|
2002
|
|
|
Juan da negua, bildurtuta eta kokilduta euki gaituan negua. Ta elorrija zuri zuri jantzitian, negu luze ta baltz ostian, euzkerea, irarkola jantziz tayututa, kalerik kale,
|
etxerik
etxe, eskurik esku eta bijotzetik bijotzera dabil. Jazoera bijok batera gertatu izatiak, ez ete dausku euzkeltzalioi zerbait adierazoten?
|
|
|
Han, Milan-en esan deust usoek egiten dituen kalteak zelanbait ekiditeko, hau da, usoen ugaltzeari mugak jarri guran, han Milan-en aztoreak, uso mirotzak jarri ditue hango
|
etxerik
ederrenak, arean katedrala ta Scala entzutetsuaren hormak, tontorrak, erlaizak, harmailak eta abar zirinez beterik laga ez dagiezan.
|
|
2003
|
|
|
Herri txiki bat igaro zanean, doi doi erakutsi zituzten geltokiko argiek alde biko erlojua eta herri izena, eta gero, Gaztelako mahaia... ez zugaitzik, ez belarrik, ez
|
etxerik
ez mundu...
|
|
|
Iurretan ez genuen izen hori erabiltzen: " Abendu batzen" esaten genion,
|
etxerik
etxe bertsuok kantatzen ibiltzeari. Hainbat bertso dira, baina guziak ez ditut gogoan eta, hiruzpalau baino ez ditut hemen jarriko:
|
|
|
belarri hobea ta ganora gehiago eukan horretarako. Gaztetxu zala, eta orduko denporetan ohi zanez, josten ikasteko, jostun bategaz ibili ei zan
|
etxerik
etxe, aldikada baten, hako" Intxauspeko alaba dendaria" izandako aprendizaren antzera edo. Holakoetan ohi zanez, denporea emoteko, irratirik ez eta, euskal kantak erabilten ei zituezan, josteari itxi barik.
|
|
|
Ez horixe! Nausien antzera, orduko umeok be kantetan genduzan,
|
etxerik
etxe," Abendu" eta" Santa Ageda" kantak. Eta baita umeenak baino ez ziran beste eske kanta batzuk be:
|
|
|
Holan deritxe, batez be, eske kantai, edo eskale kantai (hau da, Gabonetan, Santa Agedaz, San Juanetan eta beste honango egunetan,
|
etxerik
etxe eskean ibiliaz, buruz kantetan diran bertsoai). Jakina, gaur buruz bota arren, norbaitek bertsolariren batek nozbait bat batean asmatutakoak edo dira.
|
|
|
Dakizunez, ez da hau gure kasu bakarra: euskal
|
etxerik
gehienetan bardin jazo izan da oraintsura arte. Horren lekuko, soldadu euskaldunak etxera egindako kartak:
|
|
2004
|
|
|
Honezkero,
|
etxerik
gehienak arakatuko zituzten. Baina ez dute, oraindino, txakur lapurrik topatu.
|
|
|
Ene bada ta ni! esaten du noizbehinka negarrez Don Trifonek,
|
etxerik
etxe Jopuren bila izerditan dabilen bitartean.
|
|
|
Ba, begira, Doroteo: Amaiagaitik ari dira orain
|
etxerik
etxe Don Trifonen zerbitzariak, eta horrexegaitik atxilotu dituzte hainbeste ta hainbeste. Amaia bera ere atxilotu egin dutela esan dute baina, gezurra izan da.
|
|
|
Oraintxe bertan pasatu dira nire ondotik Don Trifonen zerbitzari talde bi. Ekidazuko
|
etxerik
gehienak arakatu dituzte. Baina ez da ageri Amaiarik, ez Eskolastikarik.
