|
2000
|
|
|
hurbileko haurride karlista eta frankisten aurka, eta iparralde berdeko haurride abertzaleen kondeszendentziaren irensteko. Nekosoa zen iparraldekoei gure" integrazioaren" frogak eman beharra; Araba, printzipioz, kasteilanotzat zuten,
|
hizkuntzaz
, paisajez eta politikaz, eta haien aurrean" euskaldun" bilakatzen ginen gure nortasuna ukatuz eta traizionatuz. Anekdota eta pasadizo piloa dugu arabar abertzale zahar guztiek, eta nobelistentzat utziko ditut.
|
|
|
ekonomiari, hazkundeari eta teknologia berrikuntzan oinarritutako industri dinamismoari mesede egin eta aldi berean gizarte babesa, lan duintasuna eta aukera berdintasuna bermatuko lituzkeen bidea, alegia. Horretarako eskoletatik hastea proposatzen du, eskolak Internetera konektatuz; terminal arrunt eta merkeen erabilera sustatzea; multimedia enpresen sorrera bultzatzea; norbere kultura eta
|
hizkuntzaz
zibermunduaren aurrean jarrera irekia izatea eta abar. " Garrantzitsuena dio amaitzeko bertaratzea da.
|
|
|
Net pozgarria zait berenak iraun dezan nahi dutela ikustea, baina beranduegiko ahalegina deritzat: inork tlingit
|
hizkuntzaz
ote dakien galdetutakoan, hiztun bakarra zegoela beldurrez aditu dut (bildutakoen artean ala herri osoan?), gutxienez, hirurogei bat urteko agurea. Patuak ez dakarkigu hori, ezta?
|
|
|
Estiloari dagokionez, honakoa aipatzen digu Xabier Aldaik: "
|
hizkuntzaz
aberatsa, eta dotore idatzita, nahiz eta narrazioa zenbait pasartetan apur bat gehiago konprimitzea eskatzen duen." (Egunkaria) Luis Mari Mujikak intimismoan ikusten du eleberri honen lorpenik behinena:
|
|
|
Egiazki, bakerik nahi baldin badugu, guztiok elkar errespetatu beharra dugu, naturalezak eman diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz. Eta horretarako legezkoena da epaitegietan bakoitzak bere burua ondoen defendatu ahal izateko egokien zaion
|
hizkuntzaz
baliatzea.
|
|
|
Nire kezkak mugiturik, giza eskubideen inguruari buruzko lan honetan Euskal Herriko semeen emaitzak eskaintzeaz gainera, bidezko zait berriz ere
|
hizkuntzaz
arduraturik heldu den urteari begira zuzentasuna gogoratzea. Izan ere, Europako Batasunaren Batzordeak. Hizkuntzen Urtea?
|
|
|
Garatutako estatuak beren eskema nazionalak inposatzen saiatzen dira; adibidez, beren hizkuntza ofizialaren erabilpena bultzatuz. Ikerlan anitzek erakusten duteingelesa dela Internet en gehien erabiltzen den hizkuntza15 Eta honek oso lekugutxi uzten du beste hizkuntzentzat, eta askoz gutxiago hizkuntza minorizatuentzat.Herri txiki batzuek ahalegin handiak egin dituzte beren
|
hizkuntzaz
webguneak sortzeko. Baina askotan ez dute lortzen erabilpena nabarmenki handiagotzea.
|
|
|
Hizkuntz ukipenaren eraginez sortutako fenomenoen zerrenda luzea da: hizkuntzaren egituran eragiten dute,
|
hizkuntzaz
hiztunek duten irudian, egiten duten erabileran, sentitzen duten atxikimenduan... Aztertzen hasita, beraz, ikuspuntu desberdinetatik egin daiteke azterketa (linguistikoa, psikologikoa, antropologikoa...).
|
|
|
I, 335336). Zinez etxekoak bertakoak zirenak, denak ziren euskal herritarrak, eta arabar batizan ezik,
|
hizkuntzaz
guztiak euskaldunak.
|
|
|
Gerra Zibileko politika kulturalean jasan ezina gertatu zen, mespretxuz begiratzen zen
|
hizkuntzaz
eta susmagarria zen apaizen ezpainetatik kontrolik gabeko mintzaldiak entzutea. Irtenbide erosoago bat asmatu beharra zeukan Altxamenduko botereagintariak.
|
|
|
bila) hots oharmenaz ahaztuzenetik. Haurrak,
|
hizkuntzaz
jabetzean, hotsak ekoizten jakiteko, ezaugarrifonetikoak elkarrekin gertaraztea lortu behar du: esaterako, ahoskordendardara sudurkaritasunarekin eta ezpain hersketarekin.
|
|
|
Bretainia Handian 1922 urtean sortu zen British Broadcasting Company enpresa, bost urte geroago British Broadcasting Corporation (BBC) izena hartuko zuena, hain zuzen merkataritza kriterioari muzin egindakoan zerbitzu nazionaleko izaera hartu zuen garaian. 1922 urtean ere beste emandegi batzuk sortu ziren Montreal go irratia, Mosku-ko Klodinskaia, Radio Lausanne, Buenos Aires ko Radio Argentina eta Sydney-ko 2BL. Belgikan 1923.ean hasi ziren emititzen Radio Belgique tik frantses
|
hizkuntzaz
, eta N.V Irratitik nederlanderaz. Espainian eta Italian 1924 urtean hasi ziren emititzen Radio Ibérica tik (bi urte geroago desagertu zen) eta Irrati Batasun Italiarraren barruan ziren Erroma eta Milan go irratietatik.
|
|
|
Baina esandakoa atzerapen nabarmenarekin Estatu espainiarraren kasuan mendebaldeko Europako Estatu Nazioen eraikitze prozesuen ezaugarri orokorra da. Zein dira Estatu espainiarreko hezkuntza sistemako curriculumaren ezaugarriak curriculum nazional bereziaz hitz egin ahal izateko, hots, curriculum nazional espainiarraz hitz egin ahal izateko270 Lehenik eta behin
|
hizkuntzaz
hitz egin behar da; oinarrizko mailan sei ataletatik hiru hizkuntzarekin lotuta dauden gaiak zehazten dituzte: irakurketa, idazketa eta gramatika.
