|
2000
|
|
|
Are gehiago: Eliot, Faulkner, Chamisso eta beste hainbaten barrena hitz egiten digu, idazten du, eta horrela, ispiluz ispilu, bere Ni propiala non dagoen
|
jakin
ez genezakeela uzten gaitu." (140 or.)
|
|
|
Liburu honetan autorearen aldartea eta taxua Marinel zaharraken ageri dena ez bezalakoa dela dio G. Markuletak, hura gogorra eta gozakaitza bezain atsegina eta irakurleari gozamena eskaintzekoa dela esaten du honako hau. Azkenik, obra honen egilea definitzen du" irakurle amorratu""
|
jakin
min handiko intelektual" eta" inkonformista erradikal bat" dela esanez.
|
|
|
Sarrionandiak testu guztiz labur epigramatikoez osaturiko liburu honetan, aurrekoetan bezala, erreferentzia pribatu ugari sarrarazten ditu, Lopez Gasenik dioenez," lagunei dedikatutako zenbait pasarte dezifratzeko giltza zein den ezin
|
jakin
dezakegularik" irakurle gehienok.
|
|
|
Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi duen egoera erreal eta
|
jakin
baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa, baina literarioa era berean. Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da:
|
|
|
Duela guti euskal kritiko batek izkiriatu du ipuin liburuei gai eta egitura batasuna eskatu behar zaiela, aurreiritzi absurdua ezarriaz. Martin Lezetak libururako narrazio gaiz eta egituraz apropos desberdinak moldatu zituelarik ipuinen batasuna bere idazkerak eta, modurik definitiboenean, irakurketak eginen zutela ondo
|
zekien
." (114 or.)
|
|
|
" Eszeptizismoa antzeman daiteke poema horretan, egileak hitzaurreko pasarte batean garbi asko errekonozitzen duen eszeptizismoa: " Ez
|
dakit
, gainera, poesiak berak ezertarako balio duen". Liburuaren tonu etsikor, beltza aipatzen du azkenik:
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan baino nasaiago ibiltzen
|
zekiena
, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Oraingo boza" berea" dela esaten du Iñaki Aldekoak, eta ez lehen liburuko poemetakoa bezalakoa. " Ahots desengainatu eta gogorragoa da,
|
badaki
ahots honek zintzo eutsi behar diela bizitza eta memoriari; ezin diola, bere bakardadean, aberri berriak irakur literatura imajinatzeari ekin, zeren ezinbestez, bere nortasunaz eta bere borrokaz, hitz batez, bere aberriaz ahaztuko baita." (8 or.)
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez
|
daki
," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bez... Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena. 1995ean aldiz, Sarrionandiaren ustez" poemarik behinenak izkiriatzeke daude..." (Hnyi illa... Poemak, 147 or.)" Mezurik sakonenak ez dira oraindik esan" (Hnyi Poemak, 147 or.). Ez
|
daki
oraindik poemek zertarako balio duten, ezerk" ez du bermatzen poemok ezer aldatuko dutenik": " Ai sasoi makaleko poetok,/ zer eginen dugu,/ zer irekiko dugu poesiaren/ giltz tipiaz?
|
|
|
(Nuyi illa, 153 or). Garrantzitsuena da ordea 1995ean baduela xede heldu eta
|
jakin
bat: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.)
|
|
|
Malcolm Lowryk aztergai hau erraten zuen: " Bada, Malcolm Lowryk bizimodutzat hartzen zuen literatura, baina,
|
jakinik
, ez bizitzan bertan, ez literaturako bizitzan, ez duela salbaziorik kausituko. Eta, orduan, literatura erbesteratzearen antzekoa, hots, atzerribide amaigabe bat, laberinto gisakoa, laberintoa non sartzen diren gerlariak, poetak eta beste abenturagileak, amaierarik ez, edota amaieran isiltasuna heriotza eta erotasuna kausitzeko.
|
|
|
Oraingoan teorizazioari atxiki dio, ordea, aurrekoetan praktikari bezala: Literaturgintza era
|
jakin
eta zehatz batean egin behar dela uste omen du Sarrionandiak, eta era hori zein den zehazten saiatzen omen da obra honetan.
