|
2008
|
|
|
Oteizaren aburuz, testu horretan azaltzen zuen modura, hori erromantizismoan erortzea izango litzateke. Arteak mito horiei espresio eta forma gaurkotua eman behar zien, eta horrek
|
esan
nahi zuen artearen emaitzak beti etorkizunerantz zuzenduta zeudela, beti berrikuntza proposatu zutela:
|
|
|
14 Oteizak
|
dioen bezala
, arte modernoa Gauguin eta Cezannekin hasten da, eta geroxeago, Picassorekin jarraitzen du. Horien ondorengoak dira Oteizaren ustez bere belaunaldiko artistak.
|
|
|
Aipatu dugun bezala, testu horretako gai garrantzitsuenetako bat artearen eta mitoaren arteko harremanak ziren. Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela
|
esateko
, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin haien birsortzaile bada, haiek gauzatu behar dituen baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b:
|
|
|
Alde horretan San Agustin eta San Andres deituriko kultura primitiboen aztarnak aurki daitezke, batez ere animalia eta gizaki formak nahasten dituzten eskulturak. Oteizak ikusi eta aztertu nahi zuen nola garatu ziren aldi berean kulturen adierazpide sinbolikoak eta eskulturaren ezaugarri formalak gizarte primitibo horietan, zeren, aurreko testuetan
|
zioen bezala
, kulturaren oinarriak arteak sortzen eta berritzen dituen mitoen bitartez sendotzen baitira. Ikerketa horien emaitzak 1948an Bilbora itzuli ondoren plazaratu zituen, 1952an Madrilen argitaratu zen Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana testuan, Oteizak argitaratutako lehen liburuan17 Liburu hori, Quousque tandem?! en modura, zati ezberdinez osatu arren, osotasun bat bezala uler daiteke.
|
|
|
Urte horretakoak dira Figura para regreso de la muerte, Coreano eta Unidad triple y liviana. Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren lehen adibideak dira, eta horregatik
|
esan
daiteke 1950 urtea izan zela bere ibilbideko urterik garrantzitsuena. Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da.
|
|
|
Orduko zenbait testutan agerian geratzen zenez, Oteizaren aburuz arte abstraktuak edo arte berriak bete behar zuen ordurainoko arte kristauak bete izan zuen zeregina. Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuko azken orrialdeetan
|
zioen bezala
:
|
|
|
Hau horrela izanda, nola jarraitu artea egiten? Ez al zuen dagoeneko
|
esan
1935eko bere lehen testuan garai bakoitzeko arteak bere helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela. Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira?
|
|
|
Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan guk gizaki guztiok definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru bide hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina,
|
esan
dezakegu, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak, gure bihotzean nahasten eta bat egiten direnak, baina teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a: 503).
|
|
|
Esaldi batzuk aurrerago
|
dioenez
, 1929 eta 1959 urteen bitartean eginiko eskulturek haurtzaroko oroitzapen horien zentzua ulertzeko balio izan zioten, artearen helburua honako hau baita:
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako,
|
esan
baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta
|
esaten
dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Baina noski, hori jakiteko lehenik artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo
|
dioen bezala
, Quousque tandem?! idazten has daiteke.
|
|
|
Hau guztia
|
esanda
, zein zentzu eduki dezake Quousque tandem?! liburuak gaurko irakurlearentzat?
|
|
|
liburua Oteizaren zenbait eskultura bezalaxe dago eraikia, zati ezberdinak elkartuta. Eraikita
|
esan
dugu, eta ez idatzita, Quousque Tandem?! liburu eskultura bat baita.
|
|
|
liburu eskultura bat baita. Beste era batean azaltzearren, eskuetan hartu eta irakur daitekeen kollage handi bat dela
|
esan
genezake, berak egiten zituen kollage eskultura horietako bat bezalakoxea1.
|
|
|
Liburuaren erdiko aldean argazki sorta bat aurkitu dezakegu. Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin
|
esan
baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik. Kontzeptuen bidez baino gehiago imajinen bidez pentsatzen du Oteizak, bisualki, irudi bat beste batekin kontrajarriz, edo irudi batetik bestera salto azkarrak eginez.