|
|
|
Orai badirudi Euskara ahalke dela, arrotz dela, ez dela jendartean ausart, entregu, bitore eta ez trebe; zeren, are bere herrikoen artean ez baitakite batzuek nola skriba eta ez nola irakur. Baldin egin balitz euskaraz hainbat liburu nola egin baita latinez, frantsesez edo bertze erdaraz eta
|
hizkuntzaz
, haiek bezain aberats eta konplitu izanen zen Euskara ere; eta baldin hala ez bada, euskaldunek berek dute falta eta ez Euskarak.
|
|
|
Zenbat hitz eta zenbat erran komun ikasi nituen gipuzkoarrarekin eta bizkaitarrarekin!, zeinetarik batzuk liburu honetan ateratzerat entseiatu naizen, zeren,
|
hizkuntzaz
eta lengoaiaz denaz bezainbatean, euskaraz mintzatzen baikinen gehienetan, nor bere moldean, eta gaztelaniaz guti batzuetan.
|
|
|
Beste ikuspuntu batetik, lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako hizkuntzak bazirela esatean, bereizkeriazko teoria hau ezin hobeki zetorkien europarren eta iparramerikarren politika kolonialei. Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta
|
hizkuntzaz
ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz. Ezjakin bezain harro, mendebaldeko pentsalari horiek gizateria osoaren epaile bihurtzen zuten beren burua, beren kultura industrialetik beren hizkuntza propioak gehiegi goretsiz, munduko gainerako herrien kultur emaitza nabarmenak eta hizkuntz aberastasunak itsuki gutxiesten zituzten bitartean, zaku ilun horretan txinera, japoniera, arabiera, persiera, hindia, swahilia, kitxua, nawatla, tagaloga, suomiera, bretoiera, galesera, katalana, galegoa8, eta zer esanik ez, gure euskara ere sarturik.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure
|
hizkuntzaz
adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
Jose Miguel de Barandiaran etnografo bezala, Juan Gorostiaga euskaltzaina onomastikaren ikerketaz jakile bezala, Adolfo de Larrañaga gaztelaniaz idatzitako literaturaren espezialista, Juan de Eguileor biografoa, Inazio Eizmendi Basarri bertsolaria, e.a. Batzuetan, adituen izenak izengoitiz ezkutatuta gelditzen ziren: Jakin euskal
|
hizkuntzaz
aditua, Ibon euskal poesiaz, Ayx erre filosofiaz... Geroxeago, kolaboratzaile hauei beste batzuk gehitu zitzaizkien:
|
|
|
HERNANDEZ ABAITUA, Mikel Literaturaren eboluzioa eta euskal prosa. 16 zk. (1981), 97 Nobela beltza eta polizi nobela klasikoa. 25 zk. (1982), 51 Saizarbitoriaren" 100 metro" ren semantikaz ohar batzu. 29 zk. (1983), 173 Euskal aditz laguntzailearen problematika estilistikoa. Arestiren prosaz oharrak. 48 zk. (1988), 135 Arestiren literatur
|
hizkuntzaz
. 52 zk. (1989), 89 Elebitasunaren arazoa euskal narratiban. 52 zk. (1989), 95 Bernardo Atxaga, Literatur Sari Nazionala. 53 zk. (1989), 173 Errealismoaren gaurkotasuna. Saizarbitoriari lagunkiro. 71 zk. (1992), 103
|
|
|
HERNANDEZ ABAITUA, Mikel Literaturaren eboluzioa eta euskal prosa. 16 zk. (1981), 97 Euskal aditz laguntzailearen problematika estilistikoa. Arestiren prosaz oharrak. 48 zk. (1988), 135 Arestiren literatur
|
hizkuntzaz
. 52 zk. (1989), 89 Bernardo Atxaga, Literatur Sari Nazionala. 53 zk. (1989), 173
|
|
|
Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko. Ameriketan, berbarako, Quebec dugu horren erakusgarri, hantxe gertatzen baita historia juridikoaren bitasunik erabatekoena (Common Law sistema juridikoa ingeles
|
hizkuntzaz
, eta Zuzenbide Zibila frantsesaz).
|
|
2001
|
|
|
Baina objektuak ere engainagarriak suertatzen dira, beraiek izendatzeko
|
hizkuntzaz
baliatu behar garenean batik bat. Irtenbide bakarra:
|
|
|
Era berean, ARGIA dugu nobelan zehar denborarekin lotuta azaltzen zaigun sinboloa. Pertsonaia
|
hizkuntzaz
balia ezin daitekeen bezala, ARGIA ere ez du lagungarri denboraren iragaiteaz jabetzeko. Nobelan behin eta berriro esango denez, narratzailea kokaturik dagoen espazioan suma daitekeen argia oso intentsoa eta zuria da (13.or., 15.or), hots oro (kariloiaren hotsak) irensten dituena (16.or., 18.or.).
|
|
|
Egia da Hnuy... n exilioa behin eta berriro aipatzen den gaia dela. Egia da ere badagoela, gainera, poema oso bat, portugesez, Pessoa-ren
|
hizkuntzaz
(O marineiro ez ote dago marinel zaharraren atzean?) exilioren definizioari buruz.
|
|
|
Psikolinguistikaren ikuspegitik, ez ei dago errorea eta itzulpen joera guztizsaihesterik. Oso gogoan izatekoak dira Steven Pinker irakasleak, buru
|
hizkuntzaz
–egindako ekarpenak, alegia, giza hiztunak halako mekanismo biologikoen sorta batduela eta horrelakoei esker txikitan hizkuntzak erraz samar ikasten direla. Zenbateta adinean aurrerago, beste hizkuntza bat ikasterakoan, hainbat eta gehiago kalkatubeharra izaten da hasierako edo jatorrizko hizkuntz sistemaren gainean.
