau > rogei> baizik".
|
|
|
Besterik da, eta oso beharrezko,
|
etxeko
euskara jaso eta prestigiatzeko hiztun bakoitzaren ahozkoa jasotzea idatziz, behar diren fonetismoak eta erabilita. –Halaxe egin izan du Jose Migel Barandiaranek lehen. Iñaki Gamindek orain?
|
|
|
Euskal bokalak ez dira itsasaldean bezainbeste desagertzen. Eta hortan, orain dikan, andereñoek badakite euskara ona erabiltzen, zeren eta hasieran lehenik
|
etxeko
euskara irakatsi baitute, maisu eta maistrak ziren zuberotarra zekitenak, gisa batez edo bestez idazten zutenak eta azkenean, euskara batua ondotik sartu da eta geroztik ikasi dute eta diplomak erdietsi.
|
|
|
Euskalzaleren garaietatik, Evaristo Bustintzarekin zegoen gutun bidezko harremanetan. Bustintza Mañarian (Bizkaia) jaio arren, gaztetan Almansara (Albacete) emigratu zuen gurasoekin,
|
etxean
euskarari eutsiz. Eta Azkueren aldizkaria tarteko zela idazteari ekin zion.
|
|
|
Euskara ikasteko modurik naturalena betidanik etxea izan da. Baina umeak eskolaratu orduko badirudi
|
etxeko
euskarari garrantzia kentzen diogula eta haren gainetik jartzen dugu eskolan ikasitakoa. Horren ondorioz, guraso euskaldun euskalkidunek sarri askotan amore ematen dute etxean sartzen den eredu horren aurrean eta ez dute ez adorerik, ez konfiantzarik, umeak eskolatik dakarren eredu formal horri eurena, seguruenez eskolatik kanpoko erabilera ez formaletan erabiltzeko egokiagoa dena, kontrajartzeko edo euskaraz txarto esandakoa zuzentzeko.
|
|
|
Honek esan nahi du guk idazketa irakurketa prozesu osoa bizkaieraz egiten dugula eta laugarrenetik gora hasten garela jarduera akademikoan batua sartzen. Ikastolako ikasleen ehuneko 30 bakarrik dira
|
etxetik
euskara dakartenak eta horrek asko murrizten du euskalkien erabilpena. Gure ereduarekin bizkaiera eta batua ikasten dituzte, nahiz eta gurasoen euskaldun zaharren kopurua txikia delako azkenik euskara batua nagusitzen den, goiko mailetan irakasmateriala batuan baitago eta irakurgai gehienak ere bai.
|
|
|
Garbi dago Euskara Batutik abiatu behar dugula eremu erdaldunetan, baina garbi dago, era berean, Portugaleteko euskaldun berriak bizkaitarrekin izango duela harremanik gehien, eta hala Gasteizkoak bizkaitarrekin eta gipuzkoarrekin, nafarrekin Tafallakoak, eta Lapurdi eta Nafar roa Beherekoekin Baionakoak. Horrela laburtuko zaie eta errazago egingo
|
etxetik
euskaraz ez dakien ikasle horiei inguruko euskaldunekin jardun ahal izateko bidea15 Hau da, inguru erdalduneko eskola baterako hemen proposatzen dugun ereduaren arabera, euskara batuak hartuko luke lehentasuna, nahiz eta eredu bateratzaile hori modu zabalean ulertzen dugun (tokian tokiko edo inguru hurbileko ezaugarriak biltzeko joera duena) eta ez eredu murritz, estu eta gogortu baten gisa.... Tafallan, esate baterako, ezin ditugu Bortzirietako edo Sakanako bereizgarriak erabili, baina bai Nafarroa osoan hedatuta daudenak (esan/ erran, bultzatu/ bulkatu, ezer/ deus, ibai/ ugalde, eta abar... aurreragoko baten zehaztu dira zein ezaugarri diren horiek eta zein jarraibide proposatzen den ahozko eredurako eta idatzizkorako).
