|
2000
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer duten komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz beste egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik,
|
etxetik
eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan utzi duten gogo giroan badute batasuna."
|
|
|
Ainhoari gutunak (Elkar, Donostia, 1990). Ihes egin zuen urtean gorderik egondako
|
etxekoen
alaba txikiari zuzenduriko gutunak dira. Neskatxa hori irakurle eredu baten sinbolo da" Aita edo ama presondegi urrunen batean zergatik daukaten apenas ulertzen duen haurrari; edota izeba edo neba aspaldian non dauden ez dakienari Ainhoa deitzen diot:
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan
|
etxeko
karrajuan baino nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Esan izan da, Jon Kortazarren lehenengo iruzkin kritikoak (Jakin, 1982) aipatzen zuen ez zituela liburuan zehar izu horiek sumatzen, baina agian horixe da egileak bilatzen zuena, itsasoan zeharreko nabegazio alderraiak sortzen dituen izuetatik gordelekuetan babestu, eta laberintoan zeharreko laguntzaile duen bitakora kaieraren hariaren soseguari atxiki. Izuen zentzuaren giltzetako bat Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan itzultzen duen poema batean dioenak argitu liezaguke" Zein bizimodu hautatu?"" Enparantzan burruka/ eta arazo zailak daude,
|
etxe
barruan ardurak/ Baratzean lan amaiezinak, itsasoetan izuak". (Prosodipo Pelakoaren epigrama baten itzulpena, 33 or.). Hortaz, literatura klasikoan ezaguna den itsasoari buruzko" topos" horietako bat du bereganatua, ziurrenik, itsasoko izuetatik gordetzeko lekuetan barrena doa bidaiaria. b) 80ko hamarkadako poesia berriaren manifestua
|
|
|
Elaberri labur hortan, mende hunen hastapenean gertatu istorio arrado bat kondatzen digu idazle berri horrek, Artola familia ezagutarazten ere, eta bereziki Iñaki
|
etxeko
semea. Hunen haur denbora erakusten dauku eta bide batez, laborarien bizi moldeari buruz ainitz xehetasun emaiten, hots, baserriko lanak, plazerrak eta ez beharrak.
|
|
|
Gogoeta hauen artean Helenarekin izandako harremanaren berri emateaz gain, bere aspaldiko lagun batekin gertatu zaiona kontatuko du: Mikeli, Madrilen atentatu batean parte hartu ondoren,
|
etxean
ostatu eman dio. Are gehiago, hau izango da aitzakia narratiboa.
|
|
|
Guk geuk, preso eta pertsona gisa, bizipenak eta giroak birsortuz, gure inguru hurbilaren isla dira kontakizun hauek: txapeo egoerak, lagun elkartzeak espetxeetan, barruko bizigiroa, barru kanpo arteko loturak,
|
etxeko
artekoekin, eta abar. (Egunkaria)
|
|
|
Felipe Juaristiren aburuz," Giro itxia da nagusi. Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko
|
etxeetan
bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela askotan lagun bakarra. Baina mozorroak, azken finean, haragia edo larrua baino benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko herri batean, maki batek aspaldiko lagun eta adiskide duen kapitain baten
|
etxeko
atea jotzen du, eleberri honetan jasotako fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez bazuen ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko.
|
|
|
Bestalde, maitasunak ere pertsonaiari barne gatazka ugari sortarazten dizkio. Izan ere, bere emazteak, Anitak,
|
etxetik
alde egin du, eta protagonistak zalantza ugari izango ditu.
|
|
|
Ikus daitezke, sarritan, deskribapen paregabeak, bai pertsonaiak bereizterakoan, hauen barne gatazkak adierazterakoan, bai natura deskribatzerakoan, bai zenbait ohitura, gorroto, amodio, eliztarren izakera. Hein batean, lehentasunez tratatzen ditu autoreak euskal ohitura, izakera,
|
etxe
, eta hiri errural baten alderdi on eta txarrak.(...)
|
|
|
Liburu honetan, seminarista baten gogoetak dira mami nagusia. Migel seminaristak hiru eguneko baimena izan du
|
etxekoak
ikustera joateko. Beraz, hiru egun horietan zehar dituen sentipen, oroitzapen, gogoeta,... kontatzen zaizkigu.
