|
2008
|
|
|
Testu horretan ere, Oteizaren helburua zen azaltzea nondik nora garatu behar zuen eskulturak. Horretarako, ordu arteko bere lau lan eta
|
beraien
inplikazio kontzeptualak aztertzen zituen16 Testu horretan bere lanaren eta ideien inguruko hausnarketa bat eginez, hurrengo eskulturetan hain garrantzitsua izango zen beste ondorio batera iritsi zen, zeina oraintxe aipatu dugun ezabaketarekin estuki loturik zegoen:
|
|
|
Ez al zuen dagoeneko esan 1935eko bere lehen testuan garai bakoitzeko arteak bere helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela? Nola segi artelanak egiten, segituan
|
beraien
betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira. Horren ondorioz, 1959 urtean Oteizak artea egiteari utzi zion.
|
|
|
Eskultura misteriotsuak dira, iheskorrak.
|
Beraien
ezaugarririk nabarmenena zati ezberdinez osatzea da, nahiz eta izaera oso trinkoa aurkeztu. Zati horiek eskultura osatu aurretik definitzen ziren.
|
|
|
osotasunezko pertzepzioa zilegi ez egitea. Presentzia oso sendoa izan arren, ezinezkoa suertatzen da bat batean
|
beraien
forma osoki jasotzea. Unitateen antolakuntzaren dinamikotasunak gure begirada ere mugimenduan jartzen du, eta puntu edo plano batek beste batera eramaten gaitu, bueltaka eskulturaren kanpoko aldetik, une oro beraien forma aldatuz doan bitartean.
|
|
|
Presentzia oso sendoa izan arren, ezinezkoa suertatzen da bat batean beraien forma osoki jasotzea. Unitateen antolakuntzaren dinamikotasunak gure begirada ere mugimenduan jartzen du, eta puntu edo plano batek beste batera eramaten gaitu, bueltaka eskulturaren kanpoko aldetik, une oro
|
beraien
forma aldatuz doan bitartean. Eskultura hauek, besteak beste, perspektiba sistemaren ilusioa apurtzeko daude eginak3.
|
|
|
Liburuaren erdiko aldean argazki sorta bat aurkitu dezakegu.
|
Beraien
antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik. Kontzeptuen bidez baino gehiago imajinen bidez pentsatzen du Oteizak, bisualki, irudi bat beste batekin kontrajarriz, edo irudi batetik bestera salto azkarrak eginez.
|
|
|
Eskultore zoritxarreko baten ustezko kredo estetikoaren zuribidea, baimena emateko trantzean joera existentzialisten ordezkari ospetsuenen izenak zentzurik gabe inbokatuz. Nekez gaindi daitekeen adimen nahasmenduko adibide honek
|
berak
bakarrik entzutea kenduko lioke egileak konfiantza inozoz atsegin hartzen duen euskal gehiagotasunaren uste arrazistari. Ikusten denez,, huts arkitektoniko hartzailearen?
|
|
|
Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe.
|
Beraien
jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate. Beren hizkuntza plastikoa garatzen joan ziren heinean, aldiz, mundu mitiko hau alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren.
|
|
|
Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate.
|
Beren
hizkuntza plastikoa garatzen joan ziren heinean, aldiz, mundu mitiko hau alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren. Uste zuten arte abstraktua egia sakonak azaltzeko baliabidea zela, errealitatetik abiatu eta erredukzio prozesu baten amaieran jaiotzen zen egia espiritual eta sakratua azalarazi eta aurkezteko modurik egokiena (Golding, 2003).
|
|
|
Aipatutako epea aurrera zihoala inguruabar berri bat agertu zen orain arte azaldutako panorama horretan. Uruguaiko zenbait biztanle, auzitegietan aurkeztutako lan eta erresidentzia baimenengatiko demandetan, lehenengoz, Estatuaren ondarezko erantzukizuna eskatzen hasiko ziren,
|
beraien
baimenak Gobernuak ukatu ondoren auzitegietan aldeko sententziak lortuz gero, kalte ordainak jaso nahian7 Ikuspegi praktiko batetik aztertuta, hori gatazkaren behin betiko ebazpenaren aldeko presio elementu berri gisa eratuko da. Modu horretan, bai Espainiako bai Uruguaiko autoritateen geroz eta ardura eza handiago horri aurre eginez.
|
|
|
1961eko Nota Elkartrukean hori hiru hilabetez gorako egonaldietarako bisatua lortzera baldintzatuta geratu zen. Hala ere, muga horretatik beherako sarreretan Uruguaiko herritarrentzat horrelakorik eskatzen ez denez, Espainian sartzeko arazorik ez lukete gerora begira
|
beren
egonaldiaren luzapena 1992ko Tratatu Orokorrean oinarrituz gero, bertan jasotako eskubideen egikaritza galarazterik ez legokeelako. Edonola ere, 4/ 200 Lege Organikoaren 25.1 eta 32.1 artikuluen14 eta 2393/ 2004 Erret dekretuaren 6.2 e) artikuluaren15 aplikazio bateratuak duda honi erantzun irmoago bat aurkituko lioke; izan ere, atzerriko edozein herritar 32 artikuluan aipatutako eskubideak aurrezagutuak izateko baldintzak betetzeko egoeran egongo balitz, ez litzaioke inolako bisaturik eskatuko, lan eta erresidentziarako eskubideak espainiarrekin maila berean egikaritzeko eskubidea bailuke.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek
|
berek
talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako.
