|
2013
|
|
|
Iruzkindu nahi dugun liburua duela berrogei
|
urte
baino gehiago argitaratua zen, Estatu Batuetan, eta 1979an frantsesera itzuli bazen ere, badut errezeloa gaur egun ez dela oso ezaguna gure artean. Neuk ere ez nuen haren arrastorik harik eta, berriki, John Elliott historialari ingelesak gomendatua ikusi nuen arte.
|
|
|
Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere azken
|
urteotan
marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion: borondate sendoa, erabakimena, harrotasuna, agresibitatea, are eta zakarkeria ere.
|
|
|
Hots, Margaritak poz pozik onartu zuen erregearen tresna politiko huts eta debotoa izatea. Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar
|
urtetan
, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi handiko emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak baitzituen:
|
|
|
higanotek inoiz ez zuten lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36
|
urtetan
zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte. Joanak protagonismo handia izan zuen lehen hiru gerretan, hirugarrenean bereziki.
|
|
|
< < Datorren
|
urtean
hogeita bost urte beteko dira Errenteriako hizkuntzalaria hil zela. Ordutik, zenbat aldatu da nire lan egiteko era?
|
|
|
< < Datorren urtean hogeita bost
|
urte
beteko dira Errenteriako hizkuntzalaria hil zela. Ordutik, zenbat aldatu da nire lan egiteko era?
|
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen niretzat epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen
|
urteak
ere. Geroago etorriko ziren esperantoa eta errusiera.
|
|
|
Euskaldunak, Barne muinetan,
|
Urte
Guziko Meza Bezperakobretako Orixe handiarekin ere topo egin nuen, miresmena eta kritika nahastuz (J. Azurmendi), Ch.
|
|
|
|
Urte
haietan topo egin nuen Txillardegi, Aresti, Mirande eta Xabier Kintana adiskidearekin eta abarrekin; orduan egin nuen Ermuko Zina eta Batasunaren Kutxaliburuko proposamenei atxiki nintzaien, 1968an Euskaltzaindiak batasunerako lehen urratsak emango zituen etengabe bide hartatik ibiliz, etorkizuneko euskara lantzeko Jakin, Anaitasuna, Zeruko Argiaeta abarretako artikuluetan. Ordura arteko idazkuntzaren bidea aski zalantzakorra zen, zeren eta idazle sonatuenen lanetan aldaerak ugari samarrak baitziren eta kosta egiten zen orrialde bat hasi eta bukatu era koherentean egitea.
|
|
|
Bilbon eta Algortan eman nituen
|
urte
haietan euskara irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean euskararen arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak.
|
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko
|
urteetan
euskarak emandakoaz jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean eman zuen Torrealdai berak ia hogei urte geroago, zer esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko urteetan euskarak emandakoaz jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean eman zuen Torrealdai berak ia hogei
|
urte
geroago, zer esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
|
eta. Pentsamenduaren Klasikoak? itzulpen bilduma garrantzitsuen eragile ere izan zen, Deustuko eta Gasteizko campusetan itzulpen masterrak zenbait
|
urtez
emanez.
|
|
|
Euskara Batuaren Ahoskera Zaindua (EBAZ) izeneko txostena aipatzen du. Eta
|
urte
berean desagertu zela dio. Urte batzuk geroago, 2009an, 158 gomendioa kaleratu zuela dio:
|
|
|
Eta urte berean desagertu zela dio.
|
Urte
batzuk geroago, 2009an, 158 gomendioa kaleratu zuela dio: Kanpoko leku izenak euskaraz ahoskatzeko irizpideak.
|
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo
|
urteetan
euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure
|
urte
gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerik... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66
|
urteren
gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horr... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Ormaetxea, N.,. ORIXE?; 1950,
|
Urte
guziko meza bezperak, Ascain.
|
|
|
IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar dituen tresnetaz. Duela lau
|
urte
, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze. Hots, liburu edo hobeki erran hiztegi baliosa eta baliagarria, zerbitzari paregabekoa bai unibertsitateko irakasle eta ikasleentzat bereziki.
|
|
|
Hamazortzi bat
|
urte
izango nebazan Eusebio Erkiagaren barri izan nebanean, Labayruko udako ikastaro baten.
|
|
|
agertzeko ausardiagaitik edo.
