|
2000
|
|
|
esan dudalako harentzat errazagoa da. Gertakizunak gertakizun, alfabetatzearen eremuan lan handia egin behar dugu; 35
|
urtetik gorako
euskaldunak asko gara eta, urteak pasatu diren arren, oraindik alfabetatu barik eta, beraz, konplejuz betetako euskaldunak daude.
|
|
|
Eskual Etxea ez da kanbiatu, baina jendearen bizimoldea biziki kanbiatu da. Duela 40
|
urte
eskualdunek berek galde egiten zituzten gauzak ez dira gaur egun galde egiten.
|
|
|
Haatik, ezin dugu ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa batik bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990
|
urtean
Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (VII), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten. Ordutik aurrera, pixkanaka gainerako egunkarietan ere euskal literaturari txoko txiki bat eskaintzen hasi dira.
|
|
2001
|
|
|
(...) Euskal literaturak autonomia hartzen du, idazleak ez du euskara salbatzeko idazten, baizik eta mundu idealak sortzeko, literatura sortzeko. (...) Ezagutzen ditugun berrogeita hamar
|
urtetik gorako
euskaldunak, zenbat dira euskal irakurle. Oso gutxi.
|
|
|
‘Euskal Herrira itzultzeko proposamena egin nahi dut, kauenlaputadeharo! Azken berrehun
|
urteotako
euskaldun emigrante eta erbesteratuekin zazpi nazio egin daitezke eta, itzuli egin genuke, zazpi nazio osatu ezin baditugu, ea nazio bat behintzat antolatzen dugun... ’
|
|
2002
|
|
|
Kezkak, orain, duela hogeita hamar baino euskaldun gehiago izanik gure artean, aldaketa handiak gertatu direlako eta ez bainaiz batere seguru hemendik hogeita hamar urteren buruan orain baino euskaldun gehiago izango den gure artean. Kezkak, hemendik hogeita hamar
|
urtera
euskaldunak izanik ere, orain baino gehiago edo orain baino gutxiago, hori ezin jakin, haien euskara oraingo euskaldunena baino ahulagoa izango delako, nola gure euskara den orain, orain dela hogeita hamar urte euskaraz mintzo zirenena baino ahulagoa, honen kontzientzia argirik hartzen ez baduzu, denborak gauza guztiak baitaramatza berarekin, ezti ezti, emeki emeki, sentitu gabe. Orduan galdetuko dugu:
|
|
|
Logika sinplea du gure konfiantzak. Aurreko hogeita bost
|
urteotan
euskaldunok zenbait unibertsitate abiarazteko —nagusiki gaztelaniaz funtzionatu dutenun ibertsitateak izanik ere— gai izan bagara, egindako gauza guztiak euskaraz ere egin daitezkeenez, zergatik ez gara, bada, gai izango nagusiki euskaraz funtzionatuko duen unibertsitate bat sortzeko. Non da arazoa?
|
|
2003
|
|
|
Gaur, ordea, inork uka al dezake Egunkariaren aurkako erasoa Estatuaren operazio politikoa eta mediatikoa, euskalgintzaren habetariko bati zuzendua, izan dela? Muturrekoz ikasten omen dugun euskaldunok buelta dagiogun Estatuari kolpe hau, Joxemiren Egunkaria hamahiru
|
urteren osteko
Euskaldunon Egunkari sendoagoa bilakatuz.
|
|
|
(kasik) galdua dagoen unibertso moral bat bisitatzea. Duela berrehun bat
|
urte
euskaldunen bizimodua arautzen zuen moraltasun erlijiosora hurbiltzea izango da gure helburu nagusia. Dena den, duela ehun urte edo duela berrogeita hamar urte ez ziren gauzak asko aldatu:
|
|
|
Euskaraz informaturik egon nahi lukeen euskaldunak ildo editorial jakinak baino ez ditu bere informazio egarriak asetzeko. Eguneroko normalizatuetan, aska bakarra izan da
|
urtetan
Euskaldunon Egunkariaren esperientzia; Egunero tran  tsizio baterako izan da. Berriak izan gura du aska berria gure artean.
|
|
2004
|
|
|
" Euskaldun fededun" en ospea oso zabaldua izan dugu urte askotan eta estatistikoki ere frogatua omen dago inon baino apaiz gehiago egon direla gurean. Bada, horren guztiaren abiapuntura eramaten gaitu Altunak bere lanean, duela berrehun bat
|
urte
euskaldunen bizimodua arautzen zuen moraltasun erlijiosora hurbilduz. Eta oraindik ez asko, duela berrogeita hamar bat urte ere indarrean zirauen katolizismo estu bezain zorrotzak giza kontzientziak eta jokabideak nola itotzen zituen Euskal Herrian azaltzeko, garaiko testu erlijiosoetara jo du, euskaraz nahiz erdaraz orduan idatzi ziren sermoiak eta doktrinak arakatuz, kontuan izanik haien bidez iristen zitzaiola jendeari jaso beharreko mezua, Elizari eta botereari interesatzen zitzaiena, sermoilari haiek boterearen eta herri xehearen arteko bitartekariak zirelako.
|
|
2005
|
|
|
Biztanle gutxi biltzen dituzte zazpiek eta euskaraz aritzeko gai direnak gutxiago. Jone Usozek argitu digunez, eskolako umeak ari dira euskaraz eta 25
|
urtetik gorakoak
euskaldun berriak dira. Kalean euskaraz nekez egiten dute zazpi eskualde horietan, bat ez bada besteak ez baitaki euskaraz.