|
|
|
Norbaitek esan dezake nahikoa delaerabilera aztertzea ondoren hizkuntza era egokian erabiltzeko. Ordea, gu konbentzituta gaude hizkuntza horren kulturan murgildu ezean ikaslea ez dela inoiz jabetuko bigarren
|
hizkuntzaz
, eta atzerritar hizkuntza modura ikasiko duela. Badirudigaur egun bereizketa hau ere eztabaidatik kanpo geratu dela.
|
|
|
Mailen ardatza, aldiz, oso bestelakoa izango da. Horien bitartez, xede
|
hizkuntzaz
komunikatzeko gai izan nahi duen edozein ikaslek ezer ez jakitetikhizkuntza berria erabat bereganatu arte igaroko dituen etapa ezberdinen deskribaketa egingo dugu. Ikas prozesuan zehar eman ohi diren jauzi kualitatiboek adieraziko digute mailen nondik norakoa.
|
|
|
Gure eskoletako ohiko jarduera, hain zuzen ere, saio komunikatiboak egiteada (eskolak xede
|
hizkuntzaz
ematen dira, eta partaideen arteko elkarreragina izatenda zeregin nagusia). Jarduera mota hori arrakastatsu suerta dakigun, maila bakoitzeko ikasleen jakintzek, gaitasunek eta jarrerek parametro jakin batzuen arteanegon dute ezinbestez, elkarri trabarik sortu gabe funtzionatzea ahalbidetukoduten parametroen artean.
|
|
|
Jarduera mota hori arrakastatsu suerta dakigun, maila bakoitzeko ikasleen jakintzek, gaitasunek eta jarrerek parametro jakin batzuen arteanegon dute ezinbestez, elkarri trabarik sortu gabe funtzionatzea ahalbidetukoduten parametroen artean. Horrela, bada, elkarrekin xede
|
hizkuntzaz
lan egitekogaitasuna eta egokitasuna izango dira oraingoan egitarauaren unitateen nondiknorakoa erabakiko dutenak; eta ikastaroaren iraupena bigarren mailan geratuko da.Ideia horiei jarraituz, egitarau honetan hizkuntzaren bereganatze prozesua bostmailatan banatzea proposatzen dugu. Maila bakoitzean, alde batetik, bertan kokatubehar diren ikasleek izan behar dituzten gutxieneko komunikazio gaitasuna, hizkuntzaren jakintza eta jarrera azaltzen dira, eta bestetik, maila horretan lortubehar dituztenak.
|
|
|
Gaur egungo hizkuntza eskolen azken helburua xede
|
hizkuntzaz
komunikazio gaitasuna lortzea da. Horrela, bada, ez da arraroa azken hamarkadetan lan ugarikargia ikusi izana hizkuntzaren azterketa komunikatiboa egiteko asmoz.
|
|
|
Oraingo helburua, beraz, hizkuntzaren jakintza eta erabiltzeko gaitasuna hobetuz, xede
|
hizkuntzaz
ohiko edozein testuingurutan komunikatzean eroso sentitzea izango da, hau da, hiztun arruntak ohikoak dituen testu guztiak erraztasunezjasotzeko eta ekoizteko gaitasuna izatea.
|
|
|
Oinarrizko mailan kokatuko ditugun ikasleek gizartean ohikoak diren testugehienak jaso eta emateko gutxieneko gaitasuna aldez aurretik lortua duten arren, xede
|
hizkuntzaz
komunikatzeak ahalegin handia eskatuko die. Hain zuzen ere, maila horretan jatorrizko hiztunaren aldean hainbat hutsune izanda ere, egoeraezberdinetan erosotasunez eta normaltasunez komunikatzeko gaitasuna lortubeharko dute.
|
|
|
Horrek, jadanik komunikazioa normaltasun eta egokitasun nahikoaz jardutenduen ikasleak dituen hutsuneak gainditzea eskatuko du. Eta hori gerta dadin, ezinbestekoa da ikaslea bera ohartzea, xede
|
hizkuntzaz
ohiko testuak hiztunarruntaren egokitasun eta normaltasunaz jaso eta emateak zer eskatzen duen, etahorretara heltzeko norberak zer falta duen.
|
|
|
Goi mailan, jadanik edozein egoeratan xede
|
hizkuntzaz
komunikatzen erososentitzen diren ikasleak izango ditugu geure eskoletan. Maila honetan, jatorrizkohiztunaren pareko komunikazio gaitasuna lor dezaten, testuinguru ezberdinetanikasleek izan ditzaketen hutsuneak antzematen saiatu dugu.
|
|
|
norberaren taldekoarau eta baloreak mantentzen dira eta exotaldea baztertzen da; c) Taldearenkohesio eta tamaina: zenbat eta kohesio handiagoa, distantzia handiagoa taldeenartean, orduan eta tamaina handiagoa, kontaktu aukera txikiagoa eta distantziahandiagoa; d) Kongruentzia eta antzekotasun kulturala, hori beste taldearen
|
hizkuntzaz
jabetzea errazten duen faktorea delarik; e) Bi komunitateen artekojarrerak; eta 2) Aldagai afektiboak, horiek bigarren hizkuntzaz jabetzean lortzenden emaitza indibiduala baldintzatzen dutelarik: a) hizkuntz shocka:
|
|
|
norberaren taldekoarau eta baloreak mantentzen dira eta exotaldea baztertzen da; c) Taldearenkohesio eta tamaina: zenbat eta kohesio handiagoa, distantzia handiagoa taldeenartean, orduan eta tamaina handiagoa, kontaktu aukera txikiagoa eta distantziahandiagoa; d) Kongruentzia eta antzekotasun kulturala, hori beste taldearen hizkuntzaz jabetzea errazten duen faktorea delarik; e) Bi komunitateen artekojarrerak; eta 2) Aldagai afektiboak, horiek bigarren
|
hizkuntzaz
jabetzean lortzenden emaitza indibiduala baldintzatzen dutelarik: a) hizkuntz shocka:
|
|
|
Schumann-en ustez (1978a), «hizkuntza shocka eta kultur shocka garaitzen ezbadira, eta ikasleak ez badu motibazio eta ego permeabilitate nahikoa eta egokirik, orduan ez da erabat akulturatuko eta, beraz, ez da bigarren
|
hizkuntzaz
erabatjabetuko» (34 or.).