|
|
|
hauxe izaten da gehienetan gizonezkoen lana (lan ere egiten baitute noizean behin ijitoek); tratalaritzan ere oso trebeak omen dira. Andrazkoak eta haurrak
|
etxerik
etxe ibiltzen dira eskean. Diru gutxi pilakatzen dute, baina jateko hondakin asko.
|
|
|
Besterik ezean, transistoreak biztuten dituzte
|
etxerik
gehienetan. Ikusi ezin bada partidua, entzun gutxienez.
|
|
2007
|
|
|
Olatuak indarrez joten dabe, Euskal Herria dogu gogoan. Hareatzaren inguruan ez dago ia
|
etxerik
, eta dagozanak egurrezkoak. Pozik egon gara, eta hats antojugarri bategaz be disfrutau dogu.
|
|
2009
|
|
|
Halakoetan, gehienetan, eske errondak egiten dira, gazteak aldran doazela
|
etxerik
etxe, askotan batek lehenengo kantatu eta aldra lagunek ondoren erantzunez.
|
|
|
Bizkaiko hainbat herritan,
|
etxerik
etxe abesten da Gabon aurretxoan Marijesiak edo Abendua deritzen kopla sorta. Jainkoak gizona sortu zuenetik Jesusen jaiotzara bitarteko historia zatiak kontatzen dira, kopla gisa, baina kopla zaharren estetikatik aldenduta.
|
|
|
Abendua edo marijesiak
|
etxerik
etxe abesten dira Gabonetan Bizkaiko hainbat herritan. Iurretako taldea,.
|
|
|
Euretariko bat satsa ematea izaten zen, sats totoa izenekoa. Aldea etxe batek satsik ez zeukanean, eraiki berria zelako edo ez zuelako behar zuen beste, jabea
|
etxerik
etxe joaten zen auzunean satsa eskatzen, eta ahal zuenak gurdikada bete sats ematen zion. Ostean, eskaleak jatordua ematen zien lagundu zioten guztiei.
|
|
|
Biztanle batzuen aldetik mesfidantza nagusitu zen. Auzo alkatearen ardura
|
etxerik
etxe joatea izaten zen, jabeei lurrak emateko eskatzera. Etxeren batera zazpi biderrez joan behar izan zuten, jabeak erakusten zuen aurkako jarrera zela eta.
|
|
|
Etxeak non eraiki ebazteko orduan, orografia ez eze, klima ere gogoan hartu izan da. Esaterako, ez zen aldea
|
etxerik
eraikitzen iparreko haizeak jotzen duen mendihegaletan, eta ahal dela, ura dagoen lekutik paraje egon zitezen ahalegintzen ziren; beraz, iturriak eta errekak izan dira sarritan auzunearen kokagunea erabaki dutenak.
|
|
|
Gabonen inguruko jaietan, neguko eguzkiaren jaiotzaren zikloaren barruan, umeak, taldean batuta, eskean ibiltzen ziren herrian
|
etxerik
etxe. Orokorrean, auzuneko edo inguruko etxeetan ibiltzen ziren.
|
|
|
Beste guraso batzuek senitartekoen etxeetara joateko baimena ematen zieten umeei, baina ez besterik. Hala ere, ume talde ugari ibiltzen ziren herri guztitik
|
etxerik
etxe.
|
|
|
Belen modukoa antolatzen zuten, eta umeak artzain jantzita, Bibliako Epifaniaren pasartea antzezten zuten gehienetan. Umeentzat gaitzena brusak topatzea izaten ei zen, eta
|
etxerik
etxe igarotzen zituzten aurreko egunak, utziko zieten brusa baten bila.
|
|
|
Ospakizun nagusia, ostera, bezperakoa izaten zen. Orduan eske errondak egiten ziren,
|
etxerik
etxe, Santa Agedaren martirioak kantatu eta jatordutxo bat prestatzeko. Ageda Kataniakoak, elizaren santutegian, ez du martiri handien garrantzirik, baina herri ohituretan badauka agerpen zabala eta, gainera, aspaldi aspaldikoa.