|
Urte
batzuk geroago, Mertxe emazteak Rodriguez Arias kaleko etxean prestatutako merienda gozatu bitartean egin eutsozan hainbat hizkuntzako ohar nire lehen poema liburua izango zan paper mordoari.
|
|
|
Izan, zirikatzailea be bazan Eusebio.
|
Urteen
joanean, jarraitu eban antzinako irudiekin emoten sorlekuaren irudia, baina eztenkada malenkoniatsuz gatz-ozpinduta. Modernitateak ernegazio puntua eragiten eutsan.
|
|
|
Modernitateak ernegazio puntua eragiten eutsan. Eta
|
urteak
joan ahala, idazkera ere soildu egin eban, hizkera errazteak herriko irakurleak erakarriko eutsozalakoan edo. Sanantolinetako programetan agertu zan, urtero, 1978tik 1989ra bitartean Eusebioren olerkiren bat, batean masta puntakoari, bestean elizari, hurrengoan Antzoriz lurmurturrari edo Karraspio Txikiri abestuz.
|
|
|
Heriotzak Eusebio harrapatu ebanean, Bartzelonan nengoan lan kontu batzuetan, eta etxekoek zuzenean deitzeko akordua izan eben. Ordutik atzera samar kaleratu zan nire lehen poema liburuxka, idatzi baino
|
urte
pilotxoa geroago: Oi, hondarrezko emakaitz! Argitaratuta ikusi ezin arren, zuzena iruditu jatan berari eskaintzea, estimazioaren erakusgarri.
|
|
|
Jakina, Torrealdairen azterketaren eskutik jarraituz, berrogei
|
urtean
, gauza guztiek bezala, bere bilakaera izan zuen zentsurak. Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista?
|
|
|
Segur aski bai.
|
Urte
hartan bertan ziotson Nemesio Etxanizek Andima Ibinagabeitiari, Arrue bezalako karlista euskaltzaleak beharrezkoak zituztela erakunde publikoetatik laguntzak lortzeko. Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek.
|
|
|
Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen
|
urtean
segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek: –Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?.
|
|
|
Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide guztia zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen
|
urtea
, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek: –Gaurko bertsolaritzak artifizialkeriz kutsatzeko arriskua du?.
|
|
|
Han hemenka eskuratu ditudan datuen arabera, Donostiako Ordezkaritzan zentralizatu zen
|
urtetan
euskarazko argitalpenen, irakurketa?. Donostian zentsore talde bat badagoela badakigu, eta zerbitzuak eskaintzen dizkiela beste ordezkaritzei.
|
|
|
Hurrengo
|
urtean
, ostera Ibinagabeitiari:
|
|
|
batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken
|
urteetan
. Zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko leitmotiv a.
|
|
|
Txuri, alargun geratu da laurogei
|
urteen
atarian; beste nobela batzuetan, halako egoera gertatzen denean, pertsonaia atzera begira jartzen da, eta behin eta berriro memoriaren inguruan bueltaka ibili ohi da, errota bailitzan. Urretabizkaiak, ordea, beste ibilbide bat eraiki dio Txuriri.
|
|
|
Ama batek bere 7 urteko semearekin bizi dituen 24 orduak kontatzen ditu. Senarrak bost
|
urte
lehenago utzi zuen protagonista, eta bakarrik dago semea aurrera ateratzeko.
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80
|
urte
aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe.
|
|
|
1958ko Domingo Agirre nobela saria irabazi eta, handik lau
|
urtera
argitaratutako Eusebio Erkiagaren Araibar zalduna (1962) eleberriak jorratzen duen gaia 6 eta 9 aginduek eragindako nahaspilak dira. Hona, eleberriak kontatzen duen istorioa ixteko erabiltzen diren azken hitzak:
|
|
|
XX. mendearen 50
|
urteetan
Etxaideren eleberrigintzak agertu arte, pertsonaia nagusi eredugarriak bakarrik aurkeztu ditu euskal eleberrigintzak. Baziren pertsonaia ez eredugarriak ere eleberri horietan, baina, halako izaera zutenak, salbuespenik gabe, bigarren mailan gelditzera derrigortuta zeuden.
|
|
|
Iratxeten Anttoneko (1946) Marixanek hiria behar zuen eta ezbeharra baino ez zion ekarri.
