|
2000
|
|
|
—Horixe falta
|
zuen
emakumeak, eskuin eskuko hatz nagia.
|
|
|
Hartaraino ez nintzen ohartu, nitaz landa, laugarrenik bazela Ximurraren eta Kristinaren arteko ustezko aferak joa. Laguna ezagututa —beti esku azpikoak maiteago, agerikoak baino— ni baino ezjakinagoa behar
|
zuen
emakumeak. Baina horretaz ere ezin seguru egon.
|
|
|
Ezta, gorpua kanpin denda barnean zegoela, iltze eta burdina guztiak aterata, izeba olanean bildu behar genuela erran diodalarik ere. Beharrik azken urteetan eskastera egina
|
zuen
emakumeak! Semeak berak lagundu naik, bere beso motzekin, maletategira kargatzen.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak aitortua du langintza lotsagarri bat balitz moduan idatzi zituela bere lehen poemak, ezkutuan, inori deus esan edo erakutsi gabe," poesia egitea" emeei —edo ez aski arrei— dagokien ahultasuna balitz bezala. Baina, zorionez, gizonen artean gizonezkoago azaldu behar
|
zuen
emakume gazte hark oso bestelako jarreraz idazten zituen poemak, defentsa artifizialik gabe, bere sena libre eta laxo isuriz. Naturaltasun zail hori da Urretabizkaiaren poesiaren balore nagusienetako bat.
|
|
|
Oraingoan, ordea, Gustavo de Maeztu ez dago bakarrik. Lizarrako museoaren azken erakusketak, Maezturekin batera hemeretzi eta hogeigarren mendeetako pintore espainiar ugari bildu ditu, Gustavo de Maeztu bereziki kezkatzen
|
zuen
emakumearen gaia aztertzeko asmoz. Ramon Alsina, Julio Romero de Torres, Joaqum Sorolla, Ignacio Zuloaga, Francisco Iturrino eta beste hainbaten koadroak zintzilikatu dituzte garai batean Nafarroako erregeerreginen jauregia izandakoan.
|
|
|
" Zer da hau?", galdetu
|
zuen
emakume gazteak. " Ez dakit", esan zuen Xanek," bia muerta bat dirudi".
|
|
|
" Huelga izango da", esan zuen pasiloaz bestaldetik emakume sendoak. " Huelga?", esan
|
zuen
emakume gazteak;" ez dut ezer aditu". Xanek, haraxeago zeozer ikusten ote zuen, musua kristalaren kontra paratu zuelarik:
|
|
|
Xanek, haraxeago zeozer ikusten ote zuen, musua kristalaren kontra paratu zuelarik: " Zerbait ikusten al da?", galdetu
|
zuen
emakume sendoak. " Ez", esan zuen Xanek.
|
|
|
" Segi, segi", esan zion emakumeak Xani; eta Xan, hala ere, hanka puntetan zihoala: " lasai", esan
|
zuen
emakumeak," arrasto bat gorabehera". Esan zuen bezala, situazioa behean, ura zela ta, larria behar zuela ulertu zuen Xanek.
|
|
|
Argirik pizteke: " Aquí está", esan
|
zuen
emakume baten bozak. Xanek begiak itxi zituen.
|
|
|
Xanek ez zuen noski ezagutzen, besteak berriz ez zion bistan zenez bere izenik eman nahi. " Qui êtes vous?", galdetu
|
zuen
emakumeak. " Ni?", esan zuen Xanek," no... moi...". Xanek ere ez zuen bere izenik esan nahi.
|
|
|
gibelatuxe, apartexko; eta, elizara iristen ari zirela: " hor, hor", esan
|
zuen
emakumeak. Barrutik gizon batzuen ahotsak helduki ziren.
|
|
2001
|
|
|
Txostenean ageri denez, 2000 urtean Arabak izan du emakumearen kontratazio tasarik handiena, eta txikiena, berriz, Bizkaiak; Gipuzkoa, berriro ere, tartean gertatu da. 1986tik 1991ra bitarteko ekonomiaren susperraldiak hiru herrialdeetan onura handia ekarri
|
zuen
emakumearen kontratazioaren arloan. Eta urteetako krisiaren ondorioz galdutako lanpostuek eragin handiagoa izan zuten gizonezkoen artean, nahiz eta Gipuzkoan bi kolektiboak gertatu ziren nahiko erasanda.
|
|
|
Geroago, kimioterapia tratamendua egin behar izan
|
zuen
emakumeak, baina orduan ere ezin izan zuen Kantabrian hartu, aurreko aldiko arrazoi beragatik.
|
|
|
(Azukreari eragiten.) Nolakoa zen kiniela galdu
|
zuen
emakumea?
