|
2000
|
|
|
Nazionalismo eta hizkuntzaren arteko lotura ez da nahitaezkoa, eta
|
badakigu
hizkuntz arazoari emandako, irtenbideek? –Irlandaren edo Eskoziaren kasuan, adibidez?
|
|
|
Gaur egun, August Schleicher en hirutariko sailkapen hark bere balioa galdu ez duen arren, harez gainera,
|
badakigu
hizkuntza guztiek, gutxi edo asko, beste taldekoen ezaugarri batzuk ere edukitzen dituztela. Hau da, funtsean tipo horietako batekoak izan arren, bestetarikoen bereizgarri batzuk ere aurki daitezkeela haietan.
|
|
2001
|
|
|
Badakit hau ez dela oso esaera egokia, behar den bezala ez hartzeko arriskua duelako. Guztiok
|
dakigu
hizkuntzek ez dutela gorputzik; beraz, gorputzik ez dutenez gero, ezta neurririk ere.
|
|
|
Nazio handietako Konstituzioetan ez
|
dakit
hizkuntzaren ulerpen identitario hau nola agertzen den, agertzen bada. Baina ez dut zalantzarik, eta mila aipamen bil daitezke, hizkuntzak herri baten moldapenean eta autoulerpenean duen leku eta egiteko identifikatzailea azpimarratzen dituztenak.
|
|
2002
|
|
|
Hiru eragile horiek modu batera edo bestera mundukohiztunengan eta hizkuntzetan eragiten ari dira, eta, ondorioz, hizkuntzekinerlazionatutako kontzeptuak ere aldatzen ari zaizkigu, didaktika barne. Horienartean ditugu eleaniztasunaren kontzeptua, giro hizkuntzaren kontzeptua, lehenengo eta bigarren hizkuntzen kontzeptuak, etab. Alabaina, zoritxarrez, oraindik ez
|
dakigu
hizkuntzetan nolako eragina izango duten fenomeno horiekguztiek, ez hizkuntza handietan ezta txikietan ere. Momentuz, inor ez da ausartzenesatera hizkuntza txikiekin zer gertatuko den eta entzuten ditugun iritziak motaguztietakoak dira.
|
|
|
Berez zerbait ederra eta aberasgarria den hori, konpondu beharreko eta konpondu ezinezko arazotzat jotzen da. Ezagutzen al du inork munduan kasuren bat non bi hizkuntza
|
jakitea
hizkuntza bat bakarrik jakitea baino kaltegarriago gerta daitekeen. Hori da batzuetan euskaldunen kasua.
|
|
2003
|
|
|
Garbi ez daukadana da zein den lan hori. Izan daiteke demostratzea ea pertsona normalak garen eta ea euskaraz ere
|
badakigunok
hizkuntza menderatzeko gauza izan garen geure bizitza osoan euskaraz ikasi eta formatu izanda. Baina, EGAren benetako arrazoia ez bada ez geure burua umiliatzea, eta dirua ere ez bada, non gelditzen da Euskarazko Hezkuntza sistemak ematen digun hizkuntza gaitasuna?
|
|
|
Proportzioaren azterketa horrek asko argitzen digu euskararen osasunaz; baina, hizkuntza baten osasun sozialaz hitz egiterakoan, bestelako datuei ere erreparatu behar izaten zaie; eta, beste parametro batzuekin batera, giltzarria izaten da
|
jakitea
hizkuntza horrek balio ote duen erabiltzaileen artean komunitate sentsazioa sortzeko.
|
|
2004
|
|
|
Kontu anekdotikoa dirudi, baiki,
|
badakit
hizkuntzak ezin duela hipotesia nagusia argitu Espainian emakumeen kontrako indarkeriaren kasu gehiago gertatzen dira Europako estatu aurreratuenetan baino. Halere, segi diezaiodan neure arrazoiketari, eta eman dezagun aurreko hipotesiak segidako ondorioa ematen duela:
|
|
|
Dena den, nire helburua benetan nola gauden jakitea zen, eta lortu dudalakoan nago. Ikerketa hau egin eta gero
|
badakit
hizkuntza bakoitza non dagoen kokatua balizko zera horretan, hau da, euskararen urrutiko ahaidea izan daitekeen edo inolako zerikusirik ez duen.
|
|
|
Niretzat aditzak oso interesgarriak dira, hizkuntza guztietan. Ez
|
dakizkit
hizkuntza asko, baina ezagutzen ditudanak kontuan hartuta, hizkuntza guztietan interesgarriena aditza dela esango nuke.
|
|
|
Ni han beste mundu batekoa nintzen. Besteen begiak ikusita konturatzen nintzen ni guztiz arrotza nintzela, eta gainera han baziren guk ez
|
genekien
hizkuntza zekitenak ere, orduan lehenbailehen alde egin nuen handik. Nire burua guztiz arrotza sumatzen nuen, errealitatetik kanpokoa.
|
|
|
Baina nik ez nekien hebraieraz eta berak ere ez arabieraz. Orduan, bakoitzak
|
zekien
hizkuntza irakasten aritu ginen elkarri. Eta gure lagunak sutan jartzen ziren ulertzen ez zuten hizkuntza baten ari ginenean.