|
|
|
Kutxazainean jolasean ari direla, polizia dator eta ihes egin dute. Honela, neskaren lagun baten
|
etxera
joan beharrean egongo dira, eta bertan jantzi baten lapurretaren berri izango dute. Beraz, neska hura ezagutzearekin batera, lapurreta bitxi batean korapilaturik aurkituko du bere burua.
|
|
|
Hunen haur denbora erakusten dauku eta bide batez, laborarien bizi moldeari buruz ainitz xehetasun emaiten, hots, baserriko lanak, plazerrak eta ez beharrak.
|
Etxekoak
ere hor daude, Iñaki seme bakarraren inguruan, ordu heietan hemen gaindi aurkitzen ziren hiru belaunaldiak orotarat: aitatxi ta amatxi xaharrak, bat bertzearen ondotik denbora laburrez itzaliko direnak, gero Matin, aita, eta Maite, Iñakiren ama.
|
|
2001
|
|
|
Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean. Dirudienez, zortzi urtetan hogeita hiru irakurlek edo eraman omen zuten nobela
|
etxera
, baina azken irakurlea bakarrik ohartu omen zen liburutegiko aleak zituen orri txuri ugariez. Horrelakoak entzun ondoren, Harold Bloom ek" irakurketa zailaren plazerra" deritzona etorri zait gogora, liburuaz gozatu gabe, euren denbora jokabide absurdo horretan xahutzeko prest daudenek burutzen duten irakurketa antzua.
|
|
|
" Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan(
|
etxez
etxe saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi hizkuntzen erabilera sistematikorik. Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal Herriko edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak.
|
|
|
" Hay chicles, caramelos, pastillas de café y leche" (12.or.,...)," Chicle americano" (12.or.,...). a) Historiako hizkuntza bikoiztasun hau ez da bigarren nobelaren kasukoa bezain bortitza. Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez
|
etxe
saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi hizkuntzen erabilera sistematikorik. Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal Herriko edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak.
|
|
|
Sekuentzia hauek hainbat lekutan kokaturik daude: txalupa batean (Abel, Marga), parkean (Abel, Marga), zineman (Abel, Marga),
|
etxean
(aita, ama, K eta D), bulegoan (K, eta D), eta lehen esan bezala, atzerantz egindako anakronia gisara aurkeztuta daude. c) Pertsonaia dagoen gelatik abiatuz, bertako objektuen deskribapenak (sapaiko ispilua, aluminiozko potoa, barrote gurutzatuez osaturiko leihoa) edo gelaren beraren (marroez akoltxatutako hormez osatua) deskribapenek sortzen dutena. Inbentarioak...
|
|
|
Garaiak aldatu direla guztiz adierazgarria suertatzen da nobelan ematen zaizkigun zenbait daturi esker: zazpi urteren buruan lagunak Juliaren
|
etxean
elkartzen direnean euren arteko harremanak, aukera politikoak desberdindu ahala, zaildu egiten dira. Zail bihurtzen da politikaz lasai hitz egitea eta Jon Igartua bezalako pertsonaia bat Kongresurako zerrendatan bigarren aurkezteak zeresanik sortzen du. Egoera sozio-politiko horren erakusle nabarmenena:
|
|
|
Etendako kronologia hau bi plano narratibotan testuratzen da, eta izenburutik bertatik adierazten zaigun bikoiztasuna bi gerra desberdinen kontaketan gorpuzten da: Hanbre sagardotegiko jubilatuek Gerra Zibilaren inguruan behin eta berriro kontatzen dituzten pasadizoek eta protagonistaren"
|
etxeko
gerraren" eszena errepikatuek xehetasun berriak eransten dizkiote narrazioari. Izan ere, narratzaileak dioskun moduan," kontakizun baten emanaldi desberdinen arteko xehetasun eta ñabardurak atzematea" (23) baitzaio gogoko edo, beste modura esanez," kontaketa, historia bera baino" (23) erakargarriagoa baita.
