2000
|
|
Ohar bedi, hala ere, pertsonaren egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak
|
ere
aintzat hartu ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
Gizakiek, hala dio berak, zera uste zuten: atzerritarrak, zuzenbide zibileko loturarik gabekoak izan eta ez zitzaiela inolako justizia edo erruki mailarik
|
ere
zor.
|
|
Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira
|
ere
, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa baino.
|
|
Ondasun mota asko dira; orobat, badira eurak eskuratzeko eta eskualdatzeko
|
ere
modu desberdinak.
|
|
Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena. Estatu bakoitzak eskuratzen ditu horiek, tartean dituela bere ekoizkinen salerosketa, manufakturen ekoizketa, industria eta merkatarien aurkikuntzak eta mentura bera
|
ere
bai.
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan har daitezke, norberak
|
ere
efektu horiek har ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen gauza erantsi eta menekotzat.
|
|
Esan daiteke gauzak
|
ere
norbanakoen antzera sailkatu egiten direla. Ondasunak feudalak eta ez feudalak, menpekoak eta askeak ziren.
|
|
Dagoeneko desagertu da hori; ez ditugu zaindu gizakien arteko hurbiltze horrek dakartzan zortasun hiritar eta landatarrak baino. Horiek
|
ere
, ezinbestekoak, gizartea bera ahalbideratzen duten betebehar eta arta berezien ondorioak baitira.
|
|
Objektu desberdin horien gainean jarri ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada
|
ere
, aldi guztietan praktikan erabili direnekin bat datoz. Gauzen egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak berak erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
Jarraian
|
ere
, kontratu horiek nola idatzi behar diren azaldu dugu, euren formalitateak barne.
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri
|
ere
, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak baino.
|
|
Kode Zibila eta Zuzenbide idatzia, horra hor legelariok azken berrehun urteotan Europan zehar (Britainiako uharteak salbu) izan dugun lelo ezin baztertuzkoa. Lelo ezaguna, errepikatua, geureganatua, eta, zer esanik ez, Europatik kanpora
|
ere
zabaldua eta barreiatua.
|
|
Orduko saio eta ahaleginak aipatu behar dira, beraz, ordukoek baldintzatzen baitituzte egungo hauek, urte luzeetan baldintzatu dituzten modu berean. Baldintzatu eta beharbada, baldintzatuko
|
ere
, kodearen aroa ez baita agortu, aurkakoa aspalditik aldarrikatu bada ere1.
|
|
Berezkoa, parekorik gabekoa, besterik ezagutu ez duten lege jarduleentzat. Argigarri, hala
|
ere
, denontzat, Kode Zibilera biltzen baita arlo zibileko zuzenbidearen eskarmentu luzea.
|
|
Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta modu sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera jarri eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri askotan, hango eta hemengo hizkuntzetara
|
ere
itzuliak eta bihurtuak2 Horiek ere, Bonaparteren meneko hainbat herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta modu sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera jarri eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri askotan, hango eta hemengo hizkuntzetara ere itzuliak eta bihurtuak2 Horiek
|
ere
, Bonaparteren meneko hainbat herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen
|
ere
, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne.
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa
|
ere
barne. Betiere, kodearen ideia bera, garaile eta indartsu.
|
|
Bolada berri horri, arrazoi osoaz gainera, Kode Zibilaren kulturarena esan ohi zaio, batez
|
ere
, herri latindarretan. Frantzia, Belgika, Italia, Portugal, Espainia... guztiak dira tradizio horren katebegiak.
|
|
Bigarrenak, aldiz, jurisprudentzia jarraituan, ohitura eta ekitatean. Bi bion arteko liskarrak, jakina, gaurko Europan
|
ere
ageriko. Beste lurralde batzuetan, are agerikoagoak, bi sistemok lurralde batean bizi baitira, albokide eta auzoko.
|
|
Itzul gaitezen, alabaina, Kode Zibilaren autuetara. Izan
|
ere
, Frantziako Kode Zibila zerbait bada, aurreko erregimen politikoaren lege haustura da. Monarkia frantziarraren legerian du testu berriak etete puntua.