|
|
|
adibidez, 2001ean 40 urte bitarteko EAEko biztanleen artean% 60 inguruerdaldun elebakarra zen, 15 artean, aldiz,% 20 baino gutxiago dira erdaldunak. Baina noski," zenbat" euskaldun garen aztertzeaz gain," nolakoak" diren ere aztertu behar da, euskalduntze prozesu honetan euskaldun kopurua ezagutzea bezain garrantzitsua edo gehiago izango baita datozen
|
urteetan
euskaldun horiek nolako erraztasun erlatiboa edota nolako erabilera aukerak eta ohiturak dituzten jakitea.
|
|
|
" Euskaldun zaharrak" eta" jatorrizko elebidunak" haziz joan dira gazteenen artean, neurri txikian; askoz neurri handiagoan hazi dira" euskaldun berriak" (euskara etxean jaso ez duten euskaldunak). Horrela," nolako" euskaldunak diren aztertzen hasita, ikusten dugu 24
|
urtetik beherako
euskaldunen artean, adin talde guztietan" euskaldun berriak" tipologiako euskaldunak" euskaldunzaha rrak" eta" jatorrizko elebidunak" batuta adina edo gehiago direla. Datozen urteetan EAEn euskararen erabilerak ezagutuko duen bilakaera ulertzeko oinarrizko datuak dira.
|
|
2006
|
|
|
Portzentaiek, beste alderditik, euskaldungoa adin taldeka une jakin batean nola banatzen den adierazten digute. Adibidez 1981eko 15
|
urtetik beherako
euskaldunak euskaldungo osoaren% 20’71 ziren, 1986ko euskaldunak adin tarte berean% 21’76a ziren eta 1991koak, kopuruz aurrekoak baino gehiago izanarren proportzio txikiagokoak ziren,% 21’67a hain zuzen. Hamar urteren buruan, beraz, euskaldungoaren barne egitura adinaren banaketarekiko zertxobait aldatu da:
|
|
|
Eta gaurko erabilerak? Azken
|
urteotan
euskaldunen artean berritu den eztabaida da, eta hizpide den aditzak berak ere hitza hartu nahi izan du, kontuan hartu beharrekoa delakoan. Honatx aditzaren iritzia:
|
|
2007
|
|
|
Gaur egungo bizimodua biziki aldakorra da. Orain hogeita hamar
|
urte
euskaldun gutxiren berbategian zegoen ‘ordenagailu’ hitza; gaur egun, ordea, txiki txikitatik usatzen dira umeak eurak erabiltzen, eta eurek darabiltzaten jolas elektronikoek egundoko eragina dute euren prestakuntza pertsonalean.
|
|
|
Aurki beteko ziren berrehun
|
urte
euskaldunek pilota ekarri zutela. XIX. mendean zabaldu zituen Concordia karrikako fronton hark ateak.
|
|
2008
|
|
|
Audientzia Nazionaleko Juan del Olmok duela bost
|
urte
Euskaldunon Egunkaria itxi zuen, geroztik bi auzi eta hamabi auzipetu epaiketaren zain daude, tartean Fernando Furundarena lasarteoriatarra. Fernandok hamar urte eman zituen Egunkariako administrazio sailean lanean.
|
|
|
Irailaren 1eko kazetan ere agertzen da Goienetxe auzapezaren izena, udaletxeko hiru ekitaldi administratibori sinadura emanez102 Hiru astebete geroago, Gailhard izeneko armadako mediku erretiratuaren hiletan aurkituko dugu103 Horixe izan da azken aldia, 1899
|
urtean
Eskualduna astekarian Goienetxe alkatearen izena irakurri duguna.
|
|
|
Euskarak bizirik iraun du herrian duela hamarkada batzuk arte, baina gaztelaniak euskara baztertu du. Gaur egun, 50
|
urtetik gorako
euskaldun zaharrek hitz egiten dute euskaraz, baita gazteago batzuek ere, baina 15 urte baino gehiago dituztenek ia ez dute euskaraz hitz egiten. Gazteenek eskola eta ikastoletan ikasten dute euskara, baina tarteko belaunaldi askotako lagunek ez dakite euskaraz.
|
|
|
Azken 40
|
urteetan
euskaldunak, ez gara gai izan gure herriaren zapalkuntza gainditzeko. Bide anitz, bide galduak.
|
|
2009
|
|
|
Ehuneko horiek 10 urte berantako agertuko dira inkestetan. 2006tik hara euskararen ikasleen kopurua urtero %2z emendatzen bada, hamar
|
urteren buruan
euskaldunen kopurua emendatzen hasiko da urtean 1000 euskaldun gehiagorekin. Ondorioz 2050 urtean Ipar Euskal Herrian 300.000 herritarretarik 90.000 euskaldun izanen dira, %30 orokorki eta %55 inguru adin multzo gazteenetan.
|
|
|
Kazetaritza ekonomikoa, lehen begiratuan, izokin koloreko prentsarekin lotzen da.Egia da XIX. mendearen amaieran sortu Financial Times (FT) britainiarra eta TheWall Street Journal (WSJ) estatubatuarra direla erreferente historiko nagusiak eta, egun ere, itzal handiko hedabideak. Britainiarrari zor diogu izokin kolorearena, zenbait
|
urtez
Euskaldunon Egunkaria eta Berriako ekonomia gehigarrietara ereiritsi zena, besteak beste. Kazetaritza espezializatua da haiena, Espainian azken 30urteetan Prisa taldeko Cinco Diasek edo, geroxeago, Expansion edota La Gacetade los Negociosek bete duten tartea.