|
|
|
Euskal Herriko hizkuntzen artean erdara ere badagoela aitortzearekin, euskararen aldera zubian zehar aiseago abiatuko direla uste ote du baten batek? Halakoak ba ote
|
daki
hizkuntzen gizarte erakarpenak zerikusi gutxi duela nahikunde hutsetik eta bai beharrezko izatearen lege hotzetik. Zubiaren euskal alderdira abiatzeko eta hau igarotzeko daukaten ustezko debekuak arrazoi sinple bat dauka oinarri oinarrian:
|
|
|
Gure testuinguru eleaniztunean, sakonean, erdarak dira oraindik belaunaldi euskaldun horientzat erreferentzia eta adierazpide iturri nagusi. Ez
|
dakit
hizkuntza berritzetik erdalduntzerako marra zehaztua ote dagoen, baina aldaketak lexikora ez ezik egitura sintaktikora, aditzera, entonaziora... hedatzen direnean zer pentsatua ematen du?. 547
|
|
|
Zilegi bazait, Karl Marx eta Koldo Mitxelena ipiniko ditut aurrez aurre hizkuntzen garapena hizpide dutela. Ez dakit Marxek zer
|
zekien
hizkuntza gaietan. Halere, baditu hizkuntzaren inguruko hausnarketatxo batzuk eginak.
|
|
|
Oker ez banago, Begoña del Tesoren elebitasun esperientziak horren itxurako zerbait iradoki nahi digu euskaldun berriaren lekuko: . Hizkuntzak izugarri gustatzen zaizkit, eta
|
badakit
hizkuntza bakoitzak mundu bat islatzen duela. Gustura nago ezagutu dudan munduan.
|
|
|
426 Xabier Alberdi: . Unibertsitatera iristearekin batera, zientziaren eta
|
jakitearen
hizkuntza bihurtu da euskara. Eta jauzi hori, gaur egun, funtsezkoa da euskararen normalizaziorako:
|
|
2005
|
|
|
Gainera, Italiako batasun politikoaren bidean, Florentzia izan zen erreinu eta lurralde historiko guztien hiriburua 1865ean, denak bildurik eta batasuna eginaz Parlamentua Erroman 1871ko azaroaren 27an eratu zen arte. Baina
|
bazekien
hizkuntza literario batuaren azpian dialekto asko zeudela bizirik. Eta dialektologo gisa, hau guztia biltzea interesatzen zitzaion.
|
|
|
itzulpenak (eliz aitzindarien gutunak, hauteskundeetako propaganda idaz kiak, iragarkietako testuak...). Aipagarriak dira ere frantsesez idatzi zituenak, oso ongi idazten
|
baitzekien
hizkuntza horretan ere.
|
|
|
biok bakarrik
|
genekien
hizkuntzan,
|
|
|
Goi maila horietan beti ari da jokoan, beste inon bainoerrazago, euskaraz ez dakien talenturen bat, gutxienez. Erdaraz nahitaezko egin/ onartu eta gero denok
|
dakigun
hizkuntzan hitz egitea eskatu/ inposatu, berehala dator. Fusioak euskararen galera itzela ekarriko luke Kutxen bizitzan, goitik beherako hedapenean.
|
|
|
Hor zegoen izotz bi gizon armatuen aurrean, eta
|
zekien
hizkuntza apurra berbilduz ausartu zen:
|
|
2006
|
|
|
|
Jakinda
hizkuntza denak ezin direla gelan landu, oinarrizko neurriak hartzea egokia litzateke:
|
|
2007
|
|
|
Eta gauza bera gertatzen da lagunartean ere. Ez
|
dakit
hizkuntzaren inguruan nolabaiteko kontzientzia bat hartu dugulako izan ote den edo ez. Ez nuke halakorik esango.
|
|
|
Hizkuntza baten normaltasun mailaren berri jakiteko biderik eraginkorrenetakoa da
|
jakitea
hizkuntza horren erabilera zein eremutara eta eremu bakoitzean zenbateraino dagoen zabalduta. Fishmanek hala dio Reversing Language Shift lanean.
|
|
|
nolabait gainezarri egiten zaio hiztunari bere edukitasun eta forma guztiarekin), eta hala ere hiztun bakoitzak bere bere hizkuntza dizu, berak sortzen dizu (hizkuntza pentsatzea kontrarioak pentsatzea da). Jakin ere ez
|
dakigu
hizkuntza bat, baizik eta hitz egiten dakigu.
|
|
|
Izan ere, azken urteetaraino, batez ere frantses Estatuak, Akitaniako Eskualdeak eta Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusiak begi txarrez ikusten zuten" atzerriko" erakunde publiko batek dirua eman zezan ikastola bat eraikitzeko, euskarazko liburuak argitaratzeko ala eskolatik kanpoko jarduerak euskaraz eskaintzen dituen elkarte bat laguntzeko. Susmoa zen nagusi; are eta gehiago
|
jakitean
hizkuntza komunitate bereko zati bat ordezkatzen zuen erakunde batek" Frantziako barne gaietan" bere sudurra sartzen zuela. Hesi administratiboak eta uzkurtasun politikoak gainditzeko tresna bat bezala ikusten zuten hizkuntza, lurralde batasunaren eta autodeterminazio eskubidearen bidean.
|
|
2008
|
|
|
" Dantzan ikasten bai, ari dira; euskaldunen seme alaba edo loba dira, bai, nola deituraren jatorra inori ukatu; Basque Center eko kide dira, eta etorkizun oparo… baina zer dakite, bada, Euskal Herriaz? Ez dira inoiz han izanak, euskaraz ez
|
dakite
hizkuntza zaharra dela besterik, ez dira abertzale, ez euskaltzale, ez euskal herritar… euskal amerikar dira Boiseko e.etxe izen onekoan, National Geographic en agertzeko moduko estanpa alaian". Dantzan ari diren gelaz bestera," egiazko euskaldunak", Bizkaitik emigratu zuten semeak andreak etxean lagata, nonbait, tragoa egiten edo jokoan, bizkaiera zarratuan ari dira…
|
|
|
Dioenez, hiria etorkin askoren jomuga da, langile xume zein eurokrata. " Askok frantsesez dakite jada dio eta ez
|
dakitenek
hizkuntz hori ikasiko dute, eta ez' ezertarako balio ez duen nederlandera'". Gauzak honela, flandestarren hizkuntzak beherakada itzela jasan du Bruselan eta, antza, baita hiriburuaren inguruan ere.