|
|
|
Tomas, hemen. (?/?) Kiniela itzuli nahi dut eta jakin nahi nuke galdu
|
zuen
emakumearen telefono zenbakia. (?/?) Ez jardun, Lore, ez dut kiniela kobratu nahi.
|
|
|
Handik atera, eta bandolero talde batek bahitu egin zuen. Buruzagiak beretzat nahi
|
zuen
emakume gazte hura. Baina, Vikram buru ordeak okasioak izan zituen bere buruzagiarekin eta hil egin zuen.
|
|
|
Ez nuen edozein neska nahi. Danielaren ahalik eta antzik handiena
|
zuen
emakumea behar nuen mendekua behar bezala betetzeko, eta sartu orduko zilarrezko begiak zituen beltzaranari keinu egin nion gertura zedin. Trago pare bat eta irribarre goxo bat besterik ez genituen behar izan.
|
|
|
Bizilagunak guzti guztiak lisatzen zituen, munduan egiteko bakar eta garrantzitsuena izango balitz bezala. Kasik erreberentzia ere egiten zuela zirudien, eta tokatan biniloa jarrita, aspaldiko abesti zaharrak entzuten zituen bitartean sukaldea dantzaleku bihurtzen
|
zuen
emakumeak. Plantxa egiten ikustea festa zen Manuren begientzat.
|
|
|
Geethak dena bertan behera uztea erabaki zuen. Gaingiroki ezagutzen
|
zuen
emakume sendagile baten etxera joan zen. Hark itxuraz neskametzat hartu zuen.
|
|
|
‘San Simon eta San Juda, negua heldu da, ’ esan
|
zuen
emakume batek.
|
|
|
Eta Goio isilik geratu zen, ezezagun bat aitatzat hartuko zuela pentsatzen
|
zuen
emakume alu hari begira.
|
|
|
Izan ere ikaragarria zen zakil tente monumentala erakusten zuen gorputz biluzi bihurrikatu hura bere irribarre mindu okertuarekin, edo sudur handia baina ahorik ez
|
zuen
emakumea, edo barrikatik agertzen hasten zen aurpegia, kuku eginez, keinu erdi harritu erdi burlariarekin. Edo teilapetik zintzilik eta eskuak horman etsi etsian eutsi eta behera erorbeldurrez begira zegoena, gainera jausiko zitzaidala uste izan nuena.
|
|
|
Txiko hura ere irabazi (sekulako sasoia zuen egun hartan etxekoandreak) eta bere aniseta edateko," Kieto denak!" agindu
|
zuen
emakumeak, besoa goiti eginez. Basoa hartu eta ezpainetik klik!
|
|
|
Kaleak estuagoa zirudien goitik. Burua erruloz josirik
|
zuen
emakume lodia parez pare nuen txabusina estanpatu nabarmen batez jantzita; besoak balkoiaren barandan bermatuak zituen eta zigarroa erretzen ari zen. Niri erreparatu bezain laster, bafada bat ke jaurti eta keinu egin zidan; algara egiteari ekin zion.
|
|
2002
|
|
|
Azpimarratzekoak dira, beren karga sinbolikoarengatik, urte eta hilabete desberdinetako 13 egunean gertatutako eszena guztiak: 1936ko irailaren 13an erreketeak Donostian sartu ziren; 1996ko irailaren 13an obraren protagonistak elkarrekin haserretu ziren, eta senarrak Violeta, maitale izango
|
zuen
emakumea, ezagutu zuen; 1936ko otsailaren 13koa da protagonistaren aita eta Mikele de Abando agertzen diren argazkia; 1936ko uztailaren 13an hil zuten Calvo Sotelo.
|
|
|
Etazentzu horretan, ez zaigu erabilgarria iruditzen, emakume kapareak beren generoaren perspektibaren baitan bakarrik aztertzea, norbanako emakume modura batezere, Antzinako Erregimeneko gizarte korporatibo eta estamentalean murgildurikzeudenean, eta etxearen baitan zuten eginkizuna ulertu nahi dugunean. Ulertu beharduguna honako hau da, alegia, zer esan nahi
|
zuen
emakume kapare eta etxe batenpartaide izateak Gipuzkoako Antzinako Erregimenean; eta horrelaxe ulertukodugu, zer gizarte zentzu zuen genero femeninoak konfigurazio hartan. Eta, agian, esan dugu, generoa ez zela etxearen egituran haiek zeukaten tokiadefinitzen zuen elementu bakarra.
