|
2007
|
|
|
Hori bai, hasieran espero zuten baino askoz denbora gehiago behar izan dute informazio hori espazio ontziaren pusketetatik ateratzeko: hasieran uste zuten urtebetean emaitzak argitaratzeko moduan egongo zirela, eta hiru
|
urte
pasatu dira argitaratzen hasi diren arte.
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi
|
urte
puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen. Antartika jatorrizko plakaren tokian geratu zen, gutxi gorabehera, Afrika eta Australia poliki mugitu ziren, eta Indiak iparralderako bide hartu zuen, urteko 20 zentimetroko abiaduran.
|
|
|
Duela hamabi
|
urte
, 1995ean, ordenagailuz gidatutako auto batek Estatu Batuak zeharkatu zituen. Guztira, 9.600 kilometro.
|
|
|
Horretarako, CO 2 a konprimitu eta lur azpian gordetzea proposatzen dute adituek arroka porotsuetan edo gatz akuiferoetan, esaterako. Klima aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldearen (IPCC) 2005eko txosten baten arabera, ongi aukeratutako gordailu geologiko batek CO 2 aren% 99 baino gehiago gordetzeko probabilitatea oso handia da 100
|
urtez
, eta handia 1.000 urtez.
|
|
|
Horretarako, CO 2 a konprimitu eta lur azpian gordetzea proposatzen dute adituek arroka porotsuetan edo gatz akuiferoetan, esaterako. Klima aldaketari buruzko Gobernuarteko Taldearen (IPCC) 2005eko txosten baten arabera, ongi aukeratutako gordailu geologiko batek CO 2 aren% 99 baino gehiago gordetzeko probabilitatea oso handia da 100 urtez, eta handia 1.000
|
urtez
.
|
|
|
Mundu osoko elektrizitatearen% 40 ikatzaren bidez lortzen da. Eta ikatzaren ekoizpena gorantz doa
|
urtetik
urtera: azken 25 urteetan ia bikoiztu egin da.
|
|
|
Mundu osoko elektrizitatearen% 40 ikatzaren bidez lortzen da. Eta ikatzaren ekoizpena gorantz doa urtetik
|
urtera
: azken 25 urteetan ia bikoiztu egin da.
|
|
|
Eta ikatzaren ekoizpena gorantz doa urtetik urtera: azken 25
|
urteetan
ia bikoiztu egin da.
|
|
|
Munduko Ikatzaren Institutuak emandako datuen arabera, ezagutzen diren erreserbetan ia mila bilioi tona ikatz dago. Horrek esan nahi du 150 bat
|
urterako
ikatza dagoela. Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela diote adituek.
|
|
|
Horrek esan nahi du 150 bat urterako ikatza dagoela. Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60
|
urtean
agortzea litekeena dela diote adituek. Bestalde, mundu guztian nahiko banatuta daude ikatz erreserbak.
|
|
|
Dena den, azken 25
|
urteetan
ahalegin handia egiten ari dira ikatz teknologia garbiak garatzeko. Eta bide horretatik doaz, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere.
|
|
|
L ehen, inguruan berez sortzen ziren landareen fruituak biltzen genituen; orain, berriz, nekazariek landatzen eta ustiatzen dituzte fruitu landareak haien fruituak eskuratzeko, eta, ondoren, munduaren punta batetik bestera garraiatzen dira eskuratutakoak. Guk saltokietara joan behar izaten dugu jan nahi ditugun fruituak erostera, eta orduan erabiltzen ditugu hainbat
|
urtean
ikasitakoak, erosiko ditugun fruituak aukeratzen ditugunean.
|
|
|
Nahikoa hazi ostean, berriz, ugaltzeari ekiten diote. Hori guztia
|
urte
bakarraren bueltan, pentsa.
|
|
|
EHUko ikertzaile taldeak
|
urteak
daramatza bareen hazkuntzaren konplexutasuna ikertzen. Animalia baketsu horiek bere horretan ikusita, inork gutxik imajina dezake hazkuntza hain konplexua dutela.