|
|
|
Gizarte balioak gizarte talde zabalek partekatutako aurretiazko ideiak (aurreiritziak) dira, eta balio orokortzat hartu ohi dira. Aztertzen ari garen jokabidearen kasuan, oso garrantzitsuak dira testuinguru
|
jakinetan
hizkuntza bat ala bestea erabiltzeko egokitasunari erreferentzia egiten dietenak. Hizkuntzak gutxitze prozesuan barneratuta daudenean, bada aipatu behar den ezaugarri bat, eta hauxe da:
|
|
|
agintari abertzale horiek ez dakitelako zer den euskaldun izatea gure herrian. Ez
|
dakitelako
hizkuntza bat zer den. Ez dakitelako hizkuntza batean bizitzeari darion identitate soziolinguistikoa zertan den.
|
|
|
Ez dakitelako hizkuntza bat zer den. Ez
|
dakitelako
hizkuntza batean bizitzeari darion identitate soziolinguistikoa zertan den. Ez dakitelako hizkuntza bakoitzak kulturazerumuga bat markatzen diola hiztunari, eta horren barruan garatzen dituela inguruarekiko bere sentimenak eta bizipenak.
|
|
|
Ez dakitelako hizkuntza batean bizitzeari darion identitate soziolinguistikoa zertan den. Ez
|
dakitelako
hizkuntza bakoitzak kulturazerumuga bat markatzen diola hiztunari, eta horren barruan garatzen dituela inguruarekiko bere sentimenak eta bizipenak. Ez dakitelako nazio hizkuntzaren lorratzean nazio kultura jaiotzen dela eta nazio kulturaren ehunduran gizarte nazionalak erditzen direla.
|
|
|
Ezari ezarian haren ondoan eseri eta plazara begira egon nintzen ni ere, munduari berak bezala begiratzen ikasi nahian, ikasle bat maisuaren ondoan egoten den moduan. Gero, zerbait galdetu nion,
|
dakizkidan
hizkuntza apurrak erabiliz. Berak nik entzun dudan portugesik itxienean erantzun zidan, ez ninduela ulertzen esanez.
|
|
|
Esku hartze programa bat hasi aurretik, normala zer den jakin behar da. Hau da, programa bat diseinatzeko, nahitaezkoa da
|
jakitea
hizkuntza jabekuntzaren prozesua normalean nola gertatzen den.
|
|
|
Víctor García de la Concha Real Akademiako zuzendariaren arabera, “Interneten idazten duten edo mugikorretako mezuak erabiltzen dituzten guztiei erantzun behar zaie”. “RAEk
|
badaki
hizkuntza herriarena dela eta kalekoa dela” esan zuen “Esportatzen ikasten: Kultura edukiak munduarentzat”, atzo Madrilen egin zen.
|
|
|
«Pozik nago
|
jakitean
hizkuntza gutxituak Frantziako ondare gisa agertuko direla Konstituzioan. Horri esker, biharko egunean, Parlamentuak lege bat bozkatzeko parada ukanen du, eta, horretan oinarrituz, Ipar Euskal Herrian abian dena bezalako egiazko hizkuntza politikak ezarriko dira abian.
|
|
|
Literatoentzat bai (haientzat hitz ederrek zernahi dute zuritzen). Neri hitz ederretatik libre ibiltzea dagokit, eta hori oso errez egiten dut, zeren, filologotxoa naizen partetik, bai
|
baitakit
hizkuntza naturalean ez dagoela hitz ederrik (eta ezta itsusirik ere).
|
|
|
[Lexikologia des engainatua.] Batek
|
dakien
hizkuntza batean ezin egon daiteke" egia dioen" hitz solte edo soilik, zeren egia, izatekotan ere, esan egin baitaiteke, baina ez aipatu.
|
|
|
Ezin onetsi hizkuntza hizkuntzatzat. Ez
|
dakite
hizkuntza ez dela liburu sakratu bat; ez dela jainko galduaren bila ibiltzeko leku bat.
|
|
|
[...] etorkinak ez du hizkuntzaren bidez
|
jakingo
hizkuntza propioa duen lurralde batean kokatua dagoela. Horrelako informazioa egitura gainlinguistikoetatik, batez ere politikaren eremutik, etor lekioke.
|
|
|
Ez
|
dakit
hizkuntzekin modu bereko ikerketarik egin den, baina zaporeekin horrela gertatzen bada, gure kasuan ere berdina gertatzen dela pentsa dezakegu, ezta. Behintzat hipotesi batzuk proposa ditzakegu:
|
|
|
Egun normaltzat jotzen dugu agiri eta dokumentuak bi hizkuntzetan egin behar izatea, edozein ekitaldi antolatzean itzulpenaren beharrizana kontuan hartzea; eta alderdi espainolen buruzagiak EAEko erakundeetara ailegatu nahi izanez gero,
|
badakite
hizkuntza jakin behar dutela neurriren batean, eta hura erabiltzen ahalegintzen dira kanpainan ez bada ere. Hau da, sakon sartu da ez dela gauza bera jardutea politikagintzan Malagan edo Donostian, Bilbon edo Pontevedran.
|
|
2009
|
|
|
\ Miquel Strubell (Linguamon Eleaniztasunaren Katedra): Suitzan batez besteko soldata ikertu zuten langileek
|
zekizkiten
hizkuntza kopuruaren arabera. Elebidunek elebakarrek baino soldata hobea zuten, hirueledunek elebidunek baino hobea, laueledunek hirueledunek baino hobea...