|
|
|
Gauzak horrela, 1911
|
urtean
euskaldun batzuek beren aitzindariek eginikoa berreskuratuz euskal etxe bat sortzea erabaki zuten, Centro Euskaro deiturikoa. Baina estatutuak egiteko unean ez ziren akordio batera iritsi:
|
|
|
Mugarriak duela 150 paratu baziren ere, Iñaki Vigor eta Carlos Sanzena izan da mugan barna mendi ibilaldia proposatu duen lehen lana, nahiz eta Carlos Bardeci bilbotarrak ia mugarri guziak bisitatuak zituen eta haren laguntza «ezinbertzekoa» izan duten. «Gure herrialdea hobeki ezagutzeko aukera eskaintzen du liburuak, bi estatuek euskal lurraldea zergatik banatu zuten planteatzen du, duela 150
|
urte
euskaldunen iritzia kontuan hartu gabe zehaztu zen muga ezagutzeko aukera». Horrela azaldu digu Vigorrek.
|
|
|
Hainbat urtez aldizkari horretako zuzendaria izan zen. 1999
|
urtean
Euskaldunon Egunkaria n hasi zen lanean, politika sailean. 2001 eta 2007 urteen artean, Deia egunkarian aritu zen batik bat politikako artikuluak idazten.
|
|
|
Amaren aldeko familia Erandiotik dator. Gabarrariak ziren, Cadizen eta Ferrolen beharrean aritu zirenak, eta aitite eta amama 90
|
urterekin
euskaldun hil ziren. Seme alabei, ordea, ez zieten euskaraz egin eta gure amak, Auroritak, min ikaragarria du hori dela eta.
|
|
2010
|
|
|
Milikuatar lagun bat bere abizenaren nondik norakoak argitu ezinik dabil azken urte hauetan. Hau eta antzeko beste axaleko aitzakia batzuk tarteko, ehunka
|
urtetan
euskaldunontzat bestetxe izan den Madeira uhartean naiz. Madeiran naiz gainezka!
|
|
|
Nik, aldiz, ene paristar mentalitatearekin dena posible zela pentsatzen nuen beti. Gaur egun, mentalitateak berdindu dira, baina orain dela 40
|
urte
euskaldun jendea oso apala zen.
|
|
|
66 Zehatzago esanik, hala jasoa zuten hogeita bost
|
urtetik gorako
euskaldunek.
|
|
|
Euskadiko ondarerik interesgarrienetakoa da, monumentu kategoria dauka eta desegitetik libratu zen bakarretakoa da. 1933garren
|
urtean
Euskalduna Ontziolak egin zuen dragari buruz ari gara. Pasaiako portua dragatzea izan zen bere betebeharra 56 urte luzez.
|
|
2011
|
|
|
deklinabidea eta eratorpena aski era unibokoan definiturik dauzkagu gure artean, eta inor gutxiri entzungo diogu esaten deklinabide atzizkia denik (t) asun, eta eratorpen atzizkia (r) ekin. Deklinabidea eta eratorpena aski era unibokoan definituriko kontzeptuak dira gure (laurogei
|
urtetik beherako
euskaldun alfabetatuon) artean, eta elkarren arteko kontzeptu nahasketaren arriskua txikia da oro har.
|
|
|
Bai euskarari, Batasuna, Itziarren semea, Lepoan hartu, Txikia, Euskal Herria jaiki hadi, Irabazi dugu? ikusten eta entzuten ari ginenok pastoralaren parte ginela sentitu genuen, eta horrela,, kantatu edota txistu egin genuen inoiz baino gehiago, historia hura gurea ere baita, gure baitan hezurretaraino sarturik baitaramagu berrogeita hamar
|
urtetik gorako
euskaldunok. Horrela, oroitzapenak eta bizierak gure baitan pilatzen eta txirikordatzen zitzaizkigula sumatu genuen.
|
|
|
Ane Pedruzo eta Esti Rodriguez (Gasteizko Mintzalaguneko teknikariak): Gasteizko Mintzalaguna, bost
|
urtez
euskaldunak batuz
|
|
|
Jean Etxepare() medikuari esker eduki dut Arnaut Abadiaren berri. Izan ere, Aldudeko medikuaren idazlan osoak irakurtzen nenbilela, lehen tomoan aurkitu nuen Etxeparek bere filosofia irakasleari —" Larresoro ikastetxeko buruzagi ezin ahantzizko hari" — eskaini gorazarre hunkigarria, eta horrelaxe, Aldudeko medikuaren idazlanetan barrena jakin izan nuen, Arnaut Abadia izan zela makina bat
|
urtez
Eskualduna astekariko Laborarier sailaren erredaktorea, jakin ere idazle paregabea zela, eta, areago, horrelaxe idoro nuen Etxeparek bere irakasle ohiaren artikuluen antologia bat apailatu zuela: " zer obra ederragorik?
|
|
2012
|
|
|
1967
|
urtean
euskaldun izateari buruzko eztabaida harrotua zebilen euskal intelektualen artean. Testuinguru horretan jaulki zuen Joxe Azurmendik bere" Zergatik eta zertarako euskaldun?" galdera, eztabaida zabal eta latza piztu zuena.