|
|
|
Liburuaren erdiko aldean argazki sorta bat aurkitu dezakegu. Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan
|
esandakoaren
ilustrazioa direnik. Kontzeptuen bidez baino gehiago imajinen bidez pentsatzen du Oteizak, bisualki, irudi bat beste batekin kontrajarriz, edo irudi batetik bestera salto azkarrak eginez.
|
|
|
|
Esan
dugunez, liburua osotasun bat bezala ikustea zail gertatzen zaigu, gaiaren hariak ihes egiten baitigu hainbatetan. Horren erruduna liburuaren konposizio bera da:
|
|
|
Hau ikusirik,
|
esan
daiteke ezen Oteizak idatzita zituen hainbat testu kaxa huts batera bota eta bertan nahastu zituela. Testu horietako gehienek 1958 Oteizak bere eskulturetan(, esku artean?) eraiki zuen huts horren inguruko gogoetak biltzen dituzte.
|
|
|
aipaturiko eragin horrekin erlazionatu izan da ia gehienetan, eduki politiko eta abertzaleak dituen liburutzat hartuz9 Horren adibide garbiena da Oteizaren lana aztertu duten zenbaiten ikerketaren zentzua, Oteizaren lan zabalaren zein aspektu interesatu zaizkien, eta zein ondorioetara iritsi diren. Honekin ez dugu
|
esan
nahi ikerketa guztiak horrela izan direnik, baina ondorengo adibideak esanguratsuak suertatzen dira. Lehenengoa C. Martinez Gorriaranek Jorge Oteiza.
|
|
|
Baina, Oteizaren Makla eskulturen forma ikuslearen ikuspuntua mugitzearekin batera aldatzen bada, Quousque tandem?! obraren kasuan ere horrela gertatzen da,
|
esan
baitugu liburu eskultura bat dela.
|
|
|
Gogora dezagun ezen, eskulturaren esparruan, Oteizak bere lanaren zati garrantzitsuena 50eko hamarkadan burutu zuela. Hamarkada horretan, nazioarteko testuinguru artistikoan, arteari, edo zuzenago, arte abstraktuari kutsu espiritual nabarmena ematen zioten artistak aurki ditzakegu, hala nola Mark Rothko, Giacometti, Barnett Newman, Ad Reinhardt, Clyfford Still edo Jackson Pollock, batzuk
|
esatearren
. Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe.
|
|
|
Sententzia horrekin espainiar bide jurisdikzionalari amaiera ematen bazaio ere, gatazka ez da bertan behera geratu eta behe mailako auzitegien obligazioa Auzitegi Gorenaren doktrinari jarraitzea bada ere8, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, arlo politikoan jazo diren hainbat ekimenek aditzera ematen dutenez. Horrela, bada, ezinbestekoa dirudi ikuspegi juridikotik auzitegi ezberdinen lana aztertzeak eta, batez ere, Nazioarteko Zuzenbideak honetan
|
esateko
duena azaltzeak; izan ere, espainiar ordenamenduan agortu ez den eta oraindik dirauen gatazka baten aurrean gaudelako.
|
|
|
Izan ere, 30.3 artikulu honen aplikazioa sententzia ezberdinen testutik erator daitekeen erraztasun hori baino konplexuagoa baita. Bestelako gogoetarik gabe sententziek artikulu horrek
|
dioena
aplikatuz,« [e] l Tratado anterior se aplicará únicamente en la medida en que sus disposiciones sean compatibles con las del Tratado posterior». Dena den, xedapen horren itxurazko erraztasunaren atzetik egitura araugile konplexua ezkutatzen da, beste artikuluetara igorpen eta eragorpen ugariz beteta, gai beraren inguruan segidako tratatuen aplikazioa lortzeko modu progresiboan argitu behar direnak (López Martín, 2002:
|
|
|
105). Zentzu horretan, lehenik eta behin, Vienako Hitzarmenaren 54 artikuluak
|
dioenera
jo genuke9, bertan jasotzen baitira tratatuen amaierari dagozkion jarraibideak espresuki ondorengo tratatu batean edota horietatik kanpo beste modu batean hori izan bada aldeek zuten borondatearen kasua. Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz.
