|
2009
|
|
|
Da handik i urtebete edo bi
|
eztakit
ixingo bazirean, Bilbora joan nitzen, eztait pa, errekaduren bat eiten, eztait zetan. Da esan notsen, ontxe be akorduan deket ze lekuten, Bidebarrietan, kantoian, topau neuen hori uzandreori.
|
|
|
Da baten, auzoan egon zan andra alargune, da andra alargune badoie ta esanosten, ba, ze: «Zure aitek eta amak eztaurie
|
jakingo
zu zelango etxean zauzen». Da:
|
|
|
«Ez. Ama etorteko da, justotan, baina ez
|
dakit
noz etorko dan». Nora joan be enekin!
|
|
|
Ama etorri zan, da bera hasi zan, ba, jesus!, jakin ni (k) paino hobeto
|
jakin
eban errazoiketan, uzabandre horrek: Ene!
|
|
|
Egun baten banao, ta uzabaori beharrean, uzandriaz ta. Umea negarrez euki naun ate kontran, da
|
eztakit
ba zegaitiño, ta uzandrea badator... Josten ostikadeaz, holan euki gindun umeantzako jausi ez eiten balkoian, da?
|
|
|
Ama etorri zan, da bera hasi zan, ba, jesus!,
|
jakin
ni (k) paino hobeto jakin eban errazoiketan, uzabandre horrek: Ene!
|
|
|
Bederatzi urtegaz krieda joan nitzen ni, pentseizu, Lemoara. Da eneuen
|
jakin
nora noanik pez. Ama defunteak neure moduen buruko painelue eukite euen, da halangoxe buruko painelu baten estu erropak neureak.
|
|
|
Da etorri zen gixon bat eske, gixon altu bet etorri zen. Da, beitiozu, nire aitek eta amak ezeuen
|
jakin
ha gixona nongoa zan be, egundo ikusi bakoa. Ta konfieu beragaz da joan nitzen Lemoara beragaz segiduen, maletea hartute.
|
|
|
Nondik etorri edo. Ze tranbien etorten eneuen
|
jakin
be. Da joan nitzen errailari begire.
|
|
|
Da, behin, jausi nitzen ume eta guzti surtera. Da, gero, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak
|
jakin
ez lo iten banau sutondoan umeaz. Da, gero, arteztu uzandreori, da, gero, gehau eninduen umeaz itxi zerean, ezta?
|
|
|
Gustura irakurri ditut zure hitzak, Lourdes, eta zer pentsatua eman didate, bereziki Uriberen eleberriaren gainean. Ez
|
dakit
oso ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste modu batera esateko, azken unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro eta koherentziatik aldentzen zena.
|
|
|
Bat batean, modu dramatikoenean. Literaturak drama horren intentsitatea sentiarazi behar digu, nahiz eta
|
jakin
testu perfekturik ez dagoela, perfektu izatekotan bizitza bera izango bailitzateke (177 or. «Mapa perfektua, Borgesen arabera, munduaren tamainukoa izango litzateke»).
|
|
|
niretzat, Uribek bere buruaren inguruko nobela bat idatzi (nahi izan) du, eta deskriptiboa edo psikologikoa edo errealista edo? ez
|
dakit
zer baino, bere buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa (eta gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa, agertzen dira, inguru horrek bere buruaren inguruko nobela osatuz.
|
|
|
«Batzutan oherat joan baino lehen, izkirioz ezartzen ditut zerek ere jo baitauzkitet begiak eta hek».
|
Dakidalarik
, inork ez du Jean Etxepareren paper horiek bilatzeko lana hartu. Nik neuk badut itxaropenik hor topa genezakeen ezustekoan.