|
|
|
Haurraren hurbileko egoera soziologikoa hobeto ezagutzeko, gurasoei
|
etxean
euskarak duen presentziaz eta gurasoen arteko euskararen erabileraren berri ere itauntzen zaie galdetegien amaieran. Galdera horiek Euskal Herriko familia mailako egoera soziolinguistikoa ezagutzeko aukera paregabea ematen dute.
|
|
|
Etxean nagusiki erdaraz hitz egiten da, Eustaten inkestaren arabera. 285.000 lagun dira
|
etxean
euskaraz egiten dutenak Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, biztanleen %13, 4 Etxean erdaraz hitz egiten du biztanleen %77, 4k, eta bi hizkuntzak darabiltzate %8, 2k.
|
|
|
Uste dut euskalkiei eutsi egin behar zaiela, eta batuan idazten denean ere, sartu egin behar direla nor bere euskalkiko hitzak eta moldeak. Eta duda kasuetan,
|
etxeko
euskarara jo, gurasoek esateko modua erabili. Ni baserrietara, adibidez, ikastera joaten naiz, haiek euskara zoragarria egiten dutelako, eguzkitik eguzkira euskaraz aritzen direlako».
|
|
|
Haize Berri kultur
|
etxeak
euskarazko antzerki idazlan eta ekoizpenak garatzeko duen xedean sartzen da Ibañeta antzerkia. Piarres Larzabalek 1968an idatzi zuen antzerkiaren muntatzea bultzatu du, Iparraldeko hamabost bat jokalarirekin.
|
|
2009
|
|
|
Nafarroako eta Gipuzkoako jendearekin lan harremanak ditu; besteak beste Sara, Zugarramurdi, Urdazubi eta Donostiako kideekin mintzatzen da euskaraz.
|
Etxeko
euskara dauka eta orain eskolan ikasitakoarekin hobeto moldatzen da elkar ulertzeko: " Orain lehen ikasitakoak beste modu batean eman behar dira, interesgarria da gimnastika hori egitea".
|
|
|
Gure aurreko lan batean (Gaminde 2007) bizkaieraren irudiaz berba egitean, hizkuntz aldakiak adinaren pertzepzioari eragiten diola esan izan dugu. Han argi erakutsi zen
|
etxeko
euskara egitean lekuko bera zaharragotzat jotzen dela euskara batuan egiten duenean baino.
|
|
|
Gure aurreko lan batean (Gaminde 2007) bizkaieraren irudiaz berba egitean, hizkuntz aldakiak adinaren pertzepzioari eragiten diola esan izan dugu. Han argi erakutsi zen
|
etxeko
euskara egitean lekuko bera zaharragotzat jotzen dela euskara batuan egiten duenean baino; gauza bera gertatzen zen adin handiagoko beste lekuko batekin, bizkaiera literarioan egitean zegokion adin tartean kokatzen zuten entzuleek eta euskara batuan egitean ohidalez gazteagotzen zuten.
|
|
|
Proposamen batzuk egiten ditugu, gurasoek praktikara eraman ditzaten, haiek hala erabakitzen badute. Ildo horretatik, gurasoentzako liburuxkaren helburua da gogoeta sustatzea aita ama izatearen nolakoaz nahiz
|
etxeko
euskara erabilera handitzearen aukeraz.
|
|
|
Xabier Elortza eta Alex Mungiak sortu zuten gurasoentzako liburuxka Etxean zer ikusi, hura ikasi (Elortza, Mungia, 2007a). Bertan, gonbitea egiten zaie aita amei guraso izatearen inguruan nahiz
|
etxeko
euskara erabilera handitzearen aukeraz gogoeta egin dezaten. Gainera, hainbat tresna eraginkor eskaini nahi dituzte nork bere bidea aberats dezan, bai pertsona mailan, bai guraso moduan egokiago jarduteko, bai eta euskaldun gisa zer gehiago egin dezakeen hausnartu eta praktikara eramaten laguntzeko.