|
|
|
394). Kasu honek azaleratzen duen duda 1992ko Tratatu Orkorraren 18 artikulotik dator, bertan
|
esaten
baita:
|
|
|
Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek
|
esan
bezala, komenigarria litzateke honako hau geratzea:
|
|
|
Zenbait auzitegik, gure ustez, sinpleegia den logika semantiko bat besterik ez dute azaleratzen,
|
diotenean
–facilidades, hitza gerora edozein atzerritarrekin konparatuta betebehar berdintsuak eskatzearekin bat ez litzatekeela etorriko.
|
|
|
eta, en pie de igualdad con los nacionales del Estado?? finkatzeari eutsi behar
|
dio
. Zentzu horretan, eta ordena kronologiko garbi bati jarraitzearren, lehenik eta behin 1961eko Nota Elkartrukeari eutsi genioke, aztertuz zeintzuk izan daitezkeen horren ondorioak 1870eko Tratatuan.
|
|
|
Honelako ondorio batek, zentzu batean zein bestean, tratatuetan jasotako terminoen azterketa eskatzen du, baina Auzitegi Gorenak lehen ikusi ditugun terminoei ez die aipamenik zuzentzen, haien eduki konkretuak sententzia honen objektua gainditzen duela
|
esateko
ez bada. Horrela, bada, zaila da ulertzea nola irits daitekeen ondorioztatzera azken tratatu honen kasuan, facilidades?
|
|
|
Sententzia horrek hainbat ohar sorrarazten ditu, ez bere azken erabakiak harridura sortzeagatik, Espainiako Administrazioaren aurrean politikoki zuzena delako adierazpena besterik suposatzen ez duelako, baizik eta berau oinarritzeko auzitegi honek azaltzen duen jarreragatik eta, noski, erabiltzen dituen oinarriengatik (edo hobe
|
esanda
, bereziki, erabiltzen ez dituen oinarriengatik).
|
|
|
Diskurtso gaitasunean atal batzuk beste batzuk baino hobeto eman dituzte. Horrela, testuen egitura formalari ondo antzean erantzun diote, baina loturagileen nahiz anaforen erabileraz dugu horrelakorik
|
esan
.
|
|
|
Joskera apala erabiltzen dute ikasleek bai euskaraz bai gaztelaniaz, zer
|
esanik
ez ingelesezko ariketetan. Gainera, ahozko ariketetan, MINTZA 1 eta 2an, gaztelaniaren eragina nabarmena da euskarazko ariketan eta, alderantziz, euskararen eragina gaztelaniazko ariketetan.
|
|
|
Eskuarki estrategia berberak erabili dituzte ikasleek euskaraz zein gaztelaniaz. Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak
|
esandakoa
bestela esatea izan dira. Gutxiago erabili dituzte laguntza eskeak, norberak esandakoa errepikatzea eta autozuzenketak.
|
|
|
Eskuarki estrategia berberak erabili dituzte ikasleek euskaraz zein gaztelaniaz. Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak esandakoa bestela
|
esatea
izan dira. Gutxiago erabili dituzte laguntza eskeak, norberak esandakoa errepikatzea eta autozuzenketak.
|
|
|
Erabilienak, bada, automonitoretzekoak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak, zerbait atzeratu edo denbora irabaztekoak eta norberak esandakoa bestela esatea izan dira. Gutxiago erabili dituzte laguntza eskeak, norberak
|
esandakoa
errepikatzea eta autozuzenketak. Euskarazko ariketetan, orobat, gutxitxo agertzen diren arren, gaztelaniazkoetan baino sarriago agertzen dira berregituratze eta itzulinguruak.
|
|
|
Ingelesez erabilienak, zerbait lortu eta konpentsatzekoak dira; urriagoak dira hurbilketak, norberak
|
esandakoa
errepikatzea edota betegarriak.
|
|
|
8 urterekin hasitakoek besteek
|
esandakoa
bereganatzeko markatzaile gehiago, diskurtsoera txertaketa handiagoa eta kausalitatea adierazteko markatzaile gehiago erabili dituzte. Orain arte esandakoa euskarazko zein gaztelaniazko lanetan errepikatzen da.