|
|
|
Nola dago euskara beste hizkuntzekin konparatuta? (Ez
|
dakit
hizkuntza berezia den berez ahoskeraren ikuspuntutik).
|
|
|
Ez; badirudi kultura ez dagoela ikastearekin lotuta beti; batzuetan, ahaztu egin behar da. Kasu ezin bitxiago bat ere eman daiteke,
|
badakigun
hizkuntza ahazteko ahalegina ere kultura egiteko modua izan baitaiteke.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin
|
badakitelako
hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Hori argi eta garbi geratzen da, esate baterako, Xabier Aranburuk 1977an Euskaltzaindiarentzat apailaturiko «Euskara erdal egunkarietan» txostentxoan. Beste datu deigarri batzuk ere ageri dira bertan; adibidez, Hegoaldeko egunkarietan beharrean ziharduten 178 kazetarietatik zazpik baino ez zekitela euskaraz (egunkari horietako zuzendariei dagokienez, berriz, bakar batek ere ez
|
zekien
hizkuntza hori).
|
|
|
Etorkinen artean, gaztelaniaz ez
|
dakitenek
hizkuntza hori ikasteko joera dute, euskara ikasi baino lehen. Madrazok nabarmendu du Aisako ikasleen %65ek badakitela gaztelaniaz.
|
|
|
Erromatar inbasioaren aurka kantauriarren buruzagi militarra izan zenarena. Zeltar hizkuntza entzutera ohituta zeuden erromatarrek, zein zen ez
|
zekiten
hizkuntza barbaroa egiten zuenarena. Horren aurretik, euskara edo bere ahaide hurbil bat egiten zuten akitaniarrei Erromarengandik defendatzen masiboki lagundu zien itsasoko herriaren lehendakariarena.
|
|
|
Ez; badirudi kultura ez dagoela ikastearekin lotuta beti; batzuetan, ahaztu egin behar da. Kasu ezin bitxiago bat ere eman daiteke,
|
badakigun
hizkuntza ahazteko ahalegina ere kultura egiteko modua izan baitaiteke.
|
|
|
Antzekoa da hizkuntza eskakizuna nahitaez egiaztatzeko exijentziari buruz esango duguna ere. Jada behin eta berriz esan dugunez,
|
badakigu
hizkuntza erabilerak ez direla bere kasa era naturalean finkatzen. Hizkuntza erabilerak ere praktikan bizkortu, erraztu, zaildu edo eragotzi egiten dira.
|
|
|
Gehiago eta are garbiago ere esan dezakegu: etxetik euskara
|
dakitenen
hizkuntz jarduna erdalduntzen bada, alferrik izango da euskaraz dakitenen kopurua handitzea, hori horrela izan arren, euskarak hargatik bizi indarra galduko baitu eta euskara ikasi berriek nekez erabiliko baitute. Eta, jakina denez, erabili ezean, alferrik da dena!
|
|
|
Guk ez
|
dakigu
hizkuntza bat arrisku orotatik salbu jotzeko zenbaterainokoa lukeen hiztunen kopuruak eta proportzioak, zenbaterainokoa lukeen hizkuntzaren erabilerak eremu ezberdinetan, edo zenbateraino bermatu litzatekeen hizkuntzaren transmisioa belaunez belaun. Hori ez dakigu, beraz ez dakigu, esate baterako, 800.000 hiztun asko ala gutxi diren, eta hiztunen portzentajea, %37, asko ala gutxi den.
|
|
|
2008an hil zen Marie Smith Jones, baina berak ez ezik berarekin batera azken hatsa eman zuen eyak hizkuntzak ere, Marie baitzen azken hiztuna Alaskako hizkuntza ugarien artean oraindik bizirik zegoen hizkuntza horrena. Halakorik gerta ez zedin, 2008ko udan jakin genuenez, Mexikoko Tabasco estatuko baserritar batek, Manuel Segovia Jiménez indigenak, zoque ayapaneco hizkuntza irakasteari ekin zion, Manuelek berak eta bere lagun batek bakarrik hitz egiten
|
dakiten
hizkuntza mesoamerikar horrek bizirik iraun dezan. Manuel Segovia eta Isidro Velà ¡ zquez (72 eta 66 urte) omen ziren zoque ayapaneco erabiltzen zuten bakarrak.
|
|
|
Eskolan nekientxoa
|
nekien
hizkuntza bakar neure etxekoan ikasten ez zidaten utzi. Amama, ama eta aita ez ziren gauza eskolan ikasarazten zidatena argitzeko.
|
|
2010
|
|
|
Eta gero, begi bistakoa den beste kontu bat dago, katalana gero eta gehiago gerturatzen ari da gaztelaniara, ez soilik lexikoan, egiturazkoak diren mailetan ere bai, sintaxian. Bi bide horiek beraz, disoluzio geldorantz daramate katalana, esparru elebidunaren baitan beti, zeinean mundu guztiak
|
dakien
hizkuntza bat eta soilik zati batek bestea.