|
|
|
Ordun neskatok amarrata oten siren, etzen, edo tresna garbitxen, edo etxe garbitxen, edo solora espabere bedar ebaten... Eta
|
etxerik
etxe ibiltzen ziran kantetan. Bai.
|
|
|
Egunez hasten ziren mutil gazteak
|
etxerik
etxe eta iluntzera arte luzatzen ziren sarri. Horrexegatik, iluntzetik aurrera, farola eroaten zuten taldeari argi egiteko.
|
|
|
Agertuko diren koplen artean jatorri bi bereiztea ezinbestekoa da. Kopletako batzuk Luistar gazteek, ezkongabekoen erlijio elkarteko kideek
|
etxerik
etxe botatzen zituztenak dira. Bertan ageriagoa da gipuzkeraren eragina martirioen pasarteetan.
|
|
|
Behin mozorrotuta, koadrilan batzen ziren neska mutilak eta
|
etxerik
etxe joaten ei ziren eske errondan.
|
|
|
San Isidroetatik maiatzaren amaierara arte ei da artoa eta indaba ereiteko sasoirik onena. Orain dela hogeita hamabost urtera arte,
|
etxerik
gehienetan garia ere ereiten zen soro baten. Udagoienean ereiten zen garia.
|
|
|
Hori bai, urteko edozein sasoitan, ez soilik Garizuma aurretxoan. Bere lana fedebakoak federa ekartzea zen, eta
|
etxerik
etxe ematen zituen mezak.
|
|
|
Aipatu ditugun errotez aparte, Lemoizeko Aurteneko errotara, Armintzako Andresen errotara, Birleko Latxaganera eta Butroiko Arbiñe errotara eroan izan dituzte euren arto eta gariak jatabearrek. Badakigu Aurteneko errotako Inazio Bilbao errotari eta bertsolari lemoiztarra
|
etxerik
etxe ibiltzen zela Jataben. Bere gurdian hartzen zuen garaua eta ehotuta bueltatzen zuen.
|
|
|
Baina behin baino sarriago gertatuz gero, gauzak beste batzuen jakitera heltzen ziren: ba ei dago soroan zazpi ume lurperatu dituen
|
etxerik
ere.
|
|
|
Luistarrak, ostera, mutilen elkartea izaten zen. Herriko abadeak hautatzen zituen kideak eta
|
etxerik
etxe diru batzeak egiten zituzten urtean zehar; Deun Agate bezperan, esaterako.
|
|
|
Astoa
|
etxerik
gehienetan egoten zen. Zamari moduan erabiltzen zen, belarra edo plazarako jeneroa igarotzeko.
|
|
|
Akerrak gortan edukitzen zituzten garaitiko abereak gaixoetatik babesteko. Ahariak basoan egoten ziren solte eta Marutxeagako
|
etxerik
gehienetan egon izan dira artegiak. Ardi burugorrik ziren gehienak, gerora burubaltzakaz nahastu baziren ere.
|
|
|
Oiloak gortatik kanpo edukitzen zituzten
|
etxerik
gehienetan. Harriak batu eta teila zaharrekin eraikitzen zituzten oillotokiak.
|
|
|
Gortako behearen gainean lurra egon da aldea
|
etxerik
gehienetan XX. gizaldiko bigarren erdira arte. Etxeko garaitiko geletan oholak ipintzen hasita, gorta izan zen lurra aldatu zioten etxearen akabuko zatia.
|
|
|
Erabaki beharra helduta, ama salbatzea lehenesten zen, kumea bizirik ateratzearen aurretik. Albaitariak parte hartu izan du erditzeetan, baina
|
etxerik
gehienetan albaitariaren laguntza barik kudeatu dituzte era horretako egoerak.
|
|
|
Ferietan eta
|
etxerik
etxe ibiltzen ziren ganadu tratanteak. Gure lekukoek gurago dituzte harakinak eta beste erosle edo saltzaileak baino, finagoak ei dira.