|
|
|
8 urterekin hasitakoek besteek esandakoa bereganatzeko markatzaile gehiago, diskurtsoera txertaketa handiagoa eta kausalitatea adierazteko markatzaile gehiago erabili dituzte. Orain arte
|
esandakoa
euskarazko zein gaztelaniazko lanetan errepikatzen da. Azken horien lanetan, halaber, erritmo eta kausazko aldatzaileak agertzen dira ingelesezko ariketan, 5 urterekin hasitakoenetan ez bezala.
|
|
|
Anaforen erabilerari dagokionez,
|
esan
daiteke, batetik, 8 urterekin hasitakoen taldekoek anafora gutxiago erabili dituztela euskarazko IDAZ 1 ariketan; bestetik, 5 urterekin hasitakoen taldekoek besteek baino gehiago erabiltzen dituztela, bestelako, anaforak deitu ditugunak, hots, izen+ erakusle hurrenkerak.
|
|
|
Bukatzeko, diskurtsoan ardaztutako programazioak testu mota bakoitzaren eskakizunak lantzea ekarriko luke. Gainera, nahiz eta zenbait trebetasun diskurtsibo hizkuntza bakoitzean ikasi behar diren hainbat ikerlanek
|
dioten
legez (Idiazabal eta Larringan, 1999: 493), asmatu genuke ikerketek frogatu dituzten trebetasunen arteko transferentzia aprobetxatzen hizkuntza ezberdinetan (Idiazabal eta Larringan, 1996, 1997a eta 1999; Garcia Azkoaga eta Idiazabal, 2003).
|
|
|
Gure lanean eredu horien guztien operatibitatea izan dugu hizpide. Ondorio bezala
|
esan
litzateke nekez aurkitzen dugula eredu teorikoen gauzapen argirik ez didaktika arloan, ez ebaluazioan ere. Guk gazteek euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez erakusten dituzten ekintza gaitasuna, gaitasun soziokulturala, gaitasun diskurtsiboa, gaitasun linguistikoa eta gaitasun estrategikoak aztertu ditugu.
|
|
|
Horrela, esate baterako, estrategiak erabiltzen ikasi duen hiztunak hizkuntza guztietan aprobetxatuko du abildade hori. Ezin
|
esango
dugu, beraz,, halako ikasleak euskaraz duen gaitasun estrategikoa halakoa da?, kasurako. Hala ere, horren jakitun garen arren, ikerketa galderetan ikasleen hizkuntzak ezberdindu egin ditugu, emaitzak eta, batez ere, ondorioak argitze aldera.
|
|
|
Gaur egun, gizartearen esparru anitzetan ugariak dira jende arruntaren edo interes taldeen parte hartzearen aldeko ideiak eta mota desberdinetako saiakerak. Duda barik
|
esan
genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo besteentzat, ez da helburu berekin erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
Duda barik esan genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du
|
esan
nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo besteentzat, ez da helburu berekin erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
«Jendeak estuki esku hartzea beren bizitzetan eragina duten prozesu ekonomiko, kultural, sozial eta politikoetan... prozesu horien gaineko zuzeneko kontrol osoa edo zeharkako eta partziala izanik jardun dezakete... erabaki hartzerako eta botererako sarbide konstantea izatea da garrantzitsua» (NBGP, 1993). Gainera,
|
esan
ohi da parte hartzea garapenerako instrumentua eta helburua dela aldi berean, eta, beraz, ez dela une jakin bakar bateko egitate isolatua, baizik eta etengabeko prozesua (ibid.).
|
|
|
Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001). Bestetik, ildo beretik baina egiturazko taldeen arteko harremanetan bainoago jarrera mikroetan zentraturik, Olaizola eta Álvarez-ek (2003)
|
diote
ezen mundu jasangarri batek egungo eredu nagusian kokatzen den pertsona bakoitzaren aldaketa eskatzen duela, ostera produkzio eta kontsumo ereduak alda daitezen; horrek balio aldaketa dakar eta, beraz, herritarren inplikazioa eta parte hartzea premiazkoa da bizitza ereduak aldatu ahal izateko. Testuinguru honetan gatazka suposatzen duen problematikaren definizioa zaila izaten da batzuetan, eta, ondorioz, tokiko komunitatearen inplikazioa garrantzitsua da, bai arazoa ondo ulertzeko, bai konponbide propioak identifikatu ahal izateko, eta bai erabakitako ekintzen eraginkortasuna bermatzeko (ibid.).