|
|
|
2) Ingurunearengarrantzia motibazioen suspertzean eta bilakaeran behin eta berriz azpimarratzenbada, lehen (menpeko) hizkuntzaren aldeko motibazioei lagungarri zaizkienosagarriak, kutsu idealeko motibazioetan oinarriturik egon partez, errealitatehurbilak berak ezarritako mugetan dautza nagusiki: hizkuntz esparru guztiak etafuntzio osoak lehen
|
hizkuntzaz
betetzea, gutxieneko maila batean mantentzeajatorrizko hizkuntzaren erabilera, jatorrizko hizkuntza kulturarako bide baliagarriaizatea eta heziketa osoa jatorrizko hizkuntzan osatzea. 3) Bigarren (menpeko) hizkuntzaren aldeko motibazioak sortu eta sendotzeko ere, erabakigarriagoak diruditeerrealitate hurbilaren baldintza objektiboek motibazio idealek baino:
|
|
|
Gizabanakoek pentsatzen dute testua irakurtzen duena bi pertsona ezberdin direla, eta, egindako ebaluaketa erabiliz, hizkuntzekiko jarrerak inferi daitezke. Gizabanako guztiekhobeto ebaluatzen dituzte estatus handiko
|
hizkuntzaz
mintzatzen diren irakurleak.
|
|
|
Agian luke perfumeen zerrenda bat ipintzea, zenbat dauden ikusi ahal izateko; hori egitean eta dauden zerrenden artean, Comité Français du Perfum edo CFP delakoak 1998an argitaraturiko perfumeen sailkapena aukeratu dugu geure helburua betetzeko; sailkapen hori jatorrizko
|
hizkuntzaz
ikus daiteke hurrengo gai batean. Esan behar da, bestalde, perfumeak jatorrizko izenekin ezagunak direla sarri.
|
|
|
Noiz edo behin etxera gutun egiteko gogoa etortzen zaio. Berak ordea, kannada
|
hizkuntzaz
bakarrik daki idazten eta postan hizkuntza horretaz idatzitako eskutitzik etxera ez dela iritsiko esaten diote.
|
|
|
Halere, asko eta asko, jende ikasien artean, hiru
|
hizkuntzaz
mintzo dira: amaren bularretan ikasitakoaz, hindiz eta ingelesez.
|
|
|
Bitartean, nola etorkizunaren jakite ziurrik ez zaion inori eman, beste edozeinenak adina balio du nire usteak. Hemen, horratik, ez gara biharko
|
hizkuntzaz
mintzatzen, gaurkoaz baino, eta gaurko hizkuntzaren legeak eta oinarriak ez daude geroan, aldi igaroan baizik. Lot gakizkion, bada, den hizkuntzari, izango dena aztiei eta sorginei utzirik.
|
|
|
hizkuntza eta ideiak. Lotsagarri da, sarri esan dugun legez, beti
|
hizkuntzaz
mintzatzen aritzea hizkuntza horren bitartez beste sakonagoko zerbait adierazi beharrean. Lotsagarri eta penagarri eta halaz guztiz nahitaezko.
|
|
|
Lan honen onurei buruzko orduko arrazoiek eta gaurkoek berdin samarrean segitzen dute: hizkuntzaren eta gizartearen gaineko Mitxelenaren iritziek ez dute gaurkotasunik galdu, egun ere oraingotasun guztiz  koak baitira unibertsitateaz, euskaldunon
|
hizkuntzaz
, ikerketaren premiaz, irakaskuntzaz edo hizkuntzen elkarbizitzaz idatzi zituenak. Areago ere esango nuke:
|
|
|
Ezin genezake, bada, egin Errepublika garaian Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan egin ohi zutena: gogoko zuten
|
hizkuntzaz
mintzatzen zirela irakasleak, ikaslea, katalana ez izan arren, esaten zenaz beti jabetuko zelakoan.
|
|
|
Beste kontua da zer bide har dezaketen politikan bigarren gizaldiko etorkinek. Euskal Herriko
|
hizkuntzaz
jabetzen ez diren bitartean, objektiboki don Karlosek ziokeenez, ez da bereizkuntzarik, euskarari dagokionez, han hemen jaiorikako erdaldun hutsen artean.
|
|
|
" Nondum noueram Vascones homines in urbe Pompelone pro peregrinis haberi". Iztuetaren gipuztasunean, beste argibide batzuk ematekotan, argi ageri da euskaltasunaren funtsa,
|
hizkuntzaz
hain zuzen ere euskalduna, eta Arana Goiriren bizkaitartasuna (Arana Goiritarrena hobe, agian), egungo egunean itxura berekoia lezakeen arren, euskal batasunaren adierazpenik suharrenaren iturburua izan zen (K.M.O.).
|
|
|
Brontze hori, hondatu ez den zatietan, duela mende erdi pasatuxea Gómez Morenok idazkera iberikoa argitu zuenari eskerrak irakur daiteke. Eta, zeharo uler  tzen ez bada ere, aski dugu begiratu bat zeltiberikoaz idatzia dela ohartzeko, gaztelania  eta frantsesaren ahaide (urrutikoa bada ere) den
|
hizkuntzaz
alegia; ez, zoritxarrez, euskararena edo georgiarrarena. Eta izkribuak dioenak, dakarrena dakarrela, ez du ikuskizunik eman zaion azalpen horrekin (K.M.O.).
|
|
|
Hemen, inguru hauetan, ordea, eta hona eragozpena, noraezeko dugu hitzek?