|
|
Haustura, etete horretarako lanabesak dira Portalisek bere hitzaldi sonatuan —orrialdeotara barneratzen den horretan— laburbildu eta azaltzen dituen oinarriak. Oinarri horiek egunerokoak ditugu aldiotan
|
ere
eta edozein legelarirentzat ezinbestekoak, lege jorraketa arruntean nahiz goi mailako ikerketan.
|
|
Kode Zibilaren atzapar luzea mugaz gaindi
|
ere
badoa. Hego Euskal Herria ezagutuko du horrek, Napoleonen armadaren pean.
|
|
Alta, Euskal Herriko Iparraldean ez bezalaxe, Hego Euskal Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak. Egin
|
ere
, 1889 urtean egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada ere. Lotsa apur horrek ekarri du, gerokoan ere, Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa, bateko, eta Nafarroa, besteko, foru zuzenbide zibilaren jabe izatea13.
|
|
Alta, Euskal Herriko Iparraldean ez bezalaxe, Hego Euskal Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak. Egin ere, 1889 urtean egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada
|
ere
. Lotsa apur horrek ekarri du, gerokoan ere, Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa, bateko, eta Nafarroa, besteko, foru zuzenbide zibilaren jabe izatea13.
|
|
Egin ere, 1889 urtean egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada ere. Lotsa apur horrek ekarri du, gerokoan
|
ere
, Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa, bateko, eta Nafarroa, besteko, foru zuzenbide zibilaren jabe izatea13.
|
|
Beude, zernahi gisaz
|
ere
, bi sistemen arteko ezaugarri nagusiak. Bata, Code Civil delakoarena, giza arrazoimen eta adimenean sustraitua, abstraktu eta orokorra, jabetza eskubide erabatekoena nonahi zabaldu nahi duena.
|
|
Bata, Code Civil delakoarena, giza arrazoimen eta adimenean sustraitua, abstraktu eta orokorra, jabetza eskubide erabatekoena nonahi zabaldu nahi duena. Etxeko gobernua
|
ere
, aita familiakoari aitortzen dio, eta oinordetza gorabeheretan legezko tokamenak agintzen ditu seme alaba guztientzat. Bestera, euskal foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena.
|
|
Historiak bi biok jarri ditu aurrez aurre. Bati, Code Civil delako horri, hain zuzen
|
ere
, egokitu zaizkio garaia, ospea eta dedua. Besteari, aldiz, antzinakeriaren sunda.
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean
|
ere
, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez
|
ere
.
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik
|
ere
euskaratze lan horretan, batez ere, euskaratze hori egungo euskal irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan.
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze lan horretan, batez
|
ere
, euskaratze hori egungo euskal irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan.
|
|
Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan. Hurrekotasuna bilatu dugu eta euskara batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak azken urteotan hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak
|
ere
jasoak ditugula.
|
|
Kultura berri baten oinarriak, horiexek dira Portalisek eskaintzen dizkigunak, zehatz eta zoli eskaini
|
ere
, aro bestelakotsu horren hasiera eta aurkezte ekitaldian.
|
|
Horretarako sustraiak jarriak zituen Frantziako Iraultzak. Konstituzioa, lege politikoak eta ororen gainetik
|
ere
, 1789 urteko Gizaki eta Herritar Eskubideen Adierazpena (Declaration des droits de l’homme et du citoyen). Gizabanakoa, ordu arte menpeko genuena, herritar gertatu eta herritar bati dagozkion eskubideen jabe egin.
|
|
Eskubide politikoena, batik bat. Eskubide zibilak
|
ere
, beretik datozkio norbanako herritar horri. Azken horien esatari eta adierazle, Kode Zibil berria.
|
|
Haiei egokitu herri subiranotasuna. Bertara
|
ere
, legeak egiteko ahalmena. Errege bakaldun eta ahalguztidunaren kaltetan, herri batzarrak irabazle eta erabakigarri.
|
|
Ez dezagun ahantz hurrengo puntua. Kontua ez da, oro har, dibortzioa ona den jakitea, baizik eta noraino den komenigarria, legeek hertsitzeko duten ahalmenaz baliaturik, berez aske den zerbait horretan eskua sartzea, batez
|
ere
, aintzat hartzen bada halako autuetan bihotzak eta sentimenduek dituzten pisua eta garrantzia.