|
|
|
|
Etxetiko
euskera horren aberasgarri lagunduko eutsan duda barik bere kontura irakurten zituan euskal liburuetako sendariak Domingo Agirreren hiru nobelak izentetan deuskuz berak liburuoni hontsuon egin deutsan sarreratxuan, baina Azkue bera, Kirikiño eta ez dakit Zamarripa bera be urrun barik ibiliko ete ziran. Halan zein holan dala be, ezagun da Felix gazteak frailegai urte lerdenotan ez eukala saltzeko Zugatzako auzoan eta Ganbeko eskolan ikasi ebana eta berak beretara ahalegin egingo ebala segurutik, eureneko suetean edo etartean barruratu eban berbeta eta mundutxu ha hausnarrean egosten, urruntzen eta lausoan aldentzen itxi barik.
|
|
|
Calderón, Quevedo, Cervantes. Eskolan euskal literatura ez handi ez txikirik existitzen da, eta Oliteko bibliotekan egon badagoentxoa, engoitik
|
etxeko
euskara besterik ez, eta hura atzendua, dakien erdaldunduarentzat, edo zailegia da, edo irenstezina. Irakurzale euskaltzaletuak apenas aurkituko du literarioki bere gustuko euskal autore handirik (nik Axular osoa makinaz kopiatu nuen Aita Villasanterentzat, beste bi lagunekin batera, Oliten, momentu batean ere hartan literaturarik igarri gabe).
|
|
|
Ez ezazu pentsa ez duenik ez hanka ez buru. Azkenean, Mayor Orejaren birraitonarenak baino zentzu handiagoa du, esaten zuenean
|
etxean
euskaraz hitz egitea debekatu zuela seme alabek gaztelaniaz ondo ikastea nahi zuelako, probetxuzko jendea izan zitezen.
|
|
|
Euskara. 1943an, Elvira Zipitriak Donostiako bere
|
etxean
euskaraz irakastea erabaki zuen. Antzeko ekimenak erruz ugaritu ziren Euskal Herrian.
|
|
|
Seme alabei, ordea, ez zieten euskaraz egin eta gure amak, Auroritak, min ikaragarria du hori dela eta. Dena den, gure
|
etxean
euskara presente egon da esamolde eta esaera askotan. 80ko hamarkadan Santutxun euskararen aldeko giro zabala zegoen, Karmelo ikastetxeko gau eskolan hasi nintzen, eta, handik, AEKra.
|
|
|
Dagoeneko lagun asko ditu euskarak, lagun asko hizkuntza bizikidetzak: esate baterako, ez ote dira euskararen lagunak,
|
etxean
euskara normaltasunez eta naturaltasun osoz transmititzen duten gurasoak, eguneroko bizitzan, zenbaitetan oso egoera zailetan, gainera, euskara erabiltzen duten elebidunak, irakaskuntzan, hedabideetan, mundu ekonomikoan, kulturgintzan eta hainbat arlotan euskaraz dihardutenak?
|
|
|
Gehiago eta are garbiago ere esan dezakegu:
|
etxetik
euskara dakitenen hizkuntz jarduna erdalduntzen bada, alferrik izango da euskaraz dakitenen kopurua handitzea, hori horrela izan arren, euskarak hargatik bizi indarra galduko baitu eta euskara ikasi berriek nekez erabiliko baitute. Eta, jakina denez, erabili ezean, alferrik da dena!
|
|
|
Eskerrik asko Socori, beste hainbat gauzaren artean berari zor baitiot jakitea zeinen zaila den eta zenbaterainoko ahalegina eskatzen duen
|
etxetik
euskaraz tutik jakin ez eta heldutan, irakaskuntzan eta lagunartean euskara erabiltzeko batere modurik ez izanda, halere, euskaldun berri izatera iristeak, non eta gaur oraindik euskararik gabe bizi litekeen Herrian. Guztiok, baina batez ere euskaldun zaharrok, zorretan gaude euskaldun berriekin, hizkuntza bizikidetza ahalbidetzeko berealdiko ahalegina egin dutelako.