|
|
|
Horrek lerroak garbi mantendu beharra eskatzen zuen, garbi gera zedin zein ziren etxearen jabeak eta etxekoak, gainerako ahaideenaurrean eta komunitatearen aurrean. Horrek handitu egin
|
zuen
emakumeak anderemodura zeukan eginkizunaren garrantzia, gure ustez, eta horrela etxeko anderearenfigura indar berriz agertzen da Antzinako Erregimeneko gizartean. Emakumeek, etxeko andere gisa, funtzio ezberdinak zituzten:
|
|
|
«Arazo hori duela lau urte pentsaezina zen», dio Jesús Uzkudun Langile Komisioak sindikatuko Lan eta Ingurumen arduradunak (CC.OO.) Gipuzkoan, iristen zaizkion kasu guztiei erantzuteko ez dela hornitzen dio. Uzkudunek informatika enpresa batean lan egiten
|
zuen
emakume baten kasua azaldu du, eta saileko buruak tratu txar psikologikoak eta iraingarriak jasan dituela adierazi zuen. «Auto estimua erabat txikituta geratu zen, eta, azkenean, haurra haurdun geratu zenean, berriro ere umea izan zuen.
|
|
|
Juan José Bilbao nutrizioan eta familia eta komunitate medikuntzan aditua den Juan Jose Bilbaok esan zuen gizentasuna murriztu egiten dela gehiegizko pisu maila jakin bat igaro ez denean, baina, gehiegizko pisua dagoenean, oso zaila dela gehiegizko kiloak galtzea. Oztopo hori gainditzeko, esan
|
zuen
emakume bat egingo zutela, 165 zentimetroko eta 80 kilo baino gehiagoko tailuarekin, eta 170 kilo baino gehiago eta 93 kilo baino gehiago dituen gizon bat.
|
|
|
Erditzeko ordua Obstetrizia Zerbitzuaren helburuetako bat haurdunaldi asteak gehitzea da, eta, ahal den guztietan, baginako erditzearen bidez erditzeko aukera ematea egoera horretan dauden gaixoei. Francisco Javier Monleón irakasleak, zerbitzuburuak, esan zuen duela hamabost urte “oso zaila” zela gibel transplantatua
|
zuen
emakume batek arazorik gabe keinu eta erditzea.
|
|
|
–Zer? –galdetu
|
zuen
emakumeak.
|
|
|
–Ba, gaur eldarnio hutsala zela konturatu naiz –jarraitu
|
zuen
emakumeak. Aurrera begiratzen zuen, baina begirada galduta zeukan, bertan egongo ez balitz bezala– Nik neuk sortutako kimera distiratsua –beste bolante kolpe bat eman zuen– Alderatu egiten zintuztedan.
|
|
|
–Ba al zenekien? –oihukatu
|
zuen
emakumeak, autoak ateratzen zuen zarataren gainetik entzungarri izateko.
|
|
|
Fisika eta kimika. Hori baizik ez –esan
|
zuen
emakumeak, azkenean– Hain sinplea da esatea...
|
|
|
–Bilera bat... –errepikatu
|
zuen
emakumeak, ia bere kolkorako– Hamalau... Hamabost urte izango dira ordutik.
|
|
|
–Ez dakit gogo handirik dudan –erabaki
|
zuen
emakumeak.
|
|
|
Haren arnasa lasaiak, jada Orfeoren erresuman murgilduta zegoela erakusten zuen. Gertutik aztertu
|
zuen
emakumea Julenek. Ile xerlo batek ia guztiz estaltzen zizkion begiak.
|
|
|
Julenek sorbaldetatik heldu eta berarengana itzularazi
|
zuen
emakumea. Aurrez aurre jarri zuen.
|
|
|
Bazituen, bai, motiboak. Izan ere, nork esango
|
zuen
emakume hura, bi urte lehenago zulo beltzean burumakur ikusi nuena, argi zabalera hegaldatzeko gai izango zela noizbait, harro eta buruzut! Miraria zirudien.
|
|
|
Ostaturako dirua behar izanez gero, botikako kaxatik har dezakezu. Gabon, Antonia, gora noa –albotik pasatutakoan, ostera jiratu eta bekokian musua eman zion Mentxuk dozena bat urte zaharragoa
|
zuen
emakumeari.
|
|
|
Euzkadiko Gudarosteko komandante batek lagundu zien. Gizon puska ausarta eta olerkari ezin hobea, esan
|
zuen
Emakume Batzako kide batek. Autoaren aurrealdean gidaria eta kazetari frantsesa zihoazen.
|
|
2003
|
|
|
Eta izendapen hari erantzuna ematen zion Miren Jone Azurtzak astekariko orrialdeetan. Bere adierazpenetan zalantzan jartzen
|
zuen
emakumearen nazioarteko urte hura, baina era berean berdintasunaren izenean egoera horretaz baliatu behar zela gaineratzen zuen.