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru hartan bertan, duela
|
urte
gutxi batzuk, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina
|
|
|
Txertoak eragindako poliomielitis agerraldi larriena izan dute Nigeriaren ipar ekialdean. Inguru hartan bertan, duela
|
urte
gutxi batzuk, txertoaren segurtasunaz zituzten zalantzek txertaketa kanpaina eragotzi zuten, eta orain agerraldia gertatu izana kolpe latza da gaitza munduan desagerrarazteko kanpainarentzat.
|
|
|
Nanopartikulen gaia arlo interesgarria da oso. Gainera, azken
|
urteotan
, zenbait teknika garatu dira, eta horiek guztiek aukera eman digute gu geuk, zientzialariok, nanometroaren eskalan lan egiteko, baita partikula horiek manipulatzeko ere, metodo fisikoen nahiz kimikoen bidez.
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela
|
urte
batzuk esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Duela 30
|
urtetik
baino gehiagotik dihardu nazioarte mailan Antonio Hernandok.
|
|
|
EHUko honoris causa doktore izendatu zuten 2002
|
urtean
.
|
|
|
|
Urtean
zentimetro batzuk mugitzen dira alboetara; hortaz, gizakiaren denbora eskalan, mugimendua ez da nabarmentzen. Baina geologian denbora milioi urtekotan neurtzen da, eta, milioi bat urteko tartean, hamarka kilometro aldentzen da hondoa.
|
|
|
Baina geologian denbora milioi urtekotan neurtzen da, eta, milioi bat urteko tartean, hamarka kilometro aldentzen da hondoa. Hala, hamarka milioi
|
urtera
, ozeano hondoak sortu ziren dortsaletik ehunka edo milaka kilometrora daude.
|
|
|
Adibidez, orain arte inork ez du aurrez aurre ikusi erupzio bat gertatzen ari den unean. Aitzitik, badira hogeita hamalau
|
urte
hedapen ozeanikoaren arrasto garbiak deskubritu zituztela. AEBko eta Frantziako zientzialariek bultzatutako Famous (French American Mid Ocean Undersea Survey) operazioan izan zen, 1973.
|
|
|
Hurrengo
|
urtean
, 1979an, tximinia hidrotermal aktiboak topatzeko asmoz, zientzialari frantziarrak eta estatubatuarrak leku berera itzuli ziren, Rise operazioan. Angus ontzia eraman zuten, hondoaren argazkiak ateratzeko.
|
|
|
Nik 1960ko hamarkadaren lehen
|
urteetan
egin nituen unibertsitateko ikasketak, eta garai hartan ez zen ozeanoaz hitz egiten, erabat ezezaguna baitzen. Berez, ofiolitak aztertzen hasi nintzen.
|
|
|
Hala ere, hurrengo
|
urtean
hara itzuli ginen, Rise espedizioan, eta orduan bai, lehen aldiz, ekosistema hidrotermalak ikusteko pribilegioa izan nuen. 1979ko apirilaren 21ean izan zen, eta ez dut sekula ahaztuko.
|
|
|
Zelula amen ahalmen terapeutikoak arreta handia eta ahalegin asko bildu ditu azken
|
urteotan
adituen artean. Esaterako, duela urte batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko.
|
|
|
Zelula amen ahalmen terapeutikoak arreta handia eta ahalegin asko bildu ditu azken urteotan adituen artean. Esaterako, duela
|
urte
batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko. Egun, teknika hori bera emaitza oraindik ere itxaropentsuagoekin datorrela esan liteke.
|
|
|
Eulerrek, izena emateaz gain, lan bikaina egin zuen zenbakiaren gainean. Haren propietateak definitu zituen, 1730
|
urtearen inguruan
. Haren aurretik hainbat matematikarik egindako lanak zenbakiarekin lotuta zeudela ohartu zen, eta haietan oinarritu zen propietateak definitzeko.
|
|
|
Aurtengo Fisikako Nobel saria disko gogorretan datuak irakurtzeko erabiltzen den teknologia garatu dutenei emango diete. Teknologia horri esker, posible izan da azkeneko
|
urteetan
disko gogorrak izugarri txikitzea.