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez
|
badakigu
Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak izandako arrakasta handia, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak oso atzera uzten dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak.
|
|
|
Gertakizunak sinesgarriak gertatzeko, denbora eta leku
|
jakin
eta ezagunetan kokatu ditu: hots, kronotopo determinatua erabili du.
|
|
|
Edorta Jimenezek honela goraipatzen du Linazisororen lorpena: " Zein erraz hasten den kondatzen, eta gero zelan sortzen dituen hari berriak, halako moduan non irakurlea ikaratu egiten den,
|
jakingo
ote duenentz idazleak guztietatik armoniatsu tenk egiten. Jakin, jakin du, alajaina" (Egunkaria)
|
|
|
" Zein erraz hasten den kondatzen, eta gero zelan sortzen dituen hari berriak, halako moduan non irakurlea ikaratu egiten den, jakingo ote duenentz idazleak guztietatik armoniatsu tenk egiten. Jakin,
|
jakin
du, alajaina" (Egunkaria)
|
|
|
Kanpoko literaturan, García Márquez, Neruda, Cortazar, Carpentier, Dostoievski... Baina ez
|
dakit
nire liburuan horien arrastorik ageriko den. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki
|
jakitera
ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde: Egunkaria)
|
|
|
Baina, nahiz eta idazlea amaren barne munduan sakontzen saiatu den, ez du gauza bera egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira hauen gogoeta eta pentsamenduak azaltzen, ez
|
dakigu
egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten. Azaleko aipamen batzuk besterik ez dira egiten.
|
|
|
Are gehiago, Alvaro sentimendu horri aurre egin nahian dabil. Beranduago, Mikel atxilotu dutela
|
jakitean
, Alvarok Donostiara, bere jaioterrira alde egingo du, bertan nerabezaroko hainbat gertakari gogora ekarriko dituelarik. Hortaz, gogoeta hauek guztiak izango dira eleberriaren funtsa.
|
|
|
" Eskualde hori bilakatu da norberaren axioma existentzialak egiaztatzeko inguru egokiena. Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena,
|
jakin
mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea.
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat
|
jakitea
komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez dakit sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera eraman du:
|
|
|
Erzillaren lana zehazteko datu bat jakitea komeni da: Federiko Krutwigek sortu eta gidatzen zuen Jakintza Baitha taldeko kidea dela (edo zela; ez
|
dakit
sortzailea hilez geroztik taldeak jarraitzen duen); horrek gutxienez hizkuntza modu jakin bat hautatzera eraman du: hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere.
|
|
|
Ez bakardade fisikoa. Bakardadea,
|
badakizue
zuek. Bestelakoa.
|
|
|
Hasieratik bertatik aipatzen zaizkigun irudi eta erreferentzietan (The four season en (1986) gizakiaren adin desberdinak margotu zituen Jaspers Johns margolaria, A. Vivaldi edo F. De André-ren kanta),
|
badakigu
heriotza izan ezean, beste helmugarik ez duen bidaia baten aurrean gaudela.(...)
|
|
|
Perzepzio oso biziko narratzailea da. Euren eguneroko mingarri zein zital hori askatasunik ez duenak bakarrik
|
dakien
moduan eskribitzen du." (Egunkaria)
|
|
|
kontatzeko duten ahalmena kontuan hartu, balizko erritmo bat aztertu, hori izan da erreferentzia nagusia. Euskaldunok kontalari onak garela uste dut, ahozko literaturaren eragina gertu behar du, eta gurasoek, zentzu horretan, euskara asko
|
dakite
... Hor dago erreferentzia nagusia:
|
|
|
Miren Trekuk eleberri modernotzat du liburu hau: " Eta nobela deritzot, batek ez
|
dakielako
oso ongi nola definitu ipuin bilduma hau, eta modernoa gainera bere baitan gutunak, egunkari pasarteak, poesia, metaliteratura eta" nahi duzun guztia" sartu duelako." (Egunkaria,) Hots, eleberri modernoetako ezaugarria da aniztasuna.
|
|
|
Oraingoan, Mailuix Legorburuk loturarik ez duten ipuinen bilduma eskaini digu. Ipuin batean baino gehiagotan errepikatzen diren irudiak egon arren, ez dago denen arteko uztardura
|
jakinik
. Hala ere, gehienetan tonu bera arnas daiteke:
|
|
|
Antton Lukuren Botoiletan bilduma aintzat hartuz honela mintzatu zen Edorta Jimenez: " Liburu bietan deigarri egin zaidan elementu bat, hain zuzen ere, naturaren agerkera eta horri batak eta besteak ematen dioten tratamenduak, biek
|
baitakite
inguruneko xehetasunak narrazioaren osagarri egoki egiten." (Jakin 106)
|
|
|
Narratzaileak berak irakurlearekin hitz egiten du askotan, narratzearen ekintzari buruz mintzatzen delarik. Izan ere, bilduma honen lehen ipuinean narratzailea irakurle jakin bati zuzentzen zaio, narratario
|
jakin
bati: katedradun bati.
