|
2008
|
|
|
13 Gai honi buruz
|
jakiteko
: Binns, N. (2006):
|
|
|
(estetika ezkorra, teologia ezkorra, politika, demagun, ezkorra) hitzak hemen aipatzen du ezezko jarraituen bidez era sortzailean jokatzeko prozedura, ezabaketa sorta progresiboan, era fenomenologikoan, egiazko helburua edo lortu nahi dugun ekintza isolatzeko aldendu behar dugun guztia parentesi artean murriztuz. Horrela, mistikoen teologiari buruz
|
dakigu
ezen ezabaketak ezerez sail baten bidez erdiesten duela azken Ezerez hori (Gurutzeko Joan Deunarengan), non aurkitzen den aurkikuntza zuzenekoan eta harremanetan, komunioan, Jainkoarekin», (Oteiza, 2007: 497).
|
|
|
Liburua alde batera uzteko arrazoiak ezin ditzakegu garbi
|
jakin
, baina guk bi posibilitate proposatuko genituzke: lehenik Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen.
|
|
|
Quousque tandem?! ekin artea zer den azaltzen digu Oteizak. Baina noski, hori
|
jakiteko
lehenik artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?!
|
|
|
Garai historiko bakoitzak aurreko garaiko produktu artistiko, kultural edo historikoei begirada eta interpretazio berria ematen die10 Hori
|
jakinda
, eta Quousque tandem?! argitaratu zeneko testuinguru politiko berezia ia desagertu dela jakinda, gaur egun Quousque tandem?!
|
|
|
Garai historiko bakoitzak aurreko garaiko produktu artistiko, kultural edo historikoei begirada eta interpretazio berria ematen die10 Hori jakinda, eta Quousque tandem?! argitaratu zeneko testuinguru politiko berezia ia desagertu dela
|
jakinda
, gaur egun Quousque tandem?! eskuetan hartzen dugunean, galdera hau egin genuke:
|
|
|
Proposamen ez legegile horri jarraiki, bertan aipatzen zen Goi Mailako Komisioaren lehen eta bakarra izan den bilera antolatu zen 2006ko apirilean. Bertatik
|
jakin
zenaren arabera, bi gobernuak elkarri epe bat ematearen alde agertu ziren. Epe horren atzetik Estatuko Abokatutzak 2005eko otsailean Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren aurrean aurkeztutako helegitearen aurrean, honen sententziaren zain geratzea zen helburua.
|
|
|
Ohar metodologikoak eta auzitegiek jarraitu dituzten bide propioak alde batera utzita, mahai gainean jarraitzen duen arazoa bigarren arlo batera lerratuko dugu: tratatu ezberdinetan jasotako terminoen interpretazioa, horren bitartez argitu ahal izateko ea tratatu ezberdinen arteko bizikidetza posible den, bateragarriak edo bateraezinak diren, Vienako Hitzarmenaren 30.3 artikuluko lex posterior derogat priori maxima aplikatu ahal izateko, edota hitzarmen beraren 59 artikuluaren arabera 1870eko tratatua amaituta dagoen
|
jakiteko
. Kasu bakoitzean garbi geratzen da interpretazioaren xedea eta objektua ezberdinak direla.
|
|
|
Horri jarraituta, badirudi aldeen borondatea jarraitzera zuzentzen gaituen nolabaiteko klausularen aurrean aurkitzen garela. Hala ere, irakurritakotik ez da batere erreza
|
jakitea
zein motatako klausularen aurrean egongo ginatekeen. Badirudi bateragarritasunaren eta osagarritasunaren artean kokatzen den zerbaiten inguruan egongo ginatekeela, eta horrela balitz, Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluko bigarren paragrafoan kokatuko ginateke (López Martín, 2002:
|
|
|
Aldagai nagusien azterketa nahiz kuantitatiboki nahiz kualitatiboki egin genezake, baina gaitasun komunikatiboarenak galdu egingo luke lehen hurbilpena erabiliko bagenu. Horregatik, gaitasun komunikatiboan sakontzeko azterketa kualitatiboari eutsiko diogu, nahiz eta
|
badakigun
, ezinbestez, mugak ekarriko dizkigula erabaki horrek lortutako emaitzak ondorioetara ekartzean. Azterketa kuantitatiboaren bitartez ezin izango genuke aritu gaitasun komunikatiboaren osagai bakoitzaren alderdi guztietan, kualitatiboak eskuratzen digun sakontasun mailan.
|
|
|
Bestalde,
|
badakigu
ez dela erreala ikasleen gaitasun komunikatiboa hizkuntzak ezberdinduz aztertzea. Alegia, argi dugu hizkuntza guztietan ondorioztatzen diren gaitasunen jabe dela gizaki eleanitza.
|
|
|
Parte hartze eraldatzailea, nolabait, enpoderamendua sortzen duena dela definitu dugu. Baina horrek zehazki zer suposatzen duen
|
jakiteko
aurretiaz jakin behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun bat, erlaziozko fenomeno bat eta egiturazko fenomeno bat izan baitaiteke.
|
|
|
Parte hartze eraldatzailea, nolabait, enpoderamendua sortzen duena dela definitu dugu. Baina horrek zehazki zer suposatzen duen jakiteko aurretiaz
|
jakin
behar dugu nola egikaritzen duen botereak. Boterea kontzeptu konplexua da, aldi berean, gaitasun bat, erlaziozko fenomeno bat eta egiturazko fenomeno bat izan baitaiteke.