|
|
|
Orain artean aipatu direnez gain, beste pare bat gauza nabarmenduko nituzke nik. Batetik, eta Jacintok nahiz Estik aipatutako indarkeria giro horretan, biktima direnen (ezen, gatazken biktima dira Lisa eta Jesus, ezta?) ulertzeko ezintasuna, noraez existentziala, eta horien atzean den
|
jakin
mina. Gigik zera aipatzen dio 131 orrialdean bere lagun Lisari, Jesus gogoan:
|
|
|
Gigik zera aipatzen dio 131 orrialdean bere lagun Lisari, Jesus gogoan: «agureak
|
jakin
nahi du, zuk bezala». Eta aurrerago, 304.enean, Lisaren gogoeta:
|
|
|
Eta aurrerago, 304.enean, Lisaren gogoeta: «halako batean den dena
|
jakin
nahi dugu, inoiz abandonatu gintuena behin betiko joan ez dadin». Jakin nahia egon liteke, baita literatur lan ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina.
|
|
|
umore mingots hori, horrela deitzerik badago, Mrozeken edo A. M. Homesen estilokoa. Askotan ez
|
dakizu
azaltzen dituen egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen dena, esaterako) barre ala negar egin zenukeen. Iruditzen zait hori duela berezko Zalduak, tragedia barregarri bihurtzeko gaitasuna alegia.
|
|
|
Bortxatzaile biktima harremanaren disekzioa egiten ahalegindu da, bakoitzaren karakterizazio sinesgarria eskainiz (amaren gonapenik atera gabeko semea da senarra/ aitak abandonatutako autoestimu baxuko emakumea emaztea). Ongi irakurtzen den suspentse eleberria da, eta iragarritako hilketaren narrazioak irakurlearen
|
jakin
minari eusten dio.
|
|
|
Bai, bere garaian Zorion perfektua nobela «erraztzat» jo zuten horiek ziur gauza bera pentsatuko dutela Zoaz infernura, laztanari buruz. Eta zinez ez
|
dakit
zer harreman duen estilo zuzenak errazkeriarekin. Hain zuzen, Zoaz infernura, laztanari gehien eskertu diodana zera izan da, hain egoera gogorra itzulingururik gabe eta, batez ere, melodraman erori gabe aurkeztu izana.
|
|
|
Zeren Rosa tratu txarren biktima izango da, baina horrek ez du esan nahi pertsona bezala kontraesanik ez duenik. Lertxundik oso ondo
|
jakin
du Rosaren psikologia konplexua islatzen, bere biktima izate hori baino haruntzago joanez.
|
|
|
Ikerketa urteetan zehar Hardestyk aurkikuntzen berri ematen zuen, Euzkaldunak Inc. elkarteko kideei hilabetean behin bidaltzen zaien aldizkarian. Hortaz, jendea deitzen hasi zitzaion aurkituriko izenen inguruko informazio gehiagoren eske, existitzen zirenik ere ez
|
zekiten
ahaide aurkitu berriei buruz, edo hilobitik ateratakoez. Zenbaitetan, familiek beraiek jarri zizkieten oroitarriak ahaide aurkitu berriei.
|
|
|
Behin, Hardestyk telefono deia jaso zuen neba arreba edadetu batzuengandik. Haien gurasoek Boisetik alde egin zuten haiek jaio baino lehen, baina
|
bazekiten
bazutela arreba/ ahizpa bat Boisen jaioa eta lurperatua. Gurasoak beti penatu ziren haurra Boisen «bakarrik» utzi izanaz eta, beste nonbaitera bihurtu zirelarik, hilobia zaindu ezinaz.
|
|
|
Gurasoak beti penatu ziren haurra Boisen «bakarrik» utzi izanaz eta, beste nonbaitera bihurtu zirelarik, hilobia zaindu ezinaz. Neba arrebek Euzkaldunak Inc. elkartearen aldizkariaren bitartez
|
jakin
zuten egitasmoaren berri, eta geroago han ikusi zuten bion abizena hilobi zerrendan idatzirik. Izenetako bat haien arreba/ ahizpa nagusiarena zen; bizitza osoan jakin zuten hartaz, baina ez ziren gai izan haren hilobia kokatzeko.
|
|
|
Neba arrebek Euzkaldunak Inc. elkartearen aldizkariaren bitartez jakin zuten egitasmoaren berri, eta geroago han ikusi zuten bion abizena hilobi zerrendan idatzirik. Izenetako bat haien arreba/ ahizpa nagusiarena zen; bizitza osoan
|
jakin
zuten hartaz, baina ez ziren gai izan haren hilobia kokatzeko. Gorpuzkiak hilobitik atera eta beraien gurasoenarekin batera lurperatu zituzten Washingtongo estatuan.
