|
2003
|
|
|
Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko: ?
|
Mundu
guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial eta guztiz arguidotar au dala, Españaren zatiric aurrenengo etacoa, gauza ascoren bidez; eta batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak berak egin zuen... Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak eta Bergarako Ituna.
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona
|
munduan
sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91, euskal herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra ka... Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
Eta euskaraz ez idaztearren mintzaira hau kultur hizkuntzen kontzertutik kanpo geratzen ari zen(, causa honegatic guelditzen da abaturic eceyn reputacione vague eta berce nacione oroc uste dute ecin scriba dayteyela lengoage hartan nola berce oroc baitute scribatzen beryan?). Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa
|
munduaren aurrean
harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi mundura?,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen. Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den hizkuntza idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Eta euskaraz ez idaztearren mintzaira hau kultur hizkuntzen kontzertutik kanpo geratzen ari zen(, causa honegatic guelditzen da abaturic eceyn reputacione vague eta berce nacione oroc uste dute ecin scriba dayteyela lengoage hartan nola berce oroc baitute scribatzen beryan?). Etxeparek euskara beste hizkuntzan mailan ikusi nahi zuen; euskaldunak euskaldun gisa munduaren aurrean harrotasunez ager zitezela(, heuscara ialgi adi
|
mundura
–,, heuscaldun den guiçon oroc alcha beça buruya/ Eci huyen lengoagia içanenda floria?,...). Finean, eta egungo hitzekin esanez, euskaldunentzako autoerreferentzialtasun bat sortzen ari zen, euskarazko narratiba bat hasten,, idazkerarik eta historiarik gabeko euskalduna, ren topikoa gainditzen. Ez da euskarazko historiografiaren hasiera, baina bai euskarazko historiografia abiatzeko beharrezkoa den hizkuntza idatziaren sorburua eta norberetasun kontzientziaren abiapuntua.
|
|
|
Kontraerreformako Eliza katolikoak, protestantismoaren mehatxua ikusi ostean, serioago hartu zuen herritarren hezkuntza erlijiosoa. Hola XVI. mendearen erdialdetik Elizak ebangelizazio eta katekizazio kanpaina sendoak bultzatu zituen, ordena erlijiosoen laguntzaz nekazari
|
munduko
txokorik baztertuetaraino iritsi zirenak. Eta herritar asko euskaldun elebakarrak zirenez, haiek hezteko euskarara jo zen, euskarazko hainbat dotrina eta katixima idatziz (gehiago Iparraldean Hegoaldean baino).
|
|
|
Eta aginte publikoa eliteen esku zegoen heinean, historiografia ere esparru horretan azaltzen zen. Herritar apalak
|
mundu
horretatik kanpo geratzen ziren. XIX. mendetik baina, herritarrek parte hartze gero eta handiagoa izango zuten politika publikoan.
|
|
|
Euskarazko historiografia aztertzeko orduan landuko dugun bigarren ardatza, historiak, genero espezializatu gisa, izandako bilakaera da. Hots, historia, gainerako diziplinak bezala, garai eta lurralde desberdinetan nola garatu den kontuan izango dugu, ondoren euskarazko historiografia
|
mundu
horretan nola kokatzen den ikertzeko. Bereziki Euskal Herriaren inguruan eta hari buruz hizkuntza desberdinetan garatu den historiografia segituko dugu, haren baitan kontestualizatzeko euskarazko produkzioa.
|
|
|
Produktu exotiko hauek guztiak pixkanaka hedatu ziren Aro Berriko mendeetan Europan zehar; hasieran aberatsenek bitxikeria gisa kontsumituko zituzten, edo eta medikuntzan, botikarioek saltzen baitzituzten hasieran produktu hauek (aurrez ere jada, K.a. III. milakadan, sendagai gisa erabili nahi izan zen tea Shen Nung enperadorearen eskutik, adibidez). ...ean dagoeneko gehiago hedatzen dira, modak garrantzi handia duelarik, luxuzko produktu gisa (hor frantziar moden eragina), eta Ilustrazioaren eta kulturaren hedapenarekin, bestalde, soziabilidaderako tresna bihurtu ziren eta tertulien lagungarri (adibidez, Lloyd' s daukagu, Edward Lloyd-ek 1687 Tower Streeten fundatu zuen Londongo lehen kafetegia, non negozio gizonak joaten ziren, eta azkenik
|
munduko
aseguru konpainia garrantzitsuena eta banku handi bat bihurtu zen). Kofradiek eta gremioek ere, anaitasunezko bazkariak egiten zituzten (ospakizunetan eta bileretan), garrantzitsuak, bereziki, taldeari kohesioa emateko; bazkari hauetan azkenburukoen presentzia oso nabarmena zelarik.
|
|
|
Gainera, kontrastea handia zen populazioaren gehiengoaren eta aberatsen gutxiengoaren artean; lehenek bizi baldintza eskasak jasan behar zituzten, bigarrenek luxuzko produktu eta elikagaiak dasta zitzaketelarik (ia
|
mundu
guztitik ekarriak zirenak), lehen ere azpimarratu dugunez. Beraz, mendea krisiaren gainditzearekin hasi zen Europa osoan, eta Indietako merkataritzaren loraldiaren jarraipena izan zen, baina mendearen bukaera aldera krisi politikoa nabaritzen hasi zen, eta gizartearen egoerak orokorrean onera egin zuela badirudi ere, pobrezia oso handia zen.
|
|
|
165). Frantzia
|
munduko
azukre inportatzailerik garrantzitsuena zen. XVIII. mendean zehar bere kontsumoa handitzen zihoan«[...] en 1789 estaba importando 14.000 toneladas, cuarenta mil más que Inglaterra, su más directo rival en el comercio del azúcar» (idem.).