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik
|
ere
, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
Nazioa eraturik dagoenean, jende aski izaten da; ugaltzeko gogoa gutxiago nabarmentzen da; ezkontzaren xedea baino, kezka zabalagoa da ezkontzaren gozo eta duintasunarena; familietan ordena iraunkorra bilatzen da eta amodioari aitortzen zaio halako esparru mugatua, ordena hori inoiz
|
ere
urratua izan ez dadin.
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak gauza bera egiten ez zuen bitartean. Izan
|
ere
, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
Gure artean dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela, gure legeak
|
ere
ageri agerian leudeke berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin daitezke inola ere behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena baino ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
Gure artean dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela, gure legeak ere ageri agerian leudeke berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin daitezke inola
|
ere
behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena baino ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
Bestaldetik, kultu aniztasuna alde batera utzita
|
ere
, lege zibilak saihets dezake indarra eta bortxa erabiltzea, senar emazte pozgabeak loturik edo ezkon barruko ezkongetza nahitaezkoan iraunarazteko —azken hori deitoragarri izan arren, ohitura nahiz gizartearentzat—.
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela
|
ere
, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki
|
ere
, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena ere berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
Ezkontzaren betierekotasunerako gogoak, izadiarena berarena dela ere, ezinbestean dakar grinak geldiarazteko muga; modu horretan, legeek dute, eduki ere, halako indar eta boterea, kontraturik santuena nahikeriaren edo iraungabekeriaren joko hutsa izan ez dadin; areago oraindik, inon dagoen eskuerarik indartsuena
|
ere
berea dute legeek, kontratu hori grina zital baten harat honat lotsagarrien objektua izan ez dadin.
|
|
Ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasuna alegatzeak benetako eta bestelako arrazoiak estal ditzake eta horiek jendaurrean eztabaidatzea, familien lotsaria eta gizartearen eskandalua litzateke. Zio desberdinekorik
|
ere
ekarri da puntu honetara, alegia, senar emazteen arteko ezkon bizimodua jasanezina izan daitekeela bizitza garratz, destaina gogor, eguneroko mesprezu, kontraesan jarraiko, zorrotz eta doilorrak tartean badira. Berba batez esateko, egintza mingarri askorengatik.
|
|
Berba batez esateko, egintza mingarri askorengatik. Horietako bat
|
ere
ez da larria; horien metaketak, berriz, beroriek pairatu behar dituen ezkontidearentzat, nahigabe eta sufrikario izugarriak.
|
|
Izan daiteke halakorik, baina egia da, baita
|
ere
, izate eta aiurri baterazintasun horrek dibortziorako oinarri zentzuzko baten eza ezkuta dezakeela. Nork berma dezake, dibortziorako arrazoirik azaldu ez delarik, horretarako zio nahikorik badagoela?
|
|
Ezin, hortaz, batuketa aldakor eta iheskor horien antzarik izan. Plazerrak osatzen ditu horiek eta plazerra agortu ahala, eurak
|
ere
ezabatzen dira. Herri zibilizatu guztien legeek gaitzetsi dituzte horiek.
|
|
Egia da senar emazteak maiz batu egiten direla elkar ezagutu gabe eta elkarrekin bizitzera kondenaturik daudela, elkarrekiko maitasunik gabe. Egia da, halaber, gutizia eta aberastasuna eta behin baino gehiagotan, fantasiak eta arinkeriak
|
ere
, batuketak osatzea eta familien geroa erabakitzen dituztela. Egokiera moral eta naturalak meneko jartzen dira, egokiera zibilen azpian.
|
|
Hala
|
ere
, abusu horrek beste abusu batzuk ekar al ditzake. Legeen ustelkeria gizabanakoenari areagotu behar al zaio?