|
|
|
Magnetorresistentzia erraldoiari esker, posible izan da azkeneko
|
urteetan
disko gogorrak izugarri txikitzea. Etxebeste, E.
|
|
|
Alemaniarra. Stuttgart hirian jaio zen, 1936ko urriaren 10ean, Nobel sariduna zela jakin baino 71
|
urte
lehenago, zehatz mehatz. Sttutgarten bertan hasi zen fisika ikasten, Unibertsitate Teknikoan, eta Munichen bukatu zuen doktore tesia.
|
|
|
Zientziak eta teknologiak eragin handia dute gaurko gizartean eta bizimoduan. Azken
|
urteetako
hainbat berrikuntzak eta aurrerakuntzak aldaketa handiak eragin dituzte, eta nahiko bizkor, gainera. Baina, paradoxa badirudi ere, gizartearen parte handi batentzat urruneko eta ia ulergaitz dira zientzia eta teknologia, ez badira aspergarri.
|
|
|
Egoera hori aldatzeko antolatu zen 2000
|
urtean
lehenengo Zientziaren Astea, Europako Batasunaren ekimenez. Helburua da zientzia eta teknologia jendearengana hurbiltzea, azken aurrerakuntzak eta ikerketa lanak kalera ateratzea eta jendearengan zientziarekiko jakin mina piztea.
|
|
|
Museoak
|
urte
guztian irekiak badaude ere, Zientzia eta Teknologiaren Astean ahalegin berezia egingo da jendearengana iristeko. E. Carton
|
|
|
Teknoskopioaz gain, beste hamaika ekitaldi ere izango dira, hainbat egunez, IKTak ardatz hartuta. Aurtengoan, behintzat, ezin da esan gaia hurbilekoa ez denik; Eustat en datuen arabera, EAEko 15
|
urtetik gorako
biztanleen% 65ek du ordenagailua,% 92k sakelako telefonoa eta 15 urteko gazteen% 88 Interneteko erabiltzaileak dira. Ehuneko esanguratsuak dira; ea Zientzia eta Teknologiaren Astean islatzen diren.
|
|
|
Patataren
|
urtea
, merezimendu osoz
|
|
|
Hori dela eta, ez dago aitzakiarik jartzerik Nazio Batuen Erakundearen ekimen honi: 2008an Patataren Nazioarteko
|
Urtea
ospatuko da. Une egokia da, beraz, patataren historiari eta egungo egoerari erreparatzeko.
|
|
|
Munduko gosearen eta pobreziaren aurkako borrokan patatak duen lekua nabarmendu nahian erabaki omen du FAOk (Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundea) 2008a Patataren Nazioarteko
|
Urtea
izatea. Eta ospakizunak dagoeneko hasi dira; izan ere, urriaren 18an eman zioten hasiera urte berezi horri Nazio Batuen egoitza nagusian, New Yorken.
|
|
|
Munduko gosearen eta pobreziaren aurkako borrokan patatak duen lekua nabarmendu nahian erabaki omen du FAOk (Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundea) 2008a Patataren Nazioarteko Urtea izatea. Eta ospakizunak dagoeneko hasi dira; izan ere, urriaren 18an eman zioten hasiera
|
urte
berezi horri Nazio Batuen egoitza nagusian, New Yorken.
|
|
|
Bada, haietako batzuk etxekotu egin zituzten, eta papa izena jarri zieten. Duela zazpi hamar mila
|
urte
inguru izan zen hori; data zehatz bat emateko aztarna egokirik ez omen dute ikertzaileek. Dena dela, etxekotu zen lehenengo papa Solanum stenotomum espeziekoa zela uste dute; barietate hori oraindik ere hazten dute inguru hartako biztanleek.