|
|
|
Ikasleak logurari aurre egiteko edari aproposa zela konturatu orduko, kafearen hedapenari lagundu zioten. 1699 urtean Ingalaterra eta 1680tik urtera arte Londres, mendebaldeko
|
munduaren
kafe kontsumitzaile garrantzitsuenak ziren hurrenez hurren.
|
|
|
Ingalaterran lehenengo eta gero Frantziara iritsi zen fenomenoa?; landare hauek (alfalfa, hirusta?) lurrari laguntzen zioten, errekuperatzeko behar zuen nitrogenoa eransten baitzioten; animalientzako elikagaia ere baziren, lanindarra eta ongarri ahalmena handituz. Gainera, lur gehiago lantzen hasi ziren (drenaiak Herbeheretan, lugorrien gutxitzeak), golde berriak agertu ziren (Jethro Tull Ingalaterran, Brabante goldea Herbeheretan); intelektualek nekazaritzari buruzko interesa garatu zuten (frisiokratak, ekonomi elkarteetako partaideak); nekazari
|
munduan
artisautzaren sarrera eta garapena gertatu zen lagungarri gisa (hirietako gremioetatik ihesi3); eta, azkenik, baina ez horregatik garrantzi gutxiago zuen fenomenoa, emigrazioa zen: Ameriketara nahiz hirietara.
|
|
|
5Esan izan da ere, europarra zela garai hartan
|
munduan
ondoen elikatua zegoena eta, hori dela eta, indartsuena zena, baina ez dakigu azken baieztapen hau zenbateraino den fidagarria (Bennassar eta beste, 1991).
|
|
|
Gizarte egituretan, garai honetan ohikoa denez, nekazariak ziren gehiengoa. Eta berdintasun juridikoaren atzean desberdintasun ekonomikoa nabaria zen, hiri nahiz nekazari
|
munduan
elitea zegoen: noblezia (baserri alokatuen, lurren, erroten eta burdinolen jabe zena) eta merkatari burges aberatsak.
|
|
|
Horien artean ikasturtean antolatutako Batxilergoko irakasleen prestakuntzarako Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza Sailaren programa barruan (Garatun) bi ikastaro nabarmendu behar dira: Euskal Herriko Historia eta Gaur Egungo
|
Munduaren
Historiari eskainitakoak. Duela hogei urte plazaratutako terminologia arazoak bere horretan jarraitu zuten, historialarien sakabanaketak eta lehentasun desberdinek bigarren mailan utzi dituztelako, irakasle, ikerle eta ikasle bakoitzak bere erara erantzun baitie lanean sortutako kezka eta galderei.
|
|
|
Inspirazio iturriak errusiar sustrai eta ohituretatik hartu zituzten, ikono erlijioso errusiarretatik. Ordura arte
|
mundu
osoak Europara begiratzen zuen, mendebaldean eginikoak nazio guztietan eragina zuelarik. Hala ere, artista askok, mendebaldeko arteari buruz dena ikasia izatean eta honek gehiago eskaintzen ez ziela ikusirik, norberaren herriko artea aztertzeari ekin zioten.
|
|
|
Esperimentuen
|
munduan
hainbeste murgilduko ez zirenen artean Koncharovski, Mashkov, Altmaw... aurkitzen ziren, etorkizuneko Errusian arte mailan lan gehien jorratuko zutenen taldea. Ordura arte bigarren maila batean kokatutako hauek, oharkabean laudorioak jaso zituzten arlo artistikoan; arte iraultzaile bezala aurkeztutako artistak berriz, korronte onartu eta ofizialetik at geratzen ziren bitartean.
|
|
|
XIX. mende bukaera eta XX. mendeko lehenengo hamarkadetan aurreko guztiarekiko haustura gertatu zen arte mailan. Herriak jasaten zituen aldaketek eraginda, arteak ere,
|
mundua
eraldatzeko nahi horretan, dinamismo handiko papera beteko zuen. Berreraiketaren ideia horiekin batera, beraz, arteak aurretik ezarritakoarekin apurtuko zuen.
|
|
2004
|
|
|
1914an Arnold Genthe ren estudioan lanean hasi zen eta 1917 Clarence White argazkilariaren ardurapean Columbiako Unibertsitatean ikasi zuen. Argazkigintzaganako zuen zaletasuna nabarmenki gehitu zen eta 1918an
|
munduan zehar
bidai bat egitea erabaki zuen argazki makina eskuan harturik. San Frantziskon bukatu zuen eta laster estudio batean lanean hasi zen eta geroago estudio propioa izan zuen; erretratuak egin zituen batez ere.
|
|
|
Bigarren
|
Mundu
Gerrarekin Lange k berriro ere gizartearen aldaketak eta mugimendua jaso zituen. Pearl Harbour gertatu eta hiru hilabete geroago Roosevelt-ek amerikar japoniarrak Hegoaldean kontzentrazio esparruetan sartzeko agindua eman zuen eta hortik gutxira U.S. War Recolation Agencyk (1942) (AEBko Gerrako Berkokatze Agentzia) Lange kontratatu zuen auzo japoniarrak, esparruko harrera zentroak eta instalazioak erretratatzeko.
|
|
|
Argi zegoen New Deal aren xarma galtzen ari zela. Roosevelt-ek, kargua hartu zuenetik lehenengo aldiz, ez zuen erreforma berririk proposatu, eta horren ordez
|
munduko
bakearen mehatxua eta defentsa nazional baten beharra indartu zituen.
|
|
|
1939an ekonomiaren sektore batzuetan produkzioa 1929ko mailara iritsi zen. 1941ean etorri zen oparotasuna eta lana, II.
|
Mundu
Gerra eta horrek eragindako mobilizazio militar eta ekonomikoaren ondorioz. Baina ordura arte, tratu berriaren neurri batzuk min handia egin zuten; nekazaritza politikak ez zien nekazari prekarioenei lagundu eta ongizate sozialaren programa oso eskasa izan zen.
