|
2000
|
|
|
Hala ere, nahiz eta egoera politiko berriak poza sortu eta Kontseilua gauzatzen ari den plangintza estrategikoak aurrerapenak ekarriko dituen, ezin dugu esan euskalgintzako elkarteen artean
|
euskararekiko
ikuspuntu ezberdinik ez dagoenik, eta horrek ez gaitu ikaratu behar, aldiz, eztabaida puntuak zehaztu eta euskalgintzaren hausnarketa zabala egitera bultzatu behar gaitu.
|
|
|
Liburu honetan ziharduen lanean gogotsu eibartarrak gaixotu zenean; hala ere, Serafin Basaurik, Imanolen lagun mina zenak, testuak egokitu eta azken ukituak eman ostean, Eibarko Udalaren Euskara Batzordearen eskutik kaleratu da. Liburu hau, Laspiurrek aurretik argitaratuak zituen zenbait lanen osagarri dela esan liteke, eta autore honek Eibarko
|
euskararekiko
zuen arduraren erakusgarri da. Liburua neurri batean berezi egiten duen ezaugarrietariko bat, azalpenak eta ematerakoan eibarrera erabili izana da.
|
|
|
Hogeita hamabost ataletan banatua, jaio zen egun beretik zendu zeneraino bizitako pasarte esanguratsuenak bildu ditu Jon Enbeitak: eskolan bizitakoak, ezkontza,
|
euskararekiko
sentimenduak, irakurtzeko zaletasuna, minak... Bertan jaso dira baita ere berak egin eta abestutako hainbat bertso, bere idazkeraren lekuko den eskutitza eta baita bizitzako gertakizunak ilustratzeko baliagarri diren marrazkiak ere
|
|
|
Iazko Araba Euskaraz amaitu zenetik hamaika ekitaldi antolatu ditu Laudio Ikastolak. Alabaina,
|
euskararekiko
konpromisoa ez baita egun bakarreko afera. Laudion ez ezik, Arabako beste herri askotan ere izan dira kontzertu, hitzaldi, antzezlan eta erakusketak.
|
|
|
Sortzen ditugun hiztunek, oro har, ez dute ingurune soziolinguistiko oso euskaldunik, eta euskaldunak
|
euskararekiko
atxikimendua behar du. Atxikimendu hori ez duena ez da bihurtuko bihar etzi bere eguneroko gizarte harremanetan euskal hiztun(...)".
|
|
|
Jaurlaritza puntualki dagoeneko ari da hutsuneak betetzen. Haien
|
euskararekiko
jarrera ez da euskaltzaleok nahiko genukeena. Baina, azken finean, arabarrek beraiek aukeratutako politikoak dituzte eta horri errespetu bat zor diogu.
|
|
|
Beraz, ikastetxe bakoitzak
|
euskararekiko
diagnosia burutu ondoren hutsuneak azalerazi eta horiek gainditzeko bakoitzaren funtzioa eta egokiak diren programak sortzea du lehentasuneko lana; hau da, ikastetxeko hizkuntza plana diseinatzea. Hau da Hezkuntza Administrazio batek lagundu beharreko prozesua eta dakidanez Gipuzkoa, Araba eta Bizkaian Eusko Jaurlaritzak egiten duena.
|
|
|
Nafarroako gizarteak berak haren sektore zabal batek hobe esanda eman digu zer ikasi, ezen gure mezuen gainetik euskara onartu egin baitu. Garbi da abertzaleen jarrera politikoak neurri txikiagoan egin duela aitzinera, gizarteak
|
euskararekiko
erakutsi duen atxikimendua baino. Hau zergatik gertatu den jakitea garrantzitsua litzateke:
|
|
|
El Correoren enpresa talde bereko kidea izan arren, egunkari donostiarrak bestelako sentsibilitatea agertzen du
|
euskararekiko
. Diario Vascok ia bere orrialdeetako %3argitaratzen du euskaraz; hau da, Deiaren mailara heltzen da, gutxi gorabehera.
|
|
|
Bistan da, bestalde,
|
euskararekiko
atxikimendu handia duten herrietan bizi direla.Aipatzekoa da, dena den, B taldeko hiztunak, nagusiki oso eremu urbanoan haziak zirela, erdararekin harreman estuagoan, oro har. A taldekoak berriz, nekazaritza giro osoeuskaldunean, eta itxuraz gaztelaniatik urrunago, gertueneko hizkuntz eremuetanbederen (lagunartea, herria, familia).