|
|
|
Demagun bere ilobatxoak skate woardaz egindako akrobaziak txalotzen ari den amona xarmangarri hori: trummerfrau bat izana da agian, Bigarren Mundu Gerrak Berlinen utzitako hondakinak erretiratzen eta pilatzen aritu behar izan
|
zuen
emakume haietako bat.
|
|
|
Champourcineko Ernestina ez omen zen erabat feminista, baina hala ere beti borrokatu omen
|
zuen
emakumearen duintasunaren alde. 1926an Maria de Maeztuk eta Concha Mendez poetek martxan jarri zuten Club Lyceum beste batzuk Lizeo Feminista izendatzen dute elkarteko partaide egin zen, eta hango Literatura saileko arduradun.
|
|
|
Gizonak ebakuntzak egiten zituen, eta emakumeek, ile apaindegiez arduratzen zirenek, anestesia lokala ematen zuten, berme medikorik gabe. Guardia Zibilak atzo jakinarazi zuenez, zirujau plastiko batek egindako salaketari esker izan dira atxiloketak, prozedura horren bidez silikonazko inplante bat jasan
|
zuen
emakume bati kasu egin baitzion. Zirujauaren arabera, emakumeak ezin konponduzko lesioa zuen bere bularretan, modu klandestinoan egindako ebakuntzaren ondorioz.
|
|
|
Ariketa fisikoari dagokionez, Vázquez doktoreak adierazi zuen obesitateari eta arrisku kardiobaskularrari aurrea hartzeko errentagarriena aerobikoa dela; ez da oso bizia, baina modu erregularrean egiten da, eta hobe da 30 minutu astean hiru aldiz egitea, ordu eta erdi baino egun bat baino. Aditu horrek gogorarazi
|
zuen
emakume heldu batzuei zaila egiten zaiela praktika hori beren bizitzan txertatzea. Horregatik, bere esku dauden gauzak erakustearen alde egin zuen, hala nola, etxeko eskailerak oinez igo eta jaistea edo bizikleta estatikoa egitea.
|
|
|
Hala ere, ezin izan zuen publikoki zenbatu laguntzen gehikuntza, sektoreko batzarrari jakinarazi arte, baina “berehala” egingo dela azpimarratu zuen. Zaplanak arreta jarri nahi izan
|
zuen
emakume ezinduak jasaten duen bereizkeria bikoitzari buruz, eta aukera berdintasun “erreal eta eraginkorra” lortzearen alde agertu zen, eta azpimarratu zuen “neurri garrantzitsuak” hartuko direla emakume hori integratzeko. Ildo horretatik, II. Enplegu Planaren garrantzia gogorarazi zuen, “emakume ezinduak lan mundura sartzea bultzatzen baitu”, neurri zehatzen bidez, hala nola prestakuntza ikastaroetan lehentasuna izatea edo enpresak kontratatzeko pizgarria ematea.
|
|
|
Díaz Pérezek, adibidez, “terapia kontserbadoreen” alde egiten du, beste organo batzuen etorkizuneko funtzionamendua arriskuan jarri gabe, hala nola gibela edo giltzurruna. “Ospitalean, gurpil aulkia erabiltzen
|
zuen
emakume batek bere oinekin oinez amaitzea lortu genuen”, zehaztu du adituak.
|
|
|
Taiwango Osasun Ministerioak jakinarazi zuenez, biktima berrietako hiru Taipeiko Hoping udal ospitaleko langileak ziren. Laugarrena indonesiako nazionalitatea
|
zuen
emakume bat zen, eta Taiwango gaixo bati lagundu ondoren kutsatu zen. Gai Kontinentalen Kontseiluko lehendakariorde Johnnason Liuk esan du izurriteak jotako herrialdeetatik Taiwanera iristen diren hegazkinetako bidaiariek maskarak eraman dituztela ontzira, beste kutsatze batzuk saihesteko.
|
|
|
Zornoza konturatu zen hobekuntza hori “askoz gehiago” dela bularreko minbiziaren diagnostiko goiztiarreko kanpainengatik tratamendu berriengatik baino. Gainera, esan
|
zuen
emakumea sentsibilizatuta dagoela eta “errebisioa ez badagokio ere, emakumeak eskatzen du”. Diagnostiko kanpainek “haztagarriak ez diren tumoreak, txikiak, lokalizatzeko aukera ematen dute”.
|
|
|
Matiasek azaldu behar izan zion grabazioa egitera etorri zela bera, ez Museo kontuetara edo koadro kontuetara. Orduan gogoratu
|
zuen
emakume birrinduak Ministeriotik deitu ziotela, hilabete lehenago edo, astebete lehenago edo. Grabazioa egin zuten gero.