|
|
|
hura interpretatzeko subjektu eskuduna Estatua bera dela, interpretazio autentikoa egiteko eskudun bakarra. Ikuspegi horretatik, eta kontuan hartuta tratatua aldeen borondatearen isla izan behar delako presuntzioa,
|
berez
bi estatuak emaitza berera iritsi lirateke. Esku artean dugun kasuan horrelakorik gertatzen ez dela ikusita, nazioarteko gatazka baten aurrean egon gaitezkeela pentsa daiteke; izan ere, nazioarteko jurisprudentziak aspalditik garbi utzi duen moduan, hura:
|
|
|
|
Berez
Uruguaiko etorkinen eta Espainiako Administrazioaren arteko egoera desadostasun terminoetan definitu badaiteke ere, bi arrazoik eragotziko dute egoera hau nazioarteko gatazkatzat jotzea: lehenik eta behin, Uruguaiko herritarrak ez direla tratatu horien subjektu eta, ondorioz, horien inguruko gatazkaz hitz egiteko bi estatu sinatzaileen arteko desadostasuna izan litzatekeela; bigarrenik, Uruguaik, dagoeneko nazioarteko subjektua dugun estatu moduan, ez duela inolako desadostasun jarrerarik kanporatu.
|
|
|
Bukatzeko,, post it? delako batean
|
beren
amari zuzendutako ohartxo jakin bat idaztea eskatu zaie. Izan ere, telefonoz jasotako oharra, amari idatziz jakinaraztea eskatu zaie.
|
|
|
Ahozko probetan ikasleek
|
beren
euskalkiaren aldakia erabili dute nagusiki. Idatzizkoan, aldiz, batuaren aldeko apustua egin dute.
|
|
|
Estrategia gaitasuna erabiltzen ez daude oso trebatuak.
|
Berez
ateratzen zaizkie ikasleei irtenbideak eta, hortaz, horien ezaugarri indibidualek aparteko garrantzia dute. Onenek bakarrik egiten dute aurrera, bestelako ikerketek erakutsi bezala (Idiazabal eta Larringan, 1999:
|
|
|
Euskarazko ariketetan, IDAZ 1 eta MINTZA 1 izendatutakoetan, hain zuzen ere, hobeak agertu dira ingelesa 8 urterekin ikasten hasi zirenak. Gainera, MINTZA 2 deitutako rol jokoan,
|
beren
rolak ariketaren bukaeraraino mantentzeko zailtasunak erakutsi dituzte 5 urterekin hasitako ikasleek. Gaztelaniazko ariketetan ez dugu euskaraz aurkitutako ezberdintasunik topatu baina ingelesez egindako ariketetan 5 urterekin hasitakoen kontrako balantzea indartu egiten da.
|
|
|
Gaitasun komunikatiboaren osagai ezberdinei berariazko lekua eskaini behar zaie ikasgelan: ekintza gaitasuna garatzeko, helburu komunikatiboak ikasleen gustu eta interesetara hurbilduz landu lirateke, eta horretarako diseinatzen ditugun eduki eta ariketek ikasleen munduaren ezagupena zabaltzeko balio behar dute,
|
beren
kultura aberastuz. Klaseko harremanetatik abiatuta, gaitasun soziokulturalaren lanketari aparteko garrantzia eman litzaioke gure emaitzei erreparatuta.
|
|
|
Duda barik esan genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo besteentzat, ez da helburu
|
berekin
erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
Giza garapena pertsonei aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu behar da, zeinean personen gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte hartzeak hasieratik jokatu behar duela paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP) lehen txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen pertsonek euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain
|
beraien
komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990). Zentzu berean 1993ko txostenak parte hartzea honela deskribatzen du:
|
|
|
Zentzu berean 1993ko txostenak parte hartzea honela deskribatzen du: «Jendeak estuki esku hartzea
|
beren
bizitzetan eragina duten prozesu ekonomiko, kultural, sozial eta politikoetan... prozesu horien gaineko zuzeneko kontrol osoa edo zeharkako eta partziala izanik jardun dezakete... erabaki hartzerako eta botererako sarbide konstantea izatea da garrantzitsua» (NBGP, 1993). Gainera, esan ohi da parte hartzea garapenerako instrumentua eta helburua dela aldi berean, eta, beraz, ez dela une jakin bakar bateko egitate isolatua, baizik eta etengabeko prozesua (ibid.).
|
|
|
Argi dago, beraz, garapen jasangarriari dagozkion erabakiak ez direla hautu tekniko hutsak, zeren karga normatiboa duten indibiduo eta komunitateen lehentasunen gaineko balio aukerak baitira, eta
|
beraien
arteko kostu, onura eta arriskuen banaketa suposatzen baitute (Meadowcroft, 2003); ondorioz, erabaki horietan parte hartzeak justizia elementuak ere baditu. Zentzu horretan, garapen jasangarriak epe luzeko adostasuna eta konpromisoak bilatzen ditu, baina gerta daiteke hori beti posible ez izatea, eta, beraz, parte hartzea izatea desberdintasunak, kontraesanak eta antagonismoak adierazteko bidea, eta, aldi berean, horiexek kudeatzeko modua (ibid.), epe motzeko akordioak epe luzeko helburuekin konbinatuz.