|
|
|
Parte hartzeko espazioak nola, nork, zergatik eta zertarako sortzen edo betetzen diren
|
jakitea
funtsezkoa da beraz. Dena den, bi espazio mota hauen arteko muga ezin da zorrotzegia izan, bien arteko desberdintasuna ez baita soilik nork betetzen dituen, baizik eta bertan adosten diren estrategiek existitzen diren botere egiturak desafiatzen dituzten ala ez (Miraftab, 2004); zentzu horretan talde berdinek barruan eta kanpoan aldi berean egotea erabaki dezakete.
|
|
|
Baina efektu hori positiboa edo negatiboa izan daiteke, estimua edo arbuioa, atxikimendua edo mespretxua... Izen berberak ere modu askotara ulertu ahal dira; izan ere, izen baten balioa ezagutzeko zein gizarte eremutan, zein zentzu komunitatetan eta zein koderen arabera sortu den
|
jakin
behar dugu.
|
|
|
Bigarrena, ordea, inpaktu handikoa da, nabarmena bezain ezaguna: guztiok
|
dakigu
zein diren izenaren konnotazio positiboak eta negatiboak (gizon gaztea, ederra, aberatsa, ospetsua...) Ez da inolako ahalegin berezirik egin behar, ez lan kognitibo nekezik, izen hori jarri dutenen asmoa zein izan den antzemateko. Berehala ulertu ahal dugu zer adierazi nahi diguten izen horren bidez6.
|
|
|
Hargatik, haren inpaktua hutsaren hurrengoa da. Soilik azalpen berezi batez
|
jakingo
genuke Diana hautatu duenaren asmoak zerikusirik duela antzinako jainkosa harekin. Bestela, pentsatuko dugu izen arrunt eta pop kulturaren emaria dela.
|
|
|
Belisanaren kasua bestelakoa da, argi dago inpaktu handia duela, eta inpaktu hori nahita bilatua dela: jendea harrituko du eta, askotan ere,
|
jakin
mina piztuko: Zer da izen hori?
|
|
|
Eneka zenbatean hartu dute emakume izentzat? Zelan
|
jakin
Egieder emakume ala gizona den. Galdera horri funts handiagoko galdera batez erantzun genioke:
|
|
|
zer garrantzi du gizona ala emakumea den jakiteak? Zertarako behar dugu
|
jakin
–
|
|
|
Arestian esan dugun bezala, erreferentzia edo asmo hori antzematea nabaritasun kontua da. Ezin dugu
|
jakin
Martin Martin den haren aita edo aitite Martin zelako, baina sumatu ahal dugu Mohamed-ek baduela erlijio edota kultura musulmanarekin zerikusirik. Izendatze kodea nolako eskuragarria den; horra gakoa.
|
|
|
hautatzeko irizpide zenbait, gustu zenbait, nahi eta zaletasun zenbait dituzten eragileak dira, haien arabera beren burua gidatzen dute, askotan kausak eta arrazoi, egituratzaileak? zeintzuk diren
|
jakin
barik, baina jendarteko jokorako sen praktikoa ondo barneraturik. Sen hori, funtsean, ekiteko eta pentsatzeko egitura zenbait baino ez da, Bourdieu k habitus deritzona.
|
|
|
Pertsona horien ustez, izena hautatzea guztiz pertsonala izan da, erabakia kanpo eraginetatik aparte hartu dute edota eragin horiekin distantzia nahikoa harturik.
|
Badakite
eraginak hor direla, baina haien ustetan oldez hartu dute azken erabakia, eragin horiek ez baitute izena hautatzea erabat bideratzen. Autonomiarenganako uste hura indartu egiten da erakundeen debeku edota murrizketekin topo eginez gero.
|
|
|
Oro har, umeak ondare urria dira: Euskal Herriak, denok
|
dakigun bezala
, jaiotza tasa eskasa du, Europako txikiena nonbait. Gurean, umea izatea asmoz eta buruz erabakitzen da:
|
|
|
Izenaren eufonia, esanahi etimologikoa, identitate edo jatorri kulturala eta linguistikoa, originaltasuna, hurbiltasuna... ezaugarri horiek guztiak hartu behar dira kontuan artez hautatzeko. Beti ez da modu esplizitu batez eta intentzio argiz egiten, baina gurasoek
|
badakite
zer dagoen jokoan, oso dira jakintzaren gainean. Bourdieu k, jarrera naturala?
|
|
|
Bourdieu k, jarrera naturala? zeritzonarekin dihardute, alegia, jokoan dagoena zer den ondo
|
jakinda
baina zuzeneko jakintza praktiko batekin.
|
|
|
izenduna izatea eta izena eman ahal izatea boteretsuen eskumenak dira. Philippe Besnard (1979) izan da,
|
dakigun
neurrian, pertsona izenak kontsumoko ondare sinboliko gisa aztertu dituen lehenengoa; ikusi, halaber, Bozon, M., 1987,. Histoire et sociologique d, un bien symbolique, le prénom?.