|
|
|
Desiratutako objektuak ihes egiten diola pentsatzeak beragan sortzen duen urrikaltasun eta ziurtasunik ezaren adierazle ditugu bere buruaz dituen irudi penagarriak. Protagonistak kiratsa besterik ez dio somatzen bere buruari (linimento eta sardin usainaren nahasmendutik eratorria, 86) eta zakur deslai baten modura abandonatzen da
|
etxean
(121). Senar honen zeloek, La Jalousie (1957) nobelako protagonistaren kasuan bezala, emaztearen eta amoranteen obserbazioa eragingo dute, ezaugarri optikoz soilik transkribatzen diren eszenen errepikapena bultzatuz.
|
|
|
• Urte horietan sendotu eta ugaritu ziren urte batzuk lehenago
|
etxe
partikularretan eta klandestinitatean sortu ziren ikastolak. 1960an 60 ikasle bakarrik bazebiltzan ikastoletan, 1978 ikasturterako 53.268ra igo zen kopurua.
|
|
|
Batetik, Hanbre sagardotegian biltzen diren jubilatuek kontatzen dizkiguten Gerra Zibileko pasadizoak. Bestetik, bikote protagonistaren
|
etxeko
" gerren" xehetasunak. Narratzaileak berak aitortuko duenez" istorioaren narrazioa, kontaketa bera, istorioa baino interesgarriagoa da".
|
|
|
Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren emakumeez ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan,
|
etxean
, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Lehenengoa, XIX. mendeko arte kritikari onena izan arren emakumeez ezer gutxi zekielako (ezkontza gauean emaztearen biloa ikusi zuenean hartu zuen ezustekoa liburu guztietan aipatzen da); bigarrena, playboy kontsumatua izateaz gain, artelana inoren gainetik jarri zuelako. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, mundutik isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea
|
etxean
depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Gauzak horrela, nobela hau bizitzari aurre egin ezin dion eta literaturan babesten den protagonistaren obsesioen disekzio gisara uler daitekeen moduan, era berean, bere izakera euskaldunak baldintzatzen duen protagonistaren patuaren azterketa gisara ere uler daiteke. Victoriak ongi intuitzen duen bezala, paisaiaren ikusmenak Juan Martinen melankolia elikatu egiten du (193) eta, hori onartuz,
|
etxe
aurrean ikusten duen Victoria Eugenia teatroak horixe egingo baitio: melankolia asetu, izan ezin zenaren oroimenaz sufritzen jarraitu ahal izateko.
|
|
|
Baina kasu honetan" dibertitu", hots, ongi pasatzea, irakurketaren plazer estetikoak guregan sortzen duen egoerari dagokio. Gustukoak zituen nobelekin
|
etxeko
lekurik ezkutu eta egokienean, komunean, gordetzen zen Proust gaztearen modura, geu ere, R. Barthesek behiala hain ongi iradoki zuen irakurketa plazerra sentitzen ahalegindu gara, hau da, fetitxetik abiatzen den plazerra sentitzera.
|
|
|
Zuhaitzaren enborrean hiru ate zabaltzen dira, zuhaitza armairu handia balitz bezala. Beheko zuloan
|
etxe
txiki bat ikusten dugu, bigarrenean esfera biribil eta distiranta eta hirugarrena itxirik dago. Irudiak ezin izan daitekeen mundu baten aurrean jartzen gaitu, galderak zabaltzen dira:
|
|
|
Baina orain begira dezagun Objektuak kalearekin grabatua.
|
Etxe
barneko irudia begiratzen du ikusleak, baina zerbait arraroa gertatzen da: mahai gaineko zura kaleko zola bihurtzen da.
|
|
|
Usu agertzen dira bidaia liburuetan, hemen ere begi aurrean jartzen zaizkigun ezaugarri bi: batetik, harrigarria dena kontatzen da, bestetik, ikusten dena norberak
|
etxean
bizi duenarekin konparatzen da.