|
|
|
(Muturreko adibide bat: orain dela pare bat
|
urte
euskaldunok informazio asko jaso genuen Somaliako piratei buruz, Bermeotik joandako atun-ontzi bat bahitu zutenean. Gero Espainiako armada eta geroago indar armatu mertzenarioak erabili dituzte arrantza ontzietako jabeek bertan bere jarduerekin lasai antzean jarraitu ahal izateko.
|
|
2013
|
|
|
Txillardegi zenaren emazteari lore sorta bat eta Korrikaren lekukoaren erreplika bat eman zizkien Edurne Brouard Korrikaren arduradunak. Egia auzoan segitu zuten omenaldiek; hogei urte dira Joxemi Zumalabe hil zela, eta hamar
|
urte
Euskaldunon Egunkaria itxi zutela. Zumalabe sortzaileetakoa izan zen?. Zumalabe fundazioak urteetan izan zuen egoitza auzo horretan, eta Zumalaberen senideei han eman zizkieten lore sorta eta lekukoaren oroigarria.
|
|
|
Halaber, gehitu du Elizak zabaldu zuen mezua zela «Frantzia giristinoa soldadu giristinoek salbatuko» zutela. Lau
|
urtetako
Eskualduna ren zenbakiak irakurriz ateratzen den inpresioa ere hori da, Frantziaren geroa giristinoen esku zela.
|
|
|
Atxikimendu hori erlijioarekin lotzen zuen Hiriart Urrutik. Hots, euskara zen giristinotasunaren begirale; hainbat
|
urtez
Eskualduna ko zuzendari izan zenaren arabera, euskara giristinotasuna salbatzeko tresna zen, eta horregatik salbatu nahi zuen.
|
|
2015
|
|
|
400
|
urteren ondoren
euskaldunak hiltzea legez kanpokotzat jo zuten Islandian aurtengo apirilean. Ez da brometako kontua, 1615ean baleazale gipuzkoarrak garbitzeko emandako patenteak indarrean jarraitzen zuen lurrun makina, produkzio harreman kapitalistak eta Guggenheim museoa asmatzen zituzten bitartean.
|
|
|
Talde horiek oso zabalak direla jakinda, oraingoan askoz ere xeheago egingo ditugu taldeak. Atal honetan, honako hamar talde hauetan multzokatuko ditugu EAEko udalerriak, 1981
|
urtean
euskaldunek hiztun guztiekiko osatzen zuten ehunekoaren arabera:
|
|
|
• 1981
|
urtean
euskaldunak hiztunen %90 eta %100 bitartean ziren udalerriak.
|
|
|
• 1981
|
urtean
euskaldun dentsitate handiena zuten udalerrien multzoan (euskaldunak %90 %100) egonkor agertzen zaigu eusUdalerri erdaldunak euskalduntzen eta euskaldunak erdalduntzen, arnasguneak arriskuan.
|
|
|
• Azkenik, 1981
|
urtean
euskaldun gutxien zituzten hiru multzoek (euskaldunak %0 %10, %10 %20 eta %20 %30) goranzko joera indartsua eta jarraitua, oraingoz etenik gabea, ageri dute. Horrela, 1981ean abiapuntu apalena zuten udalerriak hartzen baditugu (%0%10 multzokoak) euskaldunen portzentajea %4, 4tik %22, 7ra igo dela ikusiko dugu.
|
|
|
1981
|
urtean
euskaldun gutxien zituzten hiru multzoek (euskaldunak %0 %10, %10%20 eta %20%30) goranzko joera indartsua eta jarraitua, oraingoz etenik gabea, ageri dute.
|
|
|
Ez dezagun ahaztu, bestalde, habitat horren garrantzia kuantitatiboa: 1981
|
urtean
euskaldunak %10etik behera ziren udalerrietan bizi baitira EAEko herritarren erdiak.
|
|
|
HIZKUNTZA GAITASUNAREN, LEHEN HIZKUNTZAREN ETA ETXEKO HIZKUNTZAREN BILAKAERA. EAEko ARNASGUNEAK (1981
|
URTEAN
EUSKALDUNAK >%80, 0 ZITUZTEN UDALERRIEN MULTZOA),
|
|
|
Dagoeneko esana dut erdara hutsez ikasi genuela guk. Beasaingo fraideetan azken
|
urteetan
euskaldunak gela batean bilduta, baina erdaraz; euskara ere ematen ziguten ikasgai gisa, ez dakit askorik ikasiko genuen baina, ez programarik ez antzekorik egonda; Tolosako Eskolapioetan, berriz, euskaldunak eta erdaldunak nahasian geunden eta, lehen urtean, ez zen euskararik ikasgai gisa ere; bigarrenean bai, astean pare bat orduz edo, denok batera, hitz egiten bazekitenak eta ezer ez zekitenak... euskara batua ez baina gipuzkera zen irakasten zigutena, Oñatibiaren metodo hatxerik gabeko batekin; andereño tradizionalista moduko bat etortzen zitzaigun hasieran, baina gero ez dakit haurdun geratu zen edo zer, haren ordez mutil zarauztar hippy bat azaldu zitzaigun, hippya eta gipuzkeraren aldekoa, bitxia bada ere; uste dut Oñatibiaren beraren familiakoa zela.
|
|
|
Hara beraz zertan zen hamasei
|
urtetik gorakoen
euskaldun kopurua duela hamar urte. Eta euskal irratiak, zertan dira egun?