|
|
|
Hogei urte ez da denbora luzea, aldakortasun soziolinguistikoaren ikuspegitik. Gaiaz zerbait ikasi duen orok
|
badaki
hizkuntzaren gizarteerabileran gertatzen diren zenbait ohitura aldaketa finkatzeko, ezarpen aldi luzeak, behartzeko hainbat neurri eta hedabide andana behar izaten direla, biztanleriaren lekualdaketa garrantzitsuekin batera. kolore gehiegi egoteak adierazten du gaixorik dagoela hizkuntza. duela soilik bi edo hiru belaunaldira arteko egoera hizkuntza continuum bat bazen, azken aldian ordezkapena i... Jada ez da atzerakada geografiko bat, ezta bizkortua ere; orain, batetik etorkin erdal hiztunak toki guztietan egotearen ondorioz, eta bestetik bertako biztanleriak neurri batean beren hizkuntza utzi zuelako, printzatu egin da lurralde euskalduna. nafarroaren ipar mendebaldean eta gipuzkoaren barnealdean, gehiengoak euskalduna izaten jarraitzen du, baina urolaren goiibilguak, debabarrenak eta ibaizabal arroak ziriarena egiten dute, eta isolatuta uzten dituzte gehiengoa euskalduna duten beste ingurune batzuk, hala nola bizkaiko itsasertza eta arratia bailara. esan beharrik ere ez dago une horretan gehiengoa euskalduna zuten eskualdeak landa eremukoak zirela eta, beraz, biztanleria txikiena zutenak. euskararen ezagutza maila handia edo dezentekoa zuten eskualdeetan, bigarren edo hirugarren belaunaldiak ziren euskaldunenak. gainera, hiriburua eskualdeko batez bestekoaren azpitik ageri zen beti, eta gune erdaratzaile gisa jarduten zuen. egoera hori biribiltzeko, ez zen inolako berreskurapen zantzurik antzematen jada azken belaunaldietan erdaldundutako eskualdeetan, eta are gutxiago euskara berrezartzeko zantzurik, bertako euskara duela zenbait mende galdu zutenetan. hauek lirateke hegoaldeko guztizko kopuruak, urte hartan (nafarroako datu fidagarririk ez dagoen arren):
|
|
|
2001eKo errolda: XXi. mendea, BeSTe auKera BaT euSKararenTzaT hogei urte ez da denbora luzea, aldakortasun soziolinguistikoaren ikuspegitik. gaiaz zerbait ikasi duen orok
|
badaki
hizkuntzaren gizarte erabileran gertatzen diren zenbait ohitura aldaketa finkatzeko, ezarpen aldi luzeak, behartzeko hainbat neurri eta hedabide andana behar izaten direla, biztanleriaren lekualdaketa garrantzitsuekin batera. hala ere, esperientzia zientifikoak beste hau ere erakusten digu: aldaketa soziolinguistikoak zenbat eta gehiago finkatu, hainbat eta zailagoa dela egoera lehengoratzea. horregatik, urte bakoitzak, hilabete bakoitzak, bere balioa du hegoaldean gaztelaniak euskara ordezkatzearen aurka abiatutako erlojupeko lasterketan. horregatik, hogei urte igaro eta gero, interesgarria zen 2001eko datu demolinguistikoak aztertzea. datu horiek erakutsi behar zuten ea bazen euskara berreskuratzeko eta elebitasun eraginkorrerantz aurreratzeko egiazko gizarte borondaterik, edo, alderantziz, euskal gizartearen gehiengoarentzat euskara antzinako erlikia bat baino ez den, gizartekomunikaziorako balio ez duen tresna bat. begiratuta, hauxe da ikusten den lehen gauza ziurra:
|
|
|
Kerman, Mintzalagun Bila, ETBko hiru kateetan egunero ikusgai izango dena, eta Ele alea, Euskadi Irratian astelehen gauero entzungai izango dena. Biek ala biek, euskara
|
dakitenak
hizkuntza erabiltzera eta ez dakitenak ikastera animatzeko xedea dute.
|
|
|
Are gehiago hiztun elkarte horren etorkizuna iragartzeari dagokionean. Hizkuntza bat
|
jakitetik
hizkuntza hori erabiltzera tarte handia egon ohi da, batetik. Fishman-en hitzetan esateko (1985:
|
|
|
Lagungarri izanik ere ez dira, ordea, aski. Are gutxiago gurea bezalako ingurumenetan, hizkuntza
|
jakitetik
hizkuntza hori erabiltzera hain jauzi nabarmena dagoen kasuetan211 Galdeketa soziolinguistikoen jakite kontuei buruzko datuetatik atera ohi den ondorio baikor hori ez da beraz aski, ahuldutako hizkuntza baten osasun diagnostiko zorrotzik egiteko. Pista batzuk ematen ditu, eta oso baliagarriak dira; baina argitasun horiek ez dira aski osasun diagnostiko globalik egiteko.
|
|
|
Hizkuntza soziologiak ezer erakutsi badu azken mende erdian horixe da, hain zuzen: norbanakook hizkuntza jakin bat egitea (edo beste bat, edo biak) ez da zori itsuaren ondorio, hiztun talde
|
jakinak
hizkuntza horretaz/ horietaz baliatzeko duen beharraren eta egokieraren emaitza baizik. Jatorrizko hitzetan esateko,, the vast majority of any speech community comes to speak (read, write) in the ways it does, monolingually or bilingually because of its long and intricate involvement in reward systems requiring such speech?
|
|
|
Egia da, bai, egun hizkuntzalaritza zabalagoa dela, alegia, berori ez dela fonetika, morfo sintaxia edota semantika kontuetara bakarrik mugatzen, baizik eta —geroz eta gehiago— bestelako aldagai estralinguistikoak ere kontuan hartu beharrean aurkitzen dela. ...esaten dugunean", honela Lyons," nagusiki sistema linguistikoen egituraz interesatzen dela esan nahi dugu", helburua berorren" arauak" edo printzipioak" sinkronikoki" (ez historikoki)" deskribatzea" (ez finkatzea) delarik15 Horixe da, hain zuzen, abiapuntu bezala hartzen dugun hizkuntzalaritzaren edo linguistikaren kontzepzioa, nahiz eta aurretik jakin
|
badakigun
hizkuntzaren inguruko benetako zientziaren posibilitatea, oraindik ere, galdera irekia dela16.