|
|
|
Horregatik, orain aipatuko direnak nolabaiteko behin behineko iritzi batzuk izango dira bakarrik, eztabaidagarri gertatzekoasmoarekin. Azken helburua litzateke orain arteko
|
euskararekiko
zientziagintzareneztabaida eta ebaluazioa egitea eta, ondoren, nondik norako ibilbideak jorratu beharkoliratekeen, eta nolako premiarekin, proposatzea. Hona hemen iritzi batzuk:
|
|
|
– Dauden
|
euskararekiko
ikerketa gehienak eremu literario eta linguistikoen barrukoak dira. Hauen artean, gehienak agian Euskaltzaindiaren ardurapean egindakoak dira eta ez, gezurra badirudi ere, unibertsitatearen ardurapean.
|
|
|
– Gorago aipatu diren egungo zientziagintzaren dimentsio anitzak, ezaugarriak etab.ez dira ia ezer adierazten
|
euskararekiko
zientziagintzan; horregatik, ez bakarrikkuantitatiboki, baita kualitatiboki ere, euskararekiko zientziagintza oso egoerakaskarrean dagoela esan daiteke beldurrik gabe. Hala ere, badaude etsenplu gutxibatzuk egoera honetatik ateratzen direnak, espreski modu anitzetan oinarritzendirelako:
|
|
|
– Gorago aipatu diren egungo zientziagintzaren dimentsio anitzak, ezaugarriak etab.ez dira ia ezer adierazten euskararekiko zientziagintzan; horregatik, ez bakarrikkuantitatiboki, baita kualitatiboki ere,
|
euskararekiko
zientziagintza oso egoerakaskarrean dagoela esan daiteke beldurrik gabe. Hala ere, badaude etsenplu gutxibatzuk egoera honetatik ateratzen direnak, espreski modu anitzetan oinarritzendirelako:
|
|
|
– Hala ere,
|
euskararekiko
ikerketa gehienak euskaraz egiten dira azkeneko urteetan, eta horrela egingo dira datozen urteetan, espero daitekeen bezala gertatzen badabehintzat. Alde honetatik, aipagarriak dira euskararekiko eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori.
|
|
|
Alde honetatik, aipagarriak dira euskararekiko eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori. Zentzu honetan, paradoxikoa dirudi, Euskal Herriandauden unibertsitate handietan gertatzen denarekin konparatuz gero, UEU barruanbultzatu eta/ edo bideratu direla gaur egunean dauden
|
euskararekiko
euskarazegindako zenbait ikerketa, hala nola, lehen aipatutako Txillardegik eta bestebatzuek euskararen erabilerari buruz eginiko ikerketak, edo baita horrenaipagarria den lau urtetik lau urtera euskararen kale erabileraren neurketarenikerketa aurrera eramatea ere (dagoeneko, hiru jasoketa aztertu edo aztertzen aridirelarik).
|
|
|
Zinez esan daiteke Txillardegiren zientziagintza eten gabe euskararen inguruan gauzatudela, baita
|
euskararekiko
arlo ezberdin asko landu dituela. Hau posible izan zaio, neurrihandi batean, ohiko zenbait diziplina ezberdin jorratu dituelako, eta euskararekiko modusortzailean jorratu gainera, bere curriculumean adierazten den bezala; alderdi honetatikikusita, benetan Txillardegi berezia dela eta eredu agertzen zaigula.
|
|
|
Zinez esan daiteke Txillardegiren zientziagintza eten gabe euskararen inguruan gauzatudela, baita euskararekiko arlo ezberdin asko landu dituela. Hau posible izan zaio, neurrihandi batean, ohiko zenbait diziplina ezberdin jorratu dituelako, eta
|
euskararekiko
modusortzailean jorratu gainera, bere curriculumean adierazten den bezala; alderdi honetatikikusita, benetan Txillardegi berezia dela eta eredu agertzen zaigula. Horren aipagarriairuditzen zaidan bere berezitasun honetan oinarrituz, ondoan orokorki zein partikularkihartutako hizkuntzak egungo zientziagintzan duten garrantziari buruz mintzatu ondoren, bertan euskarak betetzen duen lekuari buruz mintzatuko gara.
|
|
|
Honengatik guztiagatik, lan honetarako orain aukeratzen ditugun ardatzak hauexekdira: hizkuntzaren garrantzia eta komunikazioaren balioa, besteak beste, omenaldihonetan agertzen diren lanen arteko eta lan hauen eta Txillardegiren curriculumarenarteko lotura egiteko, gero honekin guztiarekin
|
euskararekiko
ikerkuntza zertan denerrazago ebaluatu ahal izateko.