|
|
|
Matias berehala altxatu zen, laguntzera. Pena apur bat sentitu
|
zuen
emakumearen kuleroak urdinak zirela ikusi zuenean. Guztiarekin ere, zutitzen lagundu zion.
|
|
|
Norbait interesatzen zitzaionean bere koaderno urdina atera eta aldean eseriko zitzaion, marrazki bat egiten zion bitartean galderak egiten hasteko, galdera intimoak nolanahi ere, barrutik ezagutu gabe inor marraztea ezinezkoa zuelako edo. Posatzen
|
zuen
emakumeak, uste dut emakumeei bakarrik eskaintzen ziela aukera hori, psikoanalista baten kontsultan zegoen sentsazioa izaten zuen eta, tarteka, norbait biluzten ari zitzaion sentipena ere izan zezakeen, batzuekin bigarren egiteko honetan saiatzen baitzen askoz ere gogotsuago: galderak egiteari utzi eta eskuarekin ilea desegin, janzkera nahastu edo paperean zirriborroren bat egin baino lehen aurrean zuenari egokera zuzentzen edo pausatzeko modua aldatzen saiatzen zen, han hemenka ukituak eman edo ferekak eginez.
|
|
|
Beharbada armairu barrenean errenkadan jarritako zapatei erreparatuko zien besteren batek, eta horietako bat altxatuz larruaren usaina har zezakeen, berriro begiak itxiz, edo dilindan zeuden jaka elbarriei edo soinekoei begira gera zitekeen, emakume baten gauza gordeak begiratu edo ukitzeak sortzen digun erreparoa gaindituz. Norbaitek orduan armairuaren barreneko tiraderatik album bat atera omen
|
zuen
emakumearen argazkiekin. Guztiak gelara oldartu omen ziren, baina han ez omen zegoen, han ez dago, neronek ikusi baititut beste inork baino arreta gehiagorekin, idazlearen irudi bakar bat ere.
|
|
|
Bardeako argazki ikusgarri batzuei begira nengoen esku bata poltsikoan eta bestean edalontzia zenuela hurbildu zintzaizkidanean. " Zure aurpegia ezaguna egiten zait" esan zenuen irribarre eginez, eta nire ondoko aulkian eseri zinen –esan
|
zuen
emakumeak eta berriro besarkatu zuen.
|
|
|
Bere adiskidearen fobia, fijazio eta obsesioen kontaduriak ez omen
|
zuen
emakumearen lilura itzali, eta iragarrita dauden gertakari ilunek eta halabeharrak bakarrik erakutsi ohi duten puntualtasunarekin alde egin omen zuen etxetik emakumeak gau batean, etxera etorriko zen senarrari ohar labur bat utzi ondoren.
|
|
|
Kalera atera nintzenerako mundu guztiak bazekien zerbait hildakoaz edo hiltzaileaz, ertzainek izan ezik. Hauek hilketaren agertokia hesi batekin ixten ari ziren, ring bat sokarekin ixten den bezala, eta une batetik bestera tiroa bota
|
zuen
emakumea eta lurrean odolustu zen gizona agertuko zirela ematen zuen, halakoxea baitzen jendearen ikusmina.
|
|
|
Azken aldian, senarrak etxetik kanpo egunak egiten zituelako edo, gizonezkoen bisitarik ere izaten omen
|
zuen
emakumeak etxean, eta horietan egongelan ikusten omen zuten berandu arte hizketan. Auzokoek ez dakite, noski, adiskide soilak ala maitaleak ziren, etxeko egongelan hizketan berandu arte egon eta batzuetan lotara ere etxean geratzen zirela bakarrik, eta hori ere segurantzarik gabe, hasieran gizon guztiak isilka sartzen baitira maitale berrien etxeetan eta modu berean alde egiten baitute, oinutsik eta zaratarik gabe.
|
|
|
Bihotzeko minbizia eragiten zioten sentimenduak kanporatu behar zituen. Eta ia ezezagun
|
zuen
emakume harekin hitz egitea zen kimioterapiarik eraginkorrena. Minbizia sustraitik atakatu behar zuen.
|
|
|
Nabaria zen gustuko ninduela edo, gutxienez, bere jarrera horizontala aldatzeko adina interes sortzen niola. Ez dakit, agian aspaldiko partez biluzik ikusi
|
zuen
emakume bakarra nintzen, emakumearen antzeko zerbait gutxienez. Eta, ezpain artetik, irribarre bizioso batek irrist egin zion.
|
|
|
Puntu eta aparte bat. Horixe behar
|
zuen
emakumearen bizitzak. Eta horixe behar zuen nireak ere, Rayk behar izan zuenaren gisara.