|
|
|
Alberto Barandiaran Hekimen eko zuzendariak antzeko irismen zifra (%8) aipatu zuen Eusko Legebiltzarrean 2016ko martxoaren 9an eginiko agerraldian: . Inkesta soziolinguistikoaren arabera, 714.000 dira 16
|
urtetik gorako
euskaldunak gehi gaitasun nahikoa duten ia euskaldunen multzoa. (...) Espainian, 38 milioi lagun inguru dira hedabideen publiko potentziala.
|
|
|
Hara baieztapen horren alderako zergatietariko bat. Lontzo Zugazagak ohiko doitasunez jasotako datuen arabera, 50.000 Biblia edo Itun Berri zabaldu dira azken hogei
|
urteotan
euskaldunon artean. Aiko hemen urtez urtekoak:
|
|
|
Hemen dituzue hizkuntza gaitasunaren bilakaerari buruzko datuak 10 multzo horiek landuta [9 irudia]. Beheko multzoak dira erdaldunenak, 1981
|
urtean
euskaldunak% 10era iristen ez zirenudalerriak, eta goikoak aldiz euskaldunak% 90etik gora zituzten udalerriak. Datuak beraiek begiratzen hasi aurretik, azpimarratu zaku denak ez dutela neurri berdina.
|
|
|
Muturreko bi taldeak hartuta, udalerri erdaldunenak hartzen baditugu duela 30
|
urte
euskaldunak% 10era iristen ez ziren udalerriak tankera horretako 74 udalerri genituen, eta ez ziren udalerritxikienak; alderantziz, EAEko udalerri populatuenak ziren, Bilbo Handi osoa, Gasteiz... Milioi batbiztanle baino gehiago bizi ziren bertan.
|
|
|
Aldiz, beste muturrean, 1981
|
urtean
euskaldunak% 90 baino gehiago zituzten udalerriak 56ziren EAEn, eta bertan 33.600 biztanle bizi ziren, gutxi, garai horretan EAEn bizi ziren biztanleen %1, 5a. Gaur egun 56 udalerri horietatik 13k eusten diote% 90eko mailari, beste gehienak euskaldungutxiago izatera pasa dira, eta horietan jada 4.000 lagun besterik ez dira bizi.
|
|
|
Hurrengo pausu batean zer egin dugu? EAEko 251 udalerri guztiak hartu ditugu, eta udalerribakoitzean azkenengo 30
|
urteetan
euskaldunen kopuruak, ezagutzak, hizkuntza gaitasunak, euskaldunen ehunekoak... gora egin du edo behera egin du. Mapa honetan berdez margotu ditugueuskaldunen kopuruak gorakada izan duten herriak, eta gorriz gaur egun duela 30 urte baino euskaldun gutxiago dituzten herriak.
|
|
2016
|
|
|
Kokatzeko esan dezagun Agurainek 5.000 biztanle dituela, 17 urtetik gorakoak 3.600 17
|
urtetik gorako
euskaldunak 800 Kanpainan euskaldun aktibo izan dira 283 Beraz, 500 inguru euskaldun pasibo ditugu herrian. 283 sinatzaileetatik 201 lagunek erantzun dute galdeketa.
|
|
|
Eta, EAJ eta ezker abertzalearen itzaletik kanpo mugitzen diren/ garen euskaltzaleek, erakundeetatik kanpo, zein ekimen antolatu daramagu aurrera, norberaren jardun pribatuaz edo gain, euskaldunon komunitatea indartze aldera, eta bereziki ezker abertzalearen guardasoletik kanpo geratzen garenon euskaldunon komunitatea sendotze aldera? Orain ehun
|
urte
euskaldun fededunez kanpo ez zen euskaltzale antolaturik. Orain ere berdin?
|
|
|
Biografia laburraAlberto Barandiaran Historia eta Geografian lizentziatua da. 20
|
urtez
Euskaldunon Egunkarian eta Berrian kazetari aritua, hainbat hedabidetako kolaboratzaile eta idazlea ere bada Barandiaran. Altsasuarrak Argia Saria irabazi zuen 1991n eta 1999an eta Rikardo Arregi Saria 1995ean.
|
|
|
Miarritzeko lizeoan ikasle nintzelarik, Ameztoiko amatxi hil eta, hamasei
|
urtetan
euskalduna nintzelako kontzientzia hartu nuen. Segidan hasi nintzan aitamen mintzaira berreskuratzen bakarrik, orduan ez baitzen euskara irakasten ikastetxeetan; baita sortetxearen arakatzen, armairuetan ziren argazki eta dokumentu zaharren begiratzen, osabaren baimenarekin.