|
Urte
berean, 1946an, J. A. Irazustaren Joañixion ere bada, kalea, arbuiatzeko gonbitik.
|
|
|
Lau mende luze igaroak izanagatik, XX. mendearen 50
|
urteen
amaieran oraindik bizirik dirauen ikuskera da ez duela eragin bera faman eta ohorean gizakumearen eta emakumearen bizimodu lizunak. 6 eta 9 aginduen urraketak ez dakar ondorio berdinik Manu Araibar eta Loli Menarentzat:
|
|
|
Baiñan, gauza bat esan bear dizut azkentzat, eta Loli zanak esan zidan ederrena, agian: bere bizitza, gazterik alegia, 21
|
urte
mami baizik ezpait zituan, zure bizitza obetutzearren eskeintzen zuala, zure ibillera makurrak zuzendu zitezen uzten ziola zeruko Aita errukiorrari. (92)
|
|
|
Gertaerak oso modu zehaztugabean kokatzen dira denboraren ardatzean. Zenbait ospakizunetara (Inauteriak, Gabonak),
|
urte
sasoietara (uda) edo, goiz batean? (71) edo, beste goiz batean?
|
|
|
Prozedura narratiboak hautatzea, egia esan, ez da ekintza inozoa. Mundu ikuskera bakar baten adierazle izan da hirurogei
|
urtez
landu den euskal eleberrigintza, Leturiaren egunkari ezkutua iritsi arte. Horren aurretiko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerari eusten dio Erkiagaren Araibar zaldunak.
|
|
|
Gordinkeriaren bat edo beste aurkitzen diotenak hirurogei
|
urte
horietan barrena garatutako eleberrigintzak erakutsitako mundu ikuskerarekin bat egiten dutenak dira. Prediku airea sumatzen diotenak, berriz, beste eleberrigintza modu bat (edo batzuk) gogokoago luketenak.
|
|
|
Hirurogei
|
urtez
eraikitzen joan den tradizioan txertatzen da Erkiagaren eleberria, zalantzarik gabe. Eleberrigintza horrek erabilitako teknikak darabiltza, eleberrigintza horrek bezala giza jokabideak arautu nahi ditu, eleberrigintza horrek adierazitako mundu ikuskera adierazten du...
|
|
|
1959ko otsailerako idatzita omen zeukan. Baina, 1970
|
urtera
arte ez zen argitaratu. Horrenbeste denbora argitaragabe egotearen arrazoia ezin egotzi dakioke egilearen borondateari, honek 1959ko otsailean bertan idatzita edukitzeaz gainera, argitaratzeko gestioak ere eginak zituela aitortzen baitu, nahiz eta helburua lortzeko itxaropen handiegirik ez izan.
|
|
|
Horrenbeste denbora argitaragabe egotearen arrazoia ezin egotzi dakioke egilearen borondateari, honek 1959ko otsailean bertan idatzita edukitzeaz gainera, argitaratzeko gestioak ere eginak zituela aitortzen baitu, nahiz eta helburua lortzeko itxaropen handiegirik ez izan. Agerikoa denez, hamaika
|
urte
itxaron behar izan zuen. Gakoa, nola ez, testuan zegoen:
|
|
|
Beraz, 50
|
urteen
amaieran mamitutako bi eleberriek nolabaiteko gaitzespena jaso zuten. Miranderenak Erkiagarenak baino askoz nabarmenagoa, noski.
|
|
|
barneratzen zituen bitartean. Dena den, aldeak alde, Araibar zaldunak eragindako esamesek, Haur besoetakoak
|
urteak
argitaragabe igarotzeak... garaiko giroa islatzen dute. Bai behintzat, bazela gizatalde bat euskal literaturaren ibilbidea decorum aren lege estuenen barnean gorde nahi zuena.
|
|
|
«Ohi bezala», 15
|
urte
azpiko gaztetxoengan ari da izaten eragin handiena gripea, eta, horregatik, okerrena oraindik iristeko dagoela uste dute Osakidetzako eta Osasunbideko arduradunek. Izan ere, datorren astean amaitzen dituzte Eguberrietako oporrak haur eta gaztetxoek, eta eskolara itzultzearekin batera, gripe kopuruak goia joko duela nabarmendu dute.