|
hizkuntzaz
haraindi usuenik, berezko duten xedea gogoan hartu eta edukitzea.
|
|
|
Ez nau asetzen, are gutxiago asebetetzen, egunotako euskararen egoerak: eta
|
hizkuntzaz
, zenbait egituraren jabe den sistema den aldetik ari naiz hemen, eta ez (axola gehiago duen) jendeak egiten dion harreraren aldetik. Eta ez naiz aiseegi larritzen diren horietakoa, hizkuntzen iraupenari eta azkenari buruz buruan sar adina gai ikasi behar izan baititut.
|
|
|
Zenbatetaraino jabetu zen
|
hizkuntzaz
, itzulpenek ematen digute aditzera, bere baitarikako idazlanek baino areago, lotuagoa baitago beti itzulketan ari dena bere ahoz, horrelako lokarririk gabe, mintzatzen dena baino. Eta lokarriak kate gogor bihurtzen dira itzul lana neurtitzetan egin behar denean.
|
|
|
Gaurko eta honako egokiro antolatu du Axularren liburua, guretzat behaztopagarri izan zitezkeen zenbait xehetasun besterik ukitu gabe. Aitzin-solas ederra ezarri dio gainera,
|
hizkuntzaz
bere lanak bezain dotore eta jakingarriz ederki hornitua. Gauza ezkutuak aurkitzen ohitua dagoen begi zorrotzak Axularren biziari buruz ere zenbait argitasun agertu dizkigu.
|
|
|
Hori esanik, diodan gainera, uste zuzenez nahiz okerrez, etxeko arropa zikina nahiago dudala etxean garbitu, etxetik kanpokoen aurrean baino. Hots, gure
|
hizkuntzaz
, erdaldunen  aurrean mintzatzen naizenean (euskaldunek ere irakur dezaketelarik,  noski), ez ditudala aipatzen ere izan ditzakeen ahuleriak eta gaitzak. Batasunik eza, edozeinen begietan (Zaloñarenetan izan ezik, beharbada), ahuleria eta makurra denez gero, ez nuen ahotan hartu ere, harako nec  nominetur in uobis hartaz baliatuaz.
|
|
|
ez zuen hori uste behintzat gipuzkerara itzuli zuen Arruek. Jaiotzez nafarra zelako
|
hizkuntzaz
âhonako idazle hau bezalaxeâ eta Nafarroan eta Nafarroarako batik bat argitara  zituelako liburuak. Ezin aitor, ordea horrelakorik Mendibururi, jakina denez, didazun, digu, diguten, zizkidan eta horien gisako trakeskeriak itzurtzen zaizkiolako.
|
|
|
inoiz ez direla izan gaur bezain Europaren mendeko (eta Errusia, de Gaullek gogorarazi  berria duenez, Europa da; eta Amerika, Europaren alaba) gainerako lurraldeak. Sator lanean dabiltza gehienez ere Europan barrena Buddharen usteak; Indiako eremu zabal guztiak beteak daude, berriz, Europako makinaz, etxez, lantegiz, elizaz, ideiaz, asmoz eta
|
hizkuntzaz
. Afrika Asietako herri askatu berri edo askatasun bidean direnen marmar hotsa ez da gehienbat Europan ikasi dituzten hitzen, gogoeten eta hizkuntzen oihartzuna baizik.
|
|
|
Nor bere garaiko ume denez, berrizale haiek ere iraganaldiari josiak zeuden eta ez zuten lotura hori hautsiko eredutzat hartu zituzten arrotzek besterik irakasten ez bazieten. Hor momentu batez gelditzen bagara, luzaro gabe hautemango dugu ez zela XVIII. mendea, mende guztien bilduman, xoko bakoitzeko
|
hizkuntzaz
nahiz dialektoaz gehien arduratu izan dena.
|
|
|
Baita ere (zergatik ez?) URSSen (SSSRen, nahiago baduzue) eta beste zenbait erresuma sozialistetan segitu duten hizkuntz politikaz. Davies enak baino berri berriagoak, Galesko
|
hizkuntzaz
, aurki daitezke hemen bertan. Eta eta abar.
|
|
|
Laburrago esan, bat batean ulergaitza zirudiena guztiz erraza gertatzen da harremanak luzatu ahala. Eragozpena, ordea, ulertezina baino areago, aski da maiz âzenbaitek ikusi nahi ez badu ereâ hiztunak aldamenean batua eta finkatua duten beste
|
hizkuntzaz
balia daitezen.
|
|
|
Euskaldunek, administrazio eta kultur erakunde ospetsurik ez zutela, irabazpide mardulik eskaintzen ez zuen hizkuntza bizitzen ânahiz hiltzenâ utzi baino areago âideietan beretan ereâ egingo ez zukeen politikarik gabe ere zirela, erlijioan aurkitu zuten laguntza moduko zerbait, osoki eta sustraietaraino kristautu zirenetik. Mende haietan, haatik, Vatikano II. Kontziliora arte bezalaxe, Mendebaldean, Ekialdeko Elizan ez bezala11, ameskeria zen nazio
|
hizkuntzaz
eginiko liturgia. Gisa honetako aukera XVI. mendean etorri zen, Erreforma protestantearekin.
|
|
|
Jakina denez, duela ehunen bat urte gertatu zen hizkuntzalari berri eta filologo zaharkituen arteko etena, baina eten horrek, zena zen, ez zuen luzaroan hondargabeko osinik zabaldu. Izan ere, egungo eguneko
|
hizkuntzaz
ari ez denak, ingurukoak begi belarriz jasotzen ez dituenak, testuak behar ditu lekuko, ordukoari, nahiz bart arratsekoa izan, antzemango badio, inoizko hizketaren bitartez inoizko hizkuntzaren muinera helduko baldin bada. Eta filologia da, besterik baino areago, testuez, bestela esan, gatzaturik, érgon bihurturik, gelditu den hizketaz (esaldi, perpaus eta luzeagoez) mintzatu behar duen jakite mota.