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari
|
ere
publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak baino.
|
|
Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean, hau da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen
|
ere
, sortzen zituzten, ezkon hitzetan eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta zergatik ez esan, patuaren ezinbestekotasuna ere.
|
|
Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean, hau da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen ere, sortzen zituzten, ezkon hitzetan eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta zergatik ez esan, patuaren ezinbestekotasuna
|
ere
.
|
|
Bide bertsutik
|
ere
, esan ohi da izate eta aiurriaren bateraezintasunaren alegazioa dela eta, dibortzioaren abantaila guztiak ezabatu egiten direla. Aitzitik, guk diogunaren arabera, dibortzioaren abusuak biderkatu eta astundu egiten dira, izate eta aiurriaren bidezko bateraezintasuna gordetzen bada.
|
|
Bateraezintasun horren alegazioa egingo dute berori betetzen ez duten guztiek. Kontraturik nagusi eta jasoenak ez du ezelako egiturarik izango eta begirunea
|
ere
ez zaio zor izango; ohitura onak etengabe urratuko dituzte legeek.
|
|
Dibortzioa
|
ere
elkarrekiko adostasunak ekar dezake, ezkontza bera elkartea delako kari hori oinarri hartuta. Elkarte hori, esan gabe doa, ez litzateke betierekoa izango.
|
|
Ezkontza elkartea da; elkarterik naturalena, santuena eta guztien artean
|
ere
, urraezinena.
|
|
Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio zer guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak
|
ere
.
|
|
Publikoa, beraz, beti dago ezkontza kontuetan eta publikotik aparte
|
ere
, badira hirugarren batzuk, begirune osoaren hartzekodun direnak. Horiei kalte egiteko borondaterik zein ahalmenik ezin izan.
|
|
Gaitzak eta ajeak
|
ere
ez ditugu aintzat hartu dibortziorako arrazoien artean. Senar emazteak ez al dira elkartu zorion nahiz zoritxarrerako?
|
|
Izadiak beti bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du, bide beretik
|
ere
, bi sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
Nahi izan da, idatzi batzuetan behinik behin, ondasun banantzea ahalbideratzen duen orok dibortzioa
|
ere
baimentzea. Bi gauza horiek ezin daitezke joan batak bestea alboratuta.
|
|
Beste garai batean, gizabanakoen banantzeak zekarren ondasunen banantzea, baina ondasun banantzeak sekula
|
ere
ez gorputzena.
|
|
Gizona kudeatzaile makala izan daiteke, senarrik erakoena izanik
|
ere
. Emaztearen amodioa izan dezake horrek, eta ez, ostera, arazo batzuen gaineko konfiantza.
|
|
joko horretan zein interes eduki eta horiek eragin bizia dute euren interesen gainean. Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen
|
ere
, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan. Aspaldikoa da eta bizitzak hala erakutsia, dibortzio baterako adiskideak eta aliatuak batuta ere, horiek ez dutela osterantzekorik egiten beste batzuek idatzi agiriak sinatu eta gertatu den ororen gainean ezjakinarena baino.
|
|
Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan. Aspaldikoa da eta bizitzak hala erakutsia, dibortzio baterako adiskideak eta aliatuak batuta
|
ere
, horiek ez dutela osterantzekorik egiten beste batzuek idatzi agiriak sinatu eta gertatu den ororen gainean ezjakinarena baino.
|
|
Dibortzioa eskuratu duen ezkontideak gorde behar ditu, moduan, ezkontza kontratuan itundutako abantailak. Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak
|
ere
egiten. Ez dago zertan orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
Uste osoz uste dugu, onestasun publikoaren izenean, dibortzio eta bigarren ezkontzaren artean denbora tarterik
|
ere
behar beharrezkoa dela.
|
|
Bestalde
|
ere
, ezkontza kontratuari buruz eman ditugun ideiak gorabehera, begi bistakoa da alderdien adostasuna dela kontratu hori osatzen duena. Fideltasuna, fede agindua, horixe da gizon batekin elkartzen den andrazkoari emazte titulua ematen diona.