|
|
|
Azken
|
urteotan
berriz ere eztabaidagai bihurtu den eta pil pilean dagoen ikerlerro batean kokatzen da gure lan hau. Diskurtso markatzaileez dihardugu artikulu honetan:
|
|
|
Duela bi
|
urte
, 2007ko otsailean, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa «transgenikorik gabeko eremu» izendatu zituen Jaurlaritzak, pertsona edo abereentzako elikagai izan zitezkeen landaketa transgenikoen aurka agertu zen; alegia.
|
|
|
Eusebio Erkiaga zena jaio zela ehun
|
urte
bete dira, eta honezkero hil zela ere hainbat urte joan dira, ezagutu genuenok ere zahartzen goazen seinale.
|
|
|
Eusebio Erkiaga zena jaio zela ehun urte bete dira, eta honezkero hil zela ere hainbat
|
urte
joan dira, ezagutu genuenok ere zahartzen goazen seinale.
|
|
|
Ehun
|
urte
zenbaki biribila da eta horrek eman digu Eusebio Erkiaga gogora ekartzeko aitzakia. Nik beste andre historiko bat ezagutu nuen, Sorne Unzueta Utarsus.
|
|
|
Nik beste andre historiko bat ezagutu nuen, Sorne Unzueta Utarsus. Hark bizirik bete zituen ehun
|
urteak
eta, hori zela eta, hedabideei deitu eta itzelezko ospakizuna egin genuen, benetan merezi zuen eta. Zer da ta baina!
|
|
|
–Hau da gero! 101
|
urte
betetzea 100 baino gaitzago izan, eta meritu gutxiago dauka ostera!?
|
|
|
Guk ere datorren
|
urtean
ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu behar dugu, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua.
|
|
|
Endaitz eta Erkiagarre batez ere.
|
Urteak
joan ahala eta mendean aurrera egin ahala, bere izenez sinatzen ditu, prosazko lanetan moduan.
|
|
|
Dinamikoa, hain suertez, etengabe aldatzen delako, bizirik egotean, bizidunenaren antzeko jokamoldea duelako. Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean,
|
urtea
joan urtea etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Dinamikoa, hain suertez, etengabe aldatzen delako, bizirik egotean, bizidunenaren antzeko jokamoldea duelako. Hiztunon tresnak direnez gero, konbentzioak ere, zertan esanik ez, aldakor eta dinamiko dira, eta aldakortasun hori garrantzizkoa da hitzak esaldietan antolatzeko manera langaitzat erabiltzean, urtea joan
|
urtea
etorri, hiztunak, kulturak eta gizarteak aldatzen direlako eta, haiekin batera, eta ezinbestean?, hizkuntzazko konbentzioak. Beraz, hizkuntza baten barruko hitzen ordena aldatuz doala onartu beharra izan dugu, bai hizkuntza une jakin batean aztertzeko orduan, bai, mintzagai dugun liburuak legez, estrategiak proposatzean; arrakasta izango badugu, aldi baterako baino ez direla onartu besterik ez dugu izango eta.
|
|
|
Literaturaz eta euskalgintzaz aparte, Eusebio Erkiagak berebiziko zina egin zuen euskararen Akademiarekin eta
|
urte
luzetan zuzendaritza kide izan zen, diruzaintza lanetan. Horra, bada, beste arrazoi bat, gogoratzeko eta omentzeko.
|
|
|
|
Urteak
joan dira Begoñako Elizan azken agurra eman genionetik. Haren gomuta, alabaina, bizi bizirik dago gure artean, jardunaldi hauek egoki frogatuko dutenez.Mila esker, eta has gaitezen lanean!
|
|
|
Bigarren aroan(), berriz, beste 52 liburu kaleratu zituzten Elkareta Alberdaniaetxeek, lankidetzan. 2011
|
urtean
abiarazitakoa da bildumaren hirugarren aroa: Alberdania, Ereineta Igelaargitaletxeek bat eginik aurkeztutako proiektuari esleitu zitzaion datozen urteotan beste 50 liburu argitaratzeko ardura.
|
|
|
2011 urtean abiarazitakoa da bildumaren hirugarren aroa: Alberdania, Ereineta Igelaargitaletxeek bat eginik aurkeztutako proiektuari esleitu zitzaion datozen
|
urteotan
beste 50 liburu argitaratzeko ardura.