|
|
|
Etxeko erabilera, ordea, mantendu baino ez da egin azken hamabost urteotan: %21, 4 dira
|
etxean
euskara gaztelania beste edo gehiago erabiltzen dutenak. Horrek bi gauza jartzen ditu agerian:
|
|
|
Egoera hura neurri handi batean iraultzea lortu da azken hamarraldiotan. Baina, nolanahi ere, bistakoa dirudi gaur egun
|
etxetik
euskaraz dakitenetatik gero eta gehiago direla, hainbat arrazoi tarteko, beren ama hizkuntza edo lehen hizkuntza euskara izan arren, berau esparru ez formaletan pixkanaka bigarren hizkuntza bihurtzen dutenak edo, onenean ere, gaztelaniaren parean jartzen dutenak. Honek guztionek, etorkizuneko perspektiban, berebiziko garrantzia du hain zuzen ere gazteei dagokienez, eta arreta berezia eskatzen duen kontua da, ezbairik gabe.
|
|
|
nire ahozko kodea eta liburuetakoa ez zetozen bat, eta bi kodeen arteko elkarketa bilatzea zen, niretzat, euskaraz irakurtzea. Irakurtzen nuena eta
|
etxeko
euskara konparatzea. Aldi berean, nire orduko kode nagusiaren, gaztelaniaren, ispiluan epaitzen nituen irakurritakoak.
|
|
|
Nire lehendabiziko irakurketa gehienetako euskalkia gipuzkera izaki, testuak oso hurbil zeuden gure
|
etxeko
euskaratik. Hala ere, ezin arroztasun sentsazioa gainetik kendu:
|
|
2010
|
|
|
Gure aitak 37 urtez lan egin du hiriburuan, baina Parisen bizi izan da Altzurukun balitz bezala.
|
Etxean
euskaraz mintzo zen, boneta buruan joaten zen karrikara, eta segur naiz ez duela sekula kuriositaterik izan Louvrera joateko. Ez, gure aitaren aste hondarretako gutizia Euskal Etxera joatea zen.
|
|
|
Oso berezia da aita zenarekin hogei urte baino gehiago erdaraz hitz egiten pasa ondoren euskaraz mintzatzen hastea. Gure alabek ere euskaraz ikasten dute, eta esan daiteke gure
|
etxean
euskararen gainbeherari buelta ematen asmatu dugula.
|
|
|
Ez dira, ordea.
|
Etxean
euskaraz edo erdaraz hitz egitea ez da bi aukera neutroren arteko hautu hutsa, bestelako inplikaziorik ez duena. Norberaren identitatearekin, sentimenduekin, balioekin, historiarekin, jatorriarekin, ideologiarekin, emozioekin... lotutako auzi eta erabaki bat da.
|
|
|
" Jaime Mayor Oreja, Espainiako Alderdi Popularrak (PP) Europako Parlamenturako aurkeztu duen hautagaiak, goraipatu zuen ‘nire birraitona ahalegindu zen seme alabak ez zitezen itxi mandioan.
|
Etxean
euskaraz egitea debekatu zuen, espainiera ondo ikas zezaten". Adibide horrekin, Kataluniako hezkuntza sisteman dagoen hizkuntza politika kritikatu zuen, besteak beste, ‘miseria morala eta ekonomikoa besterik ekar zezakean’ hizkuntza ereduaren kontra egiteko.