|
|
|
New York eko Tribune egunkarian lan egin zuen eta honetaz baliatuz auzo marjinaletan bizi ziren etorkinek jasaten zuten esplotazioa eta gabezia larria salatu zuen. Gainera, idatzitako testuetan
|
mundu
hobe bat lortzeko esperantza islatzen zuen.
|
|
|
Etorkizunera begiratzen zuten argazkiak atera zituen, momentuko eskasia erakutsiz. Adibidez, bere argazkietan askotan lantegietako langile ziren umeak ikus daitezke; hauek, sistema ezegoki baten biktimak, baina era berean
|
mundu
hobe baten sinbolo gisa azaltzen dira. Hine k CNTI n (Haurren Lanaren Batzorde Nazionalean) lan egin zuen.
|
|
|
Makinaren eta lantegiaren zorigaiztoko eraginari aurre egiteko erantzun berriak behar ziren; horrela, 30 hamarkadan dokumentu pastoral antzekoak sortu ziren bizitza era tradizionalak erakusten zituztenak irudi bukoliko eta arkadiarrekin. Baina gauza guztien gainetik gizabanakoen erretratuak ziren,
|
mundu
tradizionalaren aurpegi indibidualak.
|
|
|
AEB aurrera ateratzeko politikaren barnean artisten lana ezinbestekoa izan zen, politika berriak literatura, pintura, argazkigintza eta filmeen bidez zabaldu eta ezagutzera eman baitziren. Horrela, 1935ean Franklin D. Roosevelt-ek Resettelment Administration (RA) (Berrezarpen Administrazioa) izeneko erakundea sortu zuen Depresioari aurka egiteko saiakeren artean eta landa edo baserri
|
munduaren
arazoez arduratzeko. Interes baxuko maileguak ematen zituzten, landen berreskurapena indartzeko aholkuak ematen zituzten eta nekazari herrien sorrera bultzatu zuten.
|
|
|
Bigarren fase batean Hegoaldean maizterren bizitza eta Mendebaldeko baserritarren migrazio mugimendua aztertzen zituen. Azkenik, proiektua zabalduz joan zen heinean, baserri
|
munduaz gain
hirietako kondizioak eta Bigarren Mundu Gerraren ondorioz egon zen mugimendua ere erretratatu zuten2.
|
|
|
Bigarren fase batean Hegoaldean maizterren bizitza eta Mendebaldeko baserritarren migrazio mugimendua aztertzen zituen. Azkenik, proiektua zabalduz joan zen heinean, baserri munduaz gain hirietako kondizioak eta Bigarren
|
Mundu
Gerraren ondorioz egon zen mugimendua ere erretratatu zuten2.
|
|
|
Europan ez dago FSAren antzeko ezer; baina produktu guztiz amerikarra izan arren argazkilari asko emigranteak ziren, esate baterako Jack Delano ukraniarra, Theo Jung austriarra, Ben Shahn lituaniarra. Jatorri horrek, izatez proiektuaren ikuspegi dokumentalari lagundu zion, zeren inoiz aipatu denez, kanpotar batek ezin du ekidin
|
mundua
lilurarik gabeko objetibitatez ikustea.
|
|
|
1937an, sortu berria zen Lifealdizkarian, gai honen inguruko zenbait artikulu idatzi ziren, Lange, Shahn eta Rothstein en argazkiekin batera. 1938an FSAko argazkilariak landa
|
munduko
argazki baikorragoak ateratzen hasi ziren, hasierako programa zabalduz eta gaia gizartea bere orokortasunean bihurtuz. Hegoaldeko argazkiez gain hiri eta industrien irudiak jasotzen hasi ziren.
|
|
|
Bilduma honek zuri beltzeko 164000 argazki eta koloretako 1600 jaso zituen. Koloretakoek Bigarren
|
Mundu
Gerrako mobilizazioa, hegazkinen eraiketa, militarren entrenamenduak eta trenbideak erakusten zituzten batez ere; baina ez ziren zuri beltzean zeudenak bezain ezagunak eta ugariak.3
|
|
|
Argazkilari talde zabal hau baserritarren isolamendua islatzen saiatzen zen askotan, hauen arazoaren oinarria kontsideratzen baitzen isolamendua. Galdutzat emandako pertsonen erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari
|
munduaren
eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara eramaten zituzten. Arraza diskriminazioen aztarnak jasotzea nahi zutela esplizituki dioen dokumenturik ez da aurkitu, baina bildumak gai honen inguruko irudi asko erakusten ditu, segidan ikus daitekeenez.
|
|
|
1941ean Puerto Rico eta Irla Birjinetara bidaiatu zuen Washington-ek administratzen zituen lurralde hauetako gizarte egoera dokumentatzeko. Bidaia hau oso garrantzitsua izan zen eta Bigarren
|
Mundu
Gerraren ostean Jack eta Irene Puerto Rico ra joan ziren bizitzera. Baina bertara joan aurretik AEBko trenbideei eta Mendebaldeko merkantzia sistemari buruzko azterketa sakon bat egin zuen.
|
|
|
Prosperityaren garaia zen. Ondoren, ia gauetik goizera,
|
munduko
lurralde aberatsena miseria gorrian sartu zen.
|
|
|
|
Mundu
mailan, lehen mundu gerraz geroztik, ekonomia kapitalistaren zuzendaritza, Ingalaterraren eskutik, Ipar Ameriketara pasatu zen. Ondorioz, AEBetako Depresioak herrialde industrializatu guztietan izan zuen eragina; eragin are gogorragoa AEBen ekonomiaren menpekotasunean bizi ziren lurraldeetan.
|
|
|
Mundu mailan, lehen
|
mundu
gerraz geroztik, ekonomia kapitalistaren zuzendaritza, Ingalaterraren eskutik, Ipar Ameriketara pasatu zen. Ondorioz, AEBetako Depresioak herrialde industrializatu guztietan izan zuen eragina; eragin are gogorragoa AEBen ekonomiaren menpekotasunean bizi ziren lurraldeetan.