|
|
|
– Komunikazioan espreski eta zuzenean oinarritutako
|
euskararekiko
ikerketarik ezdago, ezta unibertsitate mailan ere, nahiz eta komunikazioarekin lotzen direnikasgaiak eta titulazioak egon, gezurra badirudi ere. Zeharka gutxienez, ordea, kontuan hartu da.
|
|
|
Hala ere, euskararekiko ikerketa gehienak euskaraz egiten dira azkeneko urteetan, eta horrela egingo dira datozen urteetan, espero daitekeen bezala gertatzen badabehintzat. Alde honetatik, aipagarriak dira
|
euskararekiko
eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori. Zentzu honetan, paradoxikoa dirudi, Euskal Herriandauden unibertsitate handietan gertatzen denarekin konparatuz gero, UEU barruanbultzatu eta/ edo bideratu direla gaur egunean dauden euskararekiko euskarazegindako zenbait ikerketa, hala nola, lehen aipatutako Txillardegik eta bestebatzuek euskararen erabilerari buruz eginiko ikerketak, edo baita horrenaipagarria den lau urtetik lau urtera euskararen kale erabileraren neurketarenikerketa aurrera eramatea ere (dagoeneko, hiru jasoketa aztertu edo aztertzen aridirelarik).
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar
|
euskararekiko
izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
Kontua da harrezkero
|
euskararekiko
jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe.
|
|
|
Eta gerrara joan zen Hitlerren armadan. Errusiako frontetik Azkueri bidaltzen dion gutunak gerraren horrorea eta
|
euskararekiko
atxikimendu berearen berri ematen digu. Hannoverko bonbardaketaren ondorioz, etxea galdu zuen:
|
|
2001
|
|
|
" Trebiño Eguna ere sarritan ospatu dugu herrian eta ez dugu arazorik izan", esanda, baikor ageri da Alfredo Oraa. Ikastolen elkarteak, berak, jakinarazi duenez, inguruan
|
euskararekiko
mugimendua indartu izana eta suspertu beharra izan dira aurtengo Araba Euskaraz Argantzunen antolatzearen arrazoiak, baina baita alkatearekin daukaten harreman ona ere.
|
|
|
Oro har, panorama nahiko baikorra aurkezten du:
|
euskararekiko
jarrerapositiboa, euskaltegien irudi eta onarpen maila nahiko ona; ezagutza mailan potentzial ona ulermenari dagokionez (gehiago dira nekez ulertzendutenak ezer ulertzen ez dutenak baino), ez horrenbeste, ordea, ahozkoadierazpenari dagokionez. 27 urtekoa da matrikulatuen batezbesteko adina, eta denbora falta da ez matrikulatzearen edo prozesua uztearen arrazoinagusia, beste batzuen artean.
|
|
|
Gazteak dira, oro har, euskararen ezagutza mailaren eta erabilpenaren artekodesfaserik handiena agertzen dutenak,
|
euskararekiko
motibaziorik altuenaadieraztearekin batera. Kontraesan honen azalpena ez da lortzen gazteenbizkar errua botaz eta beren jokabidea gezur sozialtzat salatuz.
|
|
|
Azken argudio hauekin iritzien munduan sartu gara, eta eztabaidagarriak izanlitezkeela jabetzen naiz, oso, aurreko guztiak ere eztabaidagarriak izan direnbezala. Izan ere, azken batean borondateak eta
|
euskararekiko
konpromisoaknolabaiteko pisua izango du planteamendu honetan. Bide honetatik abiatzekoazken erabakia ez da etorriko argudio pisutsu eta ukaezinetatik, nolabaitekokonbentzimendu pertsonaletik baizik.
|
|
|
Modu askotara adieraz genezake zer nolako kultura kontsumitzaileak garen: pertsonaia famatuen adibideakjartzen ditugunean, telebista saioren bat gomendatzen dugunean, irakur zaletasunakadierazten ditugunean, erosten dugun egunkaria,
|
euskararekiko
eta ikasleenkulturarekiko agertzen dugun jarrera baikor eta errespetagarria...