|
|
|
batetik, batez ere eremu formaletan gertatu da erabileraren gehikuntza, nagusiki osasun zerbitzuetan, udal zerbitzuetan, lan munduan eta banketxeetan. lagunekiko eta seme alabekiko harremanetan ere gehikuntza gertatu da, baina askoz apalagoa. etxeko erabilera mantendu baino ez da egin azken hamabost urteotan: %21, 4 dira
|
etxean
euskara gaztelania adina edo gehiago erabiltzen dutenak. horrek bi gauza jartzen ditu agerian: bata, gaur ere oraindik etxean kalean baino gehiago erabiltzen dela gaztelania beste edo gehiago euskara (hori ez da txarra); eta bestea, etxeko erabileran ez dela hobekuntzarik izan azken hamabost urteotan, erabileran izan ezik. horrek oso aintzakotzat hartu beharreko bigarren kontuaren aurrez arre jartzen gaitu, honakoaren aurrez aurre:
|
|
|
...skaldunak zenbakiz hazten ari dira baina euskararen erabilera oraindik urrun dago kuantitatiboki nahikoa eta kualitatiboki arlo askotarikoa izatetik. ingurune hurbil osoa hartzen du (auzoa, eskola, aisialdia...). batzuetan, inguru euskalduna lagun, etxe erdaldunetako gazteak lagunekiko harremanetan ez ezik etxean ere euskaraz egitera iritsi dira (gogoratu etxarri aranazko gaztea); edo alderantziz,
|
etxean
euskara erabiltzen ohi duten gazteei (gogoratu iruñeko batzuk edo tafallakoa) inguru erdalduneko komunikazio arauak zaildu egin die lagunekin euskara erabiltzea. edozein delarik ere gazteen jatorrizko familia (euskaldunbetea, euskaldun ez osoa edo euskaldunberritua) gazteek familia gunetik at eratzen dituzten harreman eszentrikoak euskaraz izatea da, nire irudiko, lehentasun estrategikoa. gaztee... Fishmanek adierazi xedea gure eginez, eremu erdaldunetako gazte euskaldunek orduan bitartean izandako modus vivendi soziolinguistikoa atzean uztea eta bertze bat, demografikoki kontzentratua eta belaunez belaun jarraitua, sortzea da helburua. hala bada, ahalbidetu behar dena da" [basque] speaking young folks with additional vital opportunities for the formation of new ‘Families of procreation’ and for informal interaction outside of the confines of their ‘families of orientation’" (Fishman 1997, 93 or.). harreman eszentrikoak ezker eskuin hedatuz, gazteek gizarte harreman euskaldunak, euskararen uharte moduko bizipen atomizatua gaindituko duen sare bilbea eratzea da bidea. harreman eszentrikoen garrantzia inguruko egoera soziolinguistikoa aldatzeko duten ahalmenean datza. hori horrela, euskararen harreman sareak eratzean garrantzia duten hainbat esparrutan nafarroan dauden defizit eta gabezia estrukturalak geratzen dira agerian:
|
|
|
[Arizkun]... Txikitatik nire
|
etxean
euskaraz hitz egin da, nire aiton amonek euskaraz hitz egiten zuten baita guraso eta nire aizpak ere. Hortaz, nik ezagutzen nuen lehenengo hizkuntza euskara izan zen.
|
|
|
Nire aitaren familia euskalduna da, baina nire amarena ez. Hortaz, nire
|
etxean
euskara aitarekin erabili izan dut beti(...) Ultzaman giro euskalduna dugu baina jendeak ulertu arren, erabilpen eskaxa dago. Euskaldun zaleak gara gazte gehinok, baina gero, erabiltzeko orduan, aunitz kostatzen zaigu, ohitura falta dela eta.