|
|
|
Ermandaderik garrantzitsuena, ganaduaren arduraz osatutakoa, auzunean ganadua zuten
|
etxerik
gehienek osatzen zuten. Aseguru mota bat zen, gerora igualatorio berba emango zuen iguala, edo etxe batzuen artean ordaindutako aseguru mediku antzeko bat.
|
|
|
Era berean, etxe bat erretzen zenean, ohikoa izaten zen jabeek senideei eta beste auzune zein herri ezberdinetako bizilagunei laguntasuna eskatzea. Dirutan, egurretan edo esku beharrean kobratzen zen laguntza hori
|
etxerik
etxe eskatzen zuten. Eta hain zuzen ere, metodo horrek ekarri zuen etxe erre ermandadeen gainbehera handia.
|
|
|
Horrekin batera, kaltetuari laguntza eskean
|
etxerik
etxe laguntzen zioten. Gerora, dirua guztien eskurago egoten hasi zenean, urteroko kuota bidezko ordainketara igaro ziren.
|
|
|
Etxe bat erretzen zenean,
|
etxerik
etxe irteten ziren inguruetan ermandadeko kideak. Zaku edo poltsa bat eroan ohi zuten dirua batzeko.
|
|
|
" Lehen lukia atrapau ezkero gero
|
etxerik
etxe ibilten ziran erakusten, ezta. Bai, baia ori galdu in san, se koisten daunari eser emon gure esi (k) jente.
|
|
|
Auzune edo herriarentzat kaltegarri ziren piztiak hiltzen zituztenean, astoari lotuta
|
etxerik
etxe eroaten ziren. Eta herriko jendeak, komunitatea gaitz horretatik libratu zuen ehiztaria saritu egiten zuen.
|
|
|
Maiatz inguruan, indabak eta artoak ereinda zeudenean,
|
etxerik
etxe joaten zen abadea lurra eta soroak bedeinkatzen. Eta etxe bakoitzean sariren bat jasotzen zuen:
|
|
|
arrautzak, jateko zer edo zer... Lekuko batzuen arabera garia eta artoa batu berritan agertzen zen abadea
|
etxerik
etxe lurra bedeinkatzera, astoa berarekin zekarrela. Zelemin bete gari eta zelemin bete artagarau eman behar izaten zitzaion abadeari bedeinkapenaren truke.
|
|
|
Gero, ikatza egin ostean, gurdian eroaten zuten saltzera. Bezero egonkorrak zituzten, ez zen
|
etxerik
etxeko salmentarik egiten. Eta produkzio gehiena herritik kanpora saltzen zuten, Mungia eta Plentziara batez ere.
|
|
|
Gazta nekazaritzaren gaineko atalean deskribatu ditugun jatabearren berezko salmenta herrietako plazetan saltzen zuten. Beste askotan, ostera,
|
etxerik
etxe ibiltzen ziren gazta saltzen edo eta dendetara eroaten zituzten dendariek sal zitzaten. Egunero hiru gazta egiten zituzten Goieta, Basordaportu edo Marutxeagako etxeetan.
|
|
|
Lehenago esan dugun legez, Goietako biztanleek ardi txabola deitzen diete denei, izena esaterakoan, sarri, txabola dagoen lekuari borde berba eransten dioten arren. Orokorrean, baina, ondoan
|
etxerik
ez duten txabolei borda, artegi edo pastore txabole esaten diete gure lekuko gehienek.
|
|
|
Beraz, gozamenean geratzen ez ziren neba arrebek aukera gutxi zeukaten herrian bizitzeko. Hain zuzen ere, errentan hartzeko
|
etxerik
ez zegoelako. Lemoizen, ostera, jabetzaren egitura guztiz kontrakoa zen.