|
|
|
Amodiozko harreman bitxiez idatzi nahi duelarik, txistearen mugara eraman gaitu. Nire ustez, idazleak gainera nahiko ondo
|
daki
honelako joku batean sartu dela, libururaren izenburua lekuko. Hor kontatzen diren amodiozko istorioek, liburu dibertigarri eta harrigarria egiteko asmoak hala bultzatuta, gehiengikerien irudia eman nahirik, patologia batzuen adierazbideak ematen dute.
|
|
|
243). Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura
|
jakinik
izan dezakeen egoerarik (tunoenak alde batera utziz). Egoera horiek edozein hiri unibertsitariotan gerta zitezkeen.
|
|
|
Badira gogoetak ere, gogoeta nagusia pausoaren ingurukoa da. Pausoa noiz luzatu du izenburua ere, eta azken batean fraile honen teoria nagusia da edo bere bizipenen gaineko nire interpretazioa berak frankismoari aurre egiteko era
|
jakin
eta pertsonal bat hautatu zuela: herriko gazteei lan prestakuntza ematea.
|
|
|
Gari Berasaluzeren ustez," hasierako ataletan kosta egin zaio irakurlea kateatzea baina behin lortu eta gero, nekeza izango zaio eleberri hau esku artean duenari liburua baztertzea." (Gara II) Jose Jabier Fernandezek, ordea, honakoa uste du: " Ondorioz, orrialde batzuetan narrazioa argi eta itzal hauen artean galtzeko arriskuan egoten da, nondik jo
|
jakingo
ez balu bezala. Argiaren eta itzalaren arteko bidea, garbia ez den neurrian, aurkitzea eta jarraitzea zaila izaten baita askotan." (Egunkaria)
|
|
|
Montoiak eleberri honetan garai historiko
|
jakin
batera garamatza. Izan ere, I. Mundu Gerrako lubakietako egoera irudikatzen zaigu.
|
|
|
Are gehiago, pertsonaiak berak elkarrizketen bidez aurkezten zaizkigu, eta hauei buruz
|
dakigun
apurra elkarrizketa hauetatik jasotzen dugu. Gainera, elkarrizketa hauek zeharkako estilo librearen bidez txertatzen ditu kontakizunean.
|
|
|
Nahiz eta une historiko
|
jakin
bat hizpide izan, xede nagusia bertako giroa deskribatzea denez, oso aipamen historiko gutxi egiten ditu. Antza denez, historia osatu duten eta ahaztuak izan diren gizakiak azaleratu nahi izan ditu, historiaren beste aldearen berri emanez.
|
|
|
Bestalde, ondorengo ipuin bilduma batzuetan ikusi ahal izango dugun bezala, ipuin laburrerako joera hedatuz doa. Ipuin labur13 honek bat edo bi orrialde izaten ditu, eta bere luzera dela-eta, ezau13 Zehaztasun gehiagorako ikus Lucanor aldizkariko 15 zenbakia. garri
|
jakin
batzuk ditu. Hona hemen horietariko batzuk:
|
|
|
Errealitateari lotutakoak gehienak, Euskal Herrian kokatuak, Urolan bereziki, paisaia identifigarria baita oso. Errealitate horretan politikak(
|
badakit
esateko modu bat dela, baina ez zait bestelako hitzik ateratzen) toki aparta du. Kezka, samina, itxaropena ere bai.
|
|
|
Norberaren kontatzeko bizialdi osoan irakurritakoa era sortzailean baliatzen
|
daki
narratzaile trebeak, kontuotan mende osoko ipuingintzaren oihartzunek aberastu egiten dute irakurketa. Hara Borges:
|
|
|
Arestian esandakoa kontuan hartuz, beraz, lehenengo pertsonako narratzailea dugula garbi dago, are gehiago, narratzaile autodiegetikoa. Gainera, narratario intradiegetiko
|
jakin
bati zuzentzen zaio: Gretari.
|
|
|
Pertsonaien indarra beren indarezan datza. Bizi dira, zergatik bizi diren
|
jakiteke
; jan eta edaten dute (edan galanki), kalez kale ibiltzen dira beste zer egin haundirik gabe. Ez da berebiziko historiarik, pertsonaia gogoangarririk.
|
|
|
Azken honetara ihes egingo du Mikelek atxiloketen berri izatean. Eta amaiera irekia duela esan daiteke, ez
|
baitakigu
Parisen Mikelek zer egingo duen.
|
|
|
2.3 Garai historiko
|
jakin
bat oinarritzat duten eleberriak
|
|
|
Atal honetan sailkatu ditugun eleberri guztietan argumentua garai historiko
|
jakin
batean zehaztasun handiz kokatua izan da. Gainera, garai konkretu horretan kokatu izanak baldintzatzen ditu eleberri hauen gainerako ezaugarriak.