|
|
|
Taulan proposatzen den molde eraldatzailean parte hartzea aldi berean da tresna eta helburu, kontua da tresna hori erabiltzeko modua desberdina dela 2 edo 4 kasuan. Azken horretan, herriaren parte hartzeak helburu gisa
|
esan
nahi du botere ekonomiko, politiko edo kulturala ez dagoela talde edo elite konkretu baten menpe (Kaufman, 1997). Bestalde, parte hartzea eraldaketarako tresna moduan, aurretiaz baztertuta egon direnen ahotsa eta antolaketarako gaitasunak garatzeko bidea da, gehiengoak beren beharrak eta nahiak identifikatu, adierazi eta ase ditzan, arazo sozialak konpontzeko zuzenki lagunduz.
|
|
|
Azkenik, eta testu honen lan esparrua den garapen lankidetzarako kasuari dagokionez, Parfitt ek (2004)
|
dioenez
, parte hartzea bitarteko moduan ikusten den heinean, objektu diren komunitateen eta agentzia emaileen arteko botere harremanak ez dira aldatzen. Parte hartzea helburutzat hartzeak, ordea, emaileen eta hartzaileen arteko botere harremanen aldaketa dagoela esan nahi du, zeren bigarrenek lehenengoekin dituzten bezerokeria harremanak aldatzen baitira.
|
|
|
Azkenik, eta testu honen lan esparrua den garapen lankidetzarako kasuari dagokionez, Parfitt ek (2004) dioenez, parte hartzea bitarteko moduan ikusten den heinean, objektu diren komunitateen eta agentzia emaileen arteko botere harremanak ez dira aldatzen. Parte hartzea helburutzat hartzeak, ordea, emaileen eta hartzaileen arteko botere harremanen aldaketa dagoela
|
esan
nahi du, zeren bigarrenek lehenengoekin dituzten bezerokeria harremanak aldatzen baitira.
|
|
|
Ildo berean, Brett ek (2003)
|
dio
ezen parte hartzeak gehienetan huts egiten duela ekintza kolektiboa edo elkarlana zaila deneko testuinguruetan, eta, ondorioz, bakarrik arrakastatsua izango dela, inplikazio zuzenaz gain, kontu emate on bat bilatzen duten akordio instituzionalen bitartez eragiten denean. Akordio horiek aldakorrak izan daitezke eskaintzen den zerbitzuaren baldintza teknikoen arabera, edota gizarte baten giza kapital eta kapital sozialaren arabera.
|
|
|
Izenek gastua dute. Philippe Besnard ek
|
esan
zuen izena nahitaezko ondare sinbolikoa dela (guztiok izena behar dugu izan) baina dohainik jasotzen dugula (Besnard, 1979). Hala ere, izendatzeak badu kostu bat:
|
|
|
Zer da izen hori? Zer
|
esan
nahi du. Nondik agertu da?
|
|
|
Generoen arteko nahasketa ekidin behar da. «Sexuen arteko nahasketa»
|
dio
Erregistro Zibilaren lege espainiarrak. Ez da hori «izena aukeratzeko askatasunari» lege horrek jarri dion muga bakarra:
|
|
|
Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu: izen batzuk baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza, esate baterako); beste batzuk hipokoristikoak edo herri aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak
|
dioen
moduan, lexikalizatu, ez direlakoan; eta jakina, erabaki da zein diren emakumezkoen izenak eta zein gizonezkoenak.
|
|
|
Izenek
|
esaten
digute nor den gure garaikide, nor den gure adin bereko, nor zaharrago eta nor gazteago. Izenek garaikidetza zentzua eman eta belaunaldien joan etorria adierazten digute.