|
|
|
Modu nominalean parte hartzea proposatzen duten instituzioen helburua politika baten edo bere lanaren legitimazioa lortzea da, eta objektu diren parte hartzaileen interesa zerrendetan agertzea baino ez da. Modu instrumentalean ere, lehenengo pausoak, gehienetan, instituzioek ematen dituzte
|
beren
ekintzen edo programen eraginkortasunak behar duelako, neurri batean edo bestean, beren zerbitzuak jasotzen dituztenen partaidetza. Kasu horretan, parte hartzaileak eraginkortasuna lortzeko bitartekoak dira, baina beraiek programa publikoaren zerbitzu horren onuraren truke egiten dute.
|
|
|
Modu nominalean parte hartzea proposatzen duten instituzioen helburua politika baten edo bere lanaren legitimazioa lortzea da, eta objektu diren parte hartzaileen interesa zerrendetan agertzea baino ez da. Modu instrumentalean ere, lehenengo pausoak, gehienetan, instituzioek ematen dituzte beren ekintzen edo programen eraginkortasunak behar duelako, neurri batean edo bestean,
|
beren
zerbitzuak jasotzen dituztenen partaidetza. Kasu horretan, parte hartzaileak eraginkortasuna lortzeko bitartekoak dira, baina beraiek programa publikoaren zerbitzu horren onuraren truke egiten dute.
|
|
|
Kasu horretan, parte hartzaileak eraginkortasuna lortzeko bitartekoak dira, baina beraiek programa publikoaren zerbitzu horren onuraren truke egiten dute. Maila ordezkatzailean, instituzioek,
|
beren
ekimenen eraginkortasuna ez ezik, behin sostengu publikoa kenduta, programa konkretu baten iraunkortasuna ere bilatzen dute, eta parte hartzaileek programa horien atal gehienetan eragitea eta horien burutze prozesuen gainbegiraketa bilatzen dute. Azkenik, maila eraldatzailean enpoderamendua bilatzen da bi aldetatik, bien arteko lan sinergia bat gertatzen delarik.
|
|
|
Azken horretan, herriaren parte hartzeak helburu gisa esan nahi du botere ekonomiko, politiko edo kulturala ez dagoela talde edo elite konkretu baten menpe (Kaufman, 1997). Bestalde, parte hartzea eraldaketarako tresna moduan, aurretiaz baztertuta egon direnen ahotsa eta antolaketarako gaitasunak garatzeko bidea da, gehiengoak
|
beren
beharrak eta nahiak identifikatu, adierazi eta ase ditzan, arazo sozialak konpontzeko zuzenki lagunduz.
|
|
|
sortuak izan diren espazioen artean, gehienetan gobernuek edo instituzioek bultzatuak direnak gizartearen presio edo eskari bati erantzuteko premiaz; eta bestelako, espazio herritarren? artean, non jendea bere nahi propioz biltzen den gobernuaren politiken aurka egiteko,
|
beraien
zerbitzuak ekoizteko edo elkartasunerako eta elkarren arteko laguntzarako, nahiz eta bi espazioen arteko mugak errealitatean ez diren horren zehatzak hainbatetan (Cornwall, 2004).
|
|
|
Gainera, garapenaz ari garenean, ez dago estrategia bakarra parte hartzeari dagokionez, baizik eta askotariko espazioak denbora berean irekita,
|
beraien
arteko erlazio dinamiko bat dutelarik (Gaventa, 2004). Hala, espazioak etengabe irekitzen eta ixten ari dira, legitimotasun, erresistentzia, disidentzia, integrazio eta eraldaketa borroken bitartez; izan ere, espazio batzuetan boteretsuak direnek beste espazio batzuetan posizio bera ez izatea gerta daitekeelako.
|
|
|
Bigarrenik, galdetzea dago ea autogestio barik inongo enpoderamendurik sor daitekeen, norbera ez bada zeinek sortuko luke? Nola da posible kanpoko agentziek
|
beren esku
hartzeen bitartez egiteko boterea sortzea, beraien gaineko boterearen mendeko diren giza talde horiengan? (Nelson eta Wright, 1995).
|
|
|
Bigarrenik, galdetzea dago ea autogestio barik inongo enpoderamendurik sor daitekeen, norbera ez bada zeinek sortuko luke? Nola da posible kanpoko agentziek beren esku hartzeen bitartez egiteko boterea sortzea,
|
beraien gaineko
boterearen mendeko diren giza talde horiengan? (Nelson eta Wright, 1995).
|
|
|
Komeni da gogoratzea, ordea, eztabaida ildo horiek ez direla modelo matematiko batean erabiliko genituzkeen baldintza beharrezko eta nahikoak bezalakoak. Batetik, hiru maila horien arteko banaketa didaktikoa delako erreala baino, hiru mailen arteko elementuak loturik baitaude, eta horrexegatik, aldagai esanguratsuak badira ere,
|
beraien
arteko koerlazioa dagoelako, eta zentzu horretan errepikakorrak izatea suerta daitekeelako. Bestetik, gizarte eraldaketa fenomeno zabalegia delako baldintza sinple batzuen bidez neurtzeko, eta horiek ere nekez parte hartzearen kalitatea neurtzeko balio dutelako.
|
|
|
Erregistroei erreklamazioka eta kexaka eraginez eta erregistro ofizial horiek baztertzen dituzten herri erabilerei eutsiz ari da izengintza berritzen eta eraldatzen. Prozesu horretan jendea izendatzearen subjektu aktiboa,
|
berenaz
diharduen subjektu eragilea, bilakatzen da; ezarian erakundeen mugak eta murrizketak gainditzen ditu jendeak. Ez dago horren argi, ostera, gizarte eraginaren indarretatik ihes egitea lortzen duen8.
