|
2000
|
|
|
Oso ondo gogoratu gainera. 18 urterekin egin nuen, «luistarren festa» batean, nire
|
herriko
plazan. San Juanen aurretik ospatzen zen «luistarren festa»:
|
|
|
Ez, beranduegi etorri zen euskara batua nik euskara batuan egiteko. Nik ikasi nuen apurra
|
herriko
hizkuntzan ikasi nuen. Ez naiz euskara batuaren kontrakoa, baina gaurko euskara batu askoren kontrakoa bai.
|
|
|
Ez naiz euskara batuaren kontrakoa, baina gaurko euskara batu askoren kontrakoa bai. Gaurko euskara batua erdaraz jantzita ikusten dut askotan eta euskarak nahiko aberastasun badu berekin, hitz bera esan liteke lau edo bost modutara eta askotan gure
|
herriko
hitzak baztertu eta erdarazkoak sartzen dituzte. Nik herri hizkuntza dut gogoko eta badakit, ez da harrokeria, irakurle batzuk baditudala.
|
|
|
ekitaldi ofizialetan, omenaldietan, inaugurazioetan... Eta dantza saioekin
|
herriko
zati handi bat mugiarazten du. Oso errekonozituta dago eta herriaren babesa duela uste dugu.
|
|
|
Guk taldean hauxe pentsatu dugu beti: herri batean, nahiz ttipia izan,
|
herriko
jendeak ez badu borrokatzen ez dutela besteek eginen. Zentzu honetan, Iparraldean batzuek zabaldu zuten«
|
|
|
Hori erraitea gehiegi dela pentsatzen dut. Guk taldetik kanpo ikusita, nik erranen nuke, bai kulturan bai politikan bai ekonomia mailan, Guk taldekook gure problematika
|
herriko
jendeari hurbildu geniola.
|
|
|
Ekonomia eremuan oraindik ere abertzale gazte hauek ez dute politikan edo kulturan duten eragina. Alta, 15 urte barne, gazte horiek gure
|
herriko
auzapezak eta hainbat esparruen kudeatzaileak izanen dira.
|
|
|
Lapurditik Xiberoarat joan hintzen duela aspaldi, lotsarik gabe, lekuko eskualkia ikasi, maiatu, idatzi eta kantatu duk. Hain ongi egin dituk horiek oro, ezen eta Larrañe
|
herriko
auzapeza den Marzelek duela gutti ez baitzuen sinetsi nahi Manexa hintzela. Beretzako sortzez baino gizon tipitto hori, hi heu ez zian xiberotarra baizik izaiten ahal.
|
|
|
Kanpotik datozenak ere euskaldunak izan ohi dira, Azpeitia eta barnealdekoak gehienbat. Baina horrek ez du esan nahi, euskaraz ez dakien
|
herriko
norbaitek erdaraz ezin dezakeenik hitz egin, noski»
|
|
|
Sermoietan egiten zen ahozkoa eta kalekoa sekula ez dira berdinak izan, eta sermoiak oso ondo ulertzeko egiten ziren, e! Inork ez du espero egungo sermoi moderno bat bere
|
herriko
hizkuntzan,
|
|
|
Horrez gain, eta honetan badut erantzukizuna, alfabetatzea oso inportantea da eta hor, esaterako, herri aldizkariek ere ez dute ezer egin. Irakurtzen ez dakienak, bere
|
herriko
euskara oso hurbil jarrita ere ez du irakurriko, ez dakielako euskaraz irakurtzen.
|
|
|
Jendearen sofrimendu hori irakurtzen ahal da. Gizonak hilda, laurogei urteko agureak, gelditzen ziren gaztetxoekin ezkondu eta berriro seme alabak zituen;
|
herriko
azken gizona zenak, herrian norbait bizi zedin. Alabak hil izana ere atzematen da hainbatetan, Txinan bezala, abortoak, nekrofagia.
|
|
|
Liburua neurri batean berezi egiten duen ezaugarrietariko bat, azalpenak eta ematerakoan eibarrera erabili izana da. Hau Imanolek bere
|
herriko
hizkerari zion begirunearen adierazgarri da.
|
|
|
Kamioi ireki batean egon arren, guztiak gauzak komentatzen hasi ziren. Taberna batean geundela zirudien,
|
herriko
jaien egun nagusian. Eme bat korrika hurbildu zitzaigun, belarriak zabal zabal zituela...
|
|
|
Gaztelu horretan babestu ziren azken karlistak, eta bolbora 288 arruek bota behar zuten. Bai eta bota ere; lehenago, Zurbano generalak Gebara
|
herriko
jauregia eta ondoko hamahiru etxe erre zituen, gerla gerla delako eta, omen, zibilen eta militarren artean bereiztea ez zuela merezi, gaur bezala.
|
|
|
Adina, hasi laurogei urteren bueltatik eta hogei urtez azpikoenganaino. Soziologoren batek
|
herriko
lagina hartu nahi izan balu, ez zukeen aukera hoberik egingo: hemen amona bat, hor lanean lehen pausoak ematen ari den gaztetxoa, han herritartu berri den gizon gaztea...