|
|
|
Beraz, Lemoizera bizitzen joandako jatabear asko dago. Euren herrian ez zeukaten
|
etxerik
errentan hartzeko aukerarik, eta Lemoizen hartu zituzten. Bertan errentadore edo maizter ibili ziren.
|
|
|
Eta azpimarratzekoa da, Aste Santu inguruko egun horietan lapak eta hamarratzak batzeko egoten zen jende mugimenduaren baitan, Laperu ezizeneko eskalea. Laperu haitzetan ibiltzen zen, Armintza inguruan, eta gero saldu egiten zituen
|
etxerik
etxe. Aste Santu ingurua izaten zen horretarako sasoirik arrakastatsuena.
|
|
|
Txakolin ugari egon da Jataben,
|
etxerik
gehienetan. Lekukoen esanetan, mahats zuri asko izaten zuten etxe aurreko harrizko zutabe zilindrikoek eusten zieten parretan ipinirik.
|
|
|
Ondoondo igurdi mahai gainean, labea berotu eta kirten luzedun palaz sartu eta atera egiten zuten. San Lorentzotarako, esaterako, bazegoen dozena bat ogi egiten zuen
|
etxerik
.
|
|
|
Carmen Etxebarria,(), eta Mª Angeles Larrazabal. 1940ko hamarkadan. ziren
|
etxerik
etxe. Soinekoa edukitzeko oihala erosi behar izaten zen, gero joskileari esan jantzia egiteko eta berak neurriak hartzen zizkion bezeroari.
|
|
|
Erroten kasua edo beheko solairu osoa gorta duen etxea izan liteke goi etxearen beste adibide bat. Oro har, ostera, behe etxeak, edo bizilekua beheko solairuan dutenak dira
|
etxerik
gehienak. Eta behin azalpena emanda, bigarren eredua, behe etxea deskribatuko dugu Jatabeko etxe banaketa arketipiko legez.
|
|
|
Lekukoek diote etxea egiteko materialei begira ezagun zutela Marurinagusiak eta Maruritxikiak
|
etxerik
zaharrenak zirena. Habeekin eginda zeuden, horma barrutik zihoazen habe lodiok.
|
|
|
Beste lekuko batek esanaren arabera, ermitak egiten diren lekuak herriarenak izaten ei dira beti. Baina Santa Kurtzeren kasuan ez, jabetza pribatuko lurra ei da egun. Hori bai, ermitaren azken arrastoak ezagutu dituztenek diotenaren arabera, ermitaren inguruan ez da sekula beste
|
etxerik
egon, ermita askotan zaintzaileak edo serorak egon ohi ziren eran. Edozelan ere, ardi txabola zahar bat egon zen, gerora jausi egin zena, baina.
|
|
|
Etxeko atari gainean egoteaz aparte, soroetako munetan eta bidertzetan ere egon ohi ziren mahats parrak. Lehenago, Jatabeko
|
etxerik
gehienetan egiten zen txakolina.
|
|
|
Ostera, osasuntsu zegoen aberea hiltegira eroaten zen. Harakinak ibiltzen ziren
|
etxerik
etxe zaldiz. Kordelarekin abereak neurtu eta gura zituztenak erosi egiten zituzten.
|
|
|
Konturako, Ataunerdikoan, inguruan haritz ugari zegoenez, haritzen orri eta gorosti punten bidez egindako nahastea erabiltzen zuten ardien azpietarako. Baina
|
etxerik
gehienetan otea erabiltzen zuten. Gaur egun, ostera, galtzua erabiltzen dute azpietarako.
|
|
|
Auzo osoak erabiltzen zuen. Eta makina jabea izaten zen makina
|
etxerik
etxe eroateko ardura zuena.
|
|
|
" Ez jeuskuk esan aitak bat edo bateri bizkarra berotu barik ez
|
etxerik
zapaltzeko, esan ei juen barrurako.