|
|
|
Baina beherakada berriro etorri zen Kreditanstalt banku suitzarraren bankarrotarekin. Horrek,
|
mundu
osoan finantzen krisia ekarri zuen, baina batez ere AEBetan. Egoera aldaketa horrek Hoover beste diagnostiko bat egitera eraman zuen, Depresioaren arrazoiak AEBetako mugetatik at seinalatuz.
|
|
|
|
Mundu
Garaikidearen Historia, Batxilergoaren baitan Humanitate ibilbidea hautatu duten ikasle guztientzat (Batxilergoko lehen kurtsoan ematen da)
|
|
|
Dekretuak zehazturiko edukiei erreparatuz, DBHko ikasgaian (ikasleek Gizarte izen laburtuaz deitu ohi dutena)
|
munduko
historiari dagozkio atal gehienak, baina Espainiari ere aski arreta eskaintzen zaio. Batxilergoko Mundu Garaikidearen Historian, aldiz, Espainia aipatu ere ez du egiten Hezkuntza Ministerioaren dekretuak.
|
|
|
Dekretuak zehazturiko edukiei erreparatuz, DBHko ikasgaian (ikasleek Gizarte izen laburtuaz deitu ohi dutena) munduko historiari dagozkio atal gehienak, baina Espainiari ere aski arreta eskaintzen zaio. Batxilergoko
|
Mundu
Garaikidearen Historian, aldiz, Espainia aipatu ere ez du egiten Hezkuntza Ministerioaren dekretuak. Azkenik Historia izen generikodun ikasgaia, izatez, Espainiako historia da.
|
|
|
EAEko ikasleek, bada, DBHko Gizarte ikasgaian batez ere
|
munduko
historia ikusten dute; Batxilergoko lehen mailan, humanitate ibilbidetik joanez gero, gehiago sakontzen dute munduko historia horren epe garaikidean; eta azkenik, Batxilergoko bigarren mailako ikasle guztiek, Espainiako historia ikasten dute, Hego Euskal Herrikoa atxikita duela, baina euskal ikuspegiari autonomia handirik eman gabe. Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan:
|
|
|
EAEko ikasleek, bada, DBHko Gizarte ikasgaian batez ere munduko historia ikusten dute; Batxilergoko lehen mailan, humanitate ibilbidetik joanez gero, gehiago sakontzen dute
|
munduko
historia horren epe garaikidean; eta azkenik, Batxilergoko bigarren mailako ikasle guztiek, Espainiako historia ikasten dute, Hego Euskal Herrikoa atxikita duela, baina euskal ikuspegiari autonomia handirik eman gabe. Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan:
|
|
|
ere saia gaitezke,
|
mundu
mailako zikloetan edo gutxienez Europa mailakoetan. Adibidez, definitiboa izateko asmorik gabe, honako epeketa proposa liteke:
|
|
|
Adibidez, definitiboa izateko asmorik gabe, honako epeketa proposa liteke: 1914/ 18tik 1936/ 45era, gerra eta gerrarte epe ezegonkorra (lehen
|
mundu
gerraren ondoren Europa osoan, XIXtik zetozen sistema liberal kontserbadoreak krisian sartu baitziren, alternatiba liberal demokratiko, komunista, zein faxistak agertuz; eta giro ezegonkor hau azkenean gerra berrietan lehertu zen. Hor koka ditzakegu Euskal Herrian eragin zuten diktadura desberdinak, errepublikak zein gerra zibil eta mundialak); 1945etik gure egunetara, atlantismoa eta Europaren eraikuntza aldia (gerra ostean mendebaldeko Europa estatubatuar orbita atlantiarraren pean geratu zelarik, multzo honen baitan zati batek, Alemania Frantziak gidatuta, europar eraikuntza abiatu zuen, Ipar Euskal Herria barne hartuz; eta beste zati bat, Espainia frankista kasu, atlantiar orbitan egon arren europar eraikuntza eta dinamika demokratikotik kanpo geratu zen 1975/ 86 arte; eta hola zenbait azpiatal bereiz litezke...).
|
|
|
halako balioak sustatu nahi badira sor edo bultza bedi ikasgai espezifiko bat (etika edo dena delakoa). Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar honek ez du soilik euskal historiarako balio baizik berdin
|
munduko
historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako). Historiak, nire ustez, bere baitatik bultza dezakeen baliorik baldin badago akaso mundua ulertzeko zentzu kritiko orokor bat izan daiteke, ez asko gehiagorik (besterik da historiako gaiak balio konkretuaz gogoeta egiteko erabiltzea).
|
|
|
Ez dut esan nahi historia ezin balia daitekeenik aldika balio konkretuez gogoeta egiteko, baina historia ezin bihur daiteke balioen inguruko ikasgai baten ordezkoa (eta ohar honek ez du soilik euskal historiarako balio baizik berdin munduko historia ikasgaietarako zein beste edozein historiarako). Historiak, nire ustez, bere baitatik bultza dezakeen baliorik baldin badago akaso
|
mundua
ulertzeko zentzu kritiko orokor bat izan daiteke, ez asko gehiagorik (besterik da historiako gaiak balio konkretuaz gogoeta egiteko erabiltzea).
|
|
|
zerk bihurtzen duen nazionala izatea diskurtso historiko bat eta zer den historia nazionala.
|
Munduan zehar
nazioaren eraikuntzarako bidean tresna bat izan da herri bakoitzaren historia. Bide horretatik ibiltzeak bere arriskuak dauzka:
|
|
|
Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik. Batxilergoko lehen mailako Historia Garaikide ikasgaian ere posible litzateke halakorik egitea, nahiz
|
mundu
osoko historia lantzen delarik ez den orekatua bertan euskal atal handi bat sartzea (ikasgaiaren helburua ez baita munduko eta Euskal Herriko historia erdibana kontatzea, baizik izatekotan munduko historia azaltzea, eta tartean, adibide konkretu bezala, euskal kasuren bat edo beste aipatzea). Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko.