|
|
|
Ikusirik LU bildumako lehen 100 izenburuak eskuraezinak zirela, obra horiek paperezko liburu forman berreskuratzeko plangintza diseinatu zuen EIZIEk 2010
|
urtean
, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailarekin duen lankidetza hitzarmenaren baitan. Aro horretarako hogei ale hautatu ziren, Urrezko bibliotekaizeneko bilduman berrargitaratzeko.
|
|
|
Aldiz, beste zati bat euskaraz idatzia da, 1913an hasi eta 1919ra bitartekoa. Bi garai hauen artean, ikus dezakegun bezala, Arrutik poemak bi hizkuntzatan argitaratu zituen hiru
|
urte
geratzen dira, 1913tik 1915era bitartean, hain justu.
|
|
|
Arrutiren obra XX. mendearen bigarren hamarkadan kokatzen da; Euskal Pizkundea deitzen denaren baitan, beraz. Euskal Pizkundea 1876aren ondorengo aldiari deitzen diogu eta, gutxienez hasiera
|
urteari
dagokionez, ez dago zalantzarik, foruen abolizioak sortuko zuen galera sentimenduari hertsiki loturik baitago ondorengo mugimendu kultural eta literarioa. Lourdes Otaegik honela azpimarratzen du XX. mendeko euskal poesialanean foruen galerak Erromantizismoan eta Modernismoan duen garrantzia (basqueliterature, 1 ahap.):
|
|
|
|
Urte
horretan [1876an] amaitu zen Bigarren Karlistaldia, eta, foruak abolituta, kontzientzia berri bat sortu zen Euskal Herrian. Autonomia galtzea gertaera erabakigarria izan zen euskal kulturarentzat oro har, eta berdin berdin eragin zien karlistei eta liberalei, herri gisa zuten nortasunaz jabetu zirelarik.
|
|
|
544). Ez dago zalantzarik, beraz, hirurogei
|
urteotako
kultur eta literatur giroa Lore Jokoei hertsiki lotua dagoela. Baina ziurrenik posible da harago joatea, litekeena baita Lore Jokoak epizentrotzat zituen mugimenduak garaiko literaturaren ezaugarriak errotik baldintzatu izatea.
|
|
|
Oro har, ezin ahantz daiteke
|
urtean
behin ospatzen ziren jai giroko lehiaketa haien garrantzia kuantitatiboa bainoago kualitatiboa izan zela, idazlanen kopurua areagotzetik harantzago iritsi baitzen eragina. Eta funtsezkoa suertatu bazen ahalegin haien ondorioz elementu poetikoa kulturaren barneko gune eta motibo nagusi bilakatzea, are garrantzitsuagoa izan zen harekin erdietsi zuen literatur produktu normalaren estatusa.
|
|
|
Aita bertakoa zuen eta ama Oikiakoa. Oikian pasatzen ditu, hain zuzen, haurtzaroko lehen
|
urteak
, baina hamabi urterekin zurtz geratuta, Zarautza doa bizitzera, aitonarenera. Zarautzen, Frantziskotarretan ikasi eta apurka familia erlijiosoari lotzen zaio.
|
|
|
Aita bertakoa zuen eta ama Oikiakoa. Oikian pasatzen ditu, hain zuzen, haurtzaroko lehen urteak, baina hamabi
|
urterekin
zurtz geratuta, Zarautza doa bizitzera, aitonarenera. Zarautzen, Frantziskotarretan ikasi eta apurka familia erlijiosoari lotzen zaio.
|
|
|
1902an Erriberrira joaten da: sei
|
urtez
egongo da bertan ikasle, eta garai honetan bereganatutako literatur jakintza bere gaztelerazko poesian islatuko da zuzenean.
|
|
|
1909an, fraide eskolako gazte eruditu bilakaturik, Erromara joaten da goi ikasketak egitera. Hiru
|
urte
pasatzen ditu bertan eta Teologiako titulu gorena eskuratzen du; bestalde, Erroman dagoelarik pizten zaio Arrutiri lehenago ez bezala sorterriaren falta. Erromatik 1912an itzuli eta Erriberrin hasten da irakasle.
