|
2002
|
|
|
Dendroklimatologia ere gaurkotasun handiko eztabaida batean epaile izan daiteke. Azken
|
urteetan
Lurra sufritzen ari den berokuntza prozesuaren inguruan bi ikuspuntu nagusi daude: batak dio, ziklo klimatiko beroago batean sartzen ari garela, eta halakoak historian zehar epeka errepikatu direla; besteak dioenaren arabera, ordea, tenperaturaren igoera negutegi efektuari dagokio, hots, gizakiaren jarduera industrialak, baso eremuen murrizketak eta Mendebaldeko bizimoduak eragindako kutsaduraren ondorio da.
|
|
2006
|
|
|
Astronomoen iritziz, duela 4.500 milioi urte inguru sortu zen materiaren hondakin ia birjinak dira kometak. Gainera, badakite duela 3.900 milioi
|
urte
Lurrean kometen eta asteroideen bonbardaketa handia izan zela, eta horrek bizia eragin zuela. “Kometa baten ur hornidura eta zikloa ulertzea funtsezkoa da gorputz horiek sistema gisa eta lurreko uraren zati baten iturri gisa ulertzeko.
|
|
2007
|
|
|
Dirudienez, Lurreko lehen populatzailea da. Arkeobakteria bat da, “Ferroplasma acidiphilum”, eta azido sulfurikoan bizitzeko gai da, duela 4.600 milioi
|
urte
Lurrean zeuden muturreko baldintzen antzekoena. Manuel Ferrerrek, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenaren (CSIC) titularra den zientzialari eta ikerketaren arduradunetako batek, azaldu du organismo hori bakarra dela, zelula paretarik gabe azido sulfurikoan bizitzeko gai delako.
|
|
2008
|
|
|
Lurraren eguna zehatz neurtuta, ordua, minutua eta segundoa defini daitezke. Baina 200
|
urtean
Lurraren errotazioa aldatu egin da, etengabe ari delako aldatzen. Ilargiaren marea indarraren frikzioa balaztatzen ari da, eta, ondorioz, eguna luzatzen ari da, Lurrak denbora gehiago behar duelako bira bat egiteko (dinosauroen garaian, 23 ordu inguru zuen egunak, eta urtea 380 egunekoa zen).
|
|
|
Denboran aurrera egin beharrean atzera egiten badugu, kalkuluek erakutsiko digute orain dela bi mila milioi
|
urte
Lurraren eta Ilargiaren arteko distantzia askoz txikiagoa zela, Lurraren erradioa baino zenbait bider luzeagoa. Kalkulu horrek zientzialarien galdera zahar bat berpizten du:
|
|
|
Prozesu horiek azaltzeko, hainbat teoria daude. Horietariko batek kontuan hartzen ditu duela hamazazpi bat milioi
|
urte
Lurrean (egun Afrika dagoen lurraldearen inguruan) batera gertatu ziren aldaketa ekologiko eta klimatikoak. Ikuspegi horren aburuz, Lurra baso handi bat zen aro hartan eta ingurunea erabat aldatu zuen gertakari bat suertatu zen:
|
|
|
Bai, ia ziur. Beste
|
urteetan
Lurraren atean, Bulebarra eta San Jeronimo kaleak gurutzatzen diren sarreran, egiten zen ekitaldi nagusia lekuz aldatuko dugu. Kale horretan, 1813ko gatazkan gertatu zenaren berri ematen duten plakak daude.
|
|
|
Richard Garriottek argazkiak ateratzeko asmoa du Nazioarteko Espazio Estaziotik. Azken 35
|
urteotan
Lurraren gainazala nola aldatu den ikusi nahi du; haren aita, Owen Garriott NASAko, Estatu Batuetako Espazio Agentziako, astronauta izandakoa, espazioan egon zen garaitik egun arte Lurrak izandako aldaketa nolakoa izan den ikusteko. Owen Garriottek 60 egun eman zituen Skylab estazioan, AEBetako lehenengo espazio estazioan.
|
|
2009
|
|
|
(off) Azken mila milioi
|
urteetan
Lurrak aldi hotzak eta aldi beroak izan ditu. Eta, bai bitxia!, datu astronomikoen arabera, aldi hotzak bat datoz, zehazki, galaxiako beso espiralak zeharkatu ditugun garaiekin.
|
|
|
Azken hiru
|
urteotan
Lurraren Astea antolatu du udazkenean Gernikako gazte batzarrak. Aurten, bihartik urriaren 24a bitartean egingo dute.
|
|
|
" Gizakiok abian jarri dugu eskala itzela duen esperimentu geofisikoa, aurrekaririk ez duena eta etorkizunean sekula berriro egin ahal izango ez dena: aurreko 500 milioi
|
urteetan
Lurrean metaturiko petrolioa, ikatza eta gas naturala airera jaurtitzen ari gara. Honek eragin handia izan dezake kliman".