|
|
|
" Nere bidaideak ezin hobeki zuen Espainolez; nik bezala,
|
bazekien
hizkuntza honek ez zuela inolako zerikusirik Bizkaitarrenarekin; baina guk ezin idurika genezakeen aspaldidanik Espainiaren menpe zegoen probintzia batean ez zela inolaz ere Subiranoaren mintzaira ezagutzen: hizkuntza primitiboa erabili behar izan genuen."
|
|
|
Magrebia ezagugarri negatibo batzuekin mugitu behar izaten da: ez duela paperik, ez duela dirurik, ez duela bizilekurik, ez duela lanposturik, ez
|
dakiela
hizkuntza...
|
|
2011
|
|
|
Gaur
|
badakigu
hizkuntza bat erabilia izan dadin, baliagarria eta funtzionala gertatu behar zaiola hizlariari. Eta hori, eskolaz kanpo zabaltzen den mundu aberatsean sentitu behar da, batez ere:
|
|
|
Legeak gabezia handiak ditu, ukitzen dituen alorrak kontuan hartuta. Administrazioa, irakaskuntza eta hedabideak baizik ez ditu ukitzen eta gaur egun
|
badakigu
hizkuntza baten egoera sozialak beste alor anitz ere behar dituela: gizarte erabilerari, sozioekonomiari lotutakoak… Orduan, Legea eskasa da kontuan hartzen duen eragiteko alorrari dagokionez, eta bestalde, testu eskas hori baliatuz hizkuntza politika egiteko Nafarroan izan den borondatea ezaguna da.
|
|
|
Uste dut egindakoa onartzeak eta hartaz harro sentitzeak gehiago laguntzen duela ekinean jarraitzeko garaian, katastrofearen aldarrikapenak baino.
|
Badakigu
hizkuntza gutxituak ez duela ematen aukerarik beraren izaera gutxituaren kontzientzia ahazteko. Ezin gara, lasai lasai errazena gertatzen zaiguna egin eta kito! ra pasa.
|
|
|
Ondo
|
dakigu
hizkuntza ukipen egoera guztiak ezegonkorrak direla, nolabait diglosian bizi dira; zenbat eta gutxituagoa hizkuntza orduan eta desagertze arriskuari aurre egiteko zailtasun handiagoa. guztiak dira hizkuntzen biziraupenerako arriskutsuak, eta barne immigrazioa besteak bezain indartsua (Idiazabal, 2011).
|
|
|
ACNuren 2010eko iraileko buletinetik ateratakoa da ondoko adibidea: ondo
|
dakigu
hizkuntza ukipen egoera guztiak ezegonkorrak direla, nolabait diglosian bizi dira; zenbat eta gutxituagoa hizkuntza orduan eta desagertze arriskuari aurre egiteko zailtasun handiagoa. hizkuntza gutxitu asko (%90?) mehatxupean, eta desagertzen ari direla gauza ezaguna da. hainbat ikerlarik, (Comrie, Matthews & polinsky, 1996; Nettle & romaine, 2000; Crystal, 2000, hagège, 2000, wurm, 2001... Bertan aurreko markoaren arabera hizkuntza gutxituak bost irizpideren edo egoeren arabera sailkatzen dituzte arrisku txikiagotik desagerpenera.
|
|
|
Itzulpen industriak sekulako garrantzia izango du, eta gastu bezala ikusten duenari inbertsio alderdia erakustea komeni da. Inbertsioa kultura eta giza harremanen garapen aberatsago eta orekatuagoen alde. gure artean, jada, zigor eta debeku oso agerikorik ez dugu ikusiko, baina ondo
|
dakigu
hizkuntza kontuetan, haiek bezain eraginkorrak direla jarrerak. eta hauen ezagutza ezinbestekoa dela hizkuntza gutxituen alde egiteko. hizkuntza jarreren eremua mundu ezezagun bezain konplexua da. Ageriko eta ezkutuko jarrerak eta aurreiritziak dauzkagu hizkuntza batzuen alde edo kontra egitera eramaten gaituztenak.
|
|
|
Antzeko gogoeta iradokitzen du Florisek (1988) Aostako eskola elebidunetan nagusia den italieraren ordez frantsesez irakasteko erabakia zergatik hartzen duten azaltzeko. Irakasleek gai berri bat azaltzeko orduan, bigarren edo oso ondo ez
|
dakiten
hizkuntzan egin behar dutenean hobeto, zehaztasun gehiagorekin, ikasleen arreta atentzio handiagoarekin kontrolatuz egiten dutela; aldiz, haurraren ohiko, eta giroan nagusia den hizkuntzan irakasten denean jakintzat edo ulertutzat ematen dira gauzak sarriago, eta ondorioz kontzeptu berrien ulermena ez da hainbeste ziurtatzen. hezkuntza elebi/ eleanitza elebakarra baino zailagoa izan daiteke ondo ... Baliagarriagoa, eta batez ere, ezinbestekoa. hizkuntza aniztasuna mantendu eta bereziki hizkuntza gutxituen biziraupena ziurtatu nahi bada hiztun eleanitzak hezi behar dira.
|
|
|
–Soziolinguistikaz gizartean dagoen ezjakintasuna: gizarteak ez
|
daki
hizkuntza bat berreskuratzeko zer nolako neurriak hartu behar diren; ez daki hizkuntzaren egoera ahula neurri bereziekin konpentsatu behar ote den; ez daki euskal hiztunen eskubideak zein gutxi errespetazten diren?; hainbat gauza ez daki!. Iñaki Martinez de Luna,. Euskara bai, baina nola?, Argia,.