|
|
|
Ondare sinbolikoa, hortaz, edozer izan daiteke, betiere eremu batean balioa arautzen duen logikak balio hori ematen badio. Horregatik, ondare sinbolikoaren balioa ezagutzeko eremuaren logika bera ezagutu behar dugu,
|
jakin
behar dugu zeren arabera duen balioa, bestela ez diogu inongo baliorik, aitortuko?. Behar dugu, hitz batean, ondare sinbolikoa sortu duen kulturaren code de chiffrement, hots, ulertze kodea.
|
|
|
Aurelia Arkotxak bereziki palinpsestoa, parodia eta pastichea baliatzen ditu, bere bidaia existenzialak literarioki eta fisikoki lehengo deskubritzaileen urratsei jarraitzen diela. Septentriotik nehoiz hurbilduko ez dela
|
jakinez
, beti jadanik errana izan dena errepikatzeko arriskuan edota isiltzeko zorian, halere, poeta etsiezina Iparra islatzen saiatzen da, etengabe, Septentrioz Septentrio.
|
|
|
A. Arkotxak ez ote zuen dagoeneko dena errana? Bere
|
jakin
gosearen bilaketaren azken bururapena ez ote zuen adierazi. Alabaina, bigarren Septentrio idazlearen poetika orokorrean osoki kokatzen da, ber denboran bere toki berezia dauka haren baitan, eta haren argitaratzeak idazlearen lan literarioaren unibertsaltasuna indartzen du.
|
|
|
hain zuzen, obra honek nabigazio zabal bat proposatzen digu liburuz liburu, palinpsestoz, parodiaz eta pastichez, helburu aitortu honekin: delako osotasun bat poetikoki lortzea? «erudizio guzi» batena eta literaturaz eta
|
jakin
gosez hazten den «barne izaera oldartsu» batena, azken buru buztan «hutsera» heltzeko.
|
|
|
[?] je veux me donner ce spectacle de la matière, ayant conscience d, elle, et, cependant, s? élançant forcenément dans le Rêve qu, elle sait n? être pas,[?] devant le Rien qui est la vérité. / bai,
|
badakit
, gaiaren itxura ezdeusak baizik ez gira, bainan aski sublimoak Jainkoa eta gure arimaren asmatu ahal izaiteko. [?] nahi dut nere buruari ikusgarri hau eman:
|
|
|
|
Jakiteko
ea diamantea egiazkoa den, hartzen da orratz harria, hau baita orratza bereganatzen duen marinelen harria. Diamantea orratz harriaren gainean aski zaio sartzea eta orratzaren presentatzea.
|
|
|
Ni hortik gibelera itzuli naiz eta orain beranduegi da enetzat. Baina zuk irakurle maitea, bidaia benturos hori egin nahi baldin bazenu eta ni baino urrunago joan,
|
jakin
ezazu hortik eguzki sortzera joanez itzulia egin daitekeela. (Septentrio, 85 or.)
|
|
|
Poesiak ez du giza Espirituaren eta transzendentzia baten arteko bereizkuntza metafisikoa betetzen, transzendentzia hori Ezdeustasuna izanik ere, Espirituaren kontzepzio mentala baizik ez baita («notion pure»); alderantziz, Hitz poetikoa logos a harainditzen duen osotasun «hermetikoaren» jakitateari buruz oztopo gehigarria agertzen da (Derrida-ren zentzuan): Hitz poetikoa Literatura (hizkuntza antolatuaren bidez espresatzen den
|
jakin
mina) den prozesu errepikakorraren anarteko helburu gisa aurkeztua da. Hain zuzen, Septentrio literaturaren antzezlan bat da, Mallarmé ren asmotik hurbil dezakeguna:
|
|
|
Bidaiantak isilik zeuden berak ere larru zurikoak baitziren, beharbada, «deskubritzaile» eta kolonizatzaileen umeen umeen ondokoak, beharbada urtero hara zihoazen itsasturien ondoko urrunak. Eta
|
bazekiten
, bidaiant euskaldunek, marinel haiek ez zirela euskal kantu zahar batzuetan aipatzen diren «indiano salbaiekin» eta «iskimau gizabestiekin» beti ontsa portatu. (Septentrio, 122 or.)
|
|
|
Nork
|
daki
–Behar bada kaia ahantzi baten hatzak...
|
|
|
Hartzaileak dira kate eta irrati publiko zein pribatuetako publizitate eta edukien azken helburua. Hortaz, zenbat eta gutxiago
|
jakin
irratiek entzuleriaz, orduan eta arrakasta gutxiago izango dute beraien estrategietan.
|
|
|
Los 40 Principales eko atarian entzulea Hego Amerikako 40 Principales kateetan sar daiteke. Kasu honetan, teknologiak gizabanakoaren begien aurrean jartzen du
|
jakin
mina edo beharra asetzeko aukera.
|
|
|
Eskualduna astekariaren orrialdeetako haritik tiratuz
|
jakin
izan dugunez17, 1889ko apirilaren hasieran harrera handia egin zitzaion Elizaga erretore berriari. Igandearekin batera eta goizeko zortzietan abiatuta, kale nagusietan garaitza arku bi eraiki ziren, lorez jantzita, eta urrezko letrekin idatzita La ville de Saint Jean deLuz à son pasteur eta Ungui ethorri zeramatzatenak; kale bazterretan eta leiho balkoietan jendetza ikaragarria; hirurogei zaldunez osoturiko eskolta bat zetorren, ilara bikainetan, apaiz eta agintari andanaren berebilen aurretik, herriko fanfarriaren doinuez alaituta; segizio luze horren ostetik, freren eta seroren eskoletako umeak, den denak elizarantz.