|
|
|
9 da Andra Marien toponimoak emakumezkotzat jo direla tradizioz edo ohituraz; izenek
|
beraiek
ez baitute ezer emakumezko edo gizonezkoenak izateko, fedeak ere ez du halakorik agintzen. Bestalde, sailkapen horrek Herrian gertatu den iraultza onomastikoaren kausetako bat ahazten du:
|
|
|
Bistan da, izena, edozein izen, adierazle hutsa da: ez du esanahirik, ez du ezer deskribatzen, ez
|
berez
. Alaitz izenak ez du ezer esaten.
|
|
|
Izan ere, izendatze praktiketan dinamika berezi bat izaten da: batetik, gizarte indar egituratzaileen eragina dugu, bestetik, eragile berritzaile eta erresistenteak ditugu, nonbait,
|
berenaz
eta beren baitarik ari diren eragileak. Bien arteko talka eta tentsioari begiratuko diogu4.
|
|
|
Bourdieu ren, konstruktibismo estrukturalistan? eragile sozialak ez dira indar mekanikoen eragin hutsez dabiltzan partikulak, ez dira kanpoko kausen eragin hutsez aritzen diren gogo gabeko gorpuzkinak; ez dira, hala ere, arrazoi ezagun eta argien arabera
|
beren
burua jakitez eta artez gidatzen duten subjektuak. Ikuspuntu horretatik, eragile sozialak, zentzu edo sen praktikoa?
|
|
|
duten eragileak baino ez dira: hautatzeko irizpide zenbait, gustu zenbait, nahi eta zaletasun zenbait dituzten eragileak dira, haien arabera
|
beren
burua gidatzen dute, askotan kausak eta arrazoi, egituratzaileak, zeintzuk diren jakin barik, baina jendarteko jokorako sen praktikoa ondo barneraturik.
|
|
|
Labur esanda, izen, prototipikoagoak? bilatuko dira (horrela, bada, prozesu
|
berak
azalduko liguke erdal eufoniatik urruntzen diren izenen agerpena, erdaldun petoak nekez ahoskatzen dituen horiek: Sohalge, Zoihartze, Aiert...).
|
|
|
ez dira, esaterako, bizitzaren merkatu bihurtzearen aurkako ideologia baten erresistentzia zantzuak, baina merkatu harremanei garapen erosoa eragozten diete. Keinu horiek ez dira eraz irakatsitako azturen emaitza, aitzitik, subjektuek, berezko eragileak diren aldetik,?
|
berez
–duten oldezkotasuna da.
|
|
|
areagotu duten liburuetako baten bat aipatzen du, eta salatu ez direla «sexu bereizketaz axolatzen». Baina kasu guztietan bestelako irakurketa egin daiteke, Knörrek
|
berak
aipatzen duen «interes biziaz»: herri sormena da hor ageri dena, jendearen ekimen nahasia eta kontrolagaitza, bizia eta bizigarria.
|
|
|
Gizakia menturazko bidaia benturos batean ontziratua da: beraren eta unibertsoaren existentziaren zentzua, izaeraren arrazoia ezagutzeko desioak eragiten du, ez daiteke bestela, baina ez zaio emana haraindiko baten portu salbagarrian lehorreratzea, hau giza gogotik kanpo ez baita existitzen (gizakia
|
berez
«bakartia» da? «lonely», idazten du Kenneth White-k, Septentriosigna, 20 or.?, ez da transzendentzia urrikalgarririk); gure kondizioaren «harkaitza» jotzea, ondotik gure hondoratzea, halabeharrezkoak dira: denak hilen gara ihardespenik erdietsi gabe betiko galderari:
|
|
|
ezen Septentrio k aurkezten digu delako bilduma ludiko bat, abenturaren Menturari lotu diren gizon batzuen espedizio kontaketa desberdinena, Absolutu gosea, Terra incognita deskubritzeko desioaren gorpuztea zutela xede. Bainan A. Arkotxaren obran, testu horiek
|
beren
burua modu ironiko batean dute eraikuntza alfer gisa islatzen. «Marko Poloren ametsa»rekin, bilduma haste hastetik fikzio, asmakizun gisa agertzen da, bata bestearen barnean kateatuak diren ametsen bidez, «mise en abyme» moduan:
|
|
|
Mallarmé rentzat, Poesia da giza Espirituaren bidaia benturosaren lekukoa: Gizakia
|
berez
izar multzo septentrional baten bila ari den izaera metafisikoa da, errealki bere kontingentzia baizik itxuratzen ahal ez duena; ezen «zazpikotea» ez da Espiritua bere burua islatzen ari den «analogon izartsua» baizik, Menturak sortu «gai pentsakor» baten kreazioa baizik. Definizio hori oinarri, Mallarmé k «Liburu» oso bat asmatzen du, sakonki bereganatuak lituzkeenak, ahalen Mentura menderatuz, Poema guziak, liburu guziak, erran nahi baita giza kondizioaren zentzuaz kontu emateko manera guztiak1 Horrela, Poesiaren «nabean» («nef») ontziratuz, itsas «Salbamena» eta «Salbamen» metafisikoa segurtatuak litezke:
|
|
|
zentzugabezian, Menturak manatzen duen Unibertsoaren kaos menderaezinean hondoratzeko arriskua betikotz saihestua liteke unibertsoaren zortea ordenatzaile litekeen «Liburuan», bere burua miresten lukeen Espirituarentzat. Baina hori
|
berez