|
|
|
Edorta Jimenezen eleberri honetan intrigazko istorio bat kontatzen bazaigu ere, une historiko
|
jakin
bati etengabeko erreferentzia egiteagatik eleberri historikoen artean kokatzea erabaki dugu. Izan ere, XVI. mendean kokaturiko thriller historikotzat hartua izan da.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko
|
jakin
batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Dirudienez, Urrujulegik ez du
|
jakin
narrazioaren erritmoari eusten, batzuetan erritmoa gehiegi motelduz.
|
|
|
Izan ere, hasieratik aipatu izan balu, agian, irakurleoi ez litzaiguke hain deigarria egingo. Era honetara, kartzelan egotearen arrazoiak
|
jakiteko
asmoz, irakurleok arretaz ekingo diogu irakurketari. Genero ezberdinen arteko nahasketa gisa definitzen du autoreak berak:
|
|
|
Gai honekin Luis Mari Mujikak eleberri interesgarria sortzea lortu du. Pertsonaiak eta gertakariak askotarikoak badira ere, hari narratibo bakarrean biltzen
|
jakin
du. Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta oso sinpleak eman lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu.
|
|
|
Hona hemen liburu bakarreko zenbait idazle: Abelin Linazisoro, Jon Urrujulegi, Xanti Begiristain, Lourdes Oñederra, Rikarte, Javi Cillero, Unai Iturriaga, Antton Gomez, Felipe Rius, Jasone Osoro,... Idazle hauen narrazioetan lan interesgarriak aurkitu baditugu ere, ezin da
|
jakin
ibilbiderik zehaztuko duten. Etorkizunak hitz egingo du.
|
|
|
Hortaz, honek nagusia den korrontearen eraginaren berri ematen digu. Errealismoari dagokionez, garai historiko
|
jakin
baten inguruko narrazioek leku garrantzitsua bete dute. Haatik, badira hiria oinarri izanik errealismo zikinera jo dutenak ere.
|
|
2001
|
|
|
|
Dakigunez
, nobela honetan militante baten ihesaren azken ehun metroak kontatzen zaizkigu eta horren inguruan sortzen diren iruzkin eta gertakizunak. Fabula mailako eduki hori plano desberdinetan aurkezten zaigunez, plano bakoitzaren fokalizazioaren azterketa egingo dugu1 a) Iheslearen planoa
|
|
|
Baina fokalizazioaren aldetik deigarriagoa da iheslearen azken metroetan honi falta zaizkion segundo eta metroak esplizituki adieraztea. Hori horrela izanik, onartzen badugu ihesaren plano hau gehienbat narratzaile fokalizatzaile intradiegetiko batek aurkezten digula eta fokoak harrapatzen duen esparrua sumakaitza dela, nola
|
jakin
dezake narratzaile fokalizatzaileak hil baino lehen zenbat denbora gelditzen zaion. Hori jakitea ezinezkoa dela onartuz, bi erantzun eman diezaizkiokegu galdera horri:
|
|
|
Hori horrela izanik, onartzen badugu ihesaren plano hau gehienbat narratzaile fokalizatzaile intradiegetiko batek aurkezten digula eta fokoak harrapatzen duen esparrua sumakaitza dela, nola jakin dezake narratzaile fokalizatzaileak hil baino lehen zenbat denbora gelditzen zaion? Hori
|
jakitea
ezinezkoa dela onartuz, bi erantzun eman diezaizkiokegu galdera horri:
|
|
|
Zenbakien arabera, euskaraz nobela bat irakur dezaketenen kopurua 750.000 hiztunetara hurbiltzen den honetan, euskal mundura hurbiltzen doazen irakurtalde potentzialak ugarituz doaz. 1993an euskaltegietan 52.000ren bat ikasle bagenituen, euskal herriprentsak 300.000 irakurle zituela
|
jakin
genuen, edo 1991n eguneroko prentsak 44.000 irakurle zituela, edo eta 94 ikasturte honetarako OHOko ikasleen %62a eredu euskaldunetan matrikulatua dagoela.
|
|
|
Nobelak gugan eragin zuen sentimendua harridurazkoa izan zen, harridura diot, bertan antzematen genuen giro gatazkatsua gertukoa egiten zitzaigulako; harridura, bestalde, nobelako sei kapituluen hasieran dagoen eskolako haurraren kontaketak nerabeon
|
jakin
mina pizten zuelako.