|
|
|
hemen amona bat, hor lanean lehen pausoak ematen ari den gaztetxoa, han herritartu berri den gizon gaztea... Koadroari kolorea emateko
|
herriko
txikiena izan behar duen urte erdiko neskatoaren negar hotsak. Gizonezkoak ugarixeago emakumezkoak baino, alde handirik gabe ordea.
|
|
|
herria zabaltzeko aurrikusten diren obretan, zeharbidea egiten denerako, halako harizti salbatu behar litzatekeela. Hortik aurrera, emakumezkoa oraingoan iradokitzailea,
|
herriko
beste terreno hura alfer alferrik eduki gabe, litzatekeela arbola batzuk landatu itzala egiteko, aulki batzuk jarri eta ingurua erabiltzeko moduan prestatzea. Artzaiak gaztandegiaren alde egin zuen.
|
|
|
Berbetan euskara elkartea 1995ean sortu zen Balmasedan,
|
herriko
euskaldunak batzearren. Izan ere, Balmasedan euskaraz bizitzea zaila zen, euskaldunak sakabanaturik zeudelako, eta girotze lana egin beharra zegoela ohartu ziren.
|
|
|
Aramaion eta Deba haranean hedatzen baita euskalkia, eta badirudi mendebaldeko hizkera hori izan zela garai bateko Arabako zati handienean mintzatzen zen euskara. Baina ez dirudi oso begiko dutenik eurenari bizkaiera esatea, eta euskara batua
|
herriko
euskaratik urrun egonagatik, zailagoa dirudi bizkaiera batua zubilanerako onartzea. Izan ere, bizkaiera mota horri ere urrun deritzo inguru horretako askok, ardurea egia deklinatzea eurenean arduria egixa dena adibidez.
|
|
|
Horiek guztiek zelan bideratu lukete komunikazioa? Mendebaleko berbetaren inguruan dabiltzanek,
|
herriko
edo herrialde osoko lanari bizkaieraz oratu litzaiokeela uste dute, batuak eta bizkaierak elkarbizitzarako esparrua baitaukate, baina azpitik ere begiratuta, herri hizkeren kodetzea izan da aspaldian, aipatutako Eibarko herri aldizkariaren kasuan bezala.
|
|
|
Hau da, etxean eta kalean
|
herriko
euskaraz dabilen ume lekeitiarrari, bermeotarrari edo gatikarrari eskolaurretik bere ordura arteko euskaratik horren urrun dagoen batuan egin behar ote zaio. Xabier Amurizak eztabaida etxera eroaten dela dio:
|
|
|
ARGIAk, Euskal Telebistak, irratiek, geroxeago" Euskaldunon Egunkaria" k, kazetal hizkuntza eredua sortu zuten, baina da bestelako irakur edo entzuleria dutela herri hedabideek. Eta horrek hizkuntza moldearen birdefinizioa ere badakar, hasieran kazetal hizkuntza hura hartuta ere,
|
herriko
egoerara hobekien moldatzen den euskara hartzeko.
|
|
|
Desberdina baita euskaltegi edo ikastolatik alfabetatuengana heltzea edo herri euskaldun batean euskaraz irakurtzeko ohitura gutxi duten nagusiagoengana. Herri hizkerarako hurbilpen handiena Eibarko"... eta kitto!" herri aldizkaria dugu seguru aski, eta Gipuzkoa aldean mendebaldeko euskalkiz mintzo direnek ere sarri ekarri ohi dituzte
|
herriko
hizkeraz idatzitako artikuluak, areago herriko jendeari egindako elkarrizketetan.
|
|
|
Desberdina baita euskaltegi edo ikastolatik alfabetatuengana heltzea edo herri euskaldun batean euskaraz irakurtzeko ohitura gutxi duten nagusiagoengana. Herri hizkerarako hurbilpen handiena Eibarko"... eta kitto!" herri aldizkaria dugu seguru aski, eta Gipuzkoa aldean mendebaldeko euskalkiz mintzo direnek ere sarri ekarri ohi dituzte herriko hizkeraz idatzitako artikuluak, areago
|
herriko
jendeari egindako elkarrizketetan.
|
|
|
Bizkaian bertan, bertako euskararen gaineko artikuluak ohikoak dira
|
herriko
euskara makalen dagoen inguruetan," UK" n eta" Berton" en adibidez. Gainontzean naturaltasun handiagoz tartekatu ohi da, baina kazetal hizkuntza euskara batua da oraindik batez ere.
|
|
|
Hogeita bost urte igaro dira
|
herriko
gau eskolan alfabetatzen eta irakasten aritzen nintzenetik. Liburua zen orduan irakasteko euskarri ia bakarra.
|
|
|
Gaur egun edozein udalek antolatzen du lehiaketa bat
|
herriko
jaietan, basoa edo Urkiolako parke naturala gai bezala hartuta. Hor diru asko mugitzen da.