|
|
|
Uztailera arte ez dugu berriro ikusi Albert Goienetxeren izena Eskualduna astekariko orrialdetan18 Izan ere, Alexandre Larralde Diustegi magistratuaren heriotza dela-eta Urruñako hilerrian diskurtso luze samarra egin zuen frantsesez Donibaneko alkateak, hain zuzen ere, Eskualduna astekarian osorik irakur daitekeena. Ez
|
dakit
noraino den esanguratsua, bezperan Miarritzen egin ziren hileta elizkizunen ostean Léon Guichenné abokatu buru baionarrak ere agur hitzaldi solemnea egin zuela, baina astekari xuriak ez zuela jaso. Bide batez edo, aipa dezagun, Léon Guichenné() delako hori Piarres Buruzain mediku euskaltzale handi eta Hazparneko alkatearen koinatua zela (Xarriton, 1985:
|
|
|
Gero, gonbidatuen zerrenda ia amaigabea dator, hemen errepikatuko ez duguna, baina nolabaiteko who is who zehatza damaiguna. Orobat, kronika horri esker
|
jakin
izan ditugu Albert Goienetxeren titulu bi, alegia, Charles III.aren komendadorea eta bai Isabela Katolikoarena. Gorago aipatu dugun bezala, dirudienez 1887rako alargunduta zegoen Goienetxe, ez baitugu lehen ezkontzari buruzko inongo oihartzunik aurkitu Eskualdunako orrialdeetan23.
|
|
|
23 Lehen emaztea, oraintsu
|
jakin
izan dudanez, 1883ko otsailaren 7an hil zen, etxe barruko ezbehar baten ondorioz: –Mme Goyeneche, toute jeune femme, habitant St Jean de Luz avec son mari, le docteur Goyeneche, renverse si malheureusement sur elle un pot de graisse, placé dans une armoire, qu, elle a été tuée sur le coup.
|
|
|
Haritxelharren artikulu labur horrek eranskin gisara badakartza halaber Albert Goienetxe medikuaren bai jaiotza agiria eta bai heriotza agiria ere, eta dokumentuotan irakur daiteke nortzuk izan ziren haren aita amak, alegia, Jean Baptiste Goyeneche eta Catherine Orasia(?) Bassergues. Ez
|
dakigu
gainerako anaia arrebarik eduki zuenetz. Nolanahi, Albert Goienetxe eta Adema Zaldubi idazle senperetarra lehengusuak ziren, Piarres Xarriton euskaltzainak esan digunez.
|
|
|
Piarres Lafitteren arabera, beraz, Eskualduna aldizkariko idazle artekoa izan zen, lehen urtetan?, alabaina, ezin dugu ezer gehiago zehaztu, Goienetxe zerrendatuta agertzen baita beste hamaika lagunekin batera. Halandaze, ez
|
dakigu
Goienetxe idazlea noraino zaildu zen Eskualdunako orrialdeetan, ez zeintzuk izan ziren berak erabilitako gaiak, ez zein hizkuntzatan.
|
|
|
Berrogoi ta hamabi urte baizik ez zituen; eta itxurala, zen baino ere gazteago emaiten zuen. Hurbilenetik ikusten zutenek
|
zakiten
bakarrik, artaren beharra bazuela; baina berak bere buruaz baino gehiago baitzuen ordean bertzeen osasunaz. Eta, erran dena, azkarraren itxura zuen.
|
|
|
Uste zuten nahi zutena egitea, bainan
|
badakite
Murde Goyenechekin, Donibaneko juduek eta framazonek ez dutela hauzirik irabaziko. Ez behar ere!
|
|
|
Bestalde, Larresoroko kronikan
|
jakin
izan dugu. René Goyeneche, de SaintJean de Luz, egon zela batxilergoko azterketak gainditu zituzten Seminarioko ikasleen artean82; oraingo zerrenda horretan ez da agertu Etxepare medikuaren anaia.
|
|
|
Martxoaren 24ko zenbakian
|
jakin
izan dugunez90, Oskar II.a Suediako erregeari egin zion ongietorria herriko etxean Albert Goienetxek, eta, besteak beste, 1892, 1894 eta 1897ko euskal jaien egitarau ilustratuak erakutsi zizkion; egunbeteko bisitaldia izan zen. Alabaina, erregea martxoaren 28an itzuli zen berriro Donibanera91, errebista pasatzeko udaletxe aurrean moilaturik zegoen itsas armada suediarraren eskola ontziari, Ellida korbetari.
|
|
|
Zaharrak joan eta gazteek heien urhatseri ez jarreiki, bainago hea Uztaritzen, Hazparnen edo Baigorrin, herri handienez eta eskualdunenez mintzatzeko? hiru mutiko gazte badiren eskuarazko dotzenerdi bat kantu
|
dakitenik
.