|
|
|
Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik. Batxilergoko lehen mailako Historia Garaikide ikasgaian ere posible litzateke halakorik egitea, nahiz mundu osoko historia lantzen delarik ez den orekatua bertan euskal atal handi bat sartzea (ikasgaiaren helburua ez baita
|
munduko
eta Euskal Herriko historia erdibana kontatzea, baizik izatekotan munduko historia azaltzea, eta tartean, adibide konkretu bezala, euskal kasuren bat edo beste aipatzea). Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko.
|
|
|
Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik. Batxilergoko lehen mailako Historia Garaikide ikasgaian ere posible litzateke halakorik egitea, nahiz mundu osoko historia lantzen delarik ez den orekatua bertan euskal atal handi bat sartzea (ikasgaiaren helburua ez baita munduko eta Euskal Herriko historia erdibana kontatzea, baizik izatekotan
|
munduko
historia azaltzea, eta tartean, adibide konkretu bezala, euskal kasuren bat edo beste aipatzea). Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko.
|
|
|
Laburbilduz, ikasgai konkretuetan moldapenak akaso egin litezke, baina ideala Goihenetxek proposamena ikasgai konkretu batean aplikatzea barik bere filosofia abiapuntutzat hartu eta hezkuntza planak osotara eraberritzea litzateke, Madrildik ezartzen diren espainiar kuotak derrigor bete beharrik gabe. Hola, DBHn
|
munduko
, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan.
|
|
|
Laburbilduz, ikasgai konkretuetan moldapenak akaso egin litezke, baina ideala Goihenetxek proposamena ikasgai konkretu batean aplikatzea barik bere filosofia abiapuntutzat hartu eta hezkuntza planak osotara eraberritzea litzateke, Madrildik ezartzen diren espainiar kuotak derrigor bete beharrik gabe. Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan
|
munduko
historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik Espainiakoa historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan.
|
|
|
Gainera ez ditu zentzu bakarreko irakaspen edo moral lekzio gisa planteatzen, baizik gogoeta gai gisa: . Tolerantzia/ intolerantzia?,. Lan
|
munduari buruz
gogoetak, behaketak?,. Eskolaren funtzioa?,. Gogoeta bat Europa mundu zibilizazio kontzeptuaz?... Beraz, jarrera balio atala ez dago ikasleei ideia jakinak txertatzera bideratua, baizik euren pentsatzeko gaitasuna lantzera, beren ideien oinarriak bilatzen bultzatzera eta oro har zentzu kritikoa garatzera.
|
|
|
Gainera ez ditu zentzu bakarreko irakaspen edo moral lekzio gisa planteatzen, baizik gogoeta gai gisa: . Tolerantzia/ intolerantzia?,. Lan munduari buruz gogoetak, behaketak?,. Eskolaren funtzioa?,. Gogoeta bat Europa
|
mundu
zibilizazio kontzeptuaz?... Beraz, jarrera balio atala ez dago ikasleei ideia jakinak txertatzera bideratua, baizik euren pentsatzeko gaitasuna lantzera, beren ideien oinarriak bilatzen bultzatzera eta oro har zentzu kritikoa garatzera.
|
|
|
Normalean hezkuntzako egitarauan (edozein ikasgairen egitarauan) kontzeptuzko, prozedurazko eta jarrerazko edukiak bereizten dira. ...ko trebetasunak, eta funtsean ikasten ikasteko teknikak irakasten dituzte (dokumentu historiko bat nola iruzkindu eta analizatu, nola antolatu diagrama batean historiako datuak...); eta azkenik jarrerak ikasgai batek, arlo akademikotik kanpo,, bizitzarako?, transmititu behar dituen balioei egiten dio erreferentzia (historiak, adibidez, jarrera kritikoa bultza dezake, bizi dugun errealitatearen eta
|
munduaren
konplexutasunaz ohartzen lagun diezaguke, etab.). Beraz, historialariak liburuetan darabilen narrazio edo kontakizun moldea, irakasleak eskolako narrazio edo kontakizun molde berezira, itzuli, behar du:
|
|
|
Obra biok funtsezkoak dira, eta irakaskuntza zentru guztietan eskuragarri egon lukete. Badira
|
munduko
historia gaien inguruko zenbait testu euskarara itzulita ere, tartean EHUko historia irakasle talde batek argitaratutako Historia testu bidez aipa daitekeelarik (EHU, Gasteiz, 1998). Azken liburu honetako testu ia guztiak, liburuaren egileen baimenaz, Kondaira.com aldizkariko material historikoen atalean eskegita daude, nahi dituenarentzat libreki eskuratzeko moduan.
|
|
|
Printzipioz gauza bera esan litzateke edozein herrialderen historiari buruz (euskal historia, frantses historia, hegoafrikar historia...).
|
Mundu
osoaren historiak bezala, mundu horren zati diren herrialde partikularren historiek aukera eman dezakete tolerantzia, askatasuna, elkartasuna eta gisako balioen inguruan gogoeta egiteko. Eta izatez egitarau ofizialetan, jarreren atalean, halako balioak aipatu ohi dira ikasgaiak sustatu behar dituenen artean.
|
|
|
Printzipioz gauza bera esan litzateke edozein herrialderen historiari buruz (euskal historia, frantses historia, hegoafrikar historia...). Mundu osoaren historiak bezala,
|
mundu
horren zati diren herrialde partikularren historiek aukera eman dezakete tolerantzia, askatasuna, elkartasuna eta gisako balioen inguruan gogoeta egiteko. Eta izatez egitarau ofizialetan, jarreren atalean, halako balioak aipatu ohi dira ikasgaiak sustatu behar dituenen artean.