|
|
|
c) Besterik ere ikusi ahal izan zen neurketa horretan: ...i gertatzen da hori), zonalde euskaldunetakoek zonalde erdaldunetakoek baino errazago gainditzen zuten (espero izatekoa zen hori ere), maila sozio profesional altuagoko gurasoen seme alabek maila baxuagokoenek baino puntuazio hobea lortzen zuten (hori ere espero izatekoa zen), ikastetxe publikoetako ikasleek pribatuetakoek baino errazago gainditzen zuten proba (hori ez zen aurreikusten erraza) eta
|
etxean
euskaraz egiten zuten gazteek errazago (askoz errazago) gainditzen zuten B2 proba216 Azken puntu horri dagokionez, nabarmena da aldea. Etxean erdaraz egiten zutenak harturik batetik, eta etxean euskaraz egiten zutenak bestetik, diferentziok agertu ziren:
|
|
|
neskek errazago gainditzen zuten proba mutilek baino (sarri gertatzen da hori), zonalde euskaldunetakoek zonalde erdaldunetakoek baino errazago gainditzen zuten (espero izatekoa zen hori ere), maila sozio profesional altuagoko gurasoen seme alabek maila baxuagokoenek baino puntuazio hobea lortzen zuten (hori ere espero izatekoa zen), ikastetxe publikoetako ikasleek pribatuetakoek baino errazago gainditzen zuten proba (hori ez zen aurreikusten erraza) eta etxean euskaraz egiten zuten gazteek errazago (askoz errazago) gainditzen zuten B2 proba216 Azken puntu horri dagokionez, nabarmena da aldea. Etxean erdaraz egiten zutenak harturik batetik, eta
|
etxean
euskaraz egiten zutenak bestetik, diferentziok agertu ziren: ereduan, gainditze portzentajea %26, 6koa zen etxean erdaraz egiten zutenen kasuan, eta %47, 5ekoa etxean euskaraz egiten zutenen artean; ereduan, berriz, %47, 6 (etxean erdaraz egiten zutenak) eta %74, 1 (etxean euskaraz egiten zutenak).
|
|
|
Etxean erdaraz egiten zutenak harturik batetik, eta etxean euskaraz egiten zutenak bestetik, diferentziok agertu ziren: ereduan, gainditze portzentajea %26, 6koa zen etxean erdaraz egiten zutenen kasuan, eta %47, 5ekoa
|
etxean
euskaraz egiten zutenen artean; ereduan, berriz, %47, 6 (etxean erdaraz egiten zutenak) eta %74, 1 (etxean euskaraz egiten zutenak).
|
|
|
Etxean erdaraz egiten zutenak harturik batetik, eta etxean euskaraz egiten zutenak bestetik, diferentziok agertu ziren: ereduan, gainditze portzentajea %26, 6koa zen etxean erdaraz egiten zutenen kasuan, eta %47, 5ekoa etxean euskaraz egiten zutenen artean; ereduan, berriz, %47, 6 (etxean erdaraz egiten zutenak) eta %74, 1(
|
etxean
euskaraz egiten zutenak).
|
|
|
eredu berean dabiltzan ikasleek arras euskara maila diferentea dute, etxeko hizkuntzaren arabera. ereduari dagokionez,
|
etxean
euskaraz egiten ez duten ikasleen artean %26, 6k gainditzen du B2; etxean euskaraz egiten dutenen artean, aldiz, %47, 6k. Beste horrenbeste gertatzen da ereduarekin:
|
|
|
eredu berean dabiltzan ikasleek arras euskara maila diferentea dute, etxeko hizkuntzaren arabera. ereduari dagokionez, etxean euskaraz egiten ez duten ikasleen artean %26, 6k gainditzen du B2;
|
etxean
euskaraz egiten dutenen artean, aldiz, %47, 6k. Beste horrenbeste gertatzen da ereduarekin:
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da ereduarekin:
|
etxean
euskaraz egiten ez dutenen artean %47, 5k gainditzen du B2, eta etxean euskaraz egiten dutenen artean %74, 1ek. Etxeko hizkuntzari kaleko, lagunarteko eta gelako ikaskideekiko hizkera informalaren eragina erantsiko balitzaio, are matizatuago geldituko litzateke ereduaren eragimena.
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da ereduarekin: etxean euskaraz egiten ez dutenen artean %47, 5k gainditzen du B2, eta
|
etxean
euskaraz egiten dutenen artean %74, 1ek. Etxeko hizkuntzari kaleko, lagunarteko eta gelako ikaskideekiko hizkera informalaren eragina erantsiko balitzaio, are matizatuago geldituko litzateke ereduaren eragimena.
|