|
|
|
Ez zuen ezer esan, baina barne poza eta harrotasun punttua nabari zi  tzaion. Itxaron ere, itxaron
|
zuen
emakume haien gorpu lehertuak kamio bazterrean su eta kearen artetik antzeman zituen arte. Baten bat oraindik besoa edo hankak mugitzeko gauza bazen ere, gehienak geldi geldirik zeutzan.
|
|
|
XIX. mendean, batez ere, joan zen mamitzen pentsamendu ilustratuak sustatu
|
zuen
emakumearen rol berria. Lehenik eta behin, amaren garrantzia azpimarratu zen, belaunaldi berrien heziketa moralerako.
|
|
|
Eta Damianek jakin zuen, han behera, makal eta lizar arteko errepidean zihoan autoan sartuta, munduan bera hobekien ezagutzen
|
zuen
emakumea zihoala. Bera gehien maite zuen emakumea zihoala, seguru asko.
|
|
|
Eta Damianek jakin zuen, han behera, makal eta lizar arteko errepidean zihoan autoan sartuta, munduan bera hobekien ezagutzen zuen emakumea zihoala. Bera gehien maite
|
zuen
emakumea zihoala, seguru asko. Betiko zihoala.
|
|
2004
|
|
|
«Gurutzea eta urkamendiak oro/ suak, azkenik, kiskaliko dituen egunean». Bitoriano Gandiaga, Fernando Pessoa eta Andolin Eguzkitza dauzka gogoan eta baita «elurra beltza da» esan ohi zion amona ere, beste edonor bezala ordua iritsitakoan udaberrira arte irauterik izan ez
|
zuen
emakume hura. Liburuaren azala eta irudiak J. E. Urrutia Capeaurenak dira.
|
|
|
Gaztea zen, halaber, XVII. mendean Amerikako karmeldarren lehen komentua eraikitzeko agindua eman
|
zuen
emakumea. Egun, San Juango hotelik luxuzkoena da garai batean komentu izandakoa.
|
|
|
Egun, San Juango hotelik luxuzkoena da garai batean komentu izandakoa. Hotelaren kudeatzaileak, Consuelo MacMurrayk, azaldu duenez, Ana de Lansos y Menendez izena
|
zuen
emakume hark, eta alargun geratu zen gazte zelarik; senarrak, kapitain espainiar garrantzitsua bera, holandarren aurkako borrokan galdu zuen bizia. Emakume gazteak bizitza guztia otoitz egiten ematea deliberatu zuen, eta, oinordetzan dirutza handia hartu zuelarik, komentu zoragarri bat eraikitzeko agindua eman zuen.
|
|
|
Garaiko morala, eta emakumeen otzantasun, kastitate, ideiak kontutan izaten baditugu fabrika «arrisku» gune bezala uler zitekeen. Bestalde gogoan izan behar da fabrika esparru publikoa zela, eta gainera fabrikan lan egiten
|
zuen
emakumeak produkzio sisteman parte hartzen zuela. Honek arlo domestikoan eta erreprodukzioara bideratua zegoen emakumearen irudia apurtzen zuen.
|
|
|
Estetika zentroko medikuek albistea jakin zutenean, Salvador Ribak, liposukzioa egin zion zirujauak, biktimaren “erreakzio alergiko bati” egotzi zion, “medikamenturen bati”. Ribak nabarmendu
|
zuen
emakumea gaizki aurkitzen hasi zela ebakuntza egin eta lau egunera. Bestalde, neskaren senideek salaketa aurkeztu zuten joan den abenduaren 30ean Lleidako 9 Instrukzio Epaitegian zentro horren aurka.
|
|
|
Horietako bat enplegua da. Europako Batzordeak aurreko astean ohartarazi
|
zuen
emakumeek %16 gutxiago kobratzen dutela lan bera egiteagatik. Eta hori lan egiten dutenek; izan ere, Europan eta, batez ere, Espainian emakumearen langabezia oso handia da, nahiz eta urteak joan urteak etorri hobekuntzak izan.
|
|
|
Zaurgarriagoa Toxikomanoen arteko kontrol programen eraginkortasunari esker, transmisio heterosexualak eragindako infekzioak areagotu egin dira. Antonio Altelak, kongresuaren Batzorde Antolatzaileko lehendakariak, ohartarazi
|
zuen
emakumea zaurgarriagoa dela, birusa semenean kontzentratzen delako baginako jariakinetan baino, eta, aldi berean, erantzun immunea ez delako hain indartsua eta eraginkorra. Horrez gain, baginako epitelioa ahulagoa denez, errazago sartzen da birusa.