|
|
|
Ez ezer bere baitakoa eta berezkoa izatean, baizik egungo jendartean existitzen diren ikuspegi, errealitate linguistiko eta identitate batzuen onarpenean. Konkretuki gure jendartean (hots, Euskal Herrian) euskaratik abiatuz pentsa daitekeen identitate eta
|
mundu
bat egotearen eta errespetatu beharraren konbikzioan (ez da dagoen ikuspegi bakarra, baina bai dagoenetako bat, eta ez marjinala baizik aintzat hartzeko adina pisu duena). Beraz errealitate sozial hori aintzat hartu nahi delako landuko litzateke euskal historia.
|
|
|
Hizkuntzaren onespena berau mintzatzen den lurralde eremuaren ezagutzara hedatzea ere ez dirudi eskari handiegia denik (inork imajinatzen al du gaztelaniaren berri ematean Hego Amerika aipatu gabe uztea?). ...abe onartu eta aitortu lukete historiaren euskal dimentsioak bultzatzen dituen balioen artean (historia ikerketei lotutako beste balio orokorrez gain) euskara, euskaldungoa eta Euskal Herriaren ezagutza sustatzea ere badagoela, horrek ez duelarik inplikatzen adoktrinamendu nazionalik, ezta beste ezein ikuspegiren bazterketa esklusibistarik ere, baizik soil soilik hizkuntzatik ab iatuz definituriko
|
mundu
baten aintzat hartzea.
|
|
|
Hasteko, lurraldetasuna bezala, egundik erabaki dugu berau historian bilatzea, eta izatez nahasgarria da behinolako mintzaira izen horrekin identifikatzea: hola egia da euskararen jatorriak Pirinioen mendebaldeko inguruan kokatu direla gutxienez azken hiru mila urteotan; baina, aldi berean, zehaztu beharra dago denbora horretan gure hizkuntza,
|
munduko
mintzaira guztiak bezala, etengabeko eboluzioan egon dela, eta horrek esan nahi du erromatar garaiko, euskara, egungo euskararekiko, gaztelania edo frantsesa latinarekiko bezain desberdina dela.
|
|
|
Izan ere, posible da hiru horietako bakarra hartzea kontuan besteak ahaztuz. Adibidez, historia aztertzen ahal da soilik Euskal Herriaren lurraldetasun irizpidea segituz, eta aldiz euskararen gorabeherei jaramon berezirik egin gabe, edo
|
munduan
barreiatu diren euskaldunak ahaztuz. Edo, alderantziz, euskararen eta bere hiztunen historia osa daiteke, Euskal Herriko gainerako giza taldeak aipatu gabe.
|
|
|
Hori bera egiten da beste edozein subjektu historiko aztertzean, dela Frantziaren historia, Extremadurako eskualdearen historia,
|
munduko
emakumeen historia, New Delhiren historia, fabrika baten historia, etab. Kasu guztietan inportantea da kontziente izatea ikergaia edo subjektu historikoa ez dela berezkoa, baizik guk hautatua. Beraz ez daude subjektu batzuk, egiazki historikoak?
|
|
|
izan du. Azken finean Euskal Herria,
|
munduko
beste hainbat toki bezala, bai itsasoz zein lurrez, auzoko zein urruneko herrialdeekin harremanetan egon izan da, eta euskal historia ezin uler daiteke lotura horiek aipatu gabe. Nolanahi ere, abiapuntua (ez helmuga) hiru osagai horiek (euskara, euskaldunak eta Euskal Herria) izan dute.
|
|
|
Esan daiteke mota horretako lan monumentalak gehiago dagozkiola XIX. mendeko historiografiari, eta ikerketa zientifikoaren egungo ikuspegi aniztasunean ez duela zentzurik halako proiektu akademizista bat egiteak. Eta ezagun zait, bai, jada nahiko garaiz kanpokoa dela behinolako historiografia nazional ofizialen gisako eredu bat finkatu nahi izatea, noiz eta espainiar edo frantses historiografiek(
|
mundu
osokoek bezalaxe) euren kanon zaharrak kritikatzen dituztenean. Baina hala ere, kanon horiek, hainbat arlotan, ez diote baliagarri izateari uzten, bereziki kontuan izanik autokritikak badaude lehenago kanonak egon direlako dela, eta halaber kanon horiek egungo historialariei ere konbentzio erabilgarriak eskaintzen dizkietenean (adibidez epealdi historikoak mugatzeko orduan:
|
|
|
Frantzian II.
|
Mundu
Gerra piztean eta alemaniarren inbasioa gertatzean, espainiar errefuxiatu errepublikarrek mendietara eta klandestinitatera joan behar izan zuten. Alemaniarrek, espainiar errefuxiatuak eskulan gisa erabili zituzten.
|
|
|
Alde batetik, aipatu dudan bezala, mugaren garrantzia hor zegoen. Eta garrantzi hori areagotu egin zen, II.
|
Mundu
Gerraren testuinguruan, Aliatuengandik babesteko beharrak eraginda, Franco Ardatzaren adiskidea baitzen. Horregatik muga indartu zuen, Baztangoa barne.
|
|
|
Nicasiok 17 urte zituen hil zutenean.Lan batailoiak lau urtez egon ziren Baztanen, 1942an, gehienak deuseztatu zituzten arte, nahiz eta batzuk 1945 arte iraun. Preso batzuk aldiz, bertan bizitzen geratu ziren, bertako neskekin ezkonduz, eta bizi berria bertan hasiz.II. 2 Perez lerroaEuropan, 1939an, II.
|
Mundu
Gerra hasi zen. Hasiera batean, Francok bere aliatu alemaniar eta italiarrei lehengaiekin laguntzen zien (burdina, janaria, ikatza...).