|
|
|
Eta horrela, Filologiako ikaslea nintzela
|
jakin
nuen, lehenengoz, Egunero hasten delako, ezer baino lehen, nobela moderno bat zela. Horren lekuko, orduan debozioz irakurtzen genituen Ibon Sarasolaren eta Txuma Lasagabaster irakasle maitearen hitzaurreak, Ezra Pound en jarraitzaile bailiran, modernismoaren lema:
|
|
|
Ez
|
dakit
gogoeta xume hauetan Egunero hasten delako nobelak nigan eragindako irakurketa amaigabeen berri ematen asmatu dudan. Edozein modutan delarik ere, ziur nago nobela honek oraindik konplize ugari aurkituko dituela euskal irakurleen artean.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. Azken pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den
|
jakiteko
, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. Azken pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy bezala) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta
|
dakigunez
, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Barrote gurutzatu oztopo aurrean zatiturik lehendabizi, baina zuzenki inklinazio fijo batekin sartzen den argia gero nire gainean sapaiko ispilua zuritasun batetan galtzen duen formarik gabeko hodei sendo bat egiten denean, karilonaren hots disarmonikoa argiasun masa horretan eroria, erresonanzia guztiaz desjabeturik, pauso gaizki eman bat bezala irentsia izanen dela
|
jakiteko
. (86.or.)
|
|
|
Eta irakurketez ari garenez, hori izango da ondorengo hitzotan gure hizpide nagusi. Nobela eta testu literario orok irakurtzen den neurrian bakarrik osatzen baitu bere izatea; azken batean, postestrukturalisten ondoren
|
dakigunez
, irakurketa idazketaren beste alderdia besterik ez baita, banaezinezko binomio sortzaile bilakatuz.
|
|
|
Azken batean, nobela bilakuntza dela dioen egile honek
|
badaki
beste generoekin konparatuz, nobelaren ezaugarri nagusia egiaztagaitza izatea dela (ideia Michel Butorrena da). Eta errealitateez hitz egiteko, estilo eta egitura mailako ikerketak ezinbestekoak direla:
|
|
|
Gutxi batzuk aipatzearren: " Ez zitzaion denbora asko falta Eduardo Ortiz de Zarate, Zigorrek modu berean egiten zuela barre egiaztatu ahal izateko" (17.or.);" Gerora bakarrik(...) ulertu ahal izango zuen haur abandonatuenak ere..." (10.or.);" Gerora
|
jakingo
zuenez, ez zen hala gertatu." (32.or.);" Historia horrek badu kontakizunarekin zerikusirik,..." (49.or.);" Oraindik ez gaude hor" (230.or.) edo gehiegi ez luzatzeko jadanik 107 orrialdean egiten zaigun amaiera trajikoaren iragarpena. zaizkiela (zaizkigula) askotan Saizarbitoriaren nobelek jasan dituzten irakurketa eta iruzkin literarioak direla medio. Badirudi teknikaren atzean dagoen interpretaziora pasatzeko gonbidapena luzatzen ari zaigula egilea.
|
|
|
Baliabide honen bidez, egileak nobelan bertan esaten denaren egiazkotasunaz haratago, bere unibertso literario eta sozio-kulturalaz datuak ematen dizkigu. Argi dago bertan azaltzen diren pertsonaia horiek zer diren edo benetakoak diren
|
jakin gabe
nobela" irakurri" eta" uler" daitekeela, baina helburua ez da irakurgarritasuna erraztea, nobelaren eta egilearen munduaren berri ematea baino.
|
|
|
Beste gauza askoren artean teknika honen bidez nobelaren eta errealitatearen arteko harremanaz egiten digu galde autoreak. Egileak
|
badaki
bere nobelan pertsonaia" errealak" aipatzen baditu nolabaiteko muga batez, ezintasun batez idazten duela: pertsonaia ezagun hauetaz" gezur" handiak esaten baditu irakurlea segituan ohartuko da, eta idazleak hasiera batean pertsonaia horri egotzi nahi zizkion tasun eta gertaerez ahaztu egingo da.
|
|
|
Horregatik ez dute inongo garrantzirik Hamaika pauso n agertzen diren zenbait datu eta gertaerek nobelaren baitan duten aldaketa. Txuma Lasagabasterrek Hamaika pauso z egiten dituen iruzkinak ez direla" benetakoak"
|
jakinda
ere, berdin dio, izugarri" sinesgarriak" gertatzen baitzaizkio irakurleari. Gauza bera esan genezake Zabalegiren atxiloketaz eta komandokideez nobelan esaten direnei buruz:
|
|
|
Beste pertsonaiekin dituzten harremanei esker jabetuko gara" patu tristera" kondenaturik dauden paperezko izakion nolakotasunaz. Gehienetan, Juliaren ahotan eta, zenbaitetan, narratzaile estradiegetikoarenean,
|
badakigu
Iñaki Abaituaren" oralitateak"," bizitzeko beldurrak"," non dagoen ez jakiteak"," konpromisoarekiko beldurrak",... atzean" galtzaile baten biografia" ezkutatzen duela (Zabalegirenean bezalaxe).