|
|
2011
|
|
|
Neguan agertzen ziran herrian eta uda partean joan. Herriko etxeetan egoten ziran apopilo eta, diru apur bat ateratearren, eurek eginiko gaztaiak saltzen ibilten ziran
|
etxerik
etxe. Lantzarrak ixten eutsiezanai trukean emon be bai.
|
|
|
Mariaren Alabak, Santa Ageda bezperan,
|
etxerik
etxe abesten ibilten ziran, 1920.
|
|
|
Pazko Domekearen aurreko domekeari Erra mu eguna esaten jako. Egun horretan
|
etxerik
gehienetan erramu adarrakaz, trunguari zulo txua egin eta ziri bat sartuta, kurutzeak egiten ziran, Goizetan autortzak egiten ziran, arratsaldean ume eta gazteentzako sermoiak, eta arratsalde beluan helduen tzat. Zortzi egunetan zehar izaten ziran.
|
|
|
Urte amaiera eta hasikereagaz batera, azkenez, Gabonak ditugu. Handik hurreko Muxikan eta Gemikan lez, Marijesiak kantetan ziran Morgan be, baina,
|
etxerik
etxe barik, eleizan, goizeko mezan. Orduak egiten ebezan eleiza barman era honetako koplak kantetan:
|
|
|
oraingo lako segururik ez egoan legez, auzo bakotxean edo batzuetan ganaduermandadeak egoten ziran. Maiordomoa eta listerua ziran haren ardurea eukiten ebenak eta
|
etxerik
etxe ibilten ziran ganadua tasetan, ganadu horreen jaubeak zenbat pagan eban erabagiteko. Maiordomoak urtean urtean aldatzen ziran zotzetara eginez.
|
|
|
Andramariak be handiro ospatzen ziran: mezea kantetan kanpoko kantoreak etorten ziran eta haren ostean tanbolinteruak
|
etxerik
etxe ibilten ziran musikea joten. Saritzat koparen bat edo galletak opatzen jakezan, eta bolanderak be botaten ziran egun osoan zehar.
|
|
|
Gure barriemoileen gazte sasoian erropa gitxi zan, baina asko irauten eben. Erropea txiki lotu, urratu edo apurtzen zanean, jostunari abisua emon, joskileok
|
etxerik
etxe ibilten ziran orduan, eta konpondu egiten ziran, joskurak josita, barrenak luzatuta, adabarriak ipinita eta holan. Erropea erosi be, jostunai egiten jaken gehienetan, eta neskatila gazteak josten ikasten be euren etxeetara joaten ziran ia beti.
|
|
|
Saltzaileak be ibilten ziran auzotegietatik gora eta bebera, Morgako bertakoak zein beste herri batzuetakoak
|
etxerik
etxe. Bermeotik, esaterako, arrain saltzaileak etorten ziran antxoa, sardina, txitxarro eta beste arrainkiak saltzen; Muxikaraino trenez eta handik Morgara oinez etorten ziran.
|
|
|
Goierri deritxon auzuneko
|
etxerik
gehienak San Bartolome auzoari jagokoz administrazinoz, baina badira etxe batzuk, Altamira eta San Kristobalen parte diranak be. Goierriko etxe asko bertanbehera itxita dagoz, batez be gerraostean hango gazte jenteak kanporako bidea hartu ebalako:
|
|
|
Gure lekukoen gazte denporan" ordea" galtzeko zorian egoan, eta haren lekuan" alogerean", aloborien, behar egiten eben baserrietako neska mutilek; hau da, jornal truke; sarri jaten be emoten eutseen, gainera. Uzta batzeko sasoian, edo baserrietan behar gogorrak egin beharra egoanean,
|
etxerik
etxe ibilten ziran gazteak alogerean. " Ordea" tik" alogera" rako aldaketa errazoi bategaitik izan zan batez be:
|
|
|
Paragueruek
|
etxerik
etxe ibilten ziran, euritakoak saltzen eta konpontzen. Guztiak ziran erdaldunak, baina ez jatorri zehatz batekoak, zorroztaileak galiziarrak ziran legetxe.