|
|
|
Handik aurrera, paparen zabalkundeak ez du etenik izan. Lehenengo Espainiara iritsi omen zen papa,
|
urteen artean
. Hemen, beste izen bat hartu zuen:
|
|
|
Europatik munduko gainerako lurraldeetara zabaldu zen, eta, gaur egun, populazio hazkunde handiko herrietan geroz eta gehiago lantzen da patata, Indian eta Txinan, esaterako. Hain zuzen ere, Txina da patata gehien ekoizten duen herrialdea (munduko ekoizpen osoaren hirurehun milioi tona
|
urtean
bosten bat baino gehiago); Europako Batasuna eta Errusia dira zerrenda horretan hurrengoak datuak 2002an FAOk emanak dira.
|
|
|
Klima aldaketaren adierazle da hori. Testuinguru honetan, WCRPren klima aldakortasunari eta iragargarritasunari buruzko proiektua lagungarria da muturreko egoera klimatikoak hobeto iragartzeko, eta horien eredu hobeak egiteko egun, hilabete eta
|
urteen
denbora eskaletan.
|
|
|
Eskuineko taulak, berriz, klima eredu baten aldakortasuna erakusten du (itzal berdea eta puntuak), gizakiak eragindako berotegi gasen historia kontuan hartuta. Azken 40
|
urteetan
ozeanoko tenperaturek Ipar Atlantikoan izan dituzten batezbestekoak dira taula bakoitzeko puntu gorriak. Gainazaleko urak berotu ziren gehien, 0,25 ºC inguru.
|
|
|
2005aren amaieran, lau urteko epean, Argo proiektuak 2.000 buia baino gehiago zituen barreiatuta, hasierako helburuaren (3.000 buia) bi heren; hots, 100.000 km 2 ko ia buia bat (buiek lau urteko biziraupena dute. Lau
|
urteren buruan
bateriak agortzen direnean, buiak ezin dira igo gainazalera; eta, asko hondoratu egiten dira). Argo buiak mundu guztiko ozeanoetan barreiatu dira, 20 herrialde parte hartzaile baino gehiagoren ahaleginei esker.
|
|
|
Arrain izoztuz betetako kontainerrak garraiatzen ditu Ipar Ameriketara. Handik bi astera itzuli, eta bidaia berbera egiten du,
|
urtea
joan eta urtea etorri. Ipar Atlantikoan itsasontzi ibilbide iparraldekoena hartzen du, eta, udaberri betean egon arren, Labradorko Lasterrak hegoalderantz eramaten dituen icebergak saihestu behar izaten ditu.
|
|
|
Arrain izoztuz betetako kontainerrak garraiatzen ditu Ipar Ameriketara. Handik bi astera itzuli, eta bidaia berbera egiten du, urtea joan eta
|
urtea
etorri. Ipar Atlantikoan itsasontzi ibilbide iparraldekoena hartzen du, eta, udaberri betean egon arren, Labradorko Lasterrak hegoalderantz eramaten dituen icebergak saihestu behar izaten ditu.
|
|
|
Ozeanografia ikertzaileen etengabeko lanari esker eraiki ziren ozeanoa behatzeko sareak. Nolanahi ere, sarea izateak berak arazoak sortzen ditu; adibidez, azal azpiko lasterrak neurtzeko tresnek hamar
|
urte
baino gehiago daramatzate Atlantikoko zirkulazio termohalinoa kontrolatzen; baina horietako batzuk ez dituzte berrituko, ikerketa agentzia nazionalek nahiago baitute zerbait berria sortu. Zaintza hori amaitu ostean, ez da beste ezer egongo hutsune hori betetzeko.
|
|
|
Ipar Atlantiko polarrean sortutako sakoneko ur hotz, gazi eta dentso horiek, jatorritik hegoalderantz doazen fluxu sakonek garraiatzen dituzte, eta, ehunka
|
urteren
poderioz, beste zenbait ozeanoetara hedatu ondoren, haizeak eta mareek gainazalera ekartzen dituzte berriro ere. Han, eguzkiak berotu eta euriak gezatu egiten dituzte.
|
|
|
Klimaren azken aldaketa bortitza azkeneko izotz aroaren amaieran gertatu zen, duela 12.000
|
urte
inguru (garai hartan, gizakia Ameriketan finkatzen hasi zen eta, beste hainbat lekutan, nekazaritzari ekin zion). Ipar Ameriketan urtzen ari ziren izotz plakek ur geza kantitate handi bat askatu zuten bat batean Ipar Atlantikora.