|
|
|
Bidaiariengan agertzen den sentipen honek azalduko luke liburuan Sorterriaren eta Deserriaren artean egiten den kontrajarpena, eta sakonean,"
|
Etxera
itzuli" gisako poemak:
|
|
|
" altxorren mapak besapean
|
etxea
utzi eta ondinen abestien xerka abiatu ninduzun izuen gordelekuetan barrena... denborak bidea ahorturik etxera itzuli ninduzunean berria zizun ateko zura eta serraila ere" (IGB, 68) edo, beste era batez, beste poema hau:
|
|
|
Deskubrimendu garaian bidaia liburuek gizarte modernoaren espazio eta denboraren kontzeptuak aldatu zituzten, edo aldatzen ari ziren kontzeptuen testigantza ziren. Baserritarren espazio errotu,
|
etxe
inguruko eta bakarrari, merkatariaren espazio zabala kontrajartzen zitzaion, eta, era berean, uztaren zikloan bizi zen nekazariaren denborari, merkatariaren irabazi eta galeren arabera neurtu beharreko denbora aurrez aurre jartzen zitzaion.
|
|
|
Lehendabiziko erantzunak literatura, musika, eta kultura hartuko lituzke kontuan. Idazkera berria egin nahi da eta Europako finezia deseatzen da Frankismo peko folklorismoarekin bukatzeko, mugak zabalik nahi dira, berrogei urtetan itxita egon den gogo
|
etxea
hezteko.
|
|
|
Horregatik gizartea ukatzen duenak maite ditu marjinak, bazterrak eta mugak: nomada bihurtu da, bere
|
etxeko
atea zarratu eta joan doana da...
|
|
|
La canción del viejo marinero deitzen da, eta Joseba Sarrionandiak ipuin bateko lan moduan ere hartu du. Oraindik orain Pamiela
|
etxeak
argitaratu dio Sarrionandiari horren itzulpena, marrazki beraz hornitua.
|
|
|
Coleridge ren lanaren azpian garbi agertzen dira beste oihartzun batzuk. Melville ren Moby Dick eta Las encantadas liburuak, Conrad-en lanen oihartzunak, Stevenson-en Altxorraren uhartea, eta Polinesiaz sortu duen mitografia, Stevenson-en hilarriak esaten duen bezala, kontuen kontalariak beti jarraituko du
|
etxera
itzultzen.
|
|
|
|
Etxera
seme prodigoaren antzera itzuli da, baina dena dago aldatua, eta berak bere patuari jarraitu behar dio. Lehen orrialdean egin zuen bezala, azken orrialdean ere atea itxi eta etxetik kanpora irten du.
|
|
|
Etxera seme prodigoaren antzera itzuli da, baina dena dago aldatua, eta berak bere patuari jarraitu behar dio. Lehen orrialdean egin zuen bezala, azken orrialdean ere atea itxi eta
|
etxetik kanpora
irten du.
|
|
|
Nor da seme prodigoaren antzera
|
etxera
hurbiltzen den bidaiaria. Bada, erantzun aurretik, liburuaren azalera begiratzea komeni zaigu.
|
|
|
Ekintza batasun hau ez da bakarra. Atea itxi,
|
etxea
utzi egiten duen neurrian, liburua bukatuz, liburuaren hasieran kokatzen da Sarrionandia, bidaiari hasiera emanez berriro. Antz handiegia East Cocker poemaren hasierarekin:
|
|
|
Agian, Sarrionandiak azpimarratzen duena, zera da: nahiz eta
|
etxera
itzuli, ez dela betetzen zoriona, gizadiaren eta izadiaren arteko batasuna. Eta hau du bere azken paradoxa:
|
|
|
Bernardo Atxagaren Etiopia liburuak zuzen adierazi zuen abangoardiarekin zuen lotura. Zerbait bada liburu hori, Rimbaud-ek asmatu zuen hizkeraren esplorazioa da, abangoardiaren hizkeretan sarrera, jokoa hitzaren mugetara eramana, hizkera poetiko
|
etxekoa
basati eta aske bihurtzeko ahalegina, joera berritzailea. Ez zen bakarra bide horretan.
|
|
|
Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten hizkuntzaren marginalitatea zer zen ikusteko. Horrelako bidea jarraiki eman ziren argitara Euskal Herrian Saizarbitoriaren prosa ero
|
etxean
bakarrik dagoenaren diskurtsoa, Koldo Izagirreren Zergatik bai haur baten eguneroko hizkerak osatzen zuen kontakizuna, eta oro har Ustela aldizkariko joera berritzailea.