|
|
|
Euskal herrian publikatzen diren liburu guztien %95 ingu ru euskara batuan argitaratzen omen dira. Gure
|
hizkuntzaz
ematen den irakaskuntza testuak, azken hamarurteotan, praktikan %100ean hizkuntza estandarrean eskaintzen dira, eredu horretan gure gazte guzti guztiak alfabetatuak izanez. Euskaltegietan ari diren ia pertsona nagusi guzti guztiek euskara batua ikasten dihardute.
|
|
|
Ostean, barrurago, erakuslekurik erakusleku joan ginen, Arantzazuko frantziskotarrek ingurumenarekin eskuratu duten barne lotura egiaztatzeko. Benetan harrigarria, elizaz, kulturaz,
|
hizkuntzaz
—euskaraz bereziki—, jakitez eta abarrez lortu dutena, Oñatiko lur menditsuetan. Gozaro ibili ginen hango korridoreetan zehar, eta benetako euskal kulturaren ereduak non diren berresteko aukera betea izan genuen orduan.
|
|
|
28 urte ditu eta James badian kokaturik dagoen Moosonee (Ontario, Kanada) herrian jaio zen. Bi
|
hizkuntzaz
mintzatzen da: cree, bere lehen hizkuntza, eta ingeleW Xabier Erize Euskal Filologian doktorea da.
|
|
|
Quebecera sartu eta lehen inpresio batean atentzioa eman ziguna Cree herriaren eta hizkuntzaren tratamenduan inolako aldaketarik ez sumatzea izan zen. Esate baterako, bide seinaleak frantses hutsean zeuden, edo, gehienez ere, frantsesez eta cree
|
hizkuntzaz
zenbait tokitan; irrati guztiak frantses hutsez;" Tourisme Quebec" erakundearen argitalpenetan betiko era estereotip atuan agertzen ziren cree ak: naturarekiko harmonian bizi diren eta antzinako kultura baten zaindariak diren" amerindiarrak", eta abar.
|
|
|
Hizkuntz politikaz ari garenean terminologiak berak seinalatzen du edukia:
|
hizkuntzaz
eta politikaz ari gara.
|
|
|
Are gehiago: berenezko
|
hizkuntzaz
, ama hizkuntzaz ari garenean, J.M. Osesek dio ezin dela euskara batua hori izan, euskalkiak baizik.
|
|
|
Are gehiago: berenezko hizkuntzaz, ama
|
hizkuntzaz
ari garenean, J.M. Osesek dio ezin dela euskara batua hori izan, euskalkiak baizik.
|
|
|
Ez al da esanguratsua? Hizkuntz politikaz ari dira, bai, baina gehiago" politikaz"
|
hizkuntzaz
baino, esango nuke. eta politikari aldi berean, Aleix Vidal Quadras da ezagunena, zalantzarik gabe. Lan honetan gutxi aipatzen badut ere asko irakurri diot honi.
|
|
|
Ga rrantzi handia ematen diot nik jatorrizko bertsioanezagutzeari. Jatorrizko bertsioa diodanean ez naiz hainbeste jatorrizko
|
hizkuntzaz
ari, ez horretaz bakarrik. Zera diot, argumentua bera bezain inportantea dela jarrera, tonua.
|
|
|
Eredu hori da gero gure erakundeen esku dauden hedabideetan azaltzen dena: edukietan, au zoen imitazio txarra;
|
hizkuntzaz
, berriz, zuzentasunari ozta ozta begiratzen diona, egokitasuna beti geroko utzita. Ja rdunbide horrek, berez dakartzan kalteez gain, beste albo kalte bat ere badakar:
|
|
|
Ene bigarren pentsamendu alorra, hala deitu badaiteke behintzat, lehena bezain alferra kausituko du, liburu hau Aitorren
|
hizkuntzaz
irakurtzearren hartu duen abertzale suharrak: justuki nioen, mintzaira zaharraren osoki normalizatzeko eta estandarizatzeko, desira linguistikoen suak pizteko, gizona edo emazteak larru gorritan, molde erakargarrian –rotin zureko aulkietan demagun eta ez beti karrikan manifestatzen... – agertuko lekizkigukeen argazki koloretsuz hanpatu hilabetekari bat eskas genuela.
|
|
2002
|
|
|
Jean Piagetek haurraren psikologiaz, adimenaz eta
|
hizkuntzaz
egin zituen ikerketen garrantzia kontuan harturik, hala nola pentsalari suitzar honek kaleratutako liburuen konplexutasuna ulertzeko irakurle arruntak duen zailatasuna, Jean Piageten zenbait artikulu eta hitzaldi biltzea erabaki zuen Gaiak argitaletxeak. Umearen adimen garapenaren inguruko lanek osatzen dute lehen zatia.
|
|
|
Euskararekikoa da sentimendu edo kezka agerikoena. Historiaren zenbait alditan, beren
|
hizkuntzaz
desjabetu izanaren sentimendu bat agertzen da perstona hauen artean eta, menturaz, gaur egun, ez dela aski egiten beren hizkuntza berreskuratua izan dadin. Nolanahi ere, jatorriz euskaldun diren askok ez du bere baitan herrimin sakonik gordetzen.
|
|
|
Gipuzkeraz dago idatzita, eta euskaltasun tradizionalistaren azken hondarraren baserri munduaren kontakizun idealizatua da. K. Otegik, Pertsonaia euskal nobelagintzan (1976) bere liburuan, obraren oinarrizko ezaugarriak deskribatu zituen, hots, geografiaz, moralez,
|
hizkuntzaz
eta ideologiaz definitutako bi munduren azalpena: batetik, euskal mendi eta baserriaren mundu idealizatua, euskal funtsaren eremu berezia, eta mundu urbanoa, bestetik, bertute abertzale zein moralik gabea.