|
|
|
Kinkailariak, kinkailleruek
|
etxerik
etxe ibilten ziran maleta handi bat hartuta, oihalak eta egindako erropak saltzen: gizonentzako praka, alkondara edo galtzon tziloak, umeentzako jugoiek edo barruko kamisetak, amantalak, hariak...
|
|
|
Eta han, Busturiko seme biren laguntzinoagaz, mezatatik urten barri egozan Zearreta anaiak eta euren koinatu Doroteo identifikatu eta atxilo eroan ebezan. Horren ostean
|
etxerik
etxe hasi ziran arakatzen eta jente gehiago atxilotzen. Herriko jauntxuek militarrentzat atonduriko zerrendetako jentea harrapetako, Busturiko gazte batzuk ibili ziran falangista jantzita eta pistolak aldean eroiazala, Guardia Zibilei laguntzen.
|
|
|
Gabon gaua baino bederatzi egun lehenago hasten ziran Busturian Egubarri, Natibitate edo Jesusen jaiotzea iragarten, Marijesiak esaten jaken kanten bidez. Eskuetan makilak hartuta joaten ziran
|
etxerik
etxe kantetan eta Gabon egun goizean dirua batzen eben. Kantetan urteten ebenak, gure lekukoen gomutan, mutilak izan ohi ziran.
|
|
|
Etxeren baten edo bestean gisadua, saldea eta etxeko oilo oilaskoren bat jatea be normala izaten zan, baina
|
etxerik
gehienetan egun berezietan baino ez ziran egiten holako jatekoak, jaietan edo domeketan.
|
|
|
Fotie esaten jako gari urunaz eta altzagarriagaz, parrilan ipini eta astin astin egin arte jagiten zan ogi gozoari. Oraingoaren antzeko ogi zuridxe jatea domeketako kontua izaten zan
|
etxerik
gehienetan.
|
|
|
Busturiko baserrietan infusinoak egiteko bedarrak gordeteko ohiturea be egon da, belaunez belaun jagon daben usadioa. Lehen
|
etxerik
gehienetan egoan mantzanillie batzeko jasa. Batutako mantzanilea, urte guztirako iraun egian, eguzkitan sika tzen zan lehenengo, eta kristalezko poteetan sartu.
|
|
|
Ameriketara joaniko senitartekoek be, bisitan etozanean, etxean bizi ziran sasoian euki eben lekua hartzen ei eben mahaian. Gainerako jatorduetan ez zan segurua, baina eguerdian eta gauean, bazkaritan eta afaritan, alkarregaz batera jaten eben
|
etxerik
gehienetan. Salbuespen bakarra basoko beharrak egin behar ziran sasoian izaten zan, sarritan gizonek basoan bertan bazkaltzen eben eta.
|
|
|
Gabon gauean, afaldu aurretik, errosarioa errezetan zan
|
etxerik
gehienetan; eta mahai inguruan jesarrita egoan andrarik zaharrenak zuzentzen eban errezua sarri. Inoiz etxeko jaunak be egiten ebala batu dogu.
|
|
|
Betekadeak kalte egin ebanean, tripekadie eukienean, mantzanila ura edatea izaten zan erremedioa
|
etxerik
gehienetan. Mantzanilea garagarril agorril inguruan lehortzen da; beraz, aurreko hilean batzen zan, etxean lehortu eta gordeta eukiteko.
|
|
|
Hildakoen senitartekoei euren alde mezea emotea be galarazo egin eutseen. Gobernadoreak halan agindu eban eta herriko parrokoa
|
etxerik
etxe joan zan barri emoten. Halanda be, jarleku edo sepulturetan kandelak isiotuta egon ziran euren arimen alde.