|
|
|
zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio berriez da (Goyenetche, 1892b). Guk
|
dakigularik
ez du bestelako argitalpenik eduki. Goienetxeren liburuxka euskara erraz eta eraginkor batean dago idatzita, orduko nekazariek lehen irakurraldian uler zezaten.
|
|
|
Herri huntan berean, guziek
|
badakizue
, prestamuzko kacha bat altchatu duela gure jaun errotor kartsu eta ohoragarriak laborarien laguntzeko. Badakizue ere zer abantail handiak gure syndicat agricole deitzen den konfardien medioz onesten ditugun ongarri edo ongailuen izaiteko.
|
|
|
Herri huntan berean, guziek badakizue, prestamuzko kacha bat altchatu duela gure jaun errotor kartsu eta ohoragarriak laborarien laguntzeko.
|
Badakizue
ere zer abantail handiak gure syndicat agricole deitzen den konfardien medioz onesten ditugun ongarri edo ongailuen izaiteko. Ongarri berri horiek gure errekolta edo uzta suerte guziak emendatu dituzte.
|
|
|
|
Hekien
izpirituan sar arazi zoin nesesario den guzientzat elgar aditzea! Deus ez da hobeagorik batasun bat laborarien artean onesteko kompainia hau bezalako bat edo syndicat agricole deitzen diren konfardia hetarik herri guzietan izaitea bezala.
|
|
|
Hortako behar dire laborari konfardia azkarrak, klabertzat eman gizon fierrak, oihu gora egin dezaketenak eta erran gobernamenduari: . Laborariek, zuzen den bezala, beren lanetik nahi dute bizi, nahi dituzte beren errekoltak ongi saldu; aski hola tratulariez, zoinak bizi eta aberasten baitire
|
hekien
gostuz. Aseak gare hitz eder efetu gabekoez.
|
|
|
Bigarren aldikotz biltzen gare Donibaneko kantoinamendu huntan primen emaiteko eta atsegin handirekin ikhusten dugu gure herritar laborariek onhesten dituztela egiten ditugun entseiuak
|
hekien
onetan hunat agertzen direlarik joanden urthean baino nombre handiagoan.
|
|
|
Non eta nola bada gure haurrek ikhasten dute laborantza? Aita amen ganik, haukiek ongi balin
|
badakite
ongi; gaizki ikhusten badute berritz gaizki; askotan gusturik gabe, ez dakitelarik eian hobekiago egin diteken. Guk nahi ginduke laborari haurrek eta bereziki laborantzatik beren bizia atheratu behar dutenek haur haurretik eta printzipioz eskoletan ikhas balezate laborantza.
|
|
|
Non eta nola bada gure haurrek ikhasten dute laborantza? Aita amen ganik, haukiek ongi balin badakite ongi; gaizki ikhusten badute berritz gaizki; askotan gusturik gabe, ez
|
dakitelarik
eian hobekiago egin diteken. Guk nahi ginduke laborari haurrek eta bereziki laborantzatik beren bizia atheratu behar dutenek haur haurretik eta printzipioz eskoletan ikhas balezate laborantza.
|
|
|
Zer tratamendu behar duten arbolek, nola chertatzen diren? Horiek guziak laborari gehienek ez
|
dakizkiten
gauzak dire.
|
|
|
Gero aziendez kestione zombat dire
|
dakitenak
ongi heien arthatzeko eta bazkatzeko manerarik hoberenak, heien garbitasuna atchikitzeko moldea. Sobera jakinak bere estatuan ez du nehor galdu.
|
|
|
Premiazkoa da ongi argitzea ezagutza esplizituaren eta tazituaren arteko ezberdintsuna. Gutako gehienok askoz gehiago
|
dakigu
, jakin, transmititu ahal duguna baino. Ezagutza esplizitua dugu pertsona batek beste bati erraz samar adieraz diezaiokeen ezagutza, dela aurkezpenen bidez, dela agirien bidez, etab. Horren osagaiak, funtsean, ezagutza teknikoak dira, baita zenbait abilezia/ trebetasun eta jarrera gutxi batzuk ere.
|
|
|
Premiazkoa da ongi argitzea ezagutza esplizituaren eta tazituaren arteko ezberdintsuna. Gutako gehienok askoz gehiago dakigu,
|
jakin
, transmititu ahal duguna baino. Ezagutza esplizitua dugu pertsona batek beste bati erraz samar adieraz diezaiokeen ezagutza, dela aurkezpenen bidez, dela agirien bidez, etab. Horren osagaiak, funtsean, ezagutza teknikoak dira, baita zenbait abilezia/ trebetasun eta jarrera gutxi batzuk ere.
|
|
|
Goiko helburuok arrakastaz erdiesteko, nahitaezkoa da liderrek argi
|
jakitea
ezagutza aktiboak non dauden eta nondik eskura litezkeen, hots, liderrek ezagutzaren iturrien berri zehatza izan behar dute eta, jakina, gainerako pertsonak iturri horietarantz zuzen gidatu behar dituzte. Ezagutzaren iturri horiek enpresa barrukoak nahiz kanpokoak izan litezke (ikus 10 taula).
|
|
|
16 Arrakasta izateko funtsezkoa da heziketa: praktikarekin, jarduerarekin, entrenamenduarekin estu estu lotutako heziketa; ikasten ikastera zuzendutako heziketa, eta ez ezagutza
|
jakin
–kaiolatu, batzuk formalki eskuratzera bideratutakoa.