|
|
|
Jakinekoentzat urrats garrantzitsuak eman dira hogei urte hauetan, bereziki unibertsitate publikoaren garapena?, baina etxeratze hori ez zen erosoa eta egokia izan, barrutietan banatua zelako eta «orekagabeko eredu elebidun nekagarrianoinarrituta» gainera. Izan ere, Euskal Unibertsitateak «benetan nazionala etaeuskalduna izatea» eskatzen zuen, «derrigor Unibertsitate bakarra izan gabe agian, euskal kulturan murgildua eta
|
hizkuntzaz
ere benetan euskalduna». Jakinnezaugarri izan den errealismoak, ordea, egoera argi azaltzen laguntzen zuen: «Unibertsitate berriaren beharra sentitzen den arren, oraingoz lorkizun hutsa dela(...).
|
|
|
Hala ere, edozeinek daki, maila ezberdinetan burutu daitekeen jarduera delaunibertsitategintza. Zenbat mailatan sailkatu, maila bakoitzari zenbateko zabaleraeman, maila batetik bestera zenbateko koska ezarri... eztabaidagarri da, noski.Baina Unibertsitateek, darabilten
|
hizkuntzaz
eta hizketaz aparte, zaintzen, sortzen eta gizarteratzen duten jakintza mailaren arabera bereiz daitezke, ingelesezari diren Unibertsitateen artean sekulako aldeak daude, euskaraz, gaztelaniaz etafrantsesez ari litezkeenen artean leudekeen bezalaxe?.
|
|
|
Nire iritziz, okerreko bidetik heldu genion euskal campusaren baitan, gaztelaniazko eta euskarazko curriculumak aparte eratzerakoan. Euskal sare unibertsitarioari indarra emateko gai izango diren euskaldunek hiruzpalau
|
hizkuntzaz
ondoaritzeko gai diren pertsonak izan dute jakintza sailik gehienetan. Horretaranekez iritsiko da, baina, euskara besterik erabiltzen ez duena bere ikas irakaskuntza unibertsitarioan, eta are gutxiago gaztelania besterik erabiltzen ez duena.
|
|
|
. Ezberdintasun franko badago bataren eta bestearen artean, baina ezberdintasunguztien funtsa eta erroa hitz bakar batean bil daiteke:
|
hizkuntzaz
lirateke oraindesberdinak. Gainerakoak gora-behera, eta gainerakoak ez dira hutsaren hurrengoak, ez dut uste, ez dugu uste, euskararik gabe deus denik euskal kulturaren izena osozhar dezakeenik.
|
|
|
Eta, nire ustez, ghettoaren aldekopolitika da zubi hori ezerezean gelditzeko arriskurik handiena dakarrena.Hemen ere, irakasle elebidunengan oinarritutako unibertsitatearen garapenaren esfortzua izan daiteke euskal unibertsitatearen sorkuntza abia dezakeena. Gainera, hizkuntza asko dituen mundu globalizatu batean, irakaskuntzak gero eta askotarikoagoa izan behar du
|
hizkuntzaz
, oinarrian dagoen izaera iraunkorra edukiko lukeen bertako hizkuntza ezarriz eta nazioarteko zenbait hizkuntza ere erabiliz.
|
|
|
Txepetxekin solasean. Biziaren
|
hizkuntzaz
, Gara, Bilbo.
|
|
|
Kultura aniztasunaz dihardugunean, gutxienez, arrazaz, edo itxuraz, edo klase sozioekonomikoaz, edo generoaz, edo
|
hizkuntzaz
, edo koloreaz, edo kulturaz, edo zaletasun sexualaz, edo minusbaliotasunaz, dihardugu.
|
|
|
Talde eragileek hizkuntzaren beharra dute boterera heltzeko; esate baterako, Grezia eta Erroma klasikoen barneko eztabaida politikoan, inor goi agintaritzara heltzeko tresna erabakigarria izan zen hizkuntza menperatzea. Klase agintaria, indar militarraz gain,
|
hizkuntzaz
ere profitatu da bere botereari eusteko. Klase agintariek berba dela medio agintzen dute, klase agintariek hizkuntza dela medio ezartzen dituzte modak gizartean, baita ontasunaren eta txarkeriaren arteko mugak ere.
|
|
|
Lehen hurbilketa
|
hizkuntzaz
|
|
|
Irudia sentikorra da; berba, ostera, abstraktua. Irudia ametsen
|
hizkuntzaz
mintzo da; irudia ilusioaz kargatuta dago, sugestiboa da eta aparta da engainurako. Hala ere, idazkerak irudian hartu du oinarria.
|
|
|
Galia osoa hiru zatitan banatzen da: eurotariko batean Belgiarrak bizi dira; beste batean Akitaniarrak; eta hirugarrenean beren
|
hizkuntzaz
Keltarrak eta gurean Galiarrak izena dutenak. Guztiok berezi dira euren artean hizkuntzaz, ohiturez eta legeez.
|
|
|
eurotariko batean Belgiarrak bizi dira; beste batean Akitaniarrak; eta hirugarrenean beren hizkuntzaz Keltarrak eta gurean Galiarrak izena dutenak. Guztiok berezi dira euren artean
|
hizkuntzaz
, ohiturez eta legeez. Galiarrak Akitaniarrengandik Garona ibaiak bereizten ditu, eta Belgiarrengandik Marne eta Sena ibaiek.Guztion artetik indartsuenak Belgiarrak dira, probintziako kultura eta giza-ohituretatik arras urrun daudelako, merkatariak haiengana oso bakan heltzen direlako eta gogoak bigunkeriz hazteko direnak ere haiengana benetan oso gitxi eramaten dituztelako.
|
|
|
Atsotitzek egia galantak esaten dituzte ardura. Quevedoren
|
hizkuntzaz
zein ongi esaten duten: " Poderoso caballero es Don Dinero".
|
|
|
Hitz egidazu. Zure hitz guztiak ulertzen ditut, nik zeure
|
hizkuntzaz
erantzun ezin badizut ere.