|
|
|
Ikastaldeak, ikasleak bezala, ez dira, zorionez, hainbat irakaslek nahiko luketen bezala, izaki erabat homogeneoak, ia klonikoak. Gure eskoletan heterogenotasuna da nagusi, alde guztietatik: ikastaldeen tamaina, ikasleen adina,
|
euskararekiko
interesa, gaitasuna, munduarenezagutza, gustuak, jarrerak... Eta bizitzaren piper eta gatza den heterogenotasunhorrek gure eskolak erabat baldintzatuko ditu:
|
|
|
Orduan, LUR taldeari hurbildu nintzaionean (Gabriel Aresti, Ramon Saizarbitoria, Ibon Sarasola, Xabier Kintana...), ez zitzaidan burutik ere pasatu emakumea izatea oztopo izan zitekeenik. Uste nuen nire
|
euskararekiko
ezjakintasuna zelaoztopoa; eta hori konpontzen saiatu nintzen, Ibon maisu nuela.
|
|
|
Horrexegatik da horren garrantzi handikoa lan honetan jarraitzen den ikusmira psikosoziolinguistikoa. Hori eginez, bide teoriko batzuk aukeratzen dira, bai literatura orokorrean eta baita
|
euskararekiko
literaturan ere erabilienak, emankorrenak eta esanguratsuenak gertatu direnak: jarrerak eta motibazioa, sare soziala, hautemateak eta usteak (bizitasun etnolinguistiko subjektiboarenteoria), eta identitate soziala (identitate etnolinguistikoa, kasu honetan).
|
|
|
Hamers eta Blanc (1983), Gardner (1985) eta Gardner eta Clement (1990) autoreenak; eta baitaSkehan (1989) autorearena ere. Lehenengo biak nahiko ezagunak dira etagure testuinguruan gehien erabili direnak, bai
|
euskararekiko
eta/ edo euskaraz dugun literaturan; adibidez, Valencia (1992) autorearen liburuan Gardnereta Clement (1990) autoreek ematen duten azterketa jasotzen duelako, baitapsikologia soziala sailean bertan zenbait doktorego tesitan (Espi, M. J., 1989; Cenoz, J., 1991) jarraitu direlako, edo baita kongresuren batean ereaurkeztu eta eztabaidatu direlako (Azurmendi, M J., 1988). Horiez gain, badago Euskal Herrian sortutako eta euskarari batez ere egokitutako proposamena ere, Sanchez Carrion. Txepetx?
|
|
|
Dirudienez, probetxugarria da orientazio instrumentala elebitasunak balioinstrumental handia duen egoeretan: hau da, bigarren hizkuntza menderatzeaketekinik ematen duenean eta hizkuntza hori askotan erabili behar den lekuetan, orientazio instrumentala izan daiteke ikaskuntzan arrakasta izango delako bermea,
|
euskararekiko
ere esan den bezala (Bergara, 1986).
|
|
|
1) subjektua dagoela, gizabanakoa, objektuekin (kasu horretan, euskara objektu moduan kontsideratuz) harremanak edo interakzioak egiten dituena, eta interakzio horien bitartezgaratzen doana eta portaera esanguratsuak dituena; 2) subjektuaren etaobjektuen arteko interakzio prozesua bi azpiprozesutan banatzen dela: ...prozesua, asimilazio eta sozializazio prozesu psikologiko eta psikosoziala; 3) subjektuak menderatzen du prozesu osoa (biazpiprozesuak barne), subjektu aktibo baten aurrean gaudelako, eta menderatze horren bitartez garatzen doa eta gertatzen zaizkio prozesu psikologiko eta psikosozial guztiak; hori posible da subjektuaren nortasunaren ondoan bere identitatea ere garatzen delako; modu horretan, eta
|
euskararekiko
, subjektuan kokatuko litzateke identitate etnolinguistikoaren prozesua;
|
|
|
4) objetua, kasu horretan bezala, euskara bada, euskararekin interaktuatzeak
|
euskararekiko
erabilerak egitea dakar, beste hiztun batzuekinharremanetan jarriz; gauzak modu horretan ikusiz, kontsidera daiteke saresozialak objektuaren tokia beteko duela interakzionismoaren makroteoriahorretan; 5) egokitze edo indibidualizazio azpiprozesuan sar daitezke, batez ere, halako prozesuak: egozpenak, irudikapenak, usteak, jarrerak, motibazioak, nahiak, eta abar; gure eredu soziopsikologikorako aukeratuditugunak jarrerak eta motibazioak dira, literaturaren arabera gaiarekinondoen lotzen direnak kontsideratu ohi direlako; 6) asimilazio edo sozializazio azpiprozesuan, batez ere, honelakoak:
|
|
|
Euskara nahiz euskaldunekiko jarrerei dagokienez: 1) lagin orokorrean: a)