|
|
|
" begira egien berriro masustei horma moreak egiten bideari soseguan ixiltasuna brodatzen, ainhoa bete ezan horrela udaren adar gorrietatik eskegita dagoen arratsa ez ditun gela hutsetako
|
etxean
aurkituko ez ditun sentituko geroan" (E, 63)
|
|
|
Beraz, eraketa prozedurak erabiliz, irudien mundu askea, semantika adarra bakardadearen inguruan biltzen da. Askea zen aukera, masustak, horma moreen brodadura, udako adar gorriak, arratsa,
|
etxe
hutsa, geroa. Askeak ziren, bai, baina enbor bakarrera ekarriak izan dira.
|
|
|
" Ezen eta gizakumea, pospolua lez, baliozko ezer gutxi gabe, akabatzen duk, bere kantuak soilik dituk
|
etxe
aldera dortoka zaharren antzera itzultzen" (P, 124)
|
|
|
" altxorren mapak besapean etxea utzi eta ondinen abestien xerka abiatu ninduzun izuen gordelekuetan barrena... denborak bidea ahorturik
|
etxera
itzuli ninduzunean berria zizun ateko zura eta serraila ere" (IGB, 68) edo, beste era batez, beste poema hau:
|
|
|
" Aintzinako solasen bat atzeman nahiz itzuli naiz gaztaroko
|
etxera
.
|
|
|
" itzaltzen ari bizitza
|
etxe
handietan argia bezala gelaz gela etxe handietan argia bezala bizitza itzaltzen ari" (IGB, 136)
|
|
|
" itzaltzen ari bizitza etxe handietan argia bezala gelaz gela
|
etxe
handietan argia bezala bizitza itzaltzen ari" (IGB, 136)
|
|
2002
|
|
|
Mendeetan zehar koadro nahiz liburuen ilustrazioetan emakumeak irudikatu diren moduan, Teresak leihotik begira ematen ditu orduak,
|
etxearen
edo oroimenen babesean gorderik. Alferrikakoa zaie eleberriko pertsonaia maskulinoei harengana hurbiltzen ahalegintzea, urruti, oso urruti baitago bera.
|
|
|
Literatur sari ugari eskuratu ditu, eta argitaratu dituen liburuen artean badira haur eta gazte literaturako lan arrakastatsuak (ad.: Zikoinen kabian sartuko naiz, 1986; Londresen nago aitonarekin, 1987; Ijitoak dauzkat
|
etxean
, 1988; Filipinetan bizi den idazlearen kontuak, 1993;... Lehen amodioa Suedian, 1997; Ryski, zaude ixilik!, 2001; Poloniako lautadak, 2001), ipuin liburuak eta eleberriak, baita itzulpenak ere, besteak beste, B. S. Ballinger, Ch. Nöstlinger, E. Hemingway, R.
|
|
|
Trenbideak herri osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean. Lan horien inguruan sortzen diren adiskidetasunen eta gertakarien kontakizunaz gain, bigarren plano narratiboa ere agertzen du eleberriak, bere adiskide Onofre kapitainaren
|
etxean
bat batean agertzen den makiseko gerrillariarena, hain zuzen. Pertsonaien ezaugarri ongi adieraziak, batez ere narratzaileak Onofreren psikologian egiten duen murgilketa sakona, eleberriaren tempoa, bizkaieraren hainbat aldaeraren erabilera heteroglosikoa, obraren oinarrian dagoen dokumentazio bikaina... horra, besteak beste, Azken fusilaren lorpenetako batzuk.
|
|
|
Itzulera baten istorioa da eleberriak kontatzen diguna: Espainiako espetxe batean 18 urte preso egon eta Goierriko bere
|
etxera
itzultzeko ordua iritsi zaion ETAkide baten istorioa. Protagonistak, Joxe Garmendia" Marmitte" k bi igoera egiten ditu hiru egunetan, eleberri hasieran bata, bukaeran bestea, itzulera horretan:
|
|
|
1982ko Irun Hiria Saria irabazi zuen ipuinean Camilo Lizardi erretorearen
|
etxean
aurkitutako gutunaren azalpena agertu zen estreinako aldiz Obabako geografia literarioa. Topos literario horrek Bizkaiko sehaska kanta batean du jatorria, eta batasun tematikoa ematen die zenbait ipuini, hala nola Sugeak txoriari begiratzen dionean (Erein, 1984), Bi letter jaso nituen oso denbora gutxian
|
|
|
Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa lortzeko itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten. Bere posesiorik preziatuena bailitzan,
|
etxean
, munduaz isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa lortzeko itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, munduaz isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea
|
etxean
depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere. Rossetti-ren arte sentsualak, emakumezkoaren gorespen mistiko eta masokista egiten du, Ama edo" femme fatale" gisara azaltzen den emakumezkoaren gorespena (ik.