|
|
|
Esaterako, Gernikako sendi batek beti pentsatu izan du haien ahaidea sifiliak hil zuela, baina artxiboek diotenez tuberkulosiak hil zuen. Bestelako kausak agertzen dira beste batzuetan? «alkohola», «zahartasuna», «suizidioa», «armen zauriak»?, baina ez
|
dakigu
zer informazio eman zitzaion Euskal Herriko sendiari.
|
|
|
Liz Hardestyrenaitonak, Mateo Arreguik, Idahoratua zelarik, zenbait euskal ostatu eduki eta gobernatu zituen, bezeroak artatuz, batzuetan baita haien heriotzan ere. Ez
|
dakigu
aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin. Hiru bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da nola modu berean ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko euskal identitatea.
|
|
|
Jatorrizko lurrean baliteke ahaideek ez
|
jakitea
zehazki zer gertatu zitzaion euren senide maiteari, soilik une batetik bestera ez zela Idahotik gutun gehiago iristen. Nork kontaktatuko zuen hildakoaren familiarekin?
|
|
|
Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria? Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an,
|
badakigu
50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko. Ez dakigu zer idatzi zieten gurasoei tragedia horren berri emateko.
|
|
|
Ignacio eta Daniel Dobaran anaiak egun berean hil zirenean, 1918an, badakigu 50 zentimoko telegrama bidali zitzaiola sendiari berria jakinarazteko. Ez
|
dakigu
zer idatzi zieten gurasoei tragedia horren berri emateko. Edonola ere, heriotzak eta familiei iristen zitzaien informazioa gorabehera, euskaldunek jarraitu zuten Ameriketara, eta Idahora?
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz
|
zekiena
, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin.
|
|
|
Esaten dugu: egia
|
jakin
nahi dut! Zinez jakin nahi duguna gezurra denean.
|
|
|
Jakintsuak dira jakintsuen ezkutatzen
|
dakitenak
. Nik ez dut sekula bat bera ere ikusi.
|
|
|
Lehen buruz
|
nekizkien
zazpi bekatu nagusien hiriburuak.
|
|
|
egia jakin nahi dut! Zinez
|
jakin
nahi duguna gezurra denean.
|
|
|
Eta zer
|
dakigu
ilunabarraz?
|
|
|
ttipi ttipia. Eta arrakasta apur bat lortu duen edozein idazlek
|
daki
, edo jakin luke bederen, zein justu eta zein gutxigatik lortu zuen pauso hori ematea. Baina pauso hori eman ezin bada, ezin da eman eta kito.
|
|
|
ttipi ttipia. Eta arrakasta apur bat lortu duen edozein idazlek daki, edo
|
jakin
luke bederen, zein justu eta zein gutxigatik lortu zuen pauso hori ematea. Baina pauso hori eman ezin bada, ezin da eman eta kito.
|
|
|
esaten diogun hori. Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi
|
jakin
ez dakigularik. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?].
|
|
|
esaten diogun hori. Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi jakin ez
|
dakigularik
. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da, hau da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?].
|
|
|
Amishek ere betetzen dute funtzio bat, jakina, beste inork mantentzen ez duen ekosistema zahar bat bizirik mantentzekoa; funtzio anekdotikoa nahi bada, museistikoa beharbada? Nork
|
daki
, agian oraindik izanen da erregresio bat, atzera buelta bat, beste leku batzuetan erabat galdu den kutxa beltza Amishek mantendu dutela jabeturik mundu guztiaren begiak Amishengana zuzenduko diren sasoi bat, akaso. Ez dut uste.
|
|
|
Aurpegia erdi estalita sentimenduak adierazten saiatu behar dute. Eta posible da, posible izan behar du, nahiz eta guk oraindik ez
|
dakigun
, poesiarik gabeko ikuspegi poetiko diluitu eta eraginkorrak ere. Disoluzioa:
|
|
|
Gai zabala izango litzateke hori; lehen so edo hurbilketa batean agortzeko modukoa. Jakin mina, hala ere, bestetik letorke, hain justu ere,
|
jakiteko
zer dagoen euskarazko literaturan gai horren inguruan.