|
|
|
ETAren VI. biltzarraren ostean, V. batzarrarekin eta eta VI.arekin bat egin ez zuten militanteak ziren talde batean; herri langilearen borroka ekintza armatuaz osatu nahi zuen. Beste talde bat, herriz
|
herriko
asanblea jendetsuen arieran sortu zen; herriaren eremu askeak borroka armatuaren laguntzaz lortuko zirela mantentzen zuen. Hirugarren taldea, bi ETAko disidenteak ziren, klandestinitatean eta borroka armatuan zailduak.
|
|
|
Baina" tipiko" horietaz gain, Euskal Herrian baditugu jende gehienarentzat askoz ezezagunagoak diren beste hamaika altxor: Izturitze eta Otsozelaiako leizeetako estalaktita eta estalagmita miragarriak, Harpeako bakardade eta isolamendua, Uxue
|
herriko
etxeak astintzen dituen haize bortitza, Kodes mendizerrako harkaitzar" kaputxadunen prozesioa", Urederra ibaiaren paradisua, Trebiñoko etxe trogloditak, Añana Gesaltzako paisaia" estralurtarra", Nerbioi ibaiaren ikaragarria, Argiñetako hilobi bisigodo misteriotsuak, Trianoko meatze laku zoragarriak, Barrikako itsas-labarrak, Santa Eufemia ermita ezkutua...
|
|
|
Gainera, edozein turismo gidatan irudiak testuak bezain garrantzitsuak direnez, ibilaldi bakoitzaren erakusgarri, mendi, ibai, eliza, herri, trikuharri, eskultura... eta, noski, paisaien argazkiak bata bestearen atzetik aurkituko dituzue, interesgune bakoitzaren lehen inpresioa jaso dezazuen. Bestelako irudiak ere bai, gure
|
herriko
mendirik esanguratsuenen tontorreraino heldu baina tartean ez galtzeko mapak edota hiriburuetako planoak esaterako, denak astero astero agertuko zaizuen ibilbide zatiaz gain, mapa errepide funtzioa egingo duena.
|
|
|
Bestalde, Legorretako udalarekin elkarlan hitzarmena sinatu du Dar Darrek
|
herriko
antzokia erabili ahal izateko. " Ordainetan nolabait, haur antzerki topaketak eta helduentzako lantegiak antolatzen hasiak gara".
|
|
|
Moby Dick" ikuskari ibiltaria antzeztuko dute Sevillako La Nave taldeak eta 200 lekeitiarrek hilaren 16an. Hain zuzen, obraren eszenaratze eta musikaren ardura hartu dute
|
herriko
kultur eta kirol elkarte ezberdinetako kideek. Aste santutik uztaila bitartean hor aritu dira herriko hankapaluak, elementu hegalariak, kaxarranka, estudiantina, txaranga, abesbatza, txalaparta, bertsolariak eta emakume taldea, nork bere eginkizuna duela.
|
|
|
Hain zuzen, obraren eszenaratze eta musikaren ardura hartu dute herriko kultur eta kirol elkarte ezberdinetako kideek. Aste santutik uztaila bitartean hor aritu dira
|
herriko
hankapaluak, elementu hegalariak, kaxarranka, estudiantina, txaranga, abesbatza, txalaparta, bertsolariak eta emakume taldea, nork bere eginkizuna duela. Horiez gain, 25 lagun inguruk antzezle gisa jardungo dute.
|
|
|
Orduan, La Nave taldekoengana jo genuen, eskarmentua baitute halako ikuskizun handiak antolatzen". La Navek taxutu duena hala ere, ez da antzezlan hertsia,
|
herriko
aktore, musikari eta artisten ekarpenaren emaitza baizik. Izan ere, talde artistiko irekia dugu La Nave, bere lanetan dramaturgia, performancea, margoa, eskultura eta musika nahasten dituena.
|
|
|
Nafarroako Obanos herriak" Misterio de Obanos" ikuskizuna taularatuko du
|
herriko
plazan, uztailaren 22tik 29ra bitarte, ilunabarreko 22:00etan hasita.
|
|
|
Bizi moderno bat dago, jendea joan jinean bizi da. Pastorala ez da antzinako sozietatearen miraila, egungo arte baten sortzea da,
|
herriko
gauza naturala da.
|
|
|
Urtebeteko ikerketaren ostean," Zamudio Berbarik Berba" izeneko liburua argitaratu berri du Lagatzu euskara elkarteak. Ikerlana egiteaz EHUko irakasle Iñaki Gaminde arduratu da, eta horretarako,
|
herriko
34 informatzaileren laguntza izan du.
|
|
|
Bizkaiko mendebaldean, Txoriherri eskualdean, Zamudio herria aurkitzen da. Bertan, Bai Euskarari Kanpainak aitzina egin zezan,
|
herriko
berein jende batu zen lan taldea eratuz. Egitasmoa burutu ostean, Kanpainaren aitzakian jadetsiriko indarrei eutsi eta Lagatzu euskara elkartea sortu zuten 1999ko ekainean.