|
|
|
Biktima berri horrek 30 pertsona hiltzen ditu “oilasko gripea” delakoaren ondorioz; 10 Thailandian eta 20 Vietnamen, 2003ko abenduan birusa berriro agertu zenetik. Azken kasu hilgarri horren berrespenak eztabaida piztu du birusaren mutazio posibleari eta gizakitik gizakiarenganako transmisioari buruz, ez baitakigu nola harrapatu
|
zuen
emakumeak gaixotasuna, ez baitzuen zuzeneko harremanik izan animalia infektatuekin.
|
|
|
Strada, Alfonsina(, benetako izena Alfonsina Morini in Strada): 1924an gizonezkoen Italiako Giroan parte hartu
|
zuen
emakumea. " Deabrua gonekin" ezizena zuen.
|
|
|
–Ez nauzu ezagutzen –esan
|
zuen
emakumeak.
|
|
|
Eta hura ez zen geruza fina, ez zenez fina. Gainontzean, erabakitasuna izan nahi zuen zerbait igortzen
|
zuen
emakumeak, baina une hartan –batik bat– lur jota zirudien.
|
|
|
–Euskara ulertzen dut –azaldu
|
zuen
emakumeak, euskara bitxi baina ulergarrian– Hitz egitea, ordea... Axola zaizu ingelesez jarraitzea?
|
|
|
–Mireiak mezu bat utzi zidan –esan
|
zuen
emakumeak azkenean– Erantzungailuan. Zerbait garrantzitsua aurkitu omen zuen.
|
|
|
–Buf. Zerbait –esan
|
zuen
emakumeak, testua aztertuz. Pantailako bi puntu seinalatu zituen– Hemen eta hemen fusioa aipatzen du.
|
|
|
Mutilak deitu bitartean, Diannek ordenagailuaren aurrean jarraitu zuen, Mireiaren azken mezua izan zitekeena aztertzen. Ilea motots batean jaso
|
zuen
emakumeak, urduri eta atsekabetuta.
|
|
|
–Esaiezu zuri ere mezu bat bidali zizula! –oihukatu
|
zuen
emakumeak.
|
|
|
–Beti zure motxilarekin –esan
|
zuen
emakumeak, zerbait esate aldera.
|
|
|
Erraza egin zitzaion. Jende ugari zebilen kalean, eta horrek samurragoa egiten
|
zuen
emakumea ezkutuan segitu ahal izatea. Edozein modutan, bufoi irrigarria zelako sentsazio saihestezinak hartu zuen Joseba.
|
|
|
kilometro batekoa edo gehiagokoa. Gauetan begi nekatuekin eta goizetan aurpegia puztuta ikusten
|
zuen
emakumea ez zen argazkiko Karmele alai eta bizia. Argazkikoa emakume berritsua zen, galderaz gainezka zebilena beti, eta etxean utzitakoa monosilabo eta eten puntuz beterikoa.
|
|
|
Auzune erresidentziala. Semaforoan makurturik ikusi
|
zuen
emakumeak abandonu urragarria berritu zion eta beste hiri bateraino, beste gautze bateraino eraman zuen. Autoa hartzera zihoan Iruñetik etxerantz Nafarroako Gobernuko Ingurune Sailak, garai hartan maiztxoegi, antolaturiko bilera batetik bueltan Miren Harakinekin ikusi zuenean.
|
|
|
Ahoa okertu
|
zuen
emakumeak, atea itxi zuen. Puxka batean segitu zuen Tapaxek mobilari beha.
|
|
2005
|
|
|
Eskarne Mujika Gallastegik itzuli duen Berdin dio liburuan, berriz, hogeita bost kontakizun labur eskaintzen dizkigu, bere ohizko estilo xume eta eraginkorrean. Lo gozotik esnatu eta senarra odolez blai aurkitu
|
zuen
emakumearen eta sendagilearen arteko elkarrizketaren istorioa, geltoki abandonatu baten ondoan beti dagoen agurearena, bere etxera joateko irrikaz dagoen gizonarena, bizitza ihesi nola doakion ikusten ari den morroiarena, langile baten heriotza eta beste.
|
|
|
«Eskerrik asko niri beldurrik ez izateagatik». Beste behin La Farola saltzen
|
zuen
emakume batekin topo egin nuen. Diru zorroa begiratu eta ikusi nuen ez neramala dirurik.
|
|
|
Baina, berandu xamar zen. SFk berandu eta gaizki erantzun
|
zuen
emakumearen inguruan ematen ari ziren aldaketen aurrean. Emakumearen presentzia lan esparruan geroz eta nabarmenagoa zen eta berdintasunaren eskaera ekidinezina zen.