lan burutuezina eta gezurtia da. Poetak Mentura menperatu nahi lukeela dio, benetan kontrolpean daukan sistema baten makinerian finkatuz, baina Menturaren Ideia mentala baizik ez du eskupean; Gizakiak bere ideiak baizik ez ditu ordenatzen ahal, eta ez haien erreferenteak:
|
|
|
Poetak Mentura menperatu nahi lukeela dio, benetan kontrolpean daukan sistema baten makinerian finkatuz, baina Menturaren Ideia mentala baizik ez du eskupean; Gizakiak bere ideiak baizik ez ditu ordenatzen ahal, eta ez haien erreferenteak: gauzekin
|
berekin
aritzea ez zaio emana, are gutiago agintzen dituen Menturekin, Gizakia beraren existenzia honen menpeko dela ere. Poetak errealitate guzia «Libururat» helaraztea zuen amets:
|
|
|
|
Beren
jakitate boterearen ahuleziaz kontziente, Mallarmé k eta A. Arkotxak oinarrizko galdera pausatzen dute, «behar ote denez idatzi» («à savoir s, il y a lieu d? écrire»,, uvres complètes, Stéphane Mallarmé, op., 645 or.). Poetak, animal loquens, dadoak botatzen jarraitu behar ote du, testu sareak hutsean jaurtikiz, gizakiak berezkoa duen logos a harainditzen duenaren erdiesteko esperantza ... Bi jokabide dira orduan hautuan agintzen dituen poeta horientzat:
|
|
|
Hain zuzen, Septentrio ko zati batzuek Uliseoren abenturak aipatzen dituzte (adibidez Myrra ko arriskuak, 58 or.), eta gogoan dugu hemen Odisea k sinbolizatzen zuena Mallarmé rentzat: etengabeko espedizioa, jatorrizko aberri galduari buruzko itzultzea duelarik helburu eta Zentzu, bidaia
|
berez
burutugabea delarik, gizakume bakoitzak abiatzen duena antzinako belaunaldiak baino urrunago joanen delako esperantzarekin.
|
|
|
Soilki isiltasuna, hitzetik harat den itsasoaren beraren errealitatea; azken buru buztan, ez, ez da idatzi beharrik (hau da Mallarmé ren galderaren bigarren ihardespena). A. Arkotxak erakusterat ematen du nola gizonak, liluratuz, errealitatea bereganatzen saiatzen diren, hitzetan finkatuz, haien ustez,
|
beren
bilaketa existenziala (metaforikoki itsasoari lotua) «Septentrio»ari buruz bideratuz; baina ez du sinesten errealitatea «Liburu» batean bururatuko denik, harrapa daitekeela hizkuntzaren bidez, eta bere bilduma amiltzen du, Mundua bere mututasunari eta etengabeko ihesari uztea onartuz.
|
|
|
Septentrio dokumentario bat bezala irakurtzen ahal da beraz. A. Arkotxak
|
berak
azpimarratzen du «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak»en balio linguistiko eta historikoa:
|
|
|
Bidaiantak isilik zeuden
|
berak
ere larru zurikoak baitziren, beharbada, «deskubritzaile» eta kolonizatzaileen umeen umeen ondokoak, beharbada urtero hara zihoazen itsasturien ondoko urrunak. Eta bazekiten, bidaiant euskaldunek, marinel haiek ez zirela euskal kantu zahar batzuetan aipatzen diren «indiano salbaiekin» eta «iskimau gizabestiekin» beti ontsa portatu.
|
|
|
Hartzaileak dira kate eta irrati publiko zein pribatuetako publizitate eta edukien azken helburua. Hortaz, zenbat eta gutxiago jakin irratiek entzuleriaz, orduan eta arrakasta gutxiago izango dute
|
beraien
estrategietan.
|
|
|
Hala ere, esan beharra dago teknologiak ez duela
|
berez
edukirik sortzen, nahiz eta gaur eguneko biderik oparoena den, gizabanakoak kontsumozko mezuak sortzeko. Edukien dibertsifikazioa teknologiari esker suertatzen den fenomenoa bada ere, enpresa estrategiaren helburuen arabera kudeatu behar den balio gehigarria da.
|
|
|
lehenago esan dugunez, erabiltzaileak bere kontsumoak pertsonalizatu ahal ditu edukien ugalketa eta eduki lineal eta ez linealen garapen bat gauzatzen delako sarean. Bideratzen diren eduki eta zerbitzuek hamaika baliabide eskaintzen dizkiete erabiltzaileei
|
beraien
parte hartzea bermatzeko: elkarrizketa digitalak; edukiekin erlazionatutako Chat, blog eta Foroak; inkestak; zerrendak egiteko eta antolatzeko aukerak; lehiaketak eta zozketak; zundaketak edo galdeketak, eta, iradokizunak, zalantzak eta eskakizunak egiteko aukerak.
|
|
|
Piarres Lafitteren arabera, beraz, Eskualduna aldizkariko idazle artekoa izan zen, lehen urtetan?, alabaina, ezin dugu ezer gehiago zehaztu, Goienetxe zerrendatuta agertzen baita beste hamaika lagunekin batera. Halandaze, ez dakigu Goienetxe idazlea noraino zaildu zen Eskualdunako orrialdeetan, ez zeintzuk izan ziren
|
berak
erabilitako gaiak, ez zein hizkuntzatan.
|
|
|
Ez ziren bertzenaz batere elgar iduriak; guzizki, ez elgarrekin uztartzekoak. Xede
|
berak
, osoki berak izanik ere, beldurtzeko zitaken, elgarri hurbil, ez zirela, berek nahirikan ere, hiru hilabete makurtu gabe joan. Bederen ardura ukanen zuten bitarte norbaiten beharra.