|
|
|
Duela sei urte eta erdi, mediku batekin maitemindu eta Nikaraguara alde egin zuen, senarra eta bi alabak utzita. Eleberria Aneren itzuleran kokatzen da, Aneren senarrak psikoanalista batengana eraman duenean, emazteari zer gertatzen zaion edo eta
|
etxea
zergatik utzi zuen jakiteko. Horixe eleberriaren abiapuntua.
|
|
|
Bi protagonista ditu eleberriak, bi lehengusu. Haietako bat, Shepe, itota sentitzen da helduen mundu tradizional eta estatikoan, eta gurasoen
|
etxetik
alde egiten du eta gaztetxean bizitzen jartzen da. Bestea, Niko, Atraskua tabernako zerbitzaria da, eta istorioaren narratzaile lekukoa.
|
|
|
Horretaz gainera, aipagarria da argitaratzen denaren ia erdia liburu dendetan saltzen dela eta beste zenbait lekutan oso hedatuta dauden salmentamoduak (hipermerkatuak, internet,
|
etxez
etxeko salmenta...) azken urteotan hasi direla sartzen gurean. Aipatutako argitaletxeen erdiak arazoak ditu bizirik irauteko, eta horrek esplikatuko luke, segur aski, azken urteotan promoziora bideratutako aurrekontuak murriztu izana.
|
|
|
Horretaz gainera, aipagarria da argitaratzen denaren ia erdia liburu dendetan saltzen dela eta beste zenbait lekutan oso hedatuta dauden salmentamoduak (hipermerkatuak, internet, etxez
|
etxeko
salmenta...) azken urteotan hasi direla sartzen gurean. Aipatutako argitaletxeen erdiak arazoak ditu bizirik irauteko, eta horrek esplikatuko luke, segur aski, azken urteotan promoziora bideratutako aurrekontuak murriztu izana.
|
|
|
Erreal miresgarriaren teknikari uko egin gabe, autoreak nobela testimoniala idatzi nahi izan zuen, aurrekoa baino egitura askoz sinpleagoan oinarritua. Ollaran (autorearen Altza herriaren irudikapena) herriaren inguruan gertatzen da haria; garai batean idilikoa izandako leku horretan zementuzko
|
etxe
pila eraiki da eta emigrante uholde batek inbaditu du, bertakoen hizkuntza, euskara, ia familiaren esparrura soilik mugatzeraino. Francoren garaiko giro politikoaren argazkia zenbait ezaugarriren bidez osatzen du, hala nola protagonistak F. Krutwigen Vasconia irakurtzea eta, bere aberriaren alde borrokatzeko erabakia hartuta, ETAn sartzea.
|
|
|
40 urte inguru dituen Simon Azkue ginekologo ospetsua da eleberri honetako protagonista narratzailea. Kartzelatik idazten du bere ezinegon itogarria askatzearren (10) eta lehenengo pertsonan adierazten dizkigu, aitormen modura, Madrileko Burtsaren
|
Etxean
egin zuen sarraskiaren arrazoi benetakoak. Izan ere, Azkue jaunak lehergailu bat eztandarazi baitzuen bertan, eta 17 lagun hil eta hogeitaka zauritu zituen eztandak.
|
|
|
Gerrako gertakizunen kontaketak ideologia abertzalea uzten du agerian, baita gerra galdu zuen belaunaldiaren ilusioak ere. Aitaren diskurtsoa, hau ere bigarren pertsonan kontatua, ahozko euskarari dagozkion lagunarteko esaldiz josita dago, protagonista narratzailea den"
|
etxeko
seme estudiantearen" diskurtso jasoagoarekin kontrastea eginez. Eleberria, era horretan planteatua, sendi horren irudi fidagarria marrazten duten oroipen eta bizipenen joan etorri etengabea da.