|
|
|
Shortyk hegoaldeko erdia hartuko zuen, nik muinoaren iparreko erdia. Shortyk ez
|
zekien
idazten, beraz nik paper puska batzuetan bakoitzaren izena jarri, eta harri zapalen artean utzi nituen, bi alorren lau ertzetan. Shortyk esan zuen han geldituko zela eta ez ziola inori ezer esango.
|
|
|
Mundu guztia harantz zihoan, esan zutenez. Orduan
|
jakin
nuen Emigrant Canyon dik zetorren norbait gure alorretik pasatu zela eta Shortyk hitz egin egin zuela.
|
|
|
Handia zen. Gero
|
jakin
nuen Thurman zuela izena. –Shorty Harrisen alorra duk, esan zidan?.
|
|
|
Nire mantenuaz arduratzen zen gizonarentzat alorra markatzen ari nintzela esan nion. «Ez hik ez beste inork ez zian muino honetaz ezer
|
jakingo
, Shortyk hitz egin ez balu», esan nion. «Hori hala duk», aitortu zuen.
|
|
|
–Nik dezakedana baino gehiago kostatuko litzateke, eta ez
|
dakit
ezer horrelako negozioei buruz, esan zigun?. Zaharregia naiz, eta berandutxo da beste lan batean hasteko.
|
|
|
Orain egiten duana baino gogorragoa ezin duk izan?. . Ezer ez
|
zekiat
meatzaritzaz?, esan nion nik. Eta berak,. Hik azpiak atera?.
|
|
|
Eta berak,. Hik azpiak atera?. Ez
|
nekien
zer zen azpiak ateratzea, baina saiatuko nintzela esan nion. Handik hiru astera meatzea itxi egin zen.
|
|
|
Gauza xelebreak egiten ditu bizitzak. Agian hobe da zer egingo duen ez
|
jakitea
.
|
|
|
Ederki
|
dakit
zer egingo dudan
|
|
|
|
bagenekien
–eta berak ere bai?
|
|
|
Belarririk gabeko gidoilariak garela ematen du? Dirulaguntzak eskatzeko egitasmo asko gaztelaniaz egin behar izaten ditugula ez aipatzeagatik, dirua eman edo ez eman deliberatu behar duten profesionalek askotan ez
|
dakitelako
euskaraz. Baina jakina, orain esan ohi den bezala:
|
|
|
«Arazo
|
jakin
baten ertz guztiak zorrotz aztertzen dituen liburu bat sakona dela esan ohi dugu. Inor gutxi iritsi den sakonerara iritsirik, hantxe argi egiten du halako lan batek.
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik
|
jakin
ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin. Haien ustez kamutsegiak dira hala nola umeak, zenbait estatubatuar eta, oro har, australiar gehienak.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta
|
jakin
badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin
|
badakitelako
hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan. Zenbaitetan lagun talde bat katalanez ari denean, eta zerbait gaztelaniaz esaten baldin badut bat batean hizkuntzaz aldatuko direla
|
dakidanean
, ahalegintzen naiz nire pidgin katalanez mintzatzen. Adeitasun keinu ttipi bat da nire aldetik, haien hitz jarioa ez moztearren eta haien oharkabeko begirunea nolabait eskertzeko.
|
|
|
Julia alboko dendara eramaten dudanean, herriko andreak miraturik geratzen dira. Nola
|
jakin
dezake halako umetxo batek atzerritar hizkuntza bat. Ingalaterrara goazenean nire tartekoek irribarre isila egiten dute katalanez hasten direnean.
|
|
|
Han bere lehengusu gusina guztiak ezagutu zituen, eta batik bat, Hammah eta Jemma lehengusinak, bera baino bi urte zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako
|
zekien
ingeles guztia behar zuen. Oso gauza zailak lehenbizikoz esaten entzun nion.
|
|
|
oso erabilgarria da, baina, aldi berean, oso tresna kamutsa. Ez da ezinezkoa edonor ulertzea bere ama hizkuntza
|
jakin
barik, baina eragozpena ere bada.