|
|
Titulu ederra, zin zinez, zaharrek horri —eta ez lizunkeriari— irizten baitzioten bertutea eta ohorea. Bistakoa da, baita
|
ere
, lasaitu beharra dagoela batu egiten diren gizonezkoaren eta andrazkoaren egiazko gogoaren aldetik, batze hori gauzatzen bada jakineko baldintza eta eretan. Baldintza eta era horiek batuketa horren izaera ezagutarazi eta ondorioak ere bermatu egiten dituzte.
|
|
Bistakoa da, baita ere, lasaitu beharra dagoela batu egiten diren gizonezkoaren eta andrazkoaren egiazko gogoaren aldetik, batze hori gauzatzen bada jakineko baldintza eta eretan. Baldintza eta era horiek batuketa horren izaera ezagutarazi eta ondorioak
|
ere
bermatu egiten dituzte. Horra hartu ditugun arreta guztiak, ezkontzaren prestutasun eta zehaztasunerako.
|
|
Izadiaren egintzak, sortzearen misterioaz, urraezinak dira; ezinezkoa litzaiguke beroriek ezkutatzen dizkigun oihal estalkia jasotzea; ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu guztiak ezerezean geratuko lirateke; amatasuna, beti agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz
|
ere
ez. Ba al dago ezkontzarik, behar den modukoa, legeak berretsia eta gizarteak aitortua?
|
|
Ezkontzak aita nor erakutsi eta hori da legez aintzat hartzekoa. Erregela onuragarria horixe
|
ere
. Ezin, hortaz, amore eman horrek, kontrakoaren froga ezagunari baizik.
|
|
Lege positiboak ez dira horretan lege naturaletik aldentzen. Hartara, halakorik egiteko itxura ematen badute
|
ere
, funtsean, ez dute besterik egiten lege naturalaren gogoa gizartearen premiei egokitzea baino. Lege positibo horiek dira, bestalde ere, aintzat hartu dutenak senar emazteek elkarri agindutako uste horretan duela ezkontzak erroa eta sustraia.
|
|
Hartara, halakorik egiteko itxura ematen badute ere, funtsean, ez dute besterik egiten lege naturalaren gogoa gizartearen premiei egokitzea baino. Lege positibo horiek dira, bestalde
|
ere
, aintzat hartu dutenak senar emazteek elkarri agindutako uste horretan duela ezkontzak erroa eta sustraia. Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean.
|
|
Zuzenbide erkidearen indarra apartera eraman eta uste ohi da ezkontide baten onustea nahikoa dela ezkontza horretatik sorturiko seme alabak legeztatzeko. Juriskontsulto zahar batzuek, haatik, argudiatu zuten seme alaba horiek legezkoak izan behar zutela ezkontide batekiko eta ezlegezko bestearekiko; nolanahi
|
ere
, iritzi hori bazter utzi da, gizakien egoera banaezina baita. Zalantzan izanez gero, hobe da legezkotasunaren alde jokatzea.
|
|
Ingalaterrako legeek ez dute, osteko ezkontza dela eta, legeztatze hori onartzen; egia esan, legeztatze horri mesfidantzaz begiratzen diote, ohituretan askakeria zabaldu eta familietan ordena ezabatzeko modukoa bailitzan. Frantzian, bestela
|
ere
, ekitate naturalari egin zaio so, seme alaben mesederako. Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena.
|
|
Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen
|
ere
, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
Gure gurasoen ekitateak gomendatu zigun xedapen hori aldatzeko premiarik ez dugu ikusi; hala
|
ere
, berori arriskutsu bihur dezaketen kari horien aurkako neurriak geureganatu ditugu.
|
|
Ezkontzatik at sorturiko seme alaben egoera zehaztugabea da, neurri gehiagoaz zein gutxiagoaz. Zuzenbide presuntziorik ez dago haren alde, eta egintza ilunetan du jatorria, horien froga
|
ere
ezina dela sarritan. Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera.
|
|
Edukitza izan ohi da lehena eta luzaroan
|
ere
bakarra, gizakien egoera zibila frogatzeko. Hura senar edo seme alabatzat zen hartua, agerian bizi zelako, molde batera edo bestera, familia jakin batean.