|
|
|
Ingurumari horretan, liderren zeregina puztu egiten da, giltzarri bihurtzeraino. Izan ere, liderrak baitira bide guztien artean egokia hautatzen
|
dakitenak
, enpresaren biziraupena eta arrakasta ziurtatuko dituen, bisio, bati indarra ematen dakitenak.
|
|
|
Izan ere, liderrak baitira bide guztien artean egokia hautatzen dakitenak, enpresaren biziraupena eta arrakasta ziurtatuko dituen, bisio? bati indarra ematen
|
dakitenak
. Dagoeneko ez da nahikoa ongi administratzea; horrez gain, premiazkoa da halaber lider izan eta hautatutako bideari beste inork baino lehenago ekitea (ikus 1 taula).
|
|
|
Horrek, antza, Parisen erosi zituen, baina Jaurlaritza ez zen bere aurreneko lehentasuna. Ez
|
dakigu
heldu ziren ala ez. Erasoaldiaren lehenengo egunetan Jaurlaritzak ez zuen kezka handirik erakutsi munizioagatik, abendu hasierako eskaera garrantzitsuena ogi irina izan zen eta hil horretako 20 arte itxaron behar da, berriro munizioaren eskaera nagusitzeko.
|
|
|
Egun horietan, Flandes errejimentuak bakarrik 46 hildako izan zituen eta 142 zauritu26 Badago ziurtasun osoz, baina kontu pixka batekin erabil daitekeen beste iturri bat, Gasteizko Santa Isabeleko kanposantuko hilobiratze liburua27 Horren arabera 251 lagun hilobiratu zituzten abenduan zehar kanposantu horretan gerra zauriekin (badaude beste gutxi batzuk suzko armen ondorioz hildakoak, baina frankistek fusilatutakoen itxura dute). 251 lagun horietatik, 22 inongo identifikaziorik gabeko pertsonen gorpuak ziren, milizianoak eta gudariak seguru asko29 Badira baita San Quintin errejimentuko 4 hildako, beharbada Madrileko frontean hil eta Gasteizera ekarritakoak,
|
dakigunez
errejimentu horrek ez zuelako borrokatu Legutio gatazkan. 235 lagun geratzen zaizkigu.
|
|
|
303). Defentsa mentalitatea indartzeko soldaduen desmoralizazioak ere izan zuen pisua; izan ere, beraiek jabetuta zeuden gauza bat zela bizia ematea helburu baten alde, eta beste bat, bizia alferrik galtzea, norberaren agintariek ez
|
zekitelako
batailoi bat maniobratzen.
|
|
|
Legutioko Guardia Zibilaren koartelaren ondoan dago karlistek jarritako oroigarria, baina horrek 1937ko martxoko erasoaldia du erreferentzia nagusia63 Galtzaileek jarrera desberdinak izan zituzten. Nik
|
dakidala
, ezkerreko taldeek (anarkistek, komunistek, sozialistek edo errepublikazaleek) ez dute inoiz ospatu Legutioko erasoaldiaren urteurrenik. Bi arrazoi daude, nire ustez, jarrera hori ulertzeko.
|
|
|
Dena den, lan berri horiek, badute, nire ustez, gabezia bat; hots, datu berri asko eskuratu arren ez dira behar beste jorratu, eta bereziki, ez da nahiko ahalegin egin inguruarekin konparatzeko. Gabezia horrek, hain zuzen, eraman nau lan hau idaztera, ez hainbeste datu berriak ekartzeko asmotan,
|
badakit
hainbat agiritegi begiratu gabe utzi ditudala eta ez dut landu ahozko historia; baizik eta ditugun datuak hobeto ulertzen lagunduko digula uste dudalako.
|
|
|
Nahiz eta 90eko hamarkadatik hona, LZE eta LAP garapen orekatu eta iraunkorra bermatzera bideratutako lurralde antolaketako tresnak izan. Dena den, LZE eta LAP etapa desberdinetan egon arren, momentuz errealitatean eragiteko duten eraginkortasun eta indarrari buruz ezer gutxi
|
jakin
daiteke oraindik10 Hau da, Euskal Autonomia Erkidegoan lurralde antolaketa integralago eta orekatuago baten kudeaketarako sorturiko tresna berriak dira, lehenengo aldiz aplikatzen ari direnak eta, hortaz, haien emaitzak ikusteko daude.
|
|
|
Hizkuntza estandarraren eta hizkeren (edo euskalkien) artean dauden berdintzeedo nibelazio joerak aztertzea beharrezkoa zaigu herri horretako euskararen egoera eta etorkizuna zein den
|
jakin
nahi badugu. Batu edo estandarraren ezaugarriak hasi diren sartzen edo gure gurasoen berbeta magalean biltzen dugun.
|
|
|
Gazteak dioen silbot hitza orokorragoa da helduak darabilen sil baino. Horretaz gain, tirrin terminoa darabil gazteak gauza bera esateko, nahiz eta
|
badakien
haur hizkerakoa dena.
|
|
|
Horretaz aparte,, laga/ itxi? aditz hutsa esanda ez
|
dakigu
mezu hartzailea singularra edo plurala den. Bigarrenean, aldiz, mezu hartzailearen numeroa bistaratzen da,, egin, en trinkoa erantsiz(, laga/ itxi?