|
|
|
|
Mundu
zaharra eta berria
|
|
|
Politikako eta arteko abangoardiak XIX. mendeko azkenaldian bateratu ziren, nahiz ondoren, modernismo erradikalaren lehenengo fasean banandu. Azkenik, berriz egin zuten bat
|
Mundu
Gerra eta Urriko Iraultzaren garaian. Sozialismoak berebiziko eragina izan zuen Arts and Crafts mugimendu britainiarrean, gero Art Nouveau n, eta aurrerago, arkitektura modernista eta inpresionismoaren ondorengo abangoardian.
|
|
|
izenburuko kapituluan kontatzen denez, 1945etik aurrera, AEB bere botere industrialaz gehiegi fidatzen zen, baina bere harridurarako, gerra egiteko metodo berri bat agertu zen: gerrilena (nekazal
|
mundukoa
batik bat). Berritasuna ez zen militarra, baina politikoa (gakoa indar politikoan baitzegoen:
|
|
|
Jazzak, minoria baten zaletasuna izanik, historian zehar, garai desberdinetara egokitzeko malgutasuna duela erakutsi izan du. 1929tik II.
|
Mundu
Gerra amaiera arte bakarlariek indarra hartu zuten, Swing delakoa nagusituz eta orkestra handiak sortu ziren. Garai honetakoak dira Count Basie, Duke Ellington eta Billie Holiday (Hobsbawm ek hauei buruzko biografiak idatzi ditu liburuan).
|
|
|
–
|
Mundu
zaharra eta berria? (23 kapitulua)
|
|
|
–
|
Mundu
zaharra eta berria. Kolonen 500 urte?
|
|
|
Izan ere patatak, artoa, mandioka, boniatoa, garia, garagarra, arroza, kakahueteak, txokolatea, tabakoa, kokaina... ekarri zituzten handik. Eta geroago, europarren kulturan (eta
|
munduko
beste hainbatean) eragina izan duten txikleak, Coca Colak,, gin tonic, eko tonikak, barazki olioak, kininak...
|
|
|
Lana ikuspuntu sozialista batetik gauzaturikoa dela aintzat hartuta, bi gauza baino ez nituzke azpimarratuko. Bata, emakumezkoak ez direla asko aipatzen (nahiz eta badakidan garai hartan langile mugimendua gehienbat gizonen artean osatu zela) eta bestea, Mendebaldeko
|
mundua
jorratzen dela nagusiki (salbuespenak salbuespen).
|
|
|
Egipton jaio zen, Alexandrian, erdi kasualitatez (bere bizitzan zehar ez du erlazio handirik izan hiri honekin), nazionalitatea Britainia Handiak eman zion eta Erteuropan ere bizi izandakoa da.
|
Munduko
hainbat herrialdetan, Ingalaterrako inmigrante bat bailitzan sentitu izan da eta leku orotan judu bezala. Leku guztietako atzerritartzat du bere burua, Israelekoa batik bat:
|
|
|
II.
|
Mundu
Gerraren ondoren,, deskolonizazioaren, mugimendua hasi zen eta Europako potentzia handienen koloniak (Aro Berrian sortuak) estatu politikoki independienteak bilakatu ziren (nominalki batez ere, ez ordea ekonomikoki).
|
|
|
Britainiarrek, era baketsuan adostu zituzten independizatzeko mugimenduen nondik norakoak, Frantziak ez (Aljeriako gerra kasu). . Hirugarren
|
Munduko
–herrialdeek Europan garatutako nazio kontzeptua eta metropoliek zeuzkaten garapen ekonomiko eta ongizate mailak lortu nahi zituzten (Gerra Hotzaren garaian bi bloke nagusitu ziren, bi mundu zeuden:
|
|
|
–Hirugarren Munduko? herrialdeek Europan garatutako nazio kontzeptua eta metropoliek zeuzkaten garapen ekonomiko eta ongizate mailak lortu nahi zituzten (Gerra Hotzaren garaian bi bloke nagusitu ziren, bi
|
mundu
zeuden: edo AEB ren aldekoa zinen edota SESB en aldekoa.
|
|
|
edo AEB ren aldekoa zinen edota SESB en aldekoa. Hemendik Hirugarren
|
Munduaren
izendapena. Bestetik, ez da Ekialde Hurbila ahaztu behar.)
|
|
|
Mendebaldeko herrialdeak (SESB aparte) eredu izan ziren garai batean, eta gaur egun ere badira askorentzat. Urtetan zehar, Mendebaldeko Europak eta Ipar Amerikak batik bat,
|
munduan
lehendabiziko postua faktore bat baino gehiagogatik okupatu duten arren, gauzak aldatzen ari dira. Hein handi batean poltsikoak beterik izateak, zeri heldu izateak mugitzen du mundua, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak?
|
|
|
Urtetan zehar, Mendebaldeko Europak eta Ipar Amerikak batik bat, munduan lehendabiziko postua faktore bat baino gehiagogatik okupatu duten arren, gauzak aldatzen ari dira. Hein handi batean poltsikoak beterik izateak, zeri heldu izateak mugitzen du
|
mundua
, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak. AEB k aurrezten duena baino gehigo gastatzen du eta norbaitek hutsune hori finantzatu beharra dauka, bestela,, mundua gelditu?
|
|
|
Hein handi batean poltsikoak beterik izateak, zeri heldu izateak mugitzen du mundua, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak? AEB k aurrezten duena baino gehigo gastatzen du eta norbaitek hutsune hori finantzatu beharra dauka, bestela,?
|
mundua
gelditu, egingo litzateke.
|
|
|
Orain arte, historia garaileek idatzi dutela esan da (arestian aipatu herrialde batzuk; minoria). Bai eskala txikian, indibiduoek, baita eskala handian ere, Mendebaldeko
|
munduak
, mundu garatuak. Globalizazioaren aroan, aberastasunak ez daude ondo banatuak.