|
|
|
izena jendarteko identitate baten erreferente izatea. Izenaren bidez izendunaren taldea zein den agertzeak izen horren erabileraz eta balioaz asko
|
esango
digu. Izen batzuek izena hautatu duenaren ideologia zein den dioskute, beste batzuek erlijio fedea zein den, edo hizkuntza, edo talde etnikoa, edo nazioa, edo familia...
|
|
|
Izenaren bidez izendunaren taldea zein den agertzeak izen horren erabileraz eta balioaz asko esango digu. Izen batzuek izena hautatu duenaren ideologia zein den
|
dioskute
, beste batzuek erlijio fedea zein den, edo hizkuntza, edo talde etnikoa, edo nazioa, edo familia...
|
|
|
Arestian
|
esan
dugun bezala, erreferentzia edo asmo hori antzematea nabaritasun kontua da. Ezin dugu jakin Martin Martin den haren aita edo aitite Martin zelako, baina sumatu ahal dugu Mohamed-ek baduela erlijio edota kultura musulmanarekin zerikusirik.
|
|
|
Ikuspegi bikoitz batetik egin dugu lan hori: nolabait
|
esatearren
, hurbilpen, bourdieuzale, batetik egin dugu baina, bourdieuosteko?
|
|
|
Zer
|
esan
nahi du Alaitz izenak. Horrelako galderak aski ezagunak ditu euskal izenik duen orok. Zenbat aldiz entzun dugu horrelakorik?
|
|
|
Euskal izenek, itzulpena? omen dute, azaldu behar ditugu, zer
|
esan
nahi duten azaldu. Gutxitan galdetuko da, ordea, zer esan nahi duten Jose, Maria edo Eustaquio erdal izenek.
|
|
|
omen dute, azaldu behar ditugu, zer esan nahi duten azaldu. Gutxitan galdetuko da, ordea, zer
|
esan
nahi duten Jose, Maria edo Eustaquio erdal izenek. Izenak dira, besterik ez.
|
|
|
Izen propioen esanahia, denotazioa eta konnotazioa barne, eztabaida askoren gaia izan da hizkuntzalaritzan eta semiotikan. John Stuart Mill-ek
|
esan
zuen hizkuntza eta kultura gehienetan izenek ez dutela zentzurik, ezta konnotaziorik ere, denotazioa baino ez dutela. Geroago Frege k proposatu zuen izenek zentzu berezi bat dutela:
|
|
|
Bestetik, esanahirik ez, erreferentzia baino ez dutela defendatzen duena. Deskriptibismoaren ustetan, izenek izendatzen dutenaren ezaugarriren bat deskribatzen dute, horixe ematen dute aditzera eta horixe
|
esan
nahi dute. Beste aldean, S. Kripke logiko ospetsuak izen propioak, izendatzaile zurrunak?
|
|
|
direla defendatu zuen, hau da,, edozein mundu posibletan objektu bera izendatzen dutela?. Horregatik ez digute ezer
|
esaten
objektuari buruz, izendatu/ erakutsi baino ez dute egiten. Erreferentzia dute, bai; baina ez esanahirik.
|
|
|
dela,, zerbait iraunkorra? dela sinesten dugu inozoki, edo euskaraz
|
esan
ohi zenez: izenak izana dakar.
|
|
|
bereizgarri eta identifikagarria izateko. Izenak ez du
|
esan
nahi, banako hau?; banakoa izendatzen du eta izendatuz, izena emanez, era iraunkor eta zurrunean eginez gero, banakoa eratzen du. Horrek azaltzen du zergatik doazen batera indibidualismoa eta izendatze zurruna eta adiera bakarrekoa.
|
|
|
2 Ez dugu
|
esan
sortzea. Izena emanez eratzen dugunaren aurreizatea ez dugu zalantza jartzen.
|
|
|
ez du esanahirik, ez du ezer deskribatzen, ez berez. Alaitz izenak ez du ezer
|
esaten
. Baina erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok:
|
|
|
Baina erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok: guk adierazten dugu zerbait, guk ematen dugu aditzera zer edo zer, guk
|
esan
nahi dugu zerbait... Eta beti, norbaiti eta noizbait.