|
|
2011
|
|
|
Goi Eguratsa Ikertzeko Satelitea (UARS ingelesezko sigletan) 14 urtez aritu zen bere lana xuxen burutzen, ondoren beste sei
|
urtez
Lurraren gainean alferrik jira eta bira ibiltzeko. Gizakien kontrolpetik aspaldi eskapu eginik, atmosferan sartu eta gehienik desegin egin zen marruskaduragatik, baina kiskali gabeko 26 bat pieza lurreraino iritsi ziren.
|
|
2014
|
|
|
Eguzki
|
urtea
Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen translazio mugimenduaren iraupena da, eta 365,242190 egunek osatzen dute. Duela 6.000 urte inguru, egiptoarra izan zen ilargi urteak zuen errorea zuzendu eta eguzki urtea hartu zuen lehenengo zibilizazioa.
|
|
|
Eguzki
|
urtea
Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen translazio mugimenduaren iraupena da, eta 365,242190 egunez osatua dago. Arg. Pavel Isupov/ 123RF
|
|
|
Prozesu horiek azaltzeko, hainbat teoria daude. Horietariko batek kontuan hartzen ditu duela hamazazpi bat milioi
|
urte
Lurrean (egun Afrika dagoen lurraldearen inguruan) batera gertatu ziren aldaketa ekologiko eta klimatikoak. Ikuspegi horren aburuz, Lurra baso handi bat zen aro hartan eta ingurunea erabat aldatu zuen gertakari bat suertatu zen:
|
|
2016
|
|
|
heldu zion Lehmannek ere. Hala, 1936
|
urtean
Lurraren nukleoa bi atalez
|
|
2017
|
|
|
Daniarraren aurkikuntzak aldaketa nabaria ekarri zuen geofisika eta sismologia alorretan; izan ere, sismogrametan lurrikarak interpretatzen hasi ziren heinean, Lurraren bihotzean zerbait arraroa gertatzen ari zela susmatu zuten zientzialariek eta ildo horri heldu zion Lehmannek ere. Hala, 1936
|
urtean
Lurraren nukleoa bi atalez osatuta zegoela konturatu zen, Zeelanda Berrian jazotako lurrikara bati esker. 1971n Geofisikako Amerikar Batasunaren Bowie domina lortu zuen.Gobernuz kanpoko erakunde (GKE) bateko langilea zara.
|
|
|
Geroago, orain dela 600 milioi urteko tartean, bakterioak estromatolito izeneko kolonietan bildu zirenean, zelula anitzeko lehenengo izakiak agertu ziren. Hauek 3.000 milioi
|
urtetan
Lurraz jabetu ziren eta izaki konplexuen (landareak, animaliak.) eboluziorako bidea ireki zuten. Une hartan biziak eztanda egin zuen eta bizidunen eboluzioa azkartu egin zen, Lurrak sekula ikusia ez zuen gisan.
|
|
2021
|
|
|
PNASen argitaratutako ikerketak gezurtatzen ditu aurretik egindako modelizazioak, ziotenak duela 8.000
|
urte
Lurraren %82 basatia zela. Ellis eta kolegek diote nekazaritza asmatu aurretik gizakiak naturan zeukan gutxietsi zutela:
|
|
|
Historiaurrera joz, azterlariek aurkitu dute duela 12.000
|
urte
Lurraren %27, 5 baizik ez zela erabat basatia; gainerako %72, 5 ehiztari biltzaileek eta nekazariek okupatzen zuten baina lurraren erabilera intentsiborik gabe. Gaur egun, aldiz, basatia lurrazal globalaren %19 da, gizakiak ez intentsiboki landua %30era murriztu da eta, aldiz, erabilera intentsiboa bilakatu da nagusi, %51.
|
|
2022
|
|
|
Lan horren ondorio nagusia izan zen egungo munduak populazio, ekoizpen eta kutsadura hazkunde maila berdinekin jarraituz gero, ehun
|
urtetan
Lurrak dituen muga absolutuetara iritsiko garela. Geroztik, Donella Meadowsen ibilbidea (ikusi bere biografia azken koadroan) estuki loturik egon zen sistemen teorian oinarrituriko ingurumen eta gizarte analisietara, baina batez ere horiek dibulgatzeko garaian izandako abileziagatik egin zen ezagun.
|
|
2023
|
|
|
«X izpien bitartez eta fetuen edo burmuinaren 3Dko irudiak lortzen diren bezala, uhin sismikoak erabiliz Lurraren barnean dauden gauzen hiru dimentsioko irudiak lortzen ari gara», azaldu du Apraizek. Horrek «sekulako aldaketak» ekarri ditu duela 10
|
urte
Lurraren barruari buruz zuten jakintzan.
|