|
|
|
irakasteko ez ezik, irakurtzeko eta idazteko ere lan handiak izan bide zituen. Foruan hiru
|
urte
baino gehiagoz bizi ondoren, 1918an, hobekuntza txiki bat medio, Arruti Zarautza joaten da. Lau hilabete eta erdi bakarrik pasatzen ditu han, ordea; urrian, gripe espainiarrak jotakoei laguntzera bidaltzen dute Tolosara, eta gripe horrexek jota hiltzen da hogeita hamasei urterekin, 1919ko urtarrilean.
|
|
|
Foruan hiru urte baino gehiagoz bizi ondoren, 1918an, hobekuntza txiki bat medio, Arruti Zarautza joaten da. Lau hilabete eta erdi bakarrik pasatzen ditu han, ordea; urrian, gripe espainiarrak jotakoei laguntzera bidaltzen dute Tolosara, eta gripe horrexek jota hiltzen da hogeita hamasei
|
urterekin
, 1919ko urtarrilean.
|
|
|
Ikuspegi teorikoaren aldetik eguneratua da. Bestalde, azken
|
urte
hauetan molde berezi batez, irakaskuntzarako egokitua izan da metodologia mailan. Gainera eredua bateratua da.
|
|
|
Arazo instituzionala oso da sinplea: euskal literatura azken hogeita hamar
|
urteetan
erabat instituzionalizatu da EAEaren instituzioen inguruan, eta gainera, azken bost urteetan, globalki Etxepare Institutuak AEBetako, ikasketa iberiarren, ekimenenari jarraikiz ekimen espainiar nazionalista statu quo oso kezkagarri eta batez ere erreakzionarioa sortu du literaturaren alorrean oraindik ere XIX. mendeko, mission civilisatrice, aren ideologia inperialistari erantzuten diona, erakunde mota horietan guztietan bezala:
|
|
|
Arazo instituzionala oso da sinplea: euskal literatura azken hogeita hamar urteetan erabat instituzionalizatu da EAEaren instituzioen inguruan, eta gainera, azken bost
|
urteetan
, globalki Etxepare Institutuak AEBetako, ikasketa iberiarren, ekimenenari jarraikiz ekimen espainiar nazionalista statu quo oso kezkagarri eta batez ere erreakzionarioa sortu du literaturaren alorrean oraindik ere XIX. mendeko, mission civilisatrice, aren ideologia inperialistari erantzuten diona, erakunde mota horietan guztietan bezala:
|
|
|
Azkenik, eta alderdi instituzionalaren azterketa amaitzeko, esan behar, instituzionalizazioaren beste muturrean institutu eta ikastoletako irakasleak ditugula. Neoliberalismoak azken
|
urteotan
inposatu dituen murrizketa eta esplotazio neurriak kontuan hartzen baditugu (Wert, PP), eta gehitzen badiogu estatuek euskal diferentzia politikoki onartzeko azaldu duten gogorkeria (Hollande, PSF), argi dago institutu eta ikastoletako irakasleek ez dutela ez gogorik ezta astirik ere proposamen berriekin esperimentatzeko, eta, beraz, beraiek ere euskal kanon eta historia filologikoa hobesten dute...
|
|
|
Eta hain zuzen, lauzpabost bat
|
urte
geroago Schlegel anaiek argitaratuko dituzten literatur historietan, lehenak eta kanon sortzaileak, jada, ikerketa eta kritika filologikoaren, oinarriak ezartzen dituzte, zeinek azken batean, eta Fichteri jarraikiz,, filologia erromanikoa?
|
|
|
Hala, eta guztion artean (irakurleak eta neroni) proiektua hobetzeko eta hedatzeko plataforma bihurtuko da liburua. Urtero edota agian bi
|
urtetik
behin, liburua hedatu eta berrargitaratuko dut, irakurleen iruzkinak eta nire ikerketa berriak bateratuz. Hala, espero dut, beste hogei urteren buruan, azkenean egiazki postnazionala izango den literatur historia bat idaztea, ordurako liburuki bat baino gehiago izango bada ere.
|
|
|
Urtero edota agian bi urtetik behin, liburua hedatu eta berrargitaratuko dut, irakurleen iruzkinak eta nire ikerketa berriak bateratuz. Hala, espero dut, beste hogei
|
urteren buruan
, azkenean egiazki postnazionala izango den literatur historia bat idaztea, ordurako liburuki bat baino gehiago izango bada ere.