|
|
|
–Soziolinguistikaz gizartean dagoen ezjakintasuna: gizarteak ez daki hizkuntza bat berreskuratzeko zer nolako neurriak hartu behar diren; ez
|
daki
hizkuntzaren egoera ahula neurri bereziekin konpentsatu behar ote den; ez daki euskal hiztunen eskubideak zein gutxi errespetazten diren?; hainbat gauza ez daki!. Iñaki Martinez de Luna,. Euskara bai, baina nola?, Argia,.
|
|
|
–Baina azken hiztunaren hiltzeak ez dakar nahitaez hizkuntzaren desagerpena. Herri bateko azken hiztuna desagertuta ere, hizkuntza galdu berriak bere komunitatean, haren toponimian eta bizilagunen izenetan, hau da, komunitate horren oroimen kolektiboan bere arrastoa uzten du eta hori hizkuntza berpizteko hazia izan daiteke. Ez
|
dakigu
hizkuntza galduaren oroimen kolektiboak nola eragiten duen belaunaldi berrien hizkuntza berreskuratzeko nahian eta ahalmenean, baina zenbait egilek. Miquel Grosek Recuperación del euskera en Navarra liburuan, adibidez?, bi gertakarien arteko erlazio zuzena iradoki du? .
|
|
|
zera izango da: zure mintzaira baztertu eta denok
|
dakizuen
hizkuntza hegemonikoan jardutea. Horretan datza, hain zuzen, hegemoniaren lilura efektua.
|
|
|
Mundu zabalean, bazter batean zein bestean, gauza bera gertatzen da: hots, hizkuntza eta kultura hegemonikoetan bizi den gehiengoak ez du erakusten hiztun menderatuarekiko gutxieneko enpatiarik. Salbuespenak salbu, ez
|
daki
hizkuntzaren galera ordezkapenak, hizkuntzaren estatus galerak, zer nolako traumak dakarzkion baldintza horietan bizi den hiztun taldeari. Gizateriaren kontzientzia sozialaren krisiak kontzientzia soziolinguistikoaren krisia adieraziko liguke, zapalduen eta baztertuen sufrimenduaz jabetzeko ezintasun morala.
|
|
|
Hainbat sorterritatik gugana gerturatu direnak artatzen dituzten profesionalek badakite zein konplikatua den pertsona horiekin ondo eta bermez komunikatzea, elkarri ulertzea.
|
Badakite
hizkuntzaren mugak gainditzea ez dela erraza. Eta horientzat guztientzat aurkitu du irtenbidea Osakidetzak.
|
|
|
Gaur egunean
|
badakigu
hizkuntzetan zelan holako corpusak behar diran... Gero, esate baterako, Euskalzaindiak lan egin behar dauanean, holako lanak erreferentzia moduan erabitzen ditu...
|
|
|
Segitzen eta segituko dugu
|
badakigulako
hizkuntza ez dela soilik ideien euskarria, baizik eta ideia bera, eta hizkuntza ukatzen bada, ukatu egiten da hiztuna, ukatzen da pertsona eta ukatzen da izateko eskubidea.
|
|
|
Ø: ez
|
dakite
hizkuntza.
|
|
|
Curriculumari dagokionez, lehen hizkuntzaren curriculuma berbera izaten du murgilketak (Johnson eta Swain, 1997). Gurasoen nahia eta erabakia ezinbesteko baldintza dira haurrak etxekoa ez duten hizkuntzan eskolatzeko eta murgilketa bidez haurrek bigarren hizkuntzan egindako lorpenak modu oso positiboan baloratzen dira, ez bakarrik haurraren etxean (gurasoek pozik hartzen dute eurek ez
|
dakiten
hizkuntza bat seme alabek eskolaren bidez ikastea), baizik eta, oro har, gizarte osoan (Idiazabal, 2003).
|
|
2012
|
|
|
" Erdaldunen euskararekiko aurreiritziak eta jarrerak" (Amorrortu eta beste, 2009). Ikerketa kuantitatibo eta kualitatibo honetan, euskararen alboan bizi baina euskaraz ez
|
dakitenek
hizkuntzarekiko nahiz normalizaziorako dituzten aktitudeak aztertu zituzten. Azterketa kualitatiboak honako emaitza orokor hauek eman zituen:
|
|
|
Hitz batzuk esan zituen, eta berehala gazte bat nire ondora etorri astingailuarekin eta eskuineko belarrian eman zidan poliki; ahal bezain ongi keinu egin nion, ez nuela tresna haren beharrik adieraziz; horrek, gero jakin nuenez, Maiestateari eta Gorte osoari nire adimenaren oso iritzi kaskarra sortarazi omen zien. Erregeak, sumatu ahal izan nuenez, zenbait galdera egin zidan, eta
|
nekizkien
hizkuntza guztietan zuzendu nintzaion ni. Garbi geratu zenean ezin nuela ulertu ezta ulertua izan ere, beraren aginduz jauregiko gela batera eraman ninduten (arrotzenganako abegikortasuna 64 baitzuen Printze hark bere bereizgarri aurreko guztien aldean), non bi zerbitzari izendatu baitzituzten nire laguntzarako.
|
|
|
Laguntza itxaropen txiki txiki bat eman zidan honek, nahiz eta ezin nuen imajinatu nola zertuko zen hori. Aulkietariko bat destorlojutzera ausartu nintzen, beti zoruari loturik egoten baitziren; eta neke handiz lortu ondoren lehentxeago zabaldua nuen sabaiko leihatilaren pare parean berriro torlojutzea, aulkira igo eta zulotik ahal bezain hurbil jarriz ahoa, laguntza eskatu nuen ozenki,
|
nekizkien
hizkuntza guztietan. Orduan, nik erabili ohi nuen makila bati sudur zapia lotu eta, zulotik gora ateraz, hainbat aldiz astindu nuen airean, txaluparik edo ontzirik baldin bazegoen inguruan, marinelak ohar zitezen zoritxarreko gizakiren bat zegoela kaxa hartan itxita.