|
|
2017
|
|
|
4 MARKO TEORIKOA euskararen erabilerari buruzko neurketa nagusien ezaugarriak aztertu eta ikerlan honen helburuak definitu ondoren, ordua da, ikerketa horietatik jasotako informazio eta irakaspenak kontuan hartuta, ikerlan honen helburuak lortzeko baliagarri izango den marko teorikoa definitzeko. horretarako, ezer baino lehen, helburu nagusia ekarriko dut gogora: " hondarribiko 16
|
urtetik gorako
euskaldunen hizkuntza erabilera osoa, hau da, ahozkoa zein idatzizkoa, ekoizlea zein hartzailea, zenbatekoa den neurtzea". bertan, batetik, ikerketa objektua zehazten da," hondarribiko 16 urte edo gehiagoko euskaldunak"; eta, bestetik, aztergaiari buruzko bi hitz gako daude, ikerketaren ardatz direnak: hizkuntza erabilera osoa eta zenbatekoa. ikerketa objektuari dagokionez, hondarribian bizi diren eta euskaraz dakiten pertsonak izango dira aztertuko ditugunak; ez du zentzurik emaitza jakina daeuskaraz ez dakitenen euskararen erabilera aztertzea, erabiltzeko ezagutza izatea ezinbestekoa baita. era berean, arrazoi operatiboak direla-eta (aurrerago aipatuko den Denbora Aurrekontuen Inkestan hala egiten delako, besteak beste), 16 urte edo gehiagokoak soilik hartuko dira kontuan. laburbilduz, 16 urtetik beherakoak eta euskaraz ez dakitenak ikerketa honetatik kanpo geratuko dira. eta aztergai diren hizkuntza erabilera osoa eta zenbatekoa hitz gakoei dagokienez, joan nadin banan bana:
|
|
|
Hurrengoan banku edo petrolio enpresa batenarekin aterako da! Atzeraka, jakinda hogeita bost
|
urteetan
Euskaldunon Egunkaria ren ez dakit zenbat elastiko diferente jantzi ditudala, egunkari batenak, harro asko jantzi ere. Hainbat aldizkari edo fanzineren aldarrikapena inoren papar edo bizkarrean ikusiz gero ez nintzateke lar asaldatuko, txikiaren, ikusgaitzaren bultzada dela badakidalako, eta gureak ere bazuelako hortik, txikiarenetik, ikusgaitzarenetik.
|
|
|
Gaur beteko dira hogeita hamasei
|
urte
euskaldunen ametsik gaiztoenetako bat amaitu zela; izan ere, gaurko moduko egun batean hil zen Francisco Franco, askok nahi baino urte gehiago bizi ondoren. Diktaduraren amaieraren pozak ez zuen asko iraun.
|
|
|
Hiztunen kopuruan gero eta pisu handiagoa dute hiztun berriek, euskara etxetik kanpo ikasi dutenek. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako inkesta soziolinguistikoaren arabera, urrian aurkeztu zuten?, hiztun berriak dira 50
|
urtetik beherako
euskaldunen ia erdiak; 1991n, %15 ziren. Ehunekoa are handiagoa da adin talde gazteetan, eskolaren ondorioz.
|
|
|
Aldizkari horretan parte hartu zuten mutil eta neska frankok, euskal idazkeran trebatuz, eta ni ere haietarik izan nintzen.
|
urteetan
Euskaldun Gazteria masa mugimendu indartsua bilakatu zen, eta ber denboran unibertsitate herritar baten lana egin zuen, gisa ezberdinez zabaltzen zituen formakuntzei esker. Belaunaldi hori izango zen nagusiki 1960ko hamarkadan laborantza berrituko zuen indarra.
|
|
|
Mila bat
|
urtez
euskaldunen indar nagusia iparraldetik dago Akitania zaharrean, Novempopulanian, Baskoniako dukerrian, azkenik Baskonia edo Gaskoiniako printzerrian. Indar hori Hegoaldera pasako da Antso Garzes III Handiaren erregealdian().
|
|
|
1991tik hunat euskarak 223.000 hiztun irabazi ditu. Inkestak hartzen duen adin talderik gazteenak (16 urte) du euskaldun ehunekorik altuena (biztanleen %55, 4), eta duela 25
|
urte
euskaldunena zenak (65 urtetik gorakoena) du gaur egun euskara gaitasunik apalena (%20, 4 da euskal hiztuna). Inkestaren emaitzek halere euskararen berreskuratze prozesua seinalatzen dute argi eta garbi.
|
|
2018
|
|
|
Gainera, euskaldun askoren lehen hizkuntza ere bada: berrogei
|
urtez beherako
euskaldun erdien lehen hizkuntza da. Gainera, hizkuntza hori munduko bospasei hizkuntza indartsuenen artean dago.
|
|
|
Duela 25
|
urte
euskaldunen %60, 1 hirugarren eta laugarren gune soziolinguistikoetan bizi ziren. Bigarren gunean euskaldun guztien %20, 8 bizi ziren, eta euskaldunen %19, 1 lehenengo gunean.
|
|
|
50
|
urtetik gorako
euskaldun gehienek etxean ikasi dute euskara. 25 urtetik beherako gazteen erdiek baino gehiagok, aldiz, etxetik kanpo(% 54,3).
|
|
|
Aldaketa hori oso agerikoa da euskaldunen bilakaera lehen hizkuntzaren eta adinaren arabera aztertuz gero. 50
|
urtetik gorako
euskaldun gehienek etxean ikasi dute euskara. 25 urtetik beherako gazteen erdiek baino gehiagok, aldiz, etxetik kanpo (%54, 3).