|
|
|
Arana, gainera, Mikoletaren beraren berri izatera heldu zen, Dodgsonek 1895ean berari idatzitako gutunek erakusten dutenez, baina ordurako metrika azterketa burutua zuen (Altuna, 2002, 428). Azkenik, Aranaren ia garaikide Jeronimo de Aguirre, Aranak berea idatzi zuenetik
|
urte
gutxira amaituriko beste metrika azterlan batean, euskaramoldearen kontra azaldu zen zalantza izpirik gabe: –ni es propio del vascuence, ni agrada el sonante a los vascongados?
|
|
|
zelan azaldu Larramendik Mikoletaren lana ezagutu izana? Bilboko jesuiten ikastetxean emandako
|
urteetan
ezagutuko zuen ala beranduago. Bilbon Mikoletaren eskuizkribuaren aztarnarik ez bazegoen, norbaitek bidaliko zion Ingalaterratik kopia bat?
|
|
|
Era horretara, bai euskarak berak eta bai erabiltzaileak gezurtatu egin du diskurtso inperial espainiarrak eurei buruz dioena eta ordura arte uste errotua dena: imposible vencidoetorkizunekoaren hazia aurkitua zuen Larramendik Artea argitaratu baino lau
|
urte
lehenago behintzat. 1724ko liburutxoko euskalduna tricksterdelakoaren trikimailuaz baliatzen ikusi dugu:
|
|
|
XX. mendeko euskal literaturatik ateratako adibide franko aipa daiteke. Esaterako, bada alderik berrogeita hamarreko
|
urteen
bukaera aldera eta hirurogeiko hasieran Txillardegik eta Eusebio Erkiagak idazten dituzten eleberriei darien mundu ikuskeretan. Dena den, ez dago XX. mendera jo beharrik, ez bigarren erdiaren hasierara, ez geroagoko garaietara ere, mundu ikuskeren aldiberekotasuna ikusteko; XIX. mendean bertan ere, oinak Erromantizismoan zituzten idazlanekin batera, izpiritu neoklasiko batean zituztenak, alegiak, kasu?
|
|
|
aldi berri baten sorrera zehazteko unean unean abangoardia eratzen duen testua hautatu eta horren inguruan harilkatu aldiak izan duen bilakaera, testu hori abiapuntu eta erreferentzia gisa hartuz. Ordu arte ezezaguna zen berrikuntza dakarten testuen argitalpen
|
urteak
jarri mugarri eta mugarrion artean ekoiztutakoari leku egin: 1545, 1657 urteak mugarri ukaezinak dira, eta aurrerago, irizpide berbera jarraituz, Neoklasizismorako edo Erromantizismorako jauzia islatzen duten lehen idazlanen argitalpen urteek ezarriko lituzkete mugarriak.
|
|
|
Ordu arte ezezaguna zen berrikuntza dakarten testuen argitalpen urteak jarri mugarri eta mugarrion artean ekoiztutakoari leku egin: 1545, 1657
|
urteak
mugarri ukaezinak dira, eta aurrerago, irizpide berbera jarraituz, Neoklasizismorako edo Erromantizismorako jauzia islatzen duten lehen idazlanen argitalpen urteek ezarriko lituzkete mugarriak. Bestela esanda, berritasuna litzateke bilakaeran indarrean legokeen irizpidea.
|
|
|
Ordu arte ezezaguna zen berrikuntza dakarten testuen argitalpen urteak jarri mugarri eta mugarrion artean ekoiztutakoari leku egin: 1545, 1657 urteak mugarri ukaezinak dira, eta aurrerago, irizpide berbera jarraituz, Neoklasizismorako edo Erromantizismorako jauzia islatzen duten lehen idazlanen argitalpen
|
urteek
ezarriko lituzkete mugarriak. Bestela esanda, berritasuna litzateke bilakaeran indarrean legokeen irizpidea.
|
|
|
Oten gaztaroa neurtitzetan. Hitzaurrean esaten duenez, XVII.a eta jarraian zetozen deboziozkoak ez ziren gaztetakoak, hirurogei
|
urteak
atzean utzita zituen gizon batenak baino. Nahiz eta hirurogei urteak bete ondoren argitaratu zuen bere euskal idazlana, hitzaurrean jakinarazitakoaren arabera, XVII. poema honen aurretik zetozen hamaseiak gaztetan moldatutakoak ziren.