|
|
|
Baserritarrek herriko abadeari eskatzen eutsien lehenago, euren soloak bedeinkatu eizan. Eta abadea
|
etxerik
etxe ibilten ei zan maiatzetik aurrera, aldi berean gazteei Pazkoetako konfesino txartela eskatzen eutsiela. Gerora eleizpean erritu baten bidez bedeinkatzen ebazan lurrak, gatxetatik babesteko eta emonkorrak izan eitezan.
|
|
|
Busturiko
|
etxerik
gehienetan egon da ganadua XX. mendearen atzeneko urteetara arte. Ardiak, mendi bizkarretako auzoetan euki dabez batez be (aparteko atalean aitatuko dira).
|
|
|
Etxe guztietan txarri bat edo bi hazten ziran urtero. Txarridunak, zerderuek,
|
etxerik
etxe ibilten ziran txarrikumeak saltzen. Hogeta bost bat txarrikume eurekin eroiezala agertzen ziran baserrietan.
|
|
|
Neguan gora egin ohi dau prezioak eta udan behera. Tratanteak ez eze, harakinak eurak joaten izan dira sarri
|
etxerik
etxe txahalak erosten, horretara bitartekoaren saria aurreratuz.
|
|
|
Etxerik erreten zanean, herritik kanpora urteten eben ermandadekoek boltsakaz
|
etxerik
etxe, borondate eske. Horretarako, eskearen errazoiak azaltzen ebazan agiri paper bat eroaten eben sinesgarritzat.
|
|
|
Horregaz lotuta dagoan beste ohitura zahar bat: antxina bermeotarrak Bareziraino joaten ziran Santa Ageda bezperan, eta
|
etxerik
etxe kantetan eben errondan.
|
|
|
Urtebarri goizean umeek
|
etxerik
etxe urteten eben errondan. Poltsatxu bat eroaten eben, eta etxeetan intxaur, gaztaina edo mandarinatxuak emoten eutseezan kantau truke.
|
|
|
Zezeilaren lauan, Santa Ageda bezperan, Euskal Herriko hamaikatxo lekutan lez, eske errondan
|
etxerik
etxe urteteko usadioa gorde da Busturian be. Baina Bizkaiko beste herri askotan ohi ez dan eran, Busturian andra eta gizonek urteten eben kantuan.
|
|
|
Batzuk galtzerdidxek imiñi buruen, esetu es itxeko, da begien formie ta iñ, ta alan. Eta
|
etxerik
etxe ibilten ziran. Bai.
|
|
|
Errenta merkeak ipinten ebezan lurjaube handiek, baina trukean totoak eginarazoten eutsiezan errentadoreei, jatordu baten truke. Toto beharrak
|
etxerik
etxe, txandaka, egiten ziran auzo batzuetan, Barezin jakin ahal izan dogun lez.
|
|
|
Bai, ididxek. Karreteruak
|
etxerik
etxe ibilten ziran alogerean. Bai, basuen bierra espadekie, etzerik etze.
|
|
|
Beste batzuetan jostunaren etxera joaten ziran bezeroak, jostuna
|
etxerik
etxe ibili barik. Lekuko baten ama jostun ezaguna izan zan; faldoiak eta ardi lanazko jertseak egiten ebazan.
|
|
|
Ezti saltzaileak, mieleruek, Jaenetik etorririkoak ziran, eta
|
etxerik
etxe ekiten eutsien eztia saltzeari. Barrika txikietan ekarten eben eztia, eta bezero bakotxak katilu bete edo baino hartzen ez ebanez, etxeren baten gelditzen ziran lo egiten.
|
|
|
Ez zan geratuko Oromiñoko
|
etxerik
liburu barria hartu barik. Nork esango eutsen, ba, ezetz, hain gogotsu saltzen ibili ziran Begoña Cedrun eta Maria Luisa Arroitajauregi neskatilei?
|