|
|
|
Argi eta garbi, erregimenak bi eredu kontrajarri egin zituen. Alde batetik, ugalketa funtzioaren salbuespenarekin, inolako izaera sexualik ez
|
zuen
emakumea zegoen, zuzena, pudikoa, pasiboa eta zerbitzaria zena. Beste aldetik, izaera sexuala zuen emakumea zegoen, erotismoz betetakoa, desioa eta pasioa eragiten zuena eta gizonak seduzitzen eta menperatzen saiatzen zena.
|
|
|
Alde batetik, ugalketa funtzioaren salbuespenarekin, inolako izaera sexualik ez zuen emakumea zegoen, zuzena, pudikoa, pasiboa eta zerbitzaria zena. Beste aldetik, izaera sexuala
|
zuen
emakumea zegoen, erotismoz betetakoa, desioa eta pasioa eragiten zuena eta gizonak seduzitzen eta menperatzen saiatzen zena. Lehen eredua, moral katolikoaren ikuspegitik ondo zegoen, eta hori izan zen frankismoak bultzatu zuena.
|
|
|
Frankismoak uste
|
zuen
emakumeak zirela, arraza, ren etorkizunaren arduradun nagusiak, haurdun geratzen ziren unetik haur horren formakuntza fisiko eta psikikoraino. Esan bezala, amatasunera zuzendutako emakumearen eredu orokorra proposatu zen.
|
|
|
bihurtu zen, jada ez zen betebehar bat, erregimenaren lehen urteetan bultzatu zen bezala. Beraz, seme alabarik ez
|
zuen
emakumeak porrot egin zuelako ideia espainiar gizartetik desagertu zen.
|
|
|
Industriaren hedapena lortzeko bideetako bat langileen kopurua areagotzea zen, eta gizonezkoen laneskua mugara iritsi zenez, ezin zen gehiago areagotu, egin zitekeen gauza bakarra lan egiten zuten emakumeen kopurua areagotzea zen. Garapen Planak argi utzi
|
zuen
emakume langileen kopurua handitzeko beharra zegoela. Horrela, haurtzaindegiak eta zahar etxeak eraikitzeko planak ugaritu ziren, helburua emakumeak etxetik kanpo lan egin ahal izatea zelarik.
|
|
|
Lege horrek adierazten
|
zuen
emakumeek jarduera politiko, profesional eta laboraletan gizonezkoek zituzten eskubide berberak zituztela. Baina, muga batzuk zeuden:
|
|
|
Baina, bando nazionalaren garaipenarekin, prozesu hori bertan behera gelditu zen. Frankismoak izpiritual eta intelektualki azpitik zegoen izakia bezala ikusi
|
zuen
emakumea, gizartean eta politikan lekurik ez zuena eta etxekoandrea eta ama izatera soilik zuzendurik zegoena. Emakumearen ikuspegi horrek sustrai katolikoak zituen.
|
|
|
Frankismoak bultzatu nahi
|
zuen
emakumearen ereduaren hedapen prozesuan, propagandak pisu handia izan zuen. Alde batetik, emakumea zentzu batean gizonaren gainetik zegoela bultzatu zen, bere bertute fisiko (amatasuna) eta moralengatik (babeslea, atsegina, etab.). Baina, bestalde, emakumearen mendekotasuna azpimarratu zen.
|
|
|
Normalean, neskek ezkondu arte lan egiten zuten (krisi ekonomikoari aurre egiteko beharrezkoa zen) eta ezkontza ostean, lana utzi eta soilik etxeaz arduratzeari ekiten zioten. Izan ere, frankismoaren begietara etxetik kanpo lan egiten
|
zuen
emakumea gaitzesgarria zen: –La mujer trabajadora, como proyección de la emancipación moderna, constituye una amenaza a la femeneidad, a la maternidad y a la dedicación total del hogar?.
|
|
|
Bestalde, gizon eta emakumeek lan berdinarengatik soldata berdina kobratzea eskatzen zen, sexu edo egoera zibilaren aldetik etor zitekeen diskriminazioa gaitzetsiz. Baina, gizonak segitzen
|
zuen
emakumearen ordezkari legala izaten, eta bere baimena behar zuen ondorengo kasuetan: merkataritzan jarduteko, kargu bat onartzeko, kontratu bidez donazioak egiteko, donazioak onartzeko, behartutako ordainketak egiteko, ondasunak salerosteko, herentziak onartzeko edo ukatzeko, tutorea izateko, zerbitzuak kontratatzeko, etab. Gainera, senarrak mantentzen zuen patria potestatea eta 25 urtetik beherako emakumeak ezin ziren etxetik joan gurasoen baimenik gabe, ezkontzeko ez bazen.
|