|
|
|
Garai hartan euskara nahi genuen gure hizkuntzatzat. Ordea, euskara gure hizkuntza izanik ere, orain dela zenbait urte, eguneroko bizitzan, gure
|
hizkuntzaz
ezin baliaturik bizi ginen, norabaiteratuak batzuetan, hori da kontua. Eta ez dakit nik gogoan duzuen nola hasi ginen aitzin hartan gure hizkuntza berreskuratu, hedatu eta plazara jalgiarazi nahian, jakite hegoek igoa, beste poeta hark ere idatzi zuen bezala, euskara noranahikoa nahi genuen aldi hartan:
|
|
|
Pasarte batzuk joriak dira, eta huts egiten dute komunikazio mailan, ez gure hizkuntza garatu gabea dagoelako, baizik eta Rubioren mintzaira ongi garatua edo trebatua ez delako, itxuraz. Baina bego hori hor, azken batean, berak esaten duen gisa, ekonomiaz ari da, ez
|
hizkuntzaz
, eta goazen orain mamira.
|
|
|
Gainera, edukiz nahiko diferenteak diren eskolak prestatu behar izaten ditu. Azkenekoz, eskolan erabiltzen duen hizkuntzak arazo larriak sortzen dizkio,
|
hizkuntzaz
duen ziurgabetasunari gaineratzen baitzaio hizkuntza horretan eskolak prestatu beharra, hartarako behar duen terminologia asmatu beharra, edo bera bezalatsukoa izan daitekeen besteren batek asmatu duen terminologiari eutsi beharra, jetziko duen esnea gaina eta guztiarekin ageriko zaiolakoan. Bazkarik gabeko belaian alhan denak ez du elikadura egokirik aurkituko.
|
|
|
Nekez esan dezakete, hortaz, euskara dutela haiek ere beren ideologiaren euskarri. Nekez mintza daitezke haiek" gure"
|
hizkuntzaz
, hizkuntza hori besterena baita, ez haiena. Horrek baditu, badituzke, zenbait ondorio hemen aipatuko ez ditudanak; besteak beste, ez dakidala nik zertan oinarri daitekeen bestela abertzaletasuna, baina bego hor kontua.
|
|
|
Eta sinboloak batzuetan onak baldin badira ere zure gela sinboloez betea dago, hori badakit, horretan bakarrik geldituz gero kaltegarriak gerta daitezke arras, azkenean sinboloa bera jartzen baitugu ikurrak sinbolizatu nahi duen horren gainetik, sinboloak berak ordezkatzen duela, amets batean bezala, sinbolizatu nahi duenaren funtsa. Hola, zenbaitek ez dute inolako arazorik" gure
|
hizkuntzaz
" hitz egiteko, gaztelania erabiliz" gure" hizkuntza aldarrikatu nahi dutenean, jakina, nahiz nekez onar daitekeen" gure" multzo horretan sar daitezkeen gure hizkuntza honetan mintzatzeko gai ez badira. Nola izango da orduan haiena, hizkuntza bat, azken batean, hizkuntza horretan mintzo diren hiztunena bakarrik baldin bada?
|
|
|
Berriz ere hartuko dut, sinbolikoa delako, Eguzkitza jaunak Euskaltzaindian sartzeko eman zuen sarrera hitzaldiaren egun hura. Kontuan izanik Euskaltzaindia dela gure (eta orain uste dut aski modu egokian erabiltzen dudala" gure" hori)
|
hizkuntzaz
arduratzen den erakunde ofiziala, kontuan izanik Euskal Telebistaren ardura dela euskara, kontuan izanik egun horretan arratsaldeko azken orduan euskaraz ez zela eguneko albistegirik, besterik ezean uste nuen erdarazkoan berri hori izango zela garrantzitsuenetako bat. Besteak beste, ez baita ez astero, ez hilabetero, ez urtero, euskaltzain berririk izendatzen.
|
|
|
Zu zure lagunekin zinela, gure
|
hizkuntzaz
ardura hartu behar omen duen telebistaren albistegia ETAk egun batzuk lehenago zauritu zuen Madina gaztearen alde Bilbon egindako manifestazioaren berriak ireki zuen. Ondoren jakin genuen Saloun andre baten gorpua aurkitu zutela plastikozko zaku batean sartua (gero jakin genuen ume baten gorpua zela kazetari baten ikuspuntutik ez da gauza bera, baina ordu hartan oraingoz andreaz hitz egiten zen), barrideak hango etxe batean sumatzen zen urrinaz kexu agertu ondoren.
|
|
|
Administrazio horrek nafar guziok funtzionariogai bagina bezala azaltzen ditu, eta ez administrazioaren aitzinean Nafarroako bi hizkuntzetako edozein erabiltzeko eskubidea dugun herritar gisa. Gobernua rentzatnafar euskaldunak ehuneko txiki bat baizik ez dira, eta haien
|
hizkuntzaz
zerbitzu publikoak jasotzeko eskaera gehiengo erdaldunaren kontra doan pribilegioa da, inolaz ere ez eskubidea.
|
|
|
Oso testuliburu gutxi daude euskaraz; irakasgai gehienetarako ez dago bat ere, eta arazo larria da hori. Pentsa litekeenaren kontra, arazoa ez da norberaren
|
hizkuntzaz
ez dauden testuliburu etan ikasi behar izatea. Hori askotan gertatu eta gertatzen da eta ez da gauza txarra.
|
|
|
Hori askotan gertatu eta gertatzen da eta ez da gauza txarra. Hortaz, ikasleak gai izan lirateke testuliburu gehienak argitaratzen diren
|
hizkuntzaz
, ingelesez, ikasteko. Gutariko batzuk horrelaxe egin genuen, eta hainbat herritan horixe da araua.
|
|
|
Euskadin egiten den ikerkuntzaz ari garelarik, gogoeta laburra egin nahi dut ikerkuntza horren emaitzak argitaratzeko orduan erabili behar den
|
hizkuntzaz
. Nire iritziz, argitaratuko diren emaitzen ustezko irakurleen hizkuntza da erabili behar dena, eta idazlea da hori zein den erabaki dezakeen bakarra.
|