|
|
|
Ez ziren bertzenaz batere elgar iduriak; guzizki, ez elgarrekin uztartzekoak. Xede berak, osoki
|
berak
izanik ere, beldurtzeko zitaken, elgarri hurbil, ez zirela, berek nahirikan ere, hiru hilabete makurtu gabe joan. Bederen ardura ukanen zuten bitarte norbaiten beharra.
|
|
|
Ez ziren bertzenaz batere elgar iduriak; guzizki, ez elgarrekin uztartzekoak. Xede berak, osoki berak izanik ere, beldurtzeko zitaken, elgarri hurbil, ez zirela,
|
berek
nahirikan ere, hiru hilabete makurtu gabe joan. Bederen ardura ukanen zuten bitarte norbaiten beharra.
|
|
|
Zazpiak bat, horra zer dugun irakurtu Donibaneko Eskualdun buruzagiek
|
beren
etche aintzinetan, bai eta ere bide bazterrean, bi aldetarik hedatuak zituzten bandera ederretan. Zazpiak bat:
|
|
|
Ildo beretik edo, urriaren amaieran Goienetxek
|
berak
sinatzen du artikulu labur bat EskualdunaOgientzat ongarri erremedio berriez astekarian??, azalduz gariak zer nolako ongarriak eta behar dituen (Goienetxe, 1892a). Honelaxe hasten du:
|
|
|
Bainan, egia erran behar da, luzegi, anitz luzegi khausitzen dute oroc pastoral hori. Ala bada ere, nehorc guti konprenitzen du zer erraiten duten eta yendea eneatzen da builta batetaric harat bethi yestu
|
beren
ikhusten eta ahophaldi beren entzuten.
|
|
|
Bainan, egia erran behar da, luzegi, anitz luzegi khausitzen dute oroc pastoral hori. Ala bada ere, nehorc guti konprenitzen du zer erraiten duten eta yendea eneatzen da builta batetaric harat bethi yestu beren ikhusten eta ahophaldi
|
beren
entzuten.
|
|
|
(11) Bainan tronpatu dire
|
beren
kalkuletan, Zeren gaizki zabiltzan beren urhatsetan; Bethi gezurra zuten gorriek ezpainetan Hortako egon dira k.k, ren erditan.
|
|
|
(11) Bainan tronpatu dire beren kalkuletan, Zeren gaizki zabiltzan
|
beren
urhatsetan; Bethi gezurra zuten gorriek ezpainetan Hortako egon dira k.k, ren erditan.
|
|
|
baina, bestetik, euskararentzat ere zeregin guztiz garrantzitsua gorde nahi zuen, etxean eta euskaldunen artean. Esaterako, Goienetxek
|
berak
sarritan erabiltzen zuen euskara plaza-gizon aritzean, eta, halaber, euskaraz idazten zuen, eta, pentsatzekoa da irakurri ere egiten zuela. Dena den, ez du garbi uzten euskarak zein leku lukeen eskolan bertan eta gainerako gune ofizialetan.
|
|
|
Hiri handietan jendea errechki bil ahal diteke elgar aditzeko; laborarieri neke zaiote elgarretarik urhun bizi direlakotz ardura bilkuiak egitea. Hola
|
beren
oihua nekez adiaraz dezakete eta hortako laborarien nahi gaberi kasu egiten da. Zer behar diteke bada egin laborari jendeen laguntzeko?
|
|
|
Behar orduetan
|
beren
aitzindari edo klaberen medioz laborariek beren errenkurak behar den lekhurat adiaraz eta entzun araz detzazkete.
|
|
|
Behar orduetan beren aitzindari edo klaberen medioz laborariek
|
beren
errenkurak behar den lekhurat adiaraz eta entzun araz detzazkete.
|
|
|
Zonbeit tratulari hoietarik biltzen dire elgarretara eta batere acholarik gabe, erregu bat ogi guzien artean ez dutelarik, hamar eta ehun mila zaku bihien gainean egiten dituzte tratuak;
|
beren gisako
kurtsa emaiten dutelarik. Gazetetan emaiten da, bertze lagun batzuk, esku azpiz, erosten dituzte merke eta beharra heldu denean khario saltzen.
|
|
|
Hortako behar dire laborari konfardia azkarrak, klabertzat eman gizon fierrak, oihu gora egin dezaketenak eta erran gobernamenduari: . Laborariek, zuzen den bezala,
|
beren
lanetik nahi dute bizi, nahi dituzte beren errekoltak ongi saldu; aski hola tratulariez, zoinak bizi eta aberasten baitire hekien gostuz. Aseak gare hitz eder efetu gabekoez.
|
|
|
Hortako behar dire laborari konfardia azkarrak, klabertzat eman gizon fierrak, oihu gora egin dezaketenak eta erran gobernamenduari: . Laborariek, zuzen den bezala, beren lanetik nahi dute bizi, nahi dituzte
|
beren
errekoltak ongi saldu; aski hola tratulariez, zoinak bizi eta aberasten baitire hekien gostuz. Aseak gare hitz eder efetu gabekoez.
|
|
|
Ardiek sinhetsi zituzten otsoen hitz maltzur horiek. Estekatu zituzten
|
beren
guardiano fidelak eta erreka behera botatu. Orduan deusen beldurrik gabe hurbildu ziren otsoak, ardietan ederrenak urkhatu eta jan zituzten eta bertzeak ahal zuten bezala eskapatu ziren.