|
|
|
Orain arte, historia garaileek idatzi dutela esan da (arestian aipatu herrialde batzuk; minoria). Bai eskala txikian, indibiduoek, baita eskala handian ere, Mendebaldeko munduak,
|
mundu
garatuak. Globalizazioaren aroan, aberastasunak ez daude ondo banatuak.
|
|
|
Eta historia egiteko modua bai? Hirugarren
|
Munduko
herrialdeek eta beste batzuk (gehiengoa), euren iragana, eta era orokorrago batean, historia idatziko balute?
|
|
|
Banaka batzuk argazki ohikoak bilakatzen dabiltza. Auskalo ezinezkoa den
|
mundua
aldatzea eta gizakiok sortzen ditugun ekintza batzuk ekiditea, baina zaila bai behintzat. Gertaerak idazterakoan, irudiak transmititzean, ahoz kontatzean... dena izatea berez ezin da aldatu, kontatzeko era bai.
|
|
|
Eric Hobsbawm, 1917an jaiotako komunista (zein motatakoa?) judu britainiarra edo britainiar judua izanda(?), proletalgoaz eta honen bizimodua aztertzeaz arduratu izan da lan honetan. Jende arruntaz, erresistentzia egiten lagundu izan dutenez, altxatu izan direnez eta jazzaren
|
munduaz
(bera zaletu bat da). Zer idatziko zukeen ez balitz 1917an jaio, komunista ez balitz izan, ezta judutarra ere, edo nazionalitatez britainiarra, eta tangoa jazza baino gustokoagoa izan balu?
|
|
|
Raymond Aron filosofoaren arabera, XX. mendea Alemaniaren mendea izan zitekeen Lehen
|
Mundu
Gerrak lurraldearen norabidea okertu izan ez balu. Ikuspegi horrekin bat dator Fritz Stern, eta halaxe azaltzen du El mundo alemán de Einstein liburuan.
|
|
|
Alabaina, horren inguruan dena esanda dagoela iritzita, egileak ikuspuntu arras berritzailea proposatzen du: bi
|
mundu
gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen Mundu Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira bi Mundu Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
|
bi mundu gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen
|
Mundu
Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira bi Mundu Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
|
bi mundu gerren arteko epean nabarmendu ziren zientzilari juduen biografietan sakontzen du, gertakizunen aurrean komunitate zientifikoak agertu zuen jarrerak asko esaten baitu orduko egoeraz. Modu horretan, kimioterapia asmatu zuen Paul Ehrlich, Lehen Mundu Gerran gas toxikoarekin esperimentatu zuen Fritz Haber, zein erlatibitatearen teoriari esker ospea lortu zuen Einstein, protagonista bihurtzen dira bi
|
Mundu
Gerren artean jazotakoa aztertzea xede duen obra honetan.
|
|
|
Lehen
|
Mundu
Gerraren aurreko urteetan Alemaniako komunitate zientifikoa begirunez tratatzen zuten gainerako herrialdeek. Kaiserrak aurrerapen zientifikoa mesfidantzaz ikusten bazuen ere (arrazoi erlijiosoak zituen horrela pentsatzeko), jakin bazekien arlo horretan emandako urratsek lurraldea indartzen lagunduko zutela.
|
|
|
1914an, Lehen
|
Mundu
Gerraren atarian, abertzaletasun sentimenduak goia jo zuen. Komunitate zientifikoko 93 jakintsuk (haien artean zientzialari judu aski ospetsuak zeuden), Alemaniaren aldeko manifestua izenpetu zuten.
|
|
|
Beraz, erabakia atzeratzen saiatu zen. Baina Bigarren
|
Mundu
Gerra amaitu eta naziek juduekin egindako sarraskia agerian geratu zenean, Israelgo estatua izango zena definitzeko aitzakiarik ez zegoela adierazi zuten sionistek. Eta, hain zuzen, gertakari hark bultzatu zuen Nazio Batuen Erakundea 1948an Palestina bitan banatzera, eskualde bat arabiarren esku utziz eta bestea juduei emanez.
|
|
|
Aurrerapen zientifikoa gizakiaren alde erabili behar zela uste zuen, eta bizi izan zen artean gertakizunen aurrean begirada gardena mantentzen saiatu zen: lotsa barik kritikatu zuen alemaniarren jarrera Lehen zein Bigarren
|
Mundu
Gerran, 1914ko gatazkak bere lankideen babesa jaso zuela jakin arren. Era berean, ez zuen sionismoa gaizki ikusten, baina ez zen fanatiko itsu bat ere.
|
|
|
Haber, berriz, pertsona iluna izan zen. Aberriari zion errespetuagatik bere erlijioa ukatzera eta gas toxikoarekin esperimentatzera iritsi zen (Lehen
|
Mundu
Gerran hildako ugari eragin zituen gasak, eta agintariek horregatik zoriondu zuten Haber). Alabaina, Stern en ustez bada bi pertsonaiak lotzen dituen zerbait:
|
|
|
Liburuan agertzen diren datuak ikusita, pentsa daiteke Nazio Batuen Erakundeak sionismoari lehenago erantzun izan balio Holokaustoa ez zela zertan gertatu behar. Alabaina, Bigarren
|
Mundu
Gerra amaitu arte itxaron zuten Palestina bitan banatzeko, eta lurralde hain desiratua sortzeko. Stern ek aipatu egiten du lurralde arabiarrek ez zutela ondo hartu banaketaren kontua, lehen kolonoak iritsi zirenean erasoak gertatu zirela, baina ez du gaian gehiegi sakontzen.
|
|
2005
|
|
|
berragertu zen. Emakumea unibertsitate eta lan
|
munduan
sartzeko lan handia egin zuen elkarte horrek. Bestalde, UMAE bezalako elkarteen paperak oso garrantzitsua izaten segitu zuen.
|