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan, adin talde guztietako euskaldunen artean, gehienak euskara lehen hizkuntza izatetik, 40
|
urtetik beherako
euskaldunik gehienak(% 54,8) lehen hizkuntza gaztelania dutenak izatera pasa dira. Alegia, euskara ez dute etxetik jaso.
|
|
|
Izan ere, kontuan harturik ezen euskaldunak mendeetan zehar arian arian sare horietatik erauziak eta jaurtiak izan garela gaurko eremu malkar honetara, non ia erabat kanporatua baikaude, euskaldunak biziberritzeko miraria izango bada, nolabaiteko inflexio une bat jazo behar litzateke mundu mentalean, halakoa non euskaldunak berriro gizarte sare eta botere guneen inguruan elkarrengana biltzera joko baikenuke. Miraria diot, horixe baita behar duguna, edo mirarik izan ezik, munduaren antolakuntza erabat eralduko lukeen katastrofe kate bat barbaroek erromar inperioa eraitsi zuten gisan, hots, duela bi mila
|
urte
euskaldunak salbatu zituen katastrofea−.
|
|
|
65 urtetik gorakoetan, %62k eman dute argudio hori; 16 urterekin, %26k. Oro har, 45
|
urtetik gorako
euskaldunen erdiek baino gehiagok adierazi dute ez dutela erraztasunik edota ohiturarik. Atzerago daude beste argudio batzuk:
|
|
|
Iparraldean, ordea, fenomeno hori apalagoa da, nahiz eta, errolda daturik ezean, ezin dugun kuantifikatu. Dakiguna da, Soziolinguistika Inkestak esanda, 2016an 16
|
urtetik gorako
euskaldunen %16 euskaldun berriak zirela.
|
|
|
Euskarazko aisialdiko liburuak irakurri, azken
|
urtean
euskaldun zaharren %38k irakurri dute aleren bat gutxienez, euskaldun berrien artean ehuneko hori %27 izanik. Aldiz, lanari edo ikasketei lotutako liburuez galdetzean, proportzioa irauli egiten da:
|
|
|
Ba dakit hori gauza txikia dela, eta ez lenengo aldiz agitzen zaidana, gainera. Bainan, hain zuzen ere, azken
|
urteotan
euskaldun, euskaltzain eta euskaltzaleen gandik jasan izan ditudan irain ugarien ondotik zetorrelako, gogoan artu dut hori izango zela delako jendeen gandik eroango nuen azkenengo umillazioa. (1995:
|
|
2019
|
|
|
Euskal hizkuntza komunitatea handitu egin da. Inkesta soziolinguistikoen arabera, Euskal Herrian, 16
|
urtetik gorako
euskaldunak 1991n 528.500 izatetik, 2016an 851.500 izatera pasa gara; %22, 3tik %28, 4ra igoz.
|
|
|
2016ko Inkesta Soziolinguistikoaren arabera, 16 urtetik gorako Euskal Herriko euskaldunak (euskaraz ondo hitz egiteko gai garenak) 751.000 gara. Kontuan izanik 16 urtez azpiko haur eta gazteak 350.000 inguru direla eta horietatik gehienak ereduan ikasten ari direla, 2
|
urtetik gorako
euskaldunak, une honetan, milioi bat inguru garela baiezta genezake, Euskal Herritik kanpoko edo atzerrian bizi diren euskaldunak alde batera utzita.
|
|
|
Euskara beharrezko egin nahi genuen, lau egun horietan bederen. Erdarara lerratu gabe, euskarari eutsi behar zioten Aguraingo 18
|
urtetik gorako
euskaldunek. Edozein egoera delarik, euskarari eustea baita norbanakoen hautua euskara beharrezko egiteko.
|
|
2020
|
|
|
97 Ezterenzubitik herri gotorrik hurbilena Donibane Garazi da. 1930ko
|
urteetan
euskalduna zen. Donibane Garazira etorritako kanpoko eraginak Baionatik edo Donapaleutik jin zitezkeen.
|
|
|
18
|
urtetik gorako
euskaldunek eman dezakete izena Hitzaren Eskolan. 12 laguneko taldea osatuko dute, eta interesatuek hemen eman behar dute izena.
|
|
|
Aurrenekoa, azter dezatela beren iritzietan klasismorik egon zen, eta egon bazen, egin dezatela penitentzia pixka bat, esate baterako har dezatela parte Gailurra Xtreme delakoan, mendirik mendi kantari. Bigarrena, eta hau da gaur esango dudan gauzarik inportanteena, izan dezatela gogoan, eta aplikatu bizitzan, aplikatu kasu honetan ere —urtetan eta
|
urtetan
euskaldunari jebo, paleto, aldeano eta okerragoak esan dizkiotenen aurrean—, Lichtenberg filosofoaren aforismo zoragarri hura: " Ez kritika txarrik onartu kritika onik egingo ez lizukeenari".
|
|
2021
|
|
|
Eta bitartean, ia oharkabean herritar soilarentzat, gehienetan historia azpiko korronteetan mugitzen da, noizean behin zurrunbiloren bat urazaleratzen dela. Euskal gizarteak ikusi zituen 80ko
|
urteetako
Euskalduna Zubiko barrikadak, eta ohartzerako, birmoldaketak, bere itzal eta argiekin, ia erabat transformatu zuen sare industrial eta ekonomikoa.
|
|
|
Halere, balioak ez dira mugiezinak. Duela ehun
|
urte
euskaldunak langileak zirela esango genuen, eta garaiko euskaldunek identifika zezaketen beharbada beren burua definizio horren baitan. Gaur egun, euskaldun langileak eta alferrak daudela esango dugu, ezaugarri hori ez dela euskaldun guztiak definitzen dituena.
|
|
2022
|
|
|
16
|
urtetik gorako
euskaldunen %26k erraztasun handiagoa du euskaraz aritzeko gaztelaniaz baino. Nahiz eta elebidunak izan, gehiago kostatzen zaie gaztelaniaz edota frantsesez aritzea.