|
|
|
Beste pertsonaiekin dituzten harremanei esker jabetuko gara" patu tristera" kondenaturik dauden paperezko izakion nolakotasunaz. Gehienetan, Juliaren ahotan eta, zenbaitetan, narratzaile estradiegetikoarenean, badakigu Iñaki Abaituaren" oralitateak"," bizitzeko beldurrak"," non dagoen ez
|
jakiteak
"," konpromisoarekiko beldurrak",... atzean" galtzaile baten biografia" ezkutatzen duela (Zabalegirenean bezalaxe).
|
|
|
Aitormena diot, lehenengo pertsona narratiboan taiututako nobela hau, ezer baldin bada, aitortza delako. Modu honetan, irakurleon konplizitatea eta ardura dira bilatzen direnak, eta hala frogatuko lukete testu barneko irakurleari (terminologia kritikoan narratario deritzonari) etengabe egiten zaizkion erreferentziek, hala nola," ez
|
dakit
diferentzia ulertzen den" (105)," eman dezagun" (108)," honezkero mila aldiz esango nuen" (108)," petrila ezagutzen ez duenarentzat diot hau" (133)," esan dudan posturan" (226)," esana nagoela uste dut" (272)... bezelakoek.
|
|
|
Urtaroen araberako denboraren antolaketa tradizionalaren oinarrian, igarotako denboraren testuratzea Leturiari adierazgarriak zaizkion bizikizunak soilik aipatuz egiten da. Horregatik, ez du gehiegi axola udari dagokion atalean gertatutakoen berri ez izatea edo epe hartan hiru hilabete baino gehiago igaro zirela
|
jakitea
. Pertsonaiak antolatzen du nobelari dagokion aurkezpen kronologikoa, berarentzat garrantzia duten pasadizoak soilik azpimarratuz.
|
|
|
Baliabide bera darabil narratzaileak bederatzigarren kapituluan iragaten den denbora aditzera emateko: " Roamer" erlojuan minutuak aurrera egiten duten heinean, protagonistaren irteerak irauten duena
|
jakin
dezakegu.
|
|
|
Ez da kasualitatea nobela hau izatea Saizarbitoriaren nobelen artean zinera eraman den bakarra. 1985ean Alfonso Ungríak nobelan oinarritutako filma plazaratu zuenean, askoz lehenagotik
|
genekien
gauza batez ohartarazi gintuen: 100 metro, irakurri baino gehiago, ikusi egiten den nobela dela.
|
|
|
Pertsonaia honen izena ezezaguna zaigu, eta deskribapenek ez digute izaerari buruzko xehetasun handiegirik ematen.
|
Dakigun
gauza bakarra da erietxe edo eroetxe bateko horma akoltxatudun gela batean datzala. Ez dakigu nobelan zenbat denbora pasatzen den eta espazioei dagokienez ere, zehazgabetasuna da nagusi.
|
|
|
Dakigun gauza bakarra da erietxe edo eroetxe bateko horma akoltxatudun gela batean datzala. Ez
|
dakigu
nobelan zenbat denbora pasatzen den eta espazioei dagokienez ere, zehazgabetasuna da nagusi. Pertsonaia desberdinekin etengabe asmatzen dituen istorioen errepikapen etena da azkenean nobelaren istorio mailako edukia osatzen duena.
|
|
|
M. Guelbenzu, L. Goytisolo,...) krisialdi poetiko berrian murgildu zuen literatura. Ordutik aurrera gailentzen joango den intrigaranzko itzulerak, esandako guztia esanda dagoela
|
jakin arren
, bergogoratu egin behar egin dela iragarriko digu. U. Eco ren adibide barregarria gogoratuz, posmodernitatea pertsona bati" maite zaitut" esan nahi diozunean" Corin Telladok esango lukeen moduan, maite zaitut" esan behar izatea da.
|
|
|
amodioaz (Bihotz bi) eta gorrotoaz (Gerrako Kronikak). Bestalde, Hamaika pauso n gertatzen zenaren antzera, hasieratik bertatik nobelaren amaieraren jakitun gara oraingoan ere, narratzaile protagonistak emaztearen adulterioa
|
jakin ondoren
leihotik botatzen duela esaten baitigu. Intriga oro hasieratik ezabatzeagatik, nobela hau aitortza bat dela esan genezake, irakurlearen konplizitatea bilatzen duen aitortza gainera.