|
|
|
Behe Dryas izan zen aldirik ikaragarriena: Ipar Atlantikoaren eremuko batez besteko tenperaturak bat batean jaitsi ziren, eta hala jarraitu zuten 1.300
|
urtean
. Ondoren, berehala berotu ziren berriro ere 2.
|
|
|
2005eko uztailean Science aldizkarian argitaratu zen artikulu batean, Tim Barnett ek eta haren lankideek erakutsi zuten azken 40
|
urteetan
ozeanoetan behatutako berotzeko joera ezin dela azaldu aldakortasun naturalaren bidez; aitzitik, joera horrek argi eta garbi bat egiten zuen gizakiak kliman duen eragina kontuan hartzen duten klima iragarpenekin. Hala ere, aurkikuntza hori ez zetorren bat beste leku batzuetan egindako neurketekin.
|
|
|
Hogeita hamabost
|
urtetik gorako
emakumeei enbrioia ezarri aurretik, PGS (Preimplantation genetic screening) deituriko testa egiten da askotan: hiru eguneko enbrioiari zelula bat kentzen zaio, eta
|
|
|
Hogeita hamabost
|
urtetik gorako
emakumeei enbrioia ezarri aurretik, PGS (Preimplantation genetic screening) deituriko testa egiten da askotan: hiru eguneko enbrioiari zelula bat kentzen zaio, eta genetikoki aztertzen da kromosomak normalak diren jakiteko.
|
|
|
Oraingoz, zalantzak ez dira argitu, baina datu zehatz bat eman dute, behinik behin: Lurretik 2,6 milioi argi
|
urtera
dago IC 10.
|
|
|
Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere jarri dituzte. Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi
|
urte
igaroarazi dituzte eredu bakoitzean). Bada, simulazio horien arabera, Kuiper-en gerrikoko objektu batek Lurra jotzeko arriskua% 30 handiagoa da Jupiter egonda, gabe baino.
|
|
|
|
Urtearen
garai jakin batzuetan, hegazti askok milaka kilometroko hegaldia egiten dute. Energia asko eskatzen duen jarduera da.
|
|
|
Nahiz eta hidrogenoak petrolioaren eratorriek baino energia dentsitate txikiagoa izan, dentsitate hori nahikoa da, adibidez, bidaiariak garraiatzeko hainbat ibilgailu ibilarazteko. Ez da kontu berria hori; hidrogenoak higiarazitako lehenengo ibilgailuen prototipoa (GM Electrovan) 1966
|
urtean
garatu zuen General Motors etxe estatubatuarrak. Eta, gaur egun ere, automobilgintzako etxe asko ari dira hidrogenoz elikatutako erregai zelulei esker mugitzen diren ibilgailuak garatzen.
|
|
|
Hau da, hidrogenoa aipatutako gas edo likido egoeran bildu ordez, adsorbatzaile batean itsatsita gordetzea. Azken
|
urteotan
, ikertzaile asko ari da lanean adsorbatzaile egokiak aurkitu nahian. Adsorbatzaile horietan, hidrogenoak itsatsi egin luke nahikoa dentsitate handian, baina adsorbatzailearekin kimikoki erreakzionatu gabe betiere.
|
|
|
Kontua ez da errua inori botatzea, baina, hala ere, uste dut komunikabideek sarritan itxaropen faltsuak sortzen laguntzen dutela. Oso ohikoa da haiek galdetzea, adibidez, zenbat
|
urte
barru izango dugu minbiziaren aurkako sendabidea? , eta, noski, erantzuna izenburu ikusgarri bat izatea nahi dute.
|
|
|
Zelula horiek ugatz zelulen portaera zein den erakusten digute. Horrez gain, duela
|
urte
batzuk hipotesi bat sortu zen, eta gu horren gainean ari gara lanean.