|
|
|
65
|
urtetik gorako
euskaldunen artean, %42, 2 errazago moldatzen da euskaraz arituta. Hizkuntza mugak pairatzeko arrisku gehien duten populazioak adinekoak, eskolaurreko umeak, eremu geografiko isolatuetan bizi direnak, estres egoeran dauden pertsonak edota gaixotasun psikologiko psikiatrikoak dituztenak dira.
|
|
|
Oro har, gaur egun euskaldunen dentsitate berdinarekin erabilera baxuagoa da duela hogei urte baino, alegia, euskaldunen proportzio handiagoa behar dugu kale erabilera maila berera iristeko. Honek, besteak beste, zerikusi zuzena du euskaldunen artean erdal elebidunen kopuruak gora egitearekin, azken
|
urteotan
euskaldunen multzoa erdaraz euskaraz baino hobeto moldatzen direnekin hazi baita, eta erdal elebidun horiei zailagoa zaie euskara kaleko elkarrizketetara eramatea. Hori arrazoi haungatik gerta daiteke:
|
|
|
Duela hogeita hamar
|
urte
euskaldunak% 75 baino gutxiago ziren udalerrietan egin du gora euskararen kale erabilerak 1993tik. Abiapuntuko erabilera mailarekiko hazkunde proportzio handiena% 25 ezagutza eremuak izan du, eta ondoren,% 50 ezagutza eremuak.
|
|
|
Inguruak hizkuntza hautuan duen eragina ere baldintzatzailea dela azaldu zuen, eta horretan ere aldaketa nabarmenak gertatzen ari direla. Esaterako, duela 30
|
urte
euskaldun gehienak hirugarren —euskaldunak %50 80— eta laugarren gune soziolinguistikoetako —euskaldunak %80 100— herrietan bizi ziren, baina egun, berriz, lehen —euskaldunak %0 20— eta bigarren guneetan —euskaldunak %20 50— euskaldun gehiago bizi dela. Datu hori «bi aldeko txanpona» dela zehaztu zuen:
|
|
|
Kazetaritzako lizentzia lortu zuen EHU Euskal Herriko Unibertsitatean, 2000 urtean, eta Itzulpengintza Masterra egin zuen gero unibertsitate berean, baita Literatur Itzulpengintzako Graduondokoa ere, Bartzelonako Pompeu Fabra Unibertsitatean. Bi
|
urtez
Euskaldunon Egunkaria n kazetari aritu ostean, itzulpengintzari ekin zion, zenbait enpresa eta erakundetarako lanean, lehenik, eta Iruñeko Udaleko Itzulpen Zerbitzuan, gerora. Euskaratik, gaztelaniatik eta italieratik askotariko testuak itzultzen zituen, gaztelaniara eta euskarara.
|
|
|
«Euskararen defentsarako figura enblematikoa izan zen, azken
|
urteetan
Euskaldunon Egunkaria ri lotua. Egunkari horren sortzaileetako bat izan zen, eta haren itxiera modu traumatikoan jasan zuen», adierazi dute kazetarien elkargoak eta elkarteak.
|
|
2023
|
|
|
Gainera, aipatu den etorkinen eta bertakoen harreman mugatu hori haurren eskola garaian ere islatu zen, arrazoi demografikoak tarteko, lehen
|
urteetan
euskaldunen presentzia oso txikia zelako eskoletan. Alegia, etorkinen integrazio laborala eta eskolakoa Altzan, bertako euskaldunekin harreman esanguratsurik gabe egin zen.
|
|
|
Gure heroia euskalduna da. 60
|
urteetako
euskalduna, Bartzelonako frontoian ari dena. ETAko militantea?
|
|
|
Lurralde eremuei dagokienez, Baiona, Angelu eta Miarritze (Lapurdi) biltzen dituen BAM eremuan da egoerarik kritikoena. Herritarren %85 baino gehiago erdaldunak dira, eta azken hogei
|
urteetan
euskaldun proportzioa ez da mugitu. Datu azpimarragarria da, Ipar Euskal Herriko biztanleriaren kasik %40 biltzen baita hiru hiri nagusi horietan.
|
|
|
Datuok xeheki aztertuta, ordea, badago kezkarako motiborik: izan ere, 14
|
urtetik beherako
euskaldun osoen ehunekoa apur bat apaldu da azken hamar urteotan: %29, 1 ziren 2011n, eta %26, 7 dira orain.
|
|
|
Hala ere, haur eta gazteei lotutako datuok xeheki aztertuta badago kezkarako motiborik ere: adibidez, azken hamar urteotan apur bat apaldu da 14
|
urtetik beherako
euskaldun osoen portzentajea: %29, 1 ziren 2011n, eta %26, 7 dira orain.
|
|
|
Gordina da kalkulu hau: Nafarroako hiru euskaldunetik bi bizi dira euskara ofiziala ez den udalerrietan (%63); eta 16
|
urtetik beherako
euskaldunak hartuta, handiagoa da ehunekoa (%69). Horratx errealitate soziolinguistiko gorria, euskaldun gehienak lege babesik gabe uzten dituena.
|
|
|
Adinari erreparatuta, 16 urtetik 24 urtera bitartekoen% 24,1ek euskara soilik jaso du etxean; eta% 13,8k euskara eta erdara. Gainera, duela 30
|
urte
euskaldunen% 79,3 ziren euskaldun zaharrak, eta ordutik hona pisua galduz joan dira: 31,2 puntuko jaitsiera, hain zuzen.
|