|
|
|
Nobelako senar koldarrak, bikotearen arteko harremana amaituta dagoela onartu ordez, nahiago du mendeku hartu eta emaztea hil. Senar jeloskor hau dugu, hain zuzen, nobelaren narratzailea eta bere ahotik
|
dakizkigu
bikotearen harreman zail eta trumoitsuaren unerik bortitzenak. Aurreko nobeletan bezala, oraingoan ere gertakariak ez zaizkigu aurkezten gertatu ziren hurrenkeran, alderantziz, berriro ere denbora psikologikoa da gailentzen dena, eta ondorioz, aurreranzko eta atzeranzko jauziak etengabeak dira.
|
|
|
Irakurleak
|
jakingo
du honezkero, desehorzketa desberdinak aitzakia dituzten bost narrazio luzek osatzen dutela Saizarbitoriaren azken liburua, Gorde nazazu lurpean (Erein, 2000). Eta aztoramen puntu batekin ekingo dio irakurketari, desehorzketa kontuek aztoratu ezezik asaldatu ere egiten baikaituzte.
|
|
|
Eta aztoramen puntu batekin ekingo dio irakurketari, desehorzketa kontuek aztoratu ezezik asaldatu ere egiten baikaituzte. Nahiz eta
|
jakin
, arrazoi desberdinak direla medio, historian zehar pertsonaia famatu ugariri ukatu zaiola betiko zoriona (RIP), ezin esan kontuok beldur edo higuin sentimenduak eragiten ez dizkigutenik. Dela gaizkile famatuak hilobian zeudela frogatzeko (Jesse James), dela politiko edo filosofo ezagunak babesteko (Abraham Lincolm, Galileo), desehorzketa ekintzek hilotzak jartzen dizkigute begien aurrean, mendebalde honetan tabua den heriotzaren lekuko ixilak.
|
|
|
Novalisen ostean hedatu zen definizioa bere eginez, literatur lan onetan bizitzan egoteko modu bat iradokitzen baitzaigu. Hortik, narrazio hauek anekdotatik haruntzago joaten
|
dakien
irakurlearengan eragingo duten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak.
|
|
|
Egilearen poetikari berezkoak zaizkion estrategiez baliatuz, oraingoan ere memoriaren kapritxoek gidatuko dute trama narratiboa eta betiko moduan, istorioa martxan jartzen duten eszena edo irudietara errendituko da, etengabe, testuko ahots narratiboa. Joan etorriko saio honetan, beraz, saioa bera da garrantzitsua, guztia beste modu batera izan zitekeela
|
jakitea
. Horregatik ez gaitu harritu 1996an argitara emandako Bihotz bi.
|
|
|
Juan Martinek" bere eginkariak" gainean egiten zituen aitonaren omenez darama izen hori (2242). Horretaz gain, narrazioan etengabe adierazten delako,
|
badakigu
argala dena, zimur batzuen jabe ere bai, eta ogibidez idazletzat aurkezten duela bere burua. Gaztetan (Françoise) Sagan en omenez idatzitako Adio atsekabe (166) nobelaz gain, hotel batean Parisen galdutako bigarren nobela bat, istorioaren hasieran berreskuratzen dena, ditu idatziak.
|
|
|
Eugenia guztiz terrenala den moduan, Victoria guztiz da ideala: jatorriz donostiarra (hau ez
|
dakigu
" ideala" den), luzea, esku luzekoa (106), dotorea argia hotza (194), Pariseko arte galeria batzuentzat lan egiten duena (133), baina, batez ere, Juan Martinen begietara" goregi" dagoena. Protagonista maskulinoa txiki sentitzen da emakume honen aurrean eta txikitasun honen adibidea biek elkarri ematen dioten muxuan legoke:
|
|
|
•" Emakumeak pintatzen
|
dakitenek
lortzen dituzte, ez maite dituztenek" (145)
|
|
|
Eta ironia kontuak aipatzen baditugu, Juan Martinen meritu literarioak, lehenago esan bezala, patu nahiko tristeko bi nobeletara eta gastronomiari buruzko liburu batera mugatzen direlako da. Hori gutxi balitz,
|
badakigu
idazle modura azaltzen den lekuetan, Madrilen idazle periferikoen jardunaldietara doanean bezala," zozketaz" egokitu zaiola han egotea. Euskal literaturaren txikitasunari, Madrilgo giro literarioaren hutsalkeria (Babelia) eransten dio Saizarbitoriak, egungo egoeraren diagnosi ironikoa, ezpairik gabe.
|
|
|
Baieztapen honen oinarrian, William Morris margolari prerrafaelitak bere emazte zen Jane Burden Morris-i esandakoa dago: " Ez
|
dakit
zu pintatzen, baina maite zaitut" (145). Adituek osasun ahuleko emakume beltzaran lerdentzat deskribatzen duten honek, Henry James eta George Bernard Shaw bera inpresionatu zituen bere edertasun eta graziarekin.