|
|
|
Denbora anakroniak ez ezik, espazioaz egiten den erabilera sinbolikoa ere aipatu nahi genuke.
|
Etxea
, Gernika edo Paseo Berria leku bereziak dira, familia, politika edo haurtzaroarekin lotzen gaituztenak, eta oroimena abiarazteko baliagarriak. Eta, aipatu leku horiekin batera, sukaldea dago:
|
|
|
Gernika Luno Doe herrian, Batzar
|
Etxean
, Gernikako Arbolaren ondoan Eleiza zinegitekoan, mila bederatzirehun eta hirurogeita hemeretzigarren urteko Apirilaren hogeitazortzigarren eguneko hamaikak eta hogei minutu diranean, bilera apartekoan eta lehenengo deian, ehun eta bi urte iragan ostean, Bizkaiko Jaurerriko Batzar Nagusiak batzanduten dira.
|
|
|
Egia da aspaldion euzkerea gure
|
etxeko
berbetea izatetik urrundu zala, atsekabez dinot, baina itxaropide sendoa dot, eskerrak hurrengo ikastaro 1979/ 80 garrenetik gorakoan elebitzaz abiatzean, eta eskerrak berebat enkarterri ikastolen ahalegin egokiari, gure lurreko umeak eta gazteak gure aurretikoen berbeteaz barriro jabetuko dirala. Besterik ezer bere ez.
|
|
|
Lehenengo ibilkizunak Santimamiñeraino eroan ginduzanean, harpera sartzerakoan, beti lez, gaurasoenera heltzean izan ohi dogun
|
etxeko
zauzkadea izan neban poza, lehenmina eta lotsea nahastean dauna joanak doguzan aurretikoen arnasea, giroaren iraupena.
|
|
|
Batzar
|
Etxetik
Bilboko Ibaira...
|
|
|
Egunokaz atun apurrak ikusi dogu. Orain deun Kepa aurregunera arte ezkara kontixu
|
etxera
etorriko, esan dausku adiskide batek. Tira ba, arrain asko artu ta ondo ibili.
|
|
|
Bidai
|
etxeko
aurrian jausita dagon arrija, ¿ noiz ipinteko ete da bere lekuban?
|
|
|
Egun ori igarotera beti lez arrantzaliak
|
etxera
etorri ziran. Aurreegunian gabeko zortziretan Ertxadonan lau abotseko" Salve Regina" Urteaga" rena abestu zan, ederto atan be.
|
|
|
Zozolistuen dotriñia ankaz gora jaurti eban; jayotzatik be errena zala esanaz, Bermeo" n jazoten dana eztala bakana iñuan Pasaya" n, Andoain" en eta abar jazoten dan berbera baño.
|
Etxetik
atazkuak etxeko bertakuen aurka nor nagusi ixan; kanpotarrak ba euren bixibidia lortutiari gitxi eretxia eurena eztan etxian be euren lotsabagekeri gorrijagaz nagusi ta jauntxu ¡ eurek! nai dabe jarri ta.
|
|
|
Zozolistuen dotriñia ankaz gora jaurti eban; jayotzatik be errena zala esanaz, Bermeo" n jazoten dana eztala bakana iñuan Pasaya" n, Andoain" en eta abar jazoten dan berbera baño. Etxetik atazkuak
|
etxeko
bertakuen aurka nor nagusi ixan; kanpotarrak ba euren bixibidia lortutiari gitxi eretxia eurena eztan etxian be euren lotsabagekeri gorrijagaz nagusi ta jauntxu ¡ eurek! nai dabe jarri ta.
|
|
|
Parmenidekin kutun bizi omen zan. Bitzuok, hiritik landa, Keramikon Pythodoron
|
etxean
lothu ziren.
|
|
|
Errezu motela eretxi eutsan. Ordu lauren baino lehen,
|
etxean
egoan," Mendebalak atrapau nau, ez arrain eta ez apario..."