|
|
|
Badena izendatzea da, alegia: / Alaitz/
|
esatea
, idaztea, grabatzea, tekleatzea... Hitz gutxitan, inor, inorentzat edo zerbaitetarako, inon eta inoiz horrela izendatzea3.
|
|
|
zer ondorio du, nola, norentzat, zein testuingurutan... / Alaitz/
|
esateak
–Horra hor, izenaren esanahia.?
|
|
|
Abstrakzio hori egin ahal izateko, adierazle tipo batera batu dira esakuneak, bada, adierazle hori ez da inoiz zentzu eta esanahirik gabea. Esakuneak adierazle tipo baten agerpen desberdinak direla adosten dugu, hau da, zerbait
|
esan
nahi duen zerbait(, hitza?, adibidez) agertzeko erak. Adierazleek esanahi bat edo beste har badezakete ere, ez daude esanahiz erabat hutsik. Hala ere, adierazle izateko gai den materia gordin bat topatu ahal dugu:
|
|
|
Hala ere, adierazle izateko gai den materia gordin bat topatu ahal dugu: edozeri esanarazi ahal
|
diogu
nahi duguna, edozer, izan daiteke, esaterako/ Alaitz/ zeinu tipoaren agerpena eta alea (askotan ahazten dugu, esaterako ahozkoaren eta idatzizkoaren artean dagoen lotura konbentzio hutsa dela).
|
|
|
Hala ere, adierazle izateko gai den materia gordin bat topatu ahal dugu: edozeri esanarazi ahal diogu nahi duguna, edozer, izan daiteke, esaterako/ Alaitz/ zeinu tipoaren agerpena eta alea (askotan ahazten dugu,
|
esaterako
ahozkoaren eta idatzizkoaren artean dagoen lotura konbentzio hutsa dela).
|
|
|
edozein hitzen esanahia munduko egoera bat dela sinestea. Kontrako usteak
|
dioenez
, esanahiaren atzean ez dago munduaren edo errealitate objektiboaren ezer, esanahia ez da, hor kanpoan?, hitzetatik harago, den ezer, esanahia hitzetatik hitzetara doa.
|
|
|
konnotazioaren eta denotazioaren argitara. Eco k
|
dioen
moduan, izen batek,/ Napoleón/ izenak esaterako, pertsona ezagunen eremuan kokapen bat denotatzearekin batera,. Napoleón, kultur unitatearen hainbat osagai semantiko konnotatzen ditu (Eco, 1974:
|
|
|
Ezagutzen ez dudan pertsona baten izenak ez du ezer denotatzen, baina oso aberatsa izan daiteke konnotazioetan. Konnotazioa, Eco k
|
dio
, hartzailearen gogoan adierazle batek sorrarazten dituen kultur unitateen multzoa baino ez da (1974: 101).
|
|
|
Izenek, hortaz, zerbait
|
esan
nahi dute: zerbait esaten digute izendunaz, zerbait izena hautatu duenaz, zerbait izen bat balioesten edo gaitzesten duenaz, zerbait jasotako izena eraldatu edo ostendu egin duenaz.
|
|
|
Izenek, hortaz, zerbait esan nahi dute: zerbait
|
esaten
digute izendunaz, zerbait izena hautatu duenaz, zerbait izen bat balioesten edo gaitzesten duenaz, zerbait jasotako izena eraldatu edo ostendu egin duenaz. Bistan da, izenak ez du pertsona adierazten, ez du, pertsona bera?
|
|
|
Bistan da, izenak ez du pertsona adierazten, ez du, pertsona bera?
|
esan
nahi. Ez du pertsona deskribatzen, ez du nolakoa den esaten...
|
|
|
esan nahi. Ez du pertsona deskribatzen, ez du nolakoa den
|
esaten
... Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik.
|
|
|
Esanahia ez baitago izenean bertan, izena jendartean erabiltzean baizik. Eta ondorioz, izen bat edo beste erabiltzeak, modu batez edo bestez erabiltzeak, pertsonaren ezaugarri sozialei buruz zerbait
|
esango
digu; ez da gauza bera, esate baterako, Jon, Jontxu, Juan edo Jon Jauna...