|
|
|
Erregistroa, azken batean, egoeraren ezaugarrien arabera (solaskideen arteko harreman, asmo, gai, formaltasun maila, etab.), esatariak hautatzen duen hizkera edo hizketa modua litzateke (Escandell 2005). Hizkuntzaren jabe den hiztunak, gehienetan, hainbat erregistro menderatzen ditu eta
|
badaki
hizkuntza komunikazio egoera bakoitzari egokitzen.
|
|
|
Honako egoera hauek oztopoak izaten dira: hartzaileak ez
|
dakien
hizkuntza bat erabiltzea; hitz sarkastikoak edo zentzu bikoitza dutenak erabiltzea, alde batek ulertzen ez dituenean; eta giro zaratak.
|
|
|
Kodeketa Bigarren urratsa mezua kodetzea da, hau da, igorlearentzat eta hartzailearentzat kode berean jartzea: hitzetan (biek
|
dakiten
hizkuntza batean), grafikoetan, edo bi solaskideek ezagutzen dituzten beste sinbolo batzuetan. Une horretan, erabiliko den hizkuntza mota ere aukeratzen da:
|
|
|
–gazteak dibergentzia adierazi beharra dauka. Psikolinguistikak sakon aztertutako fenomeno hau gaur egun nahikoa zehaztasunez ezagutzen dugu, eta
|
badakigu
hizkuntza buru baiespenerako tresna dela kasu askotan. Hau da, bestearengandik bereizteko, edo bestela esanda, izaera propio edo berezia indartzeko erabiltzen dela.
|
|
|
Zalantza izpirik gabe, eskola zaharrekoa: ba al
|
dakizu
hizkuntza bat ez da galtzen ez dakitenek ez dutelako hitz egiten baizik eta dakitenak hotz pixka batengatik kikildu egiten direlako. Hotz pixka bat egiten duelako abandonaturik utziko al ditugu Erriberako azken euskaldunak?
|
|
2013
|
|
|
Ikasleek aukeratzen dituzte aztergaiak: enpresa/ erakunde
|
jakinetako
hizkuntza plangintzak, udalerri jakinetako euskararen egoera, sare sozialak eta hizkuntzak, eleaniztasuna hezkuntzan, lidergoa, motibazioa...
|
|
|
Eta ez dut sakonduko hala nola ontasunari, musikaltasunari, arruntasunari eta jatortasunari buruzko balorazio ugarietan, baina kontuan izan behar da horiek ere aldaketa linguistikoa baldintzatzen dutela, komunitate elebakarretan barne (Lippi Freen 1997, Tusón 1988). Azken finean, hizkuntza jakin bat zer den definitzean edo, zehatzago esanda, hizkuntza baten barruan zer barietate dauden definitzean, hein handi batean, hertsiki egiturez baino gehiago irudikapenez ari gara5 xix. mendearen amaieran, G. I. Ascolik adierazi zuen franko proventzera eta erretoromaniera izeneko hizkuntzak zeudela; bada, gutxienez ordutik
|
dakigu
hizkuntzen mugak ezartzean hiztunen kontzientzia kolektiboak kontuan ez hartzea, behinik behin, problematikoa dela (ikus Calvet 1996 eta Kremnitz 2006). Elaborazio bidezko hizkuntzen indibiduazio prozesua (Ausbau) —edo aurkako Einbau prozesua, hau da, hainbat barietate hizkuntza berean bateratzea— barietateen adibidez beteta dago; hau da, sistema linguistikoen adibidez.
|
|
|
Katalunian hizkuntza asko egon arren, herritar guztiek
|
dakiten
hizkuntza katalana izatea du helburu Plataforma per la Llenguak. Taldeko kidea da Marc Biosca soziologo eta politologoa (Lleida, Herrialde Katalanak, 1980), eta Udaltop jardunaldietan parte hartuko du gaur.
|
|
|
«Oso egoera barregarriak sortzen ziren», kontatu du Clementek. «Oso zaila da apenas
|
dakizun
hizkuntza batean bizitzea». Antzerkian asko jantzi zirela dio.
|
|
|
Senarrak ere gazteleraz badaki, baina ez euskaraz. Garrantzitsua iruditzen zitzaidan biok
|
genekien
hizkuntzan egitea horregatik erabaki genuen gazteleraz egitea. Pena handia ematen zidan, baina uste nuen ez nintzela gai izango euskaraz bakarrik egiteko.
|
|
|
Bakoitza, bere arlotik, eta nahiko genukeen hizkuntza politikaz ariko zaizkigu. Euskalgintzako talde hauek, beren eguneroko lanarekin euskararen indartzean eta sendotzean ikaragarrizko ekarpena egiten dute, eta ongi
|
dakite
hizkuntza politika egokiak beren lanaren uzta emankorragoa izan dadin zenbateraino lagun dezakeen.
|
|
|
Milioika dolar iristen da urteoro herri indigenen ‘garapenerako’ nazioarteko agentzia eta mendebaldeko gobernuetatik, baina diru jasotzaileen artean ia inork ez
|
daki
hizkuntza estandartzeko edo haur eskoletan hizkuntza lantzen hasteko pausoak nola eman. Milioika dolar horiek hainbat erakunde gizentzeko, talde indigena askotan klientelismo soziala eratzeko eta dependentzia ekonomikoak sortzeko bide gertatzen dira.
|
|
2014
|
|
|
Horixe jakobinismo frantses eta espainolaren berezko ezaugarrietako bat. Ederki
|
dakite
hizkuntza identitatea dela, eta hizkuntza galtzen den tokietan identitatea galtzen dela. Hori hala, askoz errazagoa da artaldea gobernatzea.
|