|
|
|
|
Etxean
bazkaritan amak honetara ziharduan.
|
|
|
Kantari dabil gaur
|
etxeko
txoria.
|
|
|
Bazter bateko kalean egoan
|
etxe
zaarra konponduteko lanetan asi zirean arotz eta igeltseru. Etxe zaar orrek iru mailla gora eukazan, iru pisu.
|
|
|
Bazter bateko kalean egoan etxe zaarra konponduteko lanetan asi zirean arotz eta igeltseru.
|
Etxe
zaar orrek iru mailla gora eukazan, iru pisu. Konpontze obra ori egiteko, aldamiño antzekoak edo, ipintekotan asi zirean.
|
|
|
Mendiaren mendebaldean, sartalderuntz, tontorra baino beheragoko bizkarrean ba zan basetxe txiki bakarra,
|
etxea
barik txabola haundia zirudiana. Galardi haren izena.
|
|
|
Galardi haren izena.
|
Etxe
horrek bazterrik eukanik be, ez zan aitatugarri. Hain murritza zanez, Galardikoak apoapoan bizi zirean.
|
|
|
Baturiko egurra bere
|
etxera
eroateko asto haundi bat eukan. Berak atonduriko ikatza herrira ta kalera eroateko be, bizkar sendoa eukan asto galanta.
|
|
|
|
Etxeko
jaunak," Oilagor" eritxoenak honelako berbak esan ebazan:
|
|
|
Zagoz ixilik, koipatsu hori. Joan bazaitez joan,
|
etxe
honetan ezin zu gehiago sartu. Bildurtu be, ez al zara egiten?
|
|
|
Senarra ohean ez egoala konturatu zan. Jagi,
|
etxe
osoa ikusi, kortan be begiratu... " Oilagorra" ez egoan etxe teilatupean.
|
|
|
Jagi, etxe osoa ikusi, kortan be begiratu... " Oilagorra" ez egoan
|
etxe
teilatupean.
|
|
|
Seme alabak itxartuerazo eta aita
|
etxean
ez egoala, esan eutsen. Zeruan iretargi zuria egoan arren, gaua... gau.
|
|
|
Antxina be, esaten dabe... Ezenarrokoek ez eben
|
etxetik
urten.
|
|
|
Eguna argitu eta harik berandu barik, Gardata auzunean Ezenarro basetxeko gizona," Oilarra" eritxoena, gau lehenean
|
etxean
egoana, egunsentia baino lehen nora ete zan, zabal zan.
|
|
|
Ez eban
|
etxetik
urteten inork ikusi. Ez eban inork ezer entzun.
|
|
|
Auzolanean, Gardate kofradiako
|
etxe
bakotxetik gizonezko bat izentatu eta hiru lau aldratan banatu, eta Otaio mendiko bideska, txaraka ta usa, gaztainadi ta pagadi ta sastraka eta txapar, bazter guztiak arakatuten ibili zirean, Asto Zuriko lezan, Jentil koban, Lamina koban diadarrak eginez. Mendi tontor ta itsasaldeko ertzak, zer ez eben aztertu!
|
|
|
Geroago," concejo cerrado" bihurtu, eta 1706 urtean uriko
|
etxea
edo udaletxea jaso eben.
|
|
|
|
Etxeak
, habea jok".
|
|
|
Eta Zoilok orduan,
|
etxean
eta menpean, ezkatza bete ume eukan.
|
|
|
Sekula ez eban
|
etxetik
urten, sekula ez zan munduko bide ekaizberetan ibili, eta bildurtu egin zan. Bere ule ta bizarrak laztu jakozan.
|
|
|
|
Etxeko
sehaskearen antzekoa dan. Eta ez dan sehaskea egingo dau.
|
|
|
Inork be ez. Zuek jai egunetan mendietara zoazenean, nahi ta ez arbolaren bat jo ta eratsi eta
|
etxera
ekarten ete dozue. Ba nik be, itsasoan ibili arren, ez arrainik ostu, ez galdu, ez ito.
|
|
|
Txitean pitean telefonoz deika zorarazi behar ninduen. Bost igande elkar ikusi gabe, eta ea beti
|
etxean
sartuta usteldu behar ote zen, galdetu zidan behinola.
|