|
|
|
Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi jarri dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula. Azken
|
urteotan
, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako. Konturatu behar dugu hau ez dela zientziaren arlo bakarra; areago, beste arlo batzuetan egiten diren ikerketak, hala nola kimikan eta fisikan, arriskutsuagoak izan daitezke gizartearentzat, eta ez daude, inola ere, hain arautuak.
|
|
|
1958an estatubatuarrek Explorer jaurti zuten, haien lehen satelite artifiziala, von Braunek eta haren taldeak sortutakoa. Izan ere,
|
urte
batzuk lehenago, von Braunen burugogorkeriari esker eta hainbat taldek erakutsitako interesa zela medio, AEBko agintariek argi berdea eman zioten satelitea sortzeko proiektuari. Baina, von Braunen zoritxarrerako, ez zuten Orbiter programa jarri martxan, Vanguard proiektua baizik.
|
|
|
Hainbat
|
urtean
AEBk eta Sobietar Batasunak bakarrik izan zituzten espazio programa zehatzak, baina 1973an Europan espazio agentzia bat sortzeko erabakia hartu zuten, eta ESA (European Space Agency) sortu zen. Ordutik, hainbat zunda jaurti da Saturno, Artizarra, Ilargia, Jupiter, Eguzkia eta espazioko beste hainbat txoko ezezagun ikusteko eta ezagutzeko.
|
|
|
|
Urte
geofisikoa
|
|
|
bitartekoa
|
urte
geofisiko izendatu zuen 1952an mundu osoko zientzialariak batzen zituen nazioarteko kontseiluak. 1957ko uztailaren 1etik 1958ko abenduaren 31 arte Eguzkiaren jarduera gorenean egongo zela kalkulatu zuten, eta ikerketak egiteko aproposa izango zela pentsatu zuten.
|
|
|
1957ko uztailaren 1etik 1958ko abenduaren 31 arte Eguzkiaren jarduera gorenean egongo zela kalkulatu zuten, eta ikerketak egiteko aproposa izango zela pentsatu zuten.
|
Urte
hartan ikertu nahi ziren aurora borealak, izpi kosmikoak, geomagnetismoa, Eguzkiaren jarduera, grabitatea, ionosfera eta beste hainbat elementu meteorologian, ozeanografian, sismologian eta beste hainbat arlotan.
|
|
|
Horrenbestez, hilabete batzuk geroago, estatubatuarrek iragarpen publiko bat egin zuten:
|
urte
geofisikoan zehar satelite bat jaurtiko zuten. 1957an, Sobietar Batasunak zur eta lur utzi zituen Estatu Batuak, eta mundu osoa, Sputnik espazioan zela jakinarazitakoan.
|
|
|
Sputnik 1960an jaurti zuten, maiatzaren 15ean. Vostok motako ontzia zen;
|
urte
batzuk geroago, mota horretako ontzi batek lehen gizakia garraiatu zuen espaziora: Juri Gagarin kosmonauta errusiarra.
|
|
|
|
Urtez
urte
|
|
|
Urtez
|
urte
|
|
|
Sputnik ek 50
|
urte
|
|
|
Lehen satelite artifiziala bidali zutela 50
|
urte
betetzen dira aurten. Sputnik (bidaia lagun, euskaraz) 1957ko urriaren 4an bidali zuten espaziora errusiarrek, eta hala hasi zen espazioa konkistatzeko lehia.
|
|
|
Teknopolisek 10
|
urte
beteko ditu aurten. Eta, gaur egungo telebistaren panoraman, hamar urte ia mende bat da!
|
|
|
Teknopolisek 10 urte beteko ditu aurten. Eta, gaur egungo telebistaren panoraman, hamar
|
urte
ia mende bat da! Horregatik, Teknopolisek ospatu egingo du.
|
|
|
Dirudienez, duela lau milioi
|
urte
, erretrobirus batek txinpantzea eta hurbileko beste primate batzuk infektatu zituen; ez, ordea, gizakiaren arbasoak. Gaur egun, birus hori desagertuta dago, baina txinpantzearen DNAn birusaren arrastoa geratu da; zehazki, txinpantzeak birusaren 130 kopia ditu bere DNAn; gizakiak, berriz, bat bera ere ez.