|
|
|
Gizarte batean bizikide diren hizkuntza beraren forma estandarra eta dialektoak batak bestearekin dituen harremanek eragin linguistikoak izaten dituzte norabide batean edo bestean, edota bi norabideetan. Biak (euskalkiak alde batetik, estandarra bestetik) bizirik ditugunez eta biez baliatu behar garenez,
|
jakin
genuke noiz erabili bata eta noiz bestea, inportantea da euskalkien erabilera arrazoitu eta mugatzea, bakoitzak bere tokia izan behar baitu. Hizkuntza askotan dialektoen eta estandarraren lekua mugatzen saiatu dira, batak besteari dakarzkion kalte onurak aztertuz.
|
|
|
Beste batzuetan, jatorrizko herrialdeetan sortu edo jasan diren arazoak barik, beste batzuk dira motor migratzaileak:
|
jakin
mina, unibertsitate mailako ikasketak edo hemen bikotekidea izatea.
|
|
|
|
Badakigu
gizarte espazioak gizarte interakziorako eta erregulaziorako aukera garrantzitsuak direla, non zubiak eraiki daitezkeen elkar ezagutu eta elkarbizitzarako. da lan munduak edota formazioarenak, bi komunitateentzako (etorkinena eta autoktonoena) ohikoak diren neurrian, funtzio sozial hori bete zezaketela.
|
|
|
Pertsonen ibilbideak desberdinak direla
|
badakigu
eta jatorrizko herrialdeen arabera sailkapen bat egitea erredukzionista izan arren, uste dugu baliagarria izan daitekeela haien errealitatea ulertzeko, kulturak neurri batean mugatzen baititu irteteko aukerak eta jomuga den herrialdeko eskakizunak (Gregorio eta Ramírez, 2000).
|
|
|
Latinoamerikako egoera psikosoziala beste emakumeena baino hobea da. Hauek jabetzen dira gainerako herrialdeetatik datozen emakumeekiko duten abantailaz gaztelania
|
jakiteagatik
. Gaztelania ez jakiteak nolabaiteko urrakortasun sentsazioa eragiten du, beste gauzen artean mugatzen baitu lan mundurako sarbidea.
|
|
|
Magrebeko emakumeek, beren kultura dela-eta, ez dute aldarrikatzen kanpoan lan egitea, betebehartzat jotzen dutelako eta ez eskubide edota desiotzat (Gregorio, 1997; Gregorio eta Ramirez, 2000). Emakume horientzat, herrialde berrian helburuak eta balioak parekatzen dira, hau da, bizitza hobetu nahi dute, eta horretarako lan produktiboaren munduan sartu behar direla
|
badakite
, baina rolen aldaketa eta etxetik kanpo lan egitea, ez dago ongi ikusia jatorrizko lurraldean. Horrek esplika dezake lan rola aldatzearen eta somatizazioaren arteko erlazioa.
|
|
2009
|
|
|
Hitzen idazkera arbitrarioa da. Hizkuntzak arautzen hasi baino lehen, idazten eta irakurtzen
|
zekitenek
erabakitzen zuten ortografia. Industrializazioaren kulturarekin batera, irakaskuntza gizarte kide guztiei zabaltzen hasi zenean, Akademiek aukera guztien artean bat edo hautatzen zuten; eta hori zen eskoletan bultzatzen zena erabilera eremu osorako.
|
|
|
Batzuen eta besteen arteko soldaten ezberdintasunak agerian daudela, enpresek langilerian inbertitzen duten dirua zein den
|
jakitea
interesgarria litzateke. Jaurlaritzak egindako datu bildumaren32 arabera eta 2007ko aurrekontuak oinarri hartuta, prentsak inbertitzen du gutxien langilerian, aurrekontuaren% 40 bideratzen da langile gastuetarako.
|
|
|
Plangintza bost urteko epean betetzea aurreikusten da. «Ez
|
dakigu
hemendik 5 urtera zer nolako enpresa izango garen, baina soldatak eskualdeko batez bestekora egokitu nahi baditugu, gauzak egokitu eta aldatu ditugu eta konpromisoa hartuta dago»37.
|
|
|
Azpikontrata horietan kazetari lana egiteko kontratatzen diren langileei Bizkaiko administrarien hitzarmena aplikatzen zaie, lehen mailako ofizialaren kategoriako profesional gisa kontratatuz. Beraz, pertsona lizentziatu bat, bi edo hiru hizkuntza dakizkiena eta erreminta informatikoak erabiltzen
|
dakienaren
soldata hilean gordinik 1.110 eurokoa da»45.
|
|
|
Hala ere, guretzat oso grabea da diru publikoarekin sortzen diren enpresa horiek duten kontrol publikorik eza. EITBko Administrazio Kontseiluak ez
|
daki
nola funtzionatzen duten enpresa horiek eta zein den bertan kapital banaketa. Eskatu dituzte horren gaineko datuak guk dakigunez»47.
|
|
|
|
Dakigunez
, aro koloniala amaitu arte ez da oraindik beste ikastetxe antzekorik ediren Amerikan. Vizcaínas ekoak, gainera, arazo larriak pasatu behar izan zituen independentziaren ostean.