|
|
|
Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza. Haren poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela
|
jakinda
, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Katalanarekiko ene harremanak, esaterako, bide luzea egin du(
|
jakin
min, arnegazio, onarpen eta begirune), amodio dei dezakedana iritsi aitzin. Atzerritar gutxik nahiago dute katalana gaztelania eztitsuagoa baino.
|
|
|
Sumptak eta biok ingelesez ezagutu genuen elkar Ingalaterran eta Londresen bizi izan ginen elkarrekin Espainiara etorri arte. Geroago
|
jakin
dudanez, Espainiako errege erreginek ingelesez ezagutu zuten elkar Grezian; hori dela-eta badago txiste bat giro monarkikoetan oso hedatua, hots, elkar ezagutu zutela, eta maitemindu, halako hizkuntza ezerromantikoan. Gu ordea ez ginen iritzi berekoak.
|
|
|
Administrazioko hizkerak berezkoak ditu hitzak luzatu beharra; naturaltasunari ez erreparatzea; diskurtsoa lausotzea; hizkera astuntzea.
|
Bagenekien
kontu bat da, begien aurrean baikeneukan gero mimetismo izugarriz kopiatu dugun eredu espainiarra. Gauzak horrela, gure administrazioak eta hizkera estandarrak uztarpe berean ibili behar izan dute eta garatu.
|
|
|
Otto Pette idatzi nuenean, erdi aro hipotetiko batean oinarritutako nobela bat, istorioaren sinesgarritasunak adinako garrantzia zuen niretzat hizkeraren sinesgarritasunak. Nola hitz egiten zuten orain seizazpi mende, ez
|
dakigu
. Jakin izanda ere, nuke orduan bezala idatzi.
|
|
|
Nola hitz egiten zuten orain seizazpi mende, ez dakigu.
|
Jakin
izanda ere, nuke orduan bezala idatzi. Nire euskarazko tradizioan neuzkan nobela historikoaren jardun apurrek ere ez zuten nik bilatzen nuena betetzen.
|
|
|
Baina, ordu horretan,
|
badaki
ohean jarraitu behar duela, laster ama hurbilduko zaiola?
|
|
|
Azken boladan, aitak dena galtzen du. Mutikoak
|
badaki
pertsona helduek gauza txiki asko eraman ohi dituztela berekin: betaurrekoak, diru poltsa, penwrite ak, txiskeroak eta giltzak, giltza mota desberdin asko.
|
|
|
Aurpegia garbigailuaren kontra jarri du,
|
badaki
hori amari ez zaiola batere atsegin. Itsas kurkuiluen zurrumurrua, sirena hotsak, ia entzun ezinezko izurdeen txipli txaplak entzun ohi ditu holakoetan.
|
|
|
Gau batzuetan, esnatu eta, bakardade isil hura! Jaiki eta oinutsik ohe ondoko alfonbra gainean egoten da, ea barrengo negar zotina sentitzen duen
|
jakiteko
. Ito egiten du.
|
|
|
Oso urruti geratu da bart gauekoa. Goizean, bere ohean esnatu da, ez
|
daki
nola eta ez zaio axola, gainera.
|
|
|
Aitak esan ohi duenean mainontzi hutsa dela, berriz, ulertzen du eta amorrua sentiarazten dio hitz horrek.
|
Dakiena
da aitatxo hori amatxoren eta beraren artean oztopo eta muga dela, eta goizetan, zerbait falta duenean, aita eta ama haserretzen direla eta, orduan, beti hurbiltzen zaio amatxo enaren liburua irakurtzera. Horregatik, batzuetan, aitaren giltzak hartu eta gorde egiten ditu.
|
|
|
Te pregunto si has aprobado lo de cantante». Ez
|
zekien
ezer. Gero joan zen eta aprobatuta zegoen.
|
|
|
Mikel pozik gelditu zen Roy Hart ikusita!
|
Badakizu
, bera hasi zen lekeitioekin 1968an, eta Gernika, Lekeitio laugarrena egina zeukanean, 1972an. Bueno, egin 1971ren inguruan egin zuen, baina estreinatu 1972an?