|
|
|
Juan Martinek ere playboy bat izan nahiko luke, amorante ugari izan zituen Rossettiren antzekoa, eta horregatik esaten du emakumezkoak pintatzen
|
dakitenek
lortzen dituztela (145). Nahiz eta onartu konkistatzaile horiek emakumezkoei sufriarazi egiten dietela (222), ezin du mixerable kontsideratu margolaria, hori onartzea bere burua ere mixerable dela onartzera eramango bailuke.
|
|
|
Nobelan etengabe egiten diren erreferentzia psikoanalitikoek (Londreseko kongresua, Sedano psikoanalistaren esanak, Eromen sortzailea liburua (98), Freuden lanak,... ) lerro artean irakurtzen
|
jakin
behar dugula iradoki nahi digute. Psikoanalista baten antzera, irakurleak jakin egin du pertsonaia hauen jokabidea interpretatzen, Victoriari entzuten, bere iritzietan baitago nobelaren klabea.
|
|
|
) lerro artean irakurtzen jakin behar dugula iradoki nahi digute. Psikoanalista baten antzera, irakurleak
|
jakin
egin du pertsonaia hauen jokabidea interpretatzen, Victoriari entzuten, bere iritzietan baitago nobelaren klabea. Azken batean, Rossettiri edo psikoanalistei Victoriak dien higuinaren oinarrian, jokabide sexisten gaitzespena ere ikusi behar baita:
|
|
|
Ruskin eta Rossetti, emakumezkoei dagokienez, arras desberdinak, baina biak berekoi eta kritikagarriak. Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren emakumeez ezer gutxi
|
zekielako
(ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere.
|
|
|
Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren emakumeez ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela
|
jakinda
ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Juan Martinek maite ditu euskal paisaiak, euskal lekuak, eta hauen kontenplazio edo oroimenarekin bakarrik sentitzen da salbu. Melankonia honen adibide literario deigarriena,, Eugeniarengandik ihesi doanean Retiroko parkean sumatzen duen babesean legoke (210), euskaldun askok bisitatzen zuten Alcalá hotela han dagoela
|
jakiteak
, edo Barojatarrak ere inguruan bizi zirela sentitzeak babestu egiten baitute aditu gastronomiko euskaldun hau.
|
|
|
Euskal narratiban jadanik" klasiko" bihurtu den nobela honek" nobela elebiduna"," nobela modernoa"," gaizki irakurritako nobela",... eta ez
|
dakigu
zenbat kalifikazio jaso ditu. Lau hizkuntzatara itzulia, 7 argitalpen ezagutzen dituena, film bat,... eta fakultateetako hainbat klasetan kritika" zientifikoak" (tonu ironikoan esanda, noski) deitutakoak aplikatzeko testu aparta.
|
|
|
a) Narrazio ez fokalizatua edo Zero Fokalizazioa (Pouillon ek" vision par derrière" deiturikoa eta Todorov ek narratzailea> pertsonaia gisara aurkezten diguna). Kasu honetan narratzaileak edozein pertsonaiak baino gehiago
|
daki
, eta narratzaile orojakile honek inongo informazio murrizpenik egiten ez duenez, esan daiteke fokalizaziorik ez dagoela. b) Barru Fokalizazioa (Pouillon entzat" vision avec", Todorov ek" narratzailea= pertsonaia" berdintasunaren bidez adierazia). Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez daki pertsonaiek baino gehiago, edo hobeto esanda, pertsonaiek dakitena bakarrik daki.
|
|
|
Kasu honetan narratzaileak edozein pertsonaiak baino gehiago daki, eta narratzaile orojakile honek inongo informazio murrizpenik egiten ez duenez, esan daiteke fokalizaziorik ez dagoela. b) Barru Fokalizazioa (Pouillon entzat" vision avec", Todorov ek" narratzailea= pertsonaia" berdintasunaren bidez adierazia). Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez
|
daki
pertsonaiek baino gehiago, edo hobeto esanda, pertsonaiek dakitena bakarrik daki. Honen barruan hainbat azpisail bereiz daitezke:
|
|
|
Kasu honetan narratzaileak edozein pertsonaiak baino gehiago daki, eta narratzaile orojakile honek inongo informazio murrizpenik egiten ez duenez, esan daiteke fokalizaziorik ez dagoela. b) Barru Fokalizazioa (Pouillon entzat" vision avec", Todorov ek" narratzailea= pertsonaia" berdintasunaren bidez adierazia). Dena pertsonaiarengandik abiatuz azaltzen zaigu, narratzaileak ez daki pertsonaiek baino gehiago, edo hobeto esanda, pertsonaiek
|
dakitena
bakarrik daki. Honen barruan hainbat azpisail bereiz daitezke:
|