|
|
|
Liburua plazaratzeko, Labayru Ikastegia, Zamudioko Udala eta BBKren laguntza izan dute. Ikerlanaren helburu nagusia,
|
herriko
euskara jagon, Zamudioko adindunen jakituriari eutsi, eta galtzear dauden hainbeste aberastasun (berba, esakune, kanta, bertso, ipuin, narrazio eta abar) batzea izan da. " Ikusi genuen Zamudioko euskara gorde behar zela eta komenigarri izango zela batuta edukitzea.
|
|
|
Gaikako kateak eta Interneten bitartez, gaur egun dugun eskaintzaren merkatua eskari merkatua bilakatuko da, zeinean ikusleak" eguneko menua" jatetik" kartara" aukeratzera pasako diren. Kate uholde horren erdian baina, berri lokalek aise atxikiko dute jendearen, ez baitago satelite bidezko saiorik
|
herriko
kontuen tiradizoa gainditu dezakeenik. " Teknologia arloan gainera, duela 10 urte pentsaezina zena egingarri bihurtu da gaur egun. Garbi daukagu bide berri hau urratu beharra dagoela, eskualdeak tamaina egokia baitu elkarlanean aritzeko".
|
|
|
Urteak iraun duen ikerketa luze eta sakon baten ondoren, 2000 urtearen haseran ikusi zuen inprimaturik bere idazlana Antxon Agirre Sorondok, eta harekin batera, bere lanaren sostengu izandako getariarrek,
|
herriko
Udalak eta Gipuzkoako Kutxak. Ia bere ondare dokumental osoa galtzea egokitu zitzaion Getariari, historian zehar jasan behar izan dituen zoritxarreko gora-beheretan zeuzkan artxibategi gehienek kiskalita bukatu zutelako.
|
|
|
Kalez kaleko kalejira batekin hasiko da festa;
|
herriko
hiru auzo ezberdinetatik abiatuko dira dantzari eta musikari taldeak. Guztiak eguerdi partean elkartuko dira Esmalteria izeneko enparantzan, eta hortik, guztiak elkarrekin, herriko kaleetan zehar jardungo dute.
|
|
|
Kalez kaleko kalejira batekin hasiko da festa; herriko hiru auzo ezberdinetatik abiatuko dira dantzari eta musikari taldeak. Guztiak eguerdi partean elkartuko dira Esmalteria izeneko enparantzan, eta hortik, guztiak elkarrekin,
|
herriko
kaleetan zehar jardungo dute. 13:00etan, Zumardian, soilik ikusteko den eguneko ekitaldi bakarra egingo da, gainontzeko guztiak parte hartzekoak dira-eta.
|
|
|
Ni
|
herriko
lehen ikastolara joaten nintzen, Laskurainera. Bi ikastola zeuden garai hartan Tolosan.
|
|
|
Herriko familia abertzaleek altxa zituzten. Garai hartan gainera, nire aita zen
|
herriko
alkate.
|
|
|
Karlos Rodriguez eta Aurkene Astibiak Bateginez aurkeztu zuten; Patxi Zabaletak eta Josu Gulinak Aralar; Joseba Ibarburuk eta Karmel Etxebarriak Piztu Euskal Herria; Jose Iriarte' Bikila' k Arragoa eta Koldo Barrosek Igitaia eta Mailua. Orain, azaroa eta abenduan zehar,
|
herriko
batzarretan eztabaidatuko dira txostenak eta azkenean bi oinarrizko ponentzia geratuko dira bakarrik; eztabaidetan parte hartzen ari direnek bi horien artean hautatu dute.
|
|
|
Gaztetxoei eta hain gazte ez direnei ere zuzenduta dago Bizkaiko bertsolaritza garai latzenetan bizirik mantentzeko ahaleginak egin zituen pertsona honen biografia, 1936.eko gerra anker haren aurrekoen eta ostekoen arteko zubia izaten jakin zuen Balendin Enbeitarena, hain zuzen ere. Bizkaian, Muxika
|
herriko
Usparitxa auzuneko Jeuri baserrian jaio zen, 1906 urteko maiatzaren 20an, eta" euskararen arnasa" deitua izan zenak bizi eta kantatu izan zituenetatik asko dago hemen jasoa.
|
|
|
ABn benetako debate baten bultzatzeko osagaiak hor daude. Heldu den martxoko
|
herriko
hauteskundeetan, denak batera eta eskakizun berdinen inguruan aurkezteko beharra azalduko da. Hauteskundeak helburu izanen ditugu, ahantzi gabe nazio eraikuntzan hasi lana jarraitu behar dugula.