|
|
|
Bueno, egin 1971ren inguruan egin zuen, baina estreinatu 1972an? Bada, halako batean Roy Hart Bilbora zetorrela
|
jakin
zuen. Ez dakit zeinek esango zion ahotsarekin oso lan interesantea egiten zuela Roy Hartek, eta joan zen ikustera.
|
|
|
Bada, halako batean Roy Hart Bilbora zetorrela jakin zuen. Ez
|
dakit
zeinek esango zion ahotsarekin oso lan interesantea egiten zuela Roy Hartek, eta joan zen ikustera. Zeharo inpresionatuta gelditu zen.
|
|
|
Hizkuntza asko. Gero, azken diskoetan, ukraniera eta ez
|
dakit
zer..
|
|
|
Bera niri bisita bat egitera etorri zen, hamar egun edo bi aste pasatzera. Nik oso ingeles gutxi
|
nekien
eta berak gutxiago. Tokiak ikustera joaten ginen.
|
|
|
Oso ondo kantatzen zuelako, itzuli egin zioten Duerme, duerme, negrito. Ez
|
dakit
nolakoa zen itzulpena. Baina Mikelek ezin zuen euskaraz kantatu.
|
|
|
Bere anaia zaharrenak, Pellok, pegamin deitzen zion egoskor jartzen zenean.
|
Badakizu
zergatik. Ba, gerra denboran Gardatan egon ziren, eta gerra bukatu ondoren asko joaten ziren hara, eta hangoak ere askotan etortzen ziren bere etxera.
|
|
|
Familiakoak bezala zirela esaten zuen Mikelek beti. Orduan, Mikel artean txikia zenean, ez
|
dakit
ziur zenbat urte zituen, etorri zen Antonio Zabala, Gardatakoa, Donostiara, Mikelen etxera. Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez.
|
|
|
Beti esaten zuen berak bi aita izan zituela: bata berea, Feliciano, asko maite zuena, eta sentidu batean, gainera, oso inportantea izan zena beretzako, eta bestea Juanjo Lasa, neuropsikiatra, zientzia maite zuena..., ez
|
dakit
, beste istorio bat, oso diferentea, vasquista, liberal, izquierdista. Juan Joseren familiak zeukan etxe bat oso ederra Baztanen, Arizkunen, eta gure seme alabek ere asko ezagutu dute.
|
|
|
Eta esan zidan: ez
|
dakit
zergatik, baina ez daukat orain gogorik.
|
|
|
Barruan beste mundu bat zeukan. Ikusteko eta entzuteko, ez
|
dakit
, pertzepzio berezi bat zeukan, eta batzuetan gelditzen zinen harrituta.
|
|
|
Bada, asmoa aipatu orduko, antropologo europar zale haietako batek: «Ez
|
nekian
Italian ere euskaldunak bazirela!».
|
|
|
–Mutil koxkorra nintzela, esan zidan Laxaltek?, ez
|
nekien
zer arraio zen euskalduna izatea.
|
|
|
Hori esatearekin adierazi zuen, garbi, umea nintzelarik neuk kontu horretaz
|
nekien
guztia. Basque Hotelean jaten nuen, mendian artzain euskaldunak ikusten nituen, eta amama euskaldun bat nuen, baina ez nekien zer arraio zen euskalduna izatea.
|
|
|
Hori esatearekin adierazi zuen, garbi, umea nintzelarik neuk kontu horretaz nekien guztia. Basque Hotelean jaten nuen, mendian artzain euskaldunak ikusten nituen, eta amama euskaldun bat nuen, baina ez
|
nekien
zer arraio zen euskalduna izatea.
|
|
|
Nire jatorriaz galdezka estutzen nindutenean, garaiko eufemismo onartuarekin erantzuten nuen, «Erdi frantsesa, erdi euskalduna», edo bestela, nire abizenaz galdetzen zidatenean, «frantsesa gehienbat», hori baitzen familiaren aldeetatik argitzen errazena. Frantsesak ziren, nazionalitatez, arrantxoko aita, izeba eta aitona, nahiz eta orduan nik ez
|
jakin
haiek ere, hein batean, euskaldunak zirela. Jatorri nahasketa hain tipikoa zen Ameriketan, non ez baitzitzaidan batere arraroa egin amaren anaiari galdetzea gure alde espainola zein neurritan zen euskalduna.