|
|
|
Habitushabitusean dagoelako praktikaren ekonomia antolatzen duen zentzumen edo sen praktikoa.
|
Esan
liteke eragilea, era jaio dela, edo, habitusak duela subjektua?; gure gorpuzkerak (hexis) eta gure jarrera moralak (ethos) habitusak dira.
|
|
|
ere bada. Ez dago gizarte nortasunik hainbat baliabidez osatua ez denik,
|
esan
nahi baita, gizarte nortasun guztiek badituzte norberaren interesen araberako helburuak lortzeko baliabideak; berdin da zein diren interesak eta helburuak. Habitusak kapital bat ematen dio subjektuari:
|
|
|
bilatuko dituzte, eta ondorioz, kategoria barruan izen berriak agertuko dira eta izenak ugariagoak izango. Labur
|
esanda
, izen, prototipikoagoak, bilatuko dira (horrela, bada, prozesu berak azalduko liguke erdal eufoniatik urruntzen diren izenen agerpena, erdaldun petoak nekez ahoskatzen dituen horiek:
|
|
|
Erantzun diezaiogun, bada, hasieran egin dugun galderari: zer
|
esan
nahi du Alaitz izenak. Erraz esanda,. XXI. mendeko euskal gaztea naiz?.
|
|
|
zer esan nahi du Alaitz izenak? Erraz
|
esanda
,. XXI. mendeko euskal gaztea naiz?. Horrela izendatzeak pertsona erakutsi, bereizi eta sailkatu egiten du.
|
|
|
Jendartean ohi denez, izaera askotako indarrak bildu egiten dira ekintza ildo batera, bat egite horri, subjektu tasuna? egotziz (zerbait edo norbait dela egotziz) agente izatea onartzen zaio, handik gero ekintza ildo horretan ari direnek
|
esan
dezakete: –gure praktiken eta ekintzen bidez geure burua horrela edo hala eraikitzen dugu?.
|
|
|
Dubet ek eta Martucelli k
|
diotenez
(1998), gizartea zatitzea eta ekintza logika ugaltzea. Modernitatearen egitarau instituzionalaren, bukaeraren sintomak baino ez dira.
|
|
|
bilakatu dira, izendatzeko eskumena erakunde arauetatik gurasoen esperientzia eta erabakimenera igaro da (Offroy, 2001). Egia
|
esan
, gizarte eragin oro psikologizatu egin da, eragin iturriak asko ugaldu direlako. Horrexegatik ere, hau da, ekintza erregimen asko dugulako, izena hautatzea pertsonalagoa, subjektiboagoa eta hurbilagoa da (Dupâquer, 1980:
|
|
|
Eta badira talde kode mugatuak eta talde kode zabalak, oso mugatuak eta oso zabalak ere bai. Zer
|
dioskute
Jessica edo Yerai izenek. Horrelako izenak erruz topatuko ditugu goi klase sozioekonomikoetan?
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta
|
esan
behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar
|
diogun
izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar
|
diogun
esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun
|
esateko
–» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Lehendabizi, bide ofizialetatik egiten dira erreklamazioak: ahal den guztia arakatuz, izenari eusteko informazioa bilatzen da, hizkuntza batean edo, berdin
|
dio
zeinetan, izen hori emakume izena dela egiaztatze aldera. Horrelako erreklamazioek kale egiten dutenean, beste jite bateko arteak erabiltzen dira.
|
|
|
Bistan da gure gaurko hiri jendarte honetan hitz horrek ez duela baserri jendartean izan zuen/ zezakeen konnotaziorik: Aketza deritzon jendeari inork ez
|
dio
irainik egiten haren izena erabiliz deitzen dion bakoitzean. Kasu honetan ere, aspaldiko debekuen antzera, erakundeen murrizketek izenak ugaltzeko baino ez dute balio izan.
|
|
|
|
Esan
dugun bezala, hautapen berezi bati buruz jardun dugu. Berezia izena geroago aldatzea onartzen duten inguruetan ere, lehendabiziko izendatzeak aparteko izaera baitu; izan ere, pertsona jendartean izaten hasteko lehendabiziko erabakia da, norbait izateko bidearen atalasea.
|