|
|
|
Kataluiniako Olot
|
herriko
Gazte taldeak, sokatira zalea izaki, kirol horren lehiaketa jarri du martxan Interneten. Web orrialdea lau hizkuntzetan ikusi daiteke:
|
|
|
Eta irakurtzeko gaien artean, Andres Urrutiaren" Frai Bartolome, lapurretatik ekologiara: ohar laburra", Patxi Uribarrenek idatzitako" Aita Frai Bartolome Santa Teresaren Idazlan guztiak" eta" Aita Jose Luis Beobide Olivares", Patxi Juaristiren" Zer gertatzen ari da euskal
|
herriko
biztanlegoarekin?", J. Mª Arrizabalagaren" Donostiako kupulak (1)", Luis Arostegiren" Jainko bizikizunak gure gizartean", Andoni Olearen" Teresa Lisieuxkoa ta Teresa Neumann", Luis Baraiazarraren" Arantza eta larrosa", Ana Urkizaren literatur kritikak, askoren artean egindako kontakizunak eta Agustin Zubikarairen" Itxasmin eta bizimin" aipa ...
|
|
|
idazten zuena bere uste sendoa azaltzen saiatzen zen, eta kitto. Indira Gandhi eta bere
|
herriko
maharaja delakoen arteko afera horretan ziur horrela izan zela. Eta nago antzeko zerbait ez ote zen gertatu zur eta lur utzi nauen Felix Urdanpilletaren pasarte batekin.
|
|
|
Oso itxaropentsu ageri zen ZERUKO ARGIA 401 zenbakian. Batetik," Euskaltzaindia Zuberoan" bildua zen, eta nahiz Matalasen
|
herriko
" benetako eskualdun" fier haien garaiko egoera ez izan pozez saltoka hastekoa, egun hartan bederen bozkarioa zabaldu zuten beraienganaino hurbildutako beste euskaldunen artean. Horrela zioen On Nemesio Etxanizek behintzat:
|
|
|
Iruñerriko Burlata herri handia 1970 arte Eguesibartxoari zegokion, baina industrializazioak eraginiko hazkunde azkarrak hamabortz mila biztanle metatu dizkio oraino, lehenagoko etxeak" etnografiamuseo" baten gisa zokoratuz. Inguru hartatik atera gabe, halaber, ehun biztanle inguru zuen Barañain
|
herriko
etxekoandreek behi esnea nafar hiriburuan partitzen zuten XX. mendearen hirugarren hamarkadan. Egun, berriz, andre haien etxeak desagertu eta horien ordez dorreetan bizi diren hogei mila lagunek, oro har, Zizur" zendea", haranarekin zuten loturaz deus guti dakite.
|
|
|
Aurreko kontuan nor izan zen galtzaile eta nor irabazle garbi gelditzen ez bazen, kontuak atera
|
herriko
seme bati boxeolarien txapela izan eta galtzea egokitzen zaionean! Urtain zeritzan boxeolari hura, ospe handiko gizona orduan, Estatu espainiarrean behintzat.
|
|
|
Jaialdiak berehala bikoiztu egin zuen konpainia kopurua, bi areto erabiltzera pasa ginen, gero Leidor areto handia, helduen saila... Beti saiatu gara jaialdia
|
herriko
jendearentzat egiten, ez antzerki munduko jendearentzat, beste lekutan egin ohi den bezala. Orain arte 304 konpainia pasa dira Tolosatik.
|
|
|
agian antena parabolikoa izango du jarrita, bere komunitateko telebista kanalak jaso ahal izateko. Izan ere, etxeko egongelan nork bere
|
herriko
telebistak ikusi ahal izatea aukera erreala da. Merkea da (berrogeita hamar mila pezetaren truke satelite bakar bateko ehun bat kanal hartuko dituzu, hainbat herrialde eta hizkuntzetakoak) eta eskaintza oso hazkorra da.
|
|
|
TELEBISTA eskaintzaren munduratze hau ez dator bakarrik, jakina. Komunikazio eta kulturaren mailako globalizazio prozesuen barnean kokatzen da, beste joera batzuekin batera alegia (urruneko egunkaria internetaz irakurri,
|
herriko
musika kontsumitu, irratia entzun, eta abar). Eta guzti honek bat egiten du joera zaharrago batekin.
|
|
|
Egindako ikerketa batzuek ordea zera erakusten dute: lehen gizaldiko etorkinek, beren
|
herriko
eta beren hizkuntzazko telebista kanalak ikusteko erabiltzen dute satelitea, horrela beren nortasun arabiarra berrindartzeko tresnak eskuratuz. Baina bigarren eta hirugarren gizaldiko etorkinek ez dituzte jadanik kanal arabiarrak gustuko; satelitea erabili egiten dute, baina gehienbat kanal amerikarrak eta ikusteko (MTV, CNN, eta abar).
|
|
|
Izurrite edo gaitz honek eragindako psikosia apaltzen ari da. Hendaiako udalak
|
herriko
eskoletan behikia ez emateko erabakia bertan behera utzi zuen hil honen 4an. Frantziako instituzioek oso hurbiletik jarraitzen dute afera, ekonomia eta pertsonen osasuna baitago jokoan.
|
|
|
Orain,
|
herriko
Kale Nagusia, parke atsegina eta trenbide batzuk zeharkatu ostean, Beasainerako bide ederrean Gipuzkoan barneratzera goaz.