|
|
|
Aurrena ahalordez herrian ezkondu, eta orduan joango zela. Petraren lehengusuak
|
jakin
zuenean arreba baten parekoa zen neska Ameriketara zihoala, komoda gaineko Petraren argazki markoduna hartu, eta paretara begira jarri omen zuen.
|
|
|
Familian diotenez, Estebani telegrama batez erantzun zion, bertan ez bazegoen iristen zenean, etxera itzuliko zela berehala. Herrialde osoa gurutzatzeko bidaia luzean, ingelesez
|
jakin gabe
, jantoki bagoian bere premiak adierazteko, lau silabako bi hitz besterik ez zekizkien: en sa la da eta cho co la te.
|
|
|
Familian diotenez, Estebani telegrama batez erantzun zion, bertan ez bazegoen iristen zenean, etxera itzuliko zela berehala. Herrialde osoa gurutzatzeko bidaia luzean, ingelesez jakin gabe, jantoki bagoian bere premiak adierazteko, lau silabako bi hitz besterik ez
|
zekizkien
: en sa la da eta cho co la te.
|
|
|
Nire amama goizero joaten zen mezatara. «Gauza batzuez, zenbat eta gehiago pentsatu, orduan eta gutxiago ulertzen dira», erantzun zidan
|
jakin
zuenean nire ama hil zela. Beste alaba alkoholiko bat, zenbait senar, dibortzio eta maitale izan eta gero, emakume goxoa niretzat?, amamarekin bizi zen, nire arreba umetan Battle Mountainen bisitan izan zen batean.
|
|
|
Bilduma honetatik «Este soy (Mi ficha)» autoerretratua hartu eta euskaratu da, oinarrian «Mi ficha» (Diario de Navarra,) izeneko artikulua duena. Irakurleak
|
jakin
behar du aipatu artikulua Patrañas... liburuan argitaratzeko, Antoñanak, ohi zuenez, testua orraztu eta moldatu zuela; estilo aldaketa zehatz gutxirekin eta amaierako bi parrafo ezabatzearekin autoerretratua borobiltzen asmatu zuen.
|
|
|
Operazio mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten ari denean haren gainean lupa jartzen dutenei, ez
|
dakit
, ez dakit, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei dena egina utziko diet. Idatz dezatela beren koardenottoan:
|
|
|
Operazio mahaiaren marmolean disekzionatzeko asmoz nire arimaren bila dabiltzanei, nire eskua idazten ari denean haren gainean lupa jartzen dutenei, ez dakit, ez
|
dakit
, nire polizi fitxa egin ondoren hartan nire taupada xaloak eta nire hatsaren dardarak agerrarazten dituztenei dena egina utziko diet. Idatz dezatela beren koardenottoan:
|
|
|
Eta, halarik ere, heriotzaren harrak, pazientziaz, barrenak jaten dizkit, eta aditzen diot zuloak egiten, eta entzuten dut bere ibiliaren konpasa. Bizirik daukat barrenean, niri lagun egiten, txakur baten pare, bere onetik aterata arramaska egiten dit erraietan, suntsitzaile aseezin, ederki
|
dakit
egunez egun suntsitzen nauela, eta den denean zuloak egin eta egin sentitzen dut jasaten dudan bizitasun orotan. Lur azpiko tunel ikaragarri handiak, haizearen ibiltoki hotzak.
|
|
|
Zinez maite dut hemengo ardoa, baina ez dut ez aditzen, ez ahoan gozatzen, ez eta usaina hartzen edo mugitzen edo beira garbian zehar begiratzen ere, erritu eta protokolo modu jakintsuekin dastatzen duten probatzaile profesionalen gisara. Deus gutxi
|
jakitera
ailegatzen naiz: mindua ote dagoen, zoko gusturik baduen edo ez duen, edo ozpintzen hasixea ote dagoen.
|