|
|
|
Gizonek ere, nola arthaldeek behar dituzte
|
beren gisako
zakhur fierrak beren buruen eta intresen begiratzeko, entzun gabe otso maltzurren elhe enganagarriak.
|
|
|
Gizonek ere, nola arthaldeek behar dituzte beren gisako zakhur fierrak
|
beren
buruen eta intresen begiratzeko, entzun gabe otso maltzurren elhe enganagarriak.
|
|
|
Aita amen ganik, haukiek ongi balin badakite ongi; gaizki ikhusten badute berritz gaizki; askotan gusturik gabe, ez dakitelarik eian hobekiago egin diteken. Guk nahi ginduke laborari haurrek eta bereziki laborantzatik
|
beren
bizia atheratu behar dutenek haur haurretik eta printzipioz eskoletan ikhas balezate laborantza.
|
|
|
Badire tokiak Frantzian jadanik behar hertsi horri ohartu direnak: Haurrek eskoletan ikhas dezatela izkiribatzen, irakurtzen, frantseses mintzatzen eta
|
beren
katichima. Bainan zonbat bertze gauza inutil geroko deusentzat ez dituztenak ez diozkate irakhusten guziek errient egin behar balute bezala.
|
|
|
Eskoletan ikhasten balute haurretik dauzkioten irakaspenak bilhaka litezke emazte zuhur eta ohoragarri
|
beren
etcheen aberastasuna egin lezaketelarik. Egun bazter guzietan pleini dire nihork ez duela bere tokietan egon nahi; bertzela liteke eta hori galdetzen dugu, eskola danik eta haur haurretik maitha arazi behar litekela gazteri beren segidako bizi moldea eta estatua; utzirik bazterrerat amets choroak eta urguilu ergelak.
|
|
|
Eskoletan ikhasten balute haurretik dauzkioten irakaspenak bilhaka litezke emazte zuhur eta ohoragarri beren etcheen aberastasuna egin lezaketelarik. Egun bazter guzietan pleini dire nihork ez duela bere tokietan egon nahi; bertzela liteke eta hori galdetzen dugu, eskola danik eta haur haurretik maitha arazi behar litekela gazteri
|
beren
segidako bizi moldea eta estatua; utzirik bazterrerat amets choroak eta urguilu ergelak.
|
|
|
Orai duela zombeit egun kontseilu hori bera emaiten zioten Ezpeletan, David dotorak, bere herritar laguneri eta ez dezaket hobekiago egin chede
|
beretan
kausitzea baino.
|
|
|
2 Lidergo faktoreak berrikuntzaren atala sustatu behar du, horretarako proiektu talde handi nahiz txikiak eratuz eta, oro har, berrikuntzan arituko diren taldeak
|
berez
berez eta libreki sortuko diren giroa bultzatuz.
|
|
|
2 Lidergo faktoreak berrikuntzaren atala sustatu behar du, horretarako proiektu talde handi nahiz txikiak eratuz eta, oro har, berrikuntzan arituko diren taldeak berez
|
berez
eta libreki sortuko diren giroa bultzatuz.
|
|
|
15 Autoantolaketaz mintzo gara jendeak,
|
berez
berez eta borondatez, taldeak edo koalizioak sortzen dituenean arazo bati edo ustekabeko gertaera bati aurre egiteko, ideia edo helburu batekin. Talde edo koalizio horiek berezkoa dute aldakor, mugikor eta elastikoak izatea, baita ingurumari konplexuetara egokitzeko malguak izatea ere.
|
|
|
15 Autoantolaketaz mintzo gara jendeak, berez
|
berez
eta borondatez, taldeak edo koalizioak sortzen dituenean arazo bati edo ustekabeko gertaera bati aurre egiteko, ideia edo helburu batekin. Talde edo koalizio horiek berezkoa dute aldakor, mugikor eta elastikoak izatea, baita ingurumari konplexuetara egokitzeko malguak izatea ere.
|
|
|
20 Ekintza horretan, beste batzuetan bezala, matxinatuek hegazkinen laguntza erabakigarria izan zuten, nahiz eta Betolatzako bonbardaketen hasieran matxinatuak izan ziren
|
beraien
hegazkinen biktimak (Saenz Del Castillo, 2005). Errepublikazaleek ere erabili zituzten hegazkinak, bereziki Gasteiz bonbardeatzeko.
|
|
|
132). Intendentziako buruek,
|
beraien aldetik
, batailoietako kideen jana, arropak eta mantak gorde eta beren etxeetara eramaten zituztela argudiatzen zuten. Abertzaletasunaren Agiritegia.
|
|
|
132). Intendentziako buruek, beraien aldetik, batailoietako kideen jana, arropak eta mantak gorde eta
|
beren
etxeetara eramaten zituztela argudiatzen zuten. Abertzaletasunaren Agiritegia.
|
|
|
Gudarien esperientzia falta ere elementu garrantzitsua izan zen, Legutio izan zelako
|
beraien
lehen eta azkeneko eraso garrantzitsua. San Juan komandanteak azpimarratu zuenez, ez da nahikoa plantilla batzuk osatzea eta gizonak taldeetan biltzea armada bat edukitzeko.
|
|
|
Boluntario asko, gainera, Errepublikako Gobernuak ordaintzen zituen 10 pezeten atzetik joan ziren borrokatzera. Derrigorrezko soldadutzak Armada Herrikoiaren giza hutsuneak bete baldin bazituen ere, maiz, arazo berriak sortu zituen; batetik, soldadu ugari desertatzen saiatzen zelako, bestetik,
|
beren
burua zauritzen zutelako. Beste batzuek ez zuten borrokatu nahi, eta beste aldeko soldaduekin hitzarmenak lortzen zituzten ahalik eta kalte gutxien egiteko elkarri.