|
|
|
Dena den, kilometro batera eskumara jo dugu, Arrasate Aramaio norabidean. Hurrengo bidegurutzean eskumara,
|
herriko
industriagunea zeharkatuko dugu.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal
|
herriko
tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Izan ere, bildumaren lehen eta azken ipuinek Berardo liburuzainaren istorioa kontatzen digute: liburuzaina goiz batez T herrian bakarrik esnatzen da, eta
|
herriko
gainontzeko biztanleak desagertu direla ikustean, zoratzear dago. Azkenean, bere nobela idazteko liburutegitik zortzi urtetan ez ateratzea erabakiko du.
|
|
|
Bestalde, ipuin guztietan idazkera mota bera aurki daiteke: " zalua, baino ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean,
|
herriko
hizkera bizia erabiliko du. Hala ere, ipuin guztiek ez dute lorpen maila bera.
|
|
|
bakardadea. " Bakardade suntsitzaile honek bakardadea ondokoen heriotzarengatik, afektuen hausturengatik, besteengandik ezberdin izateagatik, herria hustutzeagatik zabaldu, eta kutsatu egiten du dena; pertsonaiak eta
|
herriko
bizitza." (Egan 49)
|
|
|
Pausoa noiz luzatu du izenburua ere, eta azken batean fraile honen teoria nagusia da edo bere bizipenen gaineko nire interpretazioa berak frankismoari aurre egiteko era jakin eta pertsonal bat hautatu zuela:
|
herriko
gazteei lan prestakuntza ematea. (...)
|
|
|
SAN MARTÍN, Juan: Bidez. Gure
|
herriko
gauzak. Donostia, 1981.
|
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik dakidanez behintzat, Nafarroako Galipentzu
|
herriko
maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan utzi zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera oso ongi eraman zituen euskarak historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
|
Garai honetan
|
herriko
bizitza gorabehera handirik gabe zihoan aurrera. Udalekoaktetarabegiratuz, egunerokoarazoetaarduretansarturikzebilelaohartzengara: Bideak, basoak, zuhaitzaketazura, ikatza, olioa, ardoa, okela? 1770
|
|
|
1981ean gobernu sozialista berriak bideaeman zion Radio Franceren deszentralizazio prozesuaren zabalkuntzari. Irrati deszentralizatu berrientzat aukeratu zen eredua, Radio Mayenne izeneko esperientzia pilotuarena izan zen, departamentuko edo?
|
herriko
–eredua, erkidego historiko edota intereskomunak eta giza homogeneotasunaren nozioak kontuan hartuz.
|
|
|
Emisora pribatuei egiten zaizkien eskakizunak, berriz, ahulagoak dira:
|
herriko
kulturazko balioaksustatzea eta hezkuntza eta kulturazko programak hedatzea helburu nagusitzat duten emisoreek izangodute lehentasuna, eta, bereziki, Euskal Autonomia Elkarteko bi hizkuntza ofizialen erabilpen orekatu batenaukera egingo dutenek (240/ 1986 Dekretua).
|
|
|
Programazioari dagokiolarik, programatzaile independenteak, zeinetan kable sistemen kudeatzaileek ez duten nagusitasun posiziorik? aurreikusten dira, programazioaren gutxieneko %40ren hornitzailegisa (nahiz eta portzentaje hori gutxitzerik ere badagoen, aginteari hala eskatuz gero). Halaber, honako programazioak derrigorrez eskaini beharra (must carry) ezartzen zaie: lurrazaleko telebista publiko eta pribatu estatalak, demarkazioari dagokion Erkidegokotelebista autonomikoak eta, baldin balego, abonatuaren
|
herriko
telebista lokala ere, betiere, hauek hala eskatuz gero. Edukiei buruzko betebeharretan, Europako Batasunaren Artezarauaren egokitzapenak esaten duenera jo behar da, kanal baten banaketaAutonomia Erkidego batean abonatutako etxebizitzen erditik edo Estatu osokoenlaurdenetik gora heltzen denean.
|
|
|
Hori litzateke, beraz, alderdi politikoen bidetik egin beharrekoa. Gainera, gure ustez, norberak gauza lezakeen planteamendua herriari eskaini litzaioke, lehenago aipatu ditudan
|
herriko
sektore horiei?, aztertzekoeta jorratzen joateko. Bi lan horiek paraleloan joango lirateke, eta definizio lanaosatuko lukete.
|
|
|
Gure
|
herriko
etxaldeetako bizitza ez zen idilikoa izan, ez alde materialetik, ez eta espiritualetik ere. Tentsio sozialak ez ziren falta, eta horien adierazgarri da sorginkeriarensinestea.
|
|
|
Askotan kontatzen da katu bilakaturik lapurretanibiltzen direla, edo jendeak izuarazteko haien bidera irteten, edo tximiniatik jausten, laminak legez, janari eske. Hola xifritua izan denak katuari kolpe bat ematen dio etazauritu; eta biharamunean
|
herriko
lagun bat, komunzki atso bat, hilik edo kolpatuaagertzen da katua zauritua izan den leku berean, zango edo beso batean gehienetan.Horrela jakiten da lagun hori sorgina dela eta katu bihurtzen dela. Gerta liteke horrenondorioz sorgina errea izatea.