|
|
|
«1962an edo1963an ireki zituen lehenengo aldiz ateak eta 1975 arte egon zen martxan, nagusiki gurea bezalako hainbat eta hainbat familien itzulerak agortu zituen gelatxoak. 1962an baino lehen saiakera soilak egon ziren, ez zen, nik
|
dakidanez
behintzat, ikastola bat irekita eta martxan».
|
|
|
Zer gertatu zen
|
jakiteko
oso baliagarriak egingo zaizkigu garaiko bertako edo gertuko komunikabideek gaiari buruz esandakoa. Orduan gertatutakoa La Baskonia aldizkariak18 azalduko digu honako artikulu honetan, gai honen inguruan bere ikuspegia azalduz:
|
|
|
20 La Baskoniaren ideologia zein den
|
jakiteko
oso erabilgarria izango zaigu O. Alvarez Gilaren Amerikako euskaldunak eta Abertzaletasuna() lanetik hartutako erreferentzia hau:
|
|
|
Baina zer euskal batasunaz ari da Bilbao?
|
Badakigu
Bilbaok defendatutako ideia Euskaria Español eta liberal bat dela, zer ikusi ote du orduan, beste euskal etxea sortu nahi duten pertsonen ideologian. Eta azkenik, zer dira euskaldunak harentzat? 26
|
|
|
Euskal Erria euskal etxearen ideologia aztertu ahal izateko, bertako zenbait pertsona aztertzea izango litzateke egokiena, ezin baitaiteke esan bertan biltzen ziren pertsonek sentsibilitate berdina zutenik. Hermenegildo Aramendiren ideologia zer nolakoa zen ikusteko, ez da oso urrun joan behar
|
jakiteko
bera EAJkoa zela. Baina zer ziren harentzat euskaldunak?
|
|
|
Ama euskararen seme guziak dira prestuak eta leyalak; edozein lekutan jayoak izan arren, elkar ezagutzen dutenak, anayak anaya ukatzen ez dutenak, eta guzien ama euskal erria iotzetik maitatzen dutenak, baño oyen etsayak, lur artan sortuak izan arren «ez dira euskaldunak» ezer ez
|
dakiten
ergel arraroak, bere burua jakintsu egin eta arkume larrioz jasitzen diran otsoak, besteren atzean izkutatuta ama euskara ill nai dutenak «ez dira euskaldunak».
|
|
|
Baina ez litzateke gaizki etorriko
|
jakitea
zergatik jarri zen La Baskonia aldizkaria hain goiz sortzen ari zen euskal etxe berriaren alde; alde batetik, gogoratu beharra daukagu La Baskonia aldizkari abertzalea zela, eta bestetik, onuragarria izango litzake argitzea nor zen bertan lan egiten zuen kazetaria34:
|
|
|
Berriro ere bertan zer gertatu zen
|
jakin
ahal izateko iturrietako bat La Baskonia aldizkaria izango dugu. Honela azalduko digu Argentinako aldizkari abertzale honek euskal etxe horren sorrera14:
|
|
|
Eduki analisien bidez egiten den irudien azterketak, maiztasunen arabera, aukera ematen digu kategoria talde batek duen pisua
|
jakiteko
. Kategoria horiek ikerketarako interes teorikoa duten alderdi psikosozialen aldagaiei erantzuten diete.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan dauden talde kulturalen errealitate psikosozial eta komunitarioa zein den
|
jakiteko
, jarraian modu labur batean aurkeztuko ditugu haien egoera aurremigratorio eta postmigratorioen zenbait ezaugarri.
|
|
|
Talde kultural bakoitzean Irudikapen hauek zein puntutaraino sustraiak botatzen dituzten
|
jakiteko
, gutxiengo bakoitzak bere buruari buruz duen pertzepzioa ikertu genuen. Alde batetik, diskurtso menderatzailea erreproduzitzen duten narratiben elaborazioa aztertzen da.
|
|
|
Oro har, talde kultural bakoitzari loturiko ezaugarriak eta ikertutako gutxiengoen identitateak koherenteak dira beren egoera psikosozialari buruz
|
dakigunarekin
.
|
|
|
Bigarrenik, AHTri buruzko iritzia, jendarteak gaiari buruz duen oinarrizko informazio mailarekin harremanetan jarriz (Euskal Autonomia Erkidegoan Abiadura Handiko Tren bat eraikitzeko egitasmoa badela ezagutzen duten ala ez, proiektuaren arabera tren hori beren udalerritik pasatuko litzatekeela ezagutzen duten ala ez, eta udalerriko zein tokitatik pasatuko litzatekeen
|
dakiten
ala ez), nabarmentzekoa da, AHTren aldeko iritziak hedatuago daudela informazio gutxi ala bat ere ez duten sektoreen artean, eta aldiz, AHTren kontrako iritziak nagusitu egiten direla galdekatutako pertsonen informazio mailak gora egin ahala. Hala, informazio gutxien duten pertsonen artean (hots, AHT proiektuaren berri ez zutenen, edota egitasmoaren arabera AHT beren udalerritik pasatuko litzatekeela ez zekitenen artean) gehiago dira nabarmen AHTren alde azaltzen direnak kontra azaltzen direnak baino.
|