|
|
|
Egia da Mola jeneralak Madril utzi eta Burgosera etorri zela, baina bera bakarrik, eta ez dirudi Solchaga k eskatutako laguntza Espainiako hiriburua inguratzen zuten tropetatik sortu zenik. Madril hartzea zen matxinatuen helburu nagusia eta bertan erabili zuten
|
beren
armadaren talderik onenak.
|
|
|
Agirre lehendakariak Ciutat i leporatu zion porrotaren ardura, komunistekin zituen loturak nabarmenduz. Munizio falta izan zen, Agirreren ustez, erasoaldia bertan behera uzteko arrazoia61 Komunistek,
|
beren aldetik
, Agirreren aurkako desprestigio kanpaina gogor bat hasi zuten, Armada Errepublikazale guztiaren aginte militarraren batasuna lortu nahi baitzuten. Horren ondorioak nabarmenak izan ziren:
|
|
|
Frankistak izan ziren, hasiera hasieratik,
|
beren
garaipena ospatzeko, gertakizunen nondik norakoak idazteari ekin ziotenak. Lau dira, gutxienez, gure eskuetara heldu diren idazlanak.
|
|
|
Franco hil ondoren argitaratutako historia lanek ez diote arreta berezirik eskaini Legutioko erasoari. Errepublikaren alde borrokatu zutenek ez diote eskaini aparteko lanik
|
beren
testigantzetan; hala ere, maiz aipatu da, eta Francoren garaian, aldi hartako agiriak eta oroimenak berreskuratzeko ahaleginean. Luis Ruiz de Aguirre k hainbat lan jaso zituen Legutiori buruz.
|
|
|
Batetik, Gasteizko errepublikazaleek Bizkaira ihes egiteko eta, bestetik, lurralde honetako matxinatuen aldekoek eskualde lasaiagora heltzeko. Nafarreteko apaizak, Txomin Jakakortaxarenak, kontatzen duenez, ugari izan ziren toki hauek aukeratu zituztenak aldaketarako eta
|
berak
batzuei zein besteei laguntzen zien. Trafiko hori geldiarazteko, matxinatuek herririk herri ibiliko ziren patruilak eratu zituzten.
|
|
|
Zenbait historialarik beste iritzirik azaldu arren, Agirre lehendakariari leporatuz erasoaren eta porrotaren errua, Ciutat ek
|
berak
garbi uzten du noren ideia izan zen erasoa prestatzea:
|
|
|
Legutio zaintzen zuten soldaduen erreakzioak eta
|
beraien
ofizialen prestakuntza eta trebeziak gudarien porrota ekarri zuten. Are gehiago, egoeraren larritasuna ikusirik, Mola jeneralak Madrileko frontea utzi, Burgosera hegazkinez etorri eta Solchaga jeneralari eman zion Gasteizko tropen aginte zuzena (Iribarren, 1938).
|
|
|
1936ko Gerra Zibila euskal historiografiako izarretako bat da, Franco hil ondoren, zenbait lekukok
|
beren
testigantzak argitaratu zituzten eta hurrengo hamarkadan makina bat argitaratu zen, horietako asko Gerra Zibilaren hasieraren 50 urteurrena zela eta. 1990eko hamarkadan, aldiz, lan gutxiago kaleratu ziren, baina agiritegi eta iturri gehiago erabiltzeko aukera izan zuten.
|
|
|
Izan ere, ingurumen jasangarritasuna hain da kontzeptu zabala eta hainbeste aldagai ditu bere baitan, ezen, oro har, hirien garapenaren eta bestelako mundu mailako prozesu globalen eta elkarren arteko harremanen testuinguruan aztertzen den (esaterako, mundu mailako poluzioa eta hirigintza masiboa aztertzen direnean). Prozesu global hauek eta
|
beren
tokiko kudeaketaren nondik norakoa aztertzea da gaur egungo kezka nagusietako bat2.
|
|
|
energia alternatibo garbi eta berriztagarrien erabilera bultzatzea, energia eraginkortasunaren irizpideekin eginiko eraikuntza ematea eta arkitektura bioklimatikoaren garapena sustatzea. Azken hori, klima eta inguruko baldintzak aprobetxatuz diseinatzen duen arkitektura da4 Horrek, erabilitako material motak,
|
beren
zikloa eta berrerabilera, eta erabilitako eraikuntza sistema birplanteatzen ditu.
|
|
|
gelditu dira (adibidez, landa lurraren eskasia) eta beste batzuetan lur librerik gabe gelditzeko arriskua dago. Beraz, ingurumen jasangarritasunari dagokionez, hiri eredu estentsibo samarra izan duten herrialde horiek orain
|
beren
hiri eredua nola jasangarriago egin galdetzen diote euren buruari, adibide moduan hor ditugu, Britainia Handiko kasua eta Iparraldeko kasua5.
|
|
|
Izan ere, dentsitate baxuegiei loturiko gehiegikerien kontzientzia harturik, etorkizunean arazo hau kontrolatzeko neurriak hartu nahi dira. Baina, finkaturiko ildo eta muga horiek errespetatuta, praktikan, udalek izango dute azken batean zer, non eta nola egingo den erabakitzeko eta exekutatzeko ardura,
|
beraien
baliabideak kudeatzeko ardura, alegia.
|