|
|
|
b) Hegoaldetik datorren haizea izendatzeko, berriz, izen hedatuena eta eremuosoan ezagutzen dena hego haize da (130 herritan erabiltzen da haize izen hau). Halaere, badira beste izendapen batzuk; hauen artean kokatzen dira
|
herriko
haize (18herritan), goiko haize (11 herritan) eta haize epel (10 herritan). Erantzun guztiakkontuan hartuta, 202 erantzun jaso dira; 14 berba desberdin.
|
|
|
EHHA proiektuan bildu diren datuen aberastasuna, inkesta metodologia egoki batenondorio baino ez da9 Ohiko hizkuntza atlasetan ez da gehienetan lortzen, inkestatzenden
|
herriko
forma guztiak biltzea. Baina EHHAn ahalegin berezia egin da inkestatzenzen herrian bizitza arruntean erabiltzen ziren berbak jasotzeko.
|
|
|
Hegoaldeko haizea izendatzeko hego haize. Beste hitz batzuk gura izanezgero hor daude
|
herriko
haize eta goiko haize (batez ere Bizkaian ezagutzendirenak).
|
|
|
Nola egin? Garbi zegoen kosmopolitismoa euskaraz emanez ez dugula nahikoa, geure
|
herriko
kultura, nortasuna, eraikiko badugu. Biltzen gaituzten osagaiak bilatubehar ditugu.
|
|
|
Aramaioko zinemaren sorrera familiaburuen elkartearen ahaleginen fruitu izan zen.Hala ere,
|
herriko
lau apaizak izan ziren dinamika berriaren sortzaile ofizialak.
|
|
|
Afari apala baina borondate onekoa, eta hiriburuan bizi nintzenez geroztik herrira itzultzeko izaten nuen aitzakia bakarrenetakoa; mahaikideetan, berriz, denetarik: urte batean gozogilearekin egokitu eta joan den mendeko konfiteroenlangintza azaldu zidan; hurrena
|
herriko
etnografoarekin, eta bertako harrespil etatrikuharrietan egiten ari ziren indusketen berri eman zidan. Urte hartan, berriz, erretorea tokatu zitzaidan ondoan, eta mendizaleen elkarteko lehendakariari elizakoobrak zertan ziren azaldu ondoren, honela esan zion halako batean:
|
|
|
–irratilaria egunero egoten da jendearekin. Herria,
|
herriko
jendea, txalo egiteko baino ez da irteten telebistan; eta egunkarietan, gertaera orrietan bakarrik agertzen da. Baina irratian herria protagonista da, parte hartzen du, galde egiten du, eta eguneko 24 orduetan zabalik ditu ateak.
|
|
|
delakoa sortu zuen, zeinak gobernuaren autoritatearen pean irakaskuntza publikoko ikuskaritzaren ardura hartuko zuen bere gain. Baina hau, ikuskaritzarena alegia, pixkanaka egiten edota fintzen ari zen mekanismoa dugu; Jimenez ek245 gogoratzen digun moduan, XIX. mendeko lehenengo herenean ikuskaritzak izaera nahiko lokala zuen,
|
herriko
juntaren eta batzordearen ardurapean baitzegoen; geroago, 1825eko. Plan Calomarde, izenekoaren arabera,, junta superior, ak hartu zuen, herriko juntekin batera, ikuskaritzaren ardura; 1834ko Martinez de la Rosa-ren aginduak izaera lokal hori mantendu bazuen ere, probintzia,, partido?
|
|
|
Baina hau, ikuskaritzarena alegia, pixkanaka egiten edota fintzen ari zen mekanismoa dugu; Jimenez ek245 gogoratzen digun moduan, XIX. mendeko lehenengo herenean ikuskaritzak izaera nahiko lokala zuen, herriko juntaren eta batzordearen ardurapean baitzegoen; geroago, 1825eko. Plan Calomarde? izenekoaren arabera,, junta superior, ak hartu zuen,
|
herriko
juntekin batera, ikuskaritzaren ardura; 1834ko Martinez de la Rosa-ren aginduak izaera lokal hori mantendu bazuen ere, probintzia,, partido, eta herriko batzordeak ezarri zituen kontrolerako.
|
|
|
izenekoaren arabera,, junta superior, ak hartu zuen, herriko juntekin batera, ikuskaritzaren ardura; 1834ko Martinez de la Rosa-ren aginduak izaera lokal hori mantendu bazuen ere, probintzia,, partido? eta
|
herriko
batzordeak ezarri zituen kontrolerako.
|
|
|
ordutik aurrera udalak arduratuko ziren ikuskaritza zuzenaz, baina hierarkikoki goi mailan zeuden erakunde batzuen agindupean. Zentzu horretan, 1838ko planak eta hurrengo urteko araudiak Estatuaren kontrolari buruzko ikuspegia zertxobait biribildu zute, zeren, nahiz probintziako eta
|
herriko
batzordeak hor egon oraindik, ikuskaritzaren zentzu korporatiboaren sorrerari hasiera eman baitzitzaion246.