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik
|
ere
, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez ere, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena.
|
|
Froga hori, zinezko eta legezkoa izanagatik ere, ez da bakarra; hori gorabehera, ez da zilegi gizakia bere egoera frogatzeko ezinean ibiltzea, dela gurasoen arduragabekeria, dela erregistro publikoak jagoten dituztenen prebarikazioa, dela, azkenez
|
ere
, erregistro horien hondamena edo galera. Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena.
|
|
Badago lasai egoteko premia, mesfidantza sortzen duen froga mota baten aurrean: lekukoak ustelarazi edo erosiak izan daitezke, horien oroitzapenak nahas; jakin gabe
|
ere
, ideia arrotzek eurengana ditzakete. Lekukotza soilen aurrean, beraz, erne egon behar da.
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori
|
ere
, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka baino ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala
|
ere
, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
Premia bera ez dago egoera zibilaren kontuetan. Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin
|
ere
arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena baino, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
Bigarrenik
|
ere
, esan behar da krimen baten ikerketan badugula aspaldikoa ez den egitatea, berba batez esateko, gure begipean dagoena. Egitate eginberrien froga naturala lekukoena da.
|
|
Froga mota hau ez da komeni aspaldiko horietan galtzen diren egitate kasuetan. Inguruabar askotako eta nahasiak dira horiek, eta ez diote norberaren gogoari zehaztasunik ez atsedenik
|
ere
eskaintzen.
|
|
Geroenean
|
ere
, krimen baten epaiketan, lekukoen bitarteko froga da biztua kontrakarreko esanetatik, salatuaren argudioetatik eta oro har, salatu hori babesteko forma guztietatik; aitzitik, egoera zibilaren kontuetan ez dago misterio bera argitu edo iraina desegin dezakeenik norbanakoak hil ostera arte: ez dago krimen guztietan esku eskura den baliabiderik, gezurra eta itxurakeria ezabatzeko.
|
|
Seme alaben adin nagusitasunarekin amaitu egiten da gurasoen aginpidea, ondorio zibilei dagokienez. Nolanahi
|
ere
, begiruneak eta aitortzak hortxe diraute, legegileak berak halakoak arautu ez arren, ondorengoekiko arreta eta betebehar horietan; aldi horretan, bistan da, seme alabek gurasoekiko izan dezaketen kontua legearena ez ezik ohiturarena ere bada.
|
|
Seme alaben adin nagusitasunarekin amaitu egiten da gurasoen aginpidea, ondorio zibilei dagokienez. Nolanahi ere, begiruneak eta aitortzak hortxe diraute, legegileak berak halakoak arautu ez arren, ondorengoekiko arreta eta betebehar horietan; aldi horretan, bistan da, seme alabek gurasoekiko izan dezaketen kontua legearena ez ezik ohiturarena
|
ere
bada.
|
|
Tutoreak du pertsona eta ondasunen ardura; familiak bere baitan hautatu behar du hori, behar beharrezkoa baita zinezko gogoa, pertsonaren ondasunak gorde eta heziketa eta osasuna jagoteko, ohore eta atxikimendu osoz. Ezin, beraz, arrazoirik eta formarik gabe eskualdatu bere artapean dagoen ondarea; tentuaz administratu eta fideltasunaz kudeatu beharra du; kontularia da, administratzailea bezainbestekoa; bere jokabidearen erantzulea; kaltea
|
ere
ezin sortu, horren konponketa gauzatu gabe. Horra hor tutoretza guztien teoria.
|
|
Egoitza zibilak ez du zerikusirik egoitza politikoarekin. Bata dateke, bestea
|
ere
izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan baitauka norberak
|
ere
, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera eramateko baimena.
|
|
Ohar bedi, hala
|
ere
, pertsonaren egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat hartu ditugu, beren beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|