|
|
|
Alabaina, datazioa ez dator bat eredu klimatikoek iradokitzen dutenarekin. Izan ere, duela 450.000
|
urtetik
hona ez dago landareen aztarnarik; horren arabera, badirudi ordutik izotzaren pean egon dela inguru hura. Zientzialariek, ordea, uste zuten azken glaziazio arteko garaian (duela 130.000 urte) Groenlandia hegoaldeko izotza urtu egin zela, eta horregatik igo zela itsas maila 5 metro.
|
|
|
Izan ere, duela 450.000 urtetik hona ez dago landareen aztarnarik; horren arabera, badirudi ordutik izotzaren pean egon dela inguru hura. Zientzialariek, ordea, uste zuten azken glaziazio arteko garaian (duela 130.000
|
urte
) Groenlandia hegoaldeko izotza urtu egin zela, eta horregatik igo zela itsas maila 5 metro. Baina, ikerketa honetan egindako kalkuluak zuzenak badira, itsas mailaren igoera azaltzeko beste arrazoiren bat bilatu dute ikertzaileek.
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta haren taldeak
|
urteak
daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute
|
|
|
Craig Venter ek giza genoma sekuentziatzen aritu zirenean erakunde pribatu bat sortu zuen eta haren taldeak
|
urteak
daramatzate gizakiak sortutako bizidun bat egin nahian. Oraindik ez dute lortu, baina erabili beharreko prozedura patentatu nahi dute.
|
|
|
Horregatik, bizitzeko eta bikoizteko ezinbestean zein gene behar diren jakiteko, Mycoplasma genitalium bakterioari banan banan kendu zizkioten geneak. 1999
|
urterako
, ezinbesteko geneen zerrenda bat lortu zuten. Behin hori dakitela, hurrengo pausoa eman nahi dute; alegia, hutsetik hasita gene horiek fabrikatu, eta bere kabuz hazteko eta ugaltzeko gai den bizidun bat sortu nahi dute.
|
|
|
Lurraren berotze globalaren ondorio bat da poloetako izotza urtzen ari dela, eta, pixkanaka, itsasoaren maila igotzen ari dela. Hainbat kalkuluren arabera,
|
urtean
bi milimetro igotzen da, gutxi
|
|
|
Lurraren berotze globalaren ondorio bat da poloetako izotza urtzen ari dela, eta, pixkanaka, itsasoaren maila igotzen ari dela. Hainbat kalkuluren arabera,
|
urtean
bi milimetro igotzen da, gutxi gorabehera; baina zuzena da kalkulua. Erantzuna NASAko geologo batek egin duen lan bati esker eman ahal izango dute zientzialariek.
|
|
|
Aurkikuntza hori egin zenutenetik gauzak asko aldatu dira, debeku asko ezarri dituzte. Orain ikusita, 30
|
urte
geroago, badirudi deskubritu eta oso gutxira ezarri zituztela debekuak. Zuk bertatik bertara bizi izan zenuen prozesu hori guztia.
|
|
|
Hala ere, aerosol ontziena ez zen nahikoa arazoa konpontzeko. Gutxienez hamar
|
urte
pasatu ziren mugimendu handirik sumatu gabe. Epe horretan, etengabe lanean, elkarlanean, aritu ginen nazioarteko zientzialariak.
|
|
|
Lan hura egin eta gero, bigarren saialdi bat egin genuen nazioarteko hitzarmen bat egiteko. Orduan ere Estatu Batuak izan ziren aitzindariak; Europak ez zuen interesik azaldu lehenengo
|
urteetan
. Arazoa argi ikusi zutenean, alegia, ikusi zutenean ozono geruza oso azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat ikusi genuen.
|
|
|
Aurreko
|
urtera
arte, egindako ahalegin guztiek huts egin zuten; oso urrats gutxi ematen ziren, Kyotoko protokoloa alde batera utzita. Europak, Kanadak eta Japoniak Kyotoko protokoloaren alde egin zuten, baina Estatu Batuek eta garabidean diren herrialdeek ez.