|
|
|
Gehitu genuke, halaber, ikuskaritzaren egiturak logika hierarkikoa segitzen zuela (lehenagoko batzordeak zutenen antzera): goreneko ikuskaritzaz arduratuko ziren ikuskari orokorrak eta probintzia bakoitzeko ikuskariak, hots, eskolatik gertu zeuden gobernuko begiak, zeintzuek, legeak ezarritakoa bete zedin,
|
herriko
batzordeen estimulu gisa jokatuko zuten (bete beharreko lanen zerrenda luzearen barruan, ikuskarien betebehar nagusiak burokrazia eta kontrola zirela esan daiteke).
|
|
|
Gure etxeko oilarra zen, duela gutxi arte, etxeko kideak esnatzeaz gain auzoko denak eta
|
herriko
gehienak ere itzartzearen arduraduna.
|
|
|
Beldurra daukat, hara joatean nire burua ez ote den egongo pausatuago Irlandako oroipenetan,
|
herriko
eguneroko bizitzan baino.
|
|
|
Pittinka pittinka gure harreman hura hasierako komenientziatik urruntzen hasi zen, benetako bihurtzen, eta laster heldu zen momentua zeinetan egiaz disfrutatzen nuen Txemarekin. Jaietara joaten ginen; gustura
|
herriko
jaietan, baina askoz hobeto ingurukoetan edo urrunekoetan, eta zer esanik ez igande aspergarrietan supituan antolatzen ziren guateke ia anakroniko haietan (gure herrian mundu osoan baino hogei urte beranduago deskubritu ziren guatekeak). Ahoz aho hedatzen zen albistea, eta laster betetzen zen jendez eta edariz lonja txikia, atea irekitzeko giltzak nondik irten ziren inork ez zekien arren.
|
|
|
Guraso diktadoreak izatearen komeriak. Baina hala ere baziren urtean zenbait egun, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo
|
herriko
jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta munduaren historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik.
|
|
|
Hori lan gehiegi da. Momentuz, ardiak eta mantentzeko
|
herriko
mutil bat etortzen da. Aitak kontratatu du, aldi baterako behintzat, ez baita aitaren intentzioa ardiak luzaroan baserrian uztea.
|
|
|
Horrelako kasuak ez dituztela onartzen, eta hasiera batean ez didate sartzen utzi. Eskerrak
|
herriko
erizain bat nitaz jabetu den, berari esker lortu baitut froga berri batzuk egin ahal izatea.
|
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: lanera joateko ibilbidea aldatu, bestela egunero ikusi zituen
|
herriko
plaza (lehendabiziko musua, pipak janez orduak hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote hura), Eiderren etxea (zer esan), tabernak (eta musu gehiago, et... Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
|
Zentzurik ba al zeukan bidaiarekin jarraitzeak? Alegia, zertan segitu herriz
|
herriko
ibilbide hartan, zertan Eiderrek ikusitako tokiak berrikusten, zertan eta zertarako. Min emango zioten gauza gehiago deskubritzeko?
|
|
|
Hurbildu ahala Riañokoaz oroitu nintzen, bide asfaltatuak uretan nola galtzen ziren. Edo Ciudad Realeko beste hartaz, zeinen azpian gordetzen zen
|
herriko
kale batean egin bainuen lo. Noski, herria agerian geratutako garai lehor batean.
|
|
|
zuri beltzeko bulegoa utzi eta arrotza izango zen nonbaitera abiatzea, izkinako ilehoriarekin enrollatzea opatuko zion inor aurkituko ez zuen mendi partera, gizakiak bertan trumilka Txema aise irentsiko zuen New York, Bombay edo Mexikora. Oroitzera gonbidatzen zuten hormak botatzea geratzen zitzaion, kaleak apurtu, gomuta izpi bat ekartzen zioten oheak, hitzak, eskaparateak, katiluak, portuak, datak, hondartzak, prakak, ondoko
|
herriko
jaiak, abestiak... eta mundu bat eraikitzeko nahikoa ziren bost hizkiak ere erre. Eider, eta berarekin batera unibertso oso bat erre.
|
|
|
Eta igual hirira joaten ere jakingo zutelako. Baina batez ere, eta hau zen garrantzitsuena,
|
herriko
zulotik ateratzen zekitelako.
|
|
|
Hasierako garaiak etorri zaizkit gogora handitasunaren kontu horiek aipatzean, Txemarekin ibiltzen hasi nintzeneko garaia alegia. Gertatu zen
|
herriko
bi mutil ingelesa ikasteko akademia batean sartu zirela, euretako bat gainera oso guapoa. Eta nola gertatzen den gasolina arrasto bat erretzean, halaxe izan zen herriko neska gehienekin ere, mutil horren atzetik hasi ginela denok.
|