|
|
|
Hitzaurrean esaten duenez, XVII.a eta jarraian zetozen deboziozkoak ez ziren gaztetakoak, hirurogei urteak atzean utzita zituen gizon batenak baino. Nahiz eta hirurogei
|
urteak
bete ondoren argitaratu zuen bere euskal idazlana, hitzaurrean jakinarazitakoaren arabera, XVII. poema honen aurretik zetozen hamaseiak gaztetan moldatutakoak ziren. Hortaz, gaztetakoez eta zahartzarokoez osaturik egonagatik, hartzaileak eskuratzen duen lehen informazioan, izenburuan, aipurik ere ez, zahartzarokoei?.
|
|
|
Lehen galderari dagokionez, badirudi idazlan izendapenarekin edo beste izendapenen batekin bertso solteari egin litzaiokeela erreferentzia, horretara laburtzen baita egileak batasunen batera menderatuz aurkeztutako corpusa. Eskuarki bertsopaper deitua, Lore Jokoen
|
urtez
urteko oroitidazkiak edo aldizkariak ditu argitalpen leku XIX. mendeko bertsoak. Ez dago bertso egilerik bertso libururako jauzia egiten duenik, elkarrekin harremanetan dagoen bertso multzoa moldatzea xede duenik.
|
|
|
Eta non lekutuko litzateke, Eusebio Maria Azkueren Parnasorako bidea? Parnasorako bidea Resurreccion Mariak, Eusebio Maria Azkueren semeak, aitak
|
urteetan
idatzi zuen EUSKARAZKO VERSOAK, neurri askotan apainduak. Imini dituzana da Eusebio Maria Dolores Azcue koa, 1861 garren urtian eskuizkribuaren argitalpena da.
|
|
|
Parnasorako bidea Resurreccion Mariak, Eusebio Maria Azkueren semeak, aitak urteetan idatzi zuen EUSKARAZKO VERSOAK, neurri askotan apainduak. Imini dituzana da Eusebio Maria Dolores Azcue koa, 1861 garren
|
urtian
eskuizkribuaren argitalpena da. Argitalpenak. Apolo eta Musak?
|
|
|
Seguru asko hirurogei
|
urteak
beteak zituen gizonak ondu zituen poesia guztiak, nola maitasunezkoak, hala deboziozkoak; izan ere, 1657 arte ez du argitaratzen euskal lanik, baina, berak gazte denboran paratutakotzat aurkeztu zituen batzuk, eta argitalpen urtetik hurbileko moduan, besteak.
|
|
|
Seguru asko hirurogei urteak beteak zituen gizonak ondu zituen poesia guztiak, nola maitasunezkoak, hala deboziozkoak; izan ere, 1657 arte ez du argitaratzen euskal lanik, baina, berak gazte denboran paratutakotzat aurkeztu zituen batzuk, eta argitalpen
|
urtetik
hurbileko moduan, besteak.
|
|
|
Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha eta hari darraicona.
|
Urte
berean Montebideoco berriac (1853) ere plazaratu zuen.
|
|
|
Euskeriaren liburu kantarian. Euskaldun neure adiskide onai? izenburupean eginiko hitzaurrean zioenez,, zuei eskeinten deutsuedaz hemeretzi
|
urte
onetan argitaratu dodazan kantu errikoiak, eta gañera beste neuk ipiniriko kantu pillotik aterata ezarri deutsedazanak bere bai?, 3 Askoz laburragoak dira F. Lopez Alenek edo Serafin Barojak prestatu zituzten edizioak. Lopez Alenek Josetxoko (Donostia, 1896). Irakurtzalle adiskidia, ri zuzendutako lehen hitzetan aitortzen zuenez,. Lan txiki ontan bildu ditut bertso banako batzuek?, 4 Serafin Barojak Gazi gezak.
|
|
|
Ondoren heldu zirenek, ordea, aldi literario berri baten eraikuntzan parte hartu zuten, poesia modernoaren aldi literarioaren iragarle moduan. Hala, gudaosteko
|
urte
ilunen ondoren, 1960tik aurrera ahots berri baten beharra sumatzen zela iradoki zuen San Martinek Uhin berriaantologiaren bidez, 1969an, baina giroa benetan ez zen aldatu 1972 arte. Euskal idazleek bilerak burutu zituzten estandar literario modernoaren bila:
|