|
|
|
Europa oraindik ere aitzindaria da, baina nik uste dut Estatu Batuetan keinu oso positiboak egiten ari direla. Litekeena da
|
urte
batzuen buruan Estatu Batuak izatea arazoa konpontzeko bidean aitzindariak.
|
|
|
Mario Molina kimikari mexikarra kimikaren alor ugaritan ikertzen aritu zen munduko hainbat ikerketa zentrotan 1972
|
urtera
arte. Urte hartan, Sherwood Rowland ekin lanean hasi zen, eta ozono geruzan CFCek zenbaterainoko kaltea eragiten duten deskubritu zuten.
|
|
|
Mario Molina kimikari mexikarra kimikaren alor ugaritan ikertzen aritu zen munduko hainbat ikerketa zentrotan 1972 urtera arte.
|
Urte
hartan, Sherwood Rowland ekin lanean hasi zen, eta ozono geruzan CFCek zenbaterainoko kaltea eragiten duten deskubritu zuten. 1995ean Nobel saria eman zioten horregatik.
|
|
|
Arabako aztarnategiak Behe Kretazeoko Aptiar garaikoak dira, duela 114 milioi
|
urte
ingurukoak; munduan dauden Behe Kretazeoko aztarnategirik oparoenak dira. Garai nahasia izan zen hura, Jurasikoaren bukaeran eta Kretazeoan zehar aldaketa sakonak gertatu baitziren landare komunitateetan.
|
|
|
Garai hartako Arabak zein inguruak ondorengo
|
urteetan
izan zituzten aldaketak islatzen ditu anbarak. Erretxinak, animalia handiak baino gehiago, txikiak harrapatzen ditu, eta Arabako anbara animaliaz josirik dago.
|
|
|
Duela 114
|
urte
inguruko intsektu baten hego honetan detailerik txikiena ere ikus daiteke, anbarak kontserbatzeko duen ahalmen bikainari esker. Arabako Museo Naturala
|
|
|
Araba, duela 114 milioi
|
urte
|
|
|
Lopez Del Valle bera, Alonso zuzendari gisa, eta aditu talde zabal bat jo eta su ari dira lanean Arabako anbarak ezkutatzen dituenak agerian uzteko. Munduan dauden 22 aztarnategietatik 11 soilik dira dinosauroak suntsitu baino lehenagokoak, baina horietatik 6 besterik ez dira 112 milioi
|
urte
baino gehiagokoak; eta 6 horien artean 2 besterik ez dira garrantzitsuak, aurkitutako inklusio kopuruari erreparatuta: bata Libanon dago, eta bestea Araban (Arabakoak bi aztarnategi badira ere, kontaketarako baten gisa hartzen dira, inguru berean daudelako).
|
|
|
Urizaharran egindako azterketek erakutsi dutenez, historia guztian zehar hango sedimentuek jasan zuten tenperaturarik altuena 51,8 ºC izan da, Kretazeoaren bukaeran, duela 65 milioi
|
urte
inguru. Eta hortxe aurkitu dute anbara, sedimentu horietan, egoera ezin hobean.
|
|
|
Duela hainbat milioi
|
urte
bizi ziren zuhaitzen erretxina da anbara, fosilduta dagoen erretxina. Itsasoan izoztuta geratzen ziren eguzki izpiak zirela pentsatzen zuten antzina, laranja kolorekoa eta oso distiratsua izaten baita.
|
|
|
Denboraren poderioz, erretxina oxidatuz joaten da, eta osagai organikoen polimerizazioz anbara sortzen da. Baina hori gertatzeko milioika
|
urte
behar dira. Aurkitu izan den anbar gehiena Tertziario eta Kuaternario garaikoa da, hau da, 66 milioi urtetik honakoa; baina bada zaharragorik ere.
|
|
|
Baina hori gertatzeko milioika urte behar dira. Aurkitu izan den anbar gehiena Tertziario eta Kuaternario garaikoa da, hau da, 66 milioi
|
urtetik
honakoa; baina bada zaharragorik ere. Bestalde, tenperatura eta presio baldintza bereziak behar ditu sortzeko, eta mantentzeko.
|