|
euskararekiko
jarrerek orientazio integratzailean eta irabazi pertsonalekoaneragiten dute, jarrera positiboa dutenek integratzaile indartsuena dutelarik eta baitairabazi pertsonalekoa ere; b) euskararekiko jarrerek integratzailean eta instrumentalean eragiten dute: jarrera positiboa dutenek integratzaile indartsuena dute, etajarrera negatiboa dutenek instrumental indartsuena; 2) transmisio kanpainan:
|
|
|
Euskara nahiz euskaldunekiko jarrerei dagokienez: 1) lagin orokorrean: a) euskararekiko jarrerek orientazio integratzailean eta irabazi pertsonalekoaneragiten dute, jarrera positiboa dutenek integratzaile indartsuena dutelarik eta baitairabazi pertsonalekoa ere; b)
|
euskararekiko
jarrerek integratzailean eta instrumentalean eragiten dute: jarrera positiboa dutenek integratzaile indartsuena dute, etajarrera negatiboa dutenek instrumental indartsuena; 2) transmisio kanpainan:
|
|
|
jarrera positiboa dutenek integratzaile indartsuena dute, etajarrera negatiboa dutenek instrumental indartsuena; 2) transmisio kanpainan: a)
|
euskararekiko
jarrerek irabazi pertsonalean eta integratzailean eragiten dute: jarrera positiboa dutenek irabazi pertsonala dute indartsuen eta gauza bera integratzailean; eta b) euskaldunekiko jarrerek irabazi pertsonal motakoan eta transmisiozkoan eragiten dute, jarrera neutroa dutenek irabazi pertsonal altuena eta jarrerapositiboa dutenek transmisiozko altuena dutela.
|
|
|
Bi laginen arteko konparaketa eginez: 1) lagin orokorrean (bizitasunetnolinguistikoa alde batera utzita, izan ere lagin horretan bakarrik erabili dugu eta, beraz, ez da beste populazioarekiko konparagarria), taldeen arteko ezberdintasunakhobekien adierazten dituzten aldagai psikosozialak
|
euskararekiko
eta euskaldunekiko jarrerak, subjektuaren sarean egiten diren erabilpen mota guztiak eta identitatea dira, eta aldiz transmisio kanpainako populazioan taldearteko ezberdintasunak batik bat identitateari eta subjektuaren inguruko sareak duen euskara ezagutzari zor zaizkio eta askozaz neurri txikiagoan sarean egiten den erabilpenari; 2) gainera, aipagarria da, guk espero bezala, lagin orokorrean po... continuumaren mutur positiboenean instrumentala+ transmisiozkoa eta instrumentalakokatzen dira, erdialdean tipo integratzailea+ irabazi pertsonalekoa, eta polorik negatiboenean, berriz, irabazi pertsonaleko tipoa+ instrumentala, irabazi pertsonalekotipoa+ transmisiozkoa eta irabazi pertsonalekoa.
|
|
|
Euskararen erabilera orokorrean aldagai ezberdinek duten eragina ikusita, euskara erabilera altua dutenen perfil soziodemografikoa, soziolinguistikoazein psikosoziala egin da. ...en bitartean, erdaldunak ez dituzte hain taldekoiak ikusten; euskararen bizitasun etnolinguistiko subjektiboari dagokionez, euskarri eta kontrol instituzionala etaestatusa baxutzat jotzen dituzte; demografia, berriz, altua ikusten dute; gaztelaniaren estatusa eta demografia baxua iruditzen zaizkie; gaztelaniaren euskarri etakontrol instituzionala, berriz, altua; euskaldunekiko uste exozentriko eta
|
euskararekiko
uste egozentriko altuak dauzkate; erdaldunekiko uste exozentriko altuakdituzte eta gaztelaniarekiko uste egozentriko baxuak; euskal identitate altua etaidentitate espainiar baxua dute; azkenik, euskalduna izateko baldintzarik beharrezkoena linguistiko kulturala dela pentsatzen dute.
|
|
|
2 Sarreran, helburu batzuk aipatzen dira: euskararen transmisioa, erabileraeta kalitatea indartzea; euskararen funtzionaltasuna eta lurraldetasunalortzea; «euskaraz bizi nahi duten herritarrei horretarako aukerak bermatzea... maila pertsonalean, sozialean eta ofizialean» (16 or.);
|
euskararekiko
–diskriminazio positiboa, egitea, euskaldunen eskubide linguistikoakorekatu arte, euskararen erabilera ziurtatu ahal izatea; botere publikoen etaekimen sozialen arteko kolaborazioa indartzea.
|
|
|
4 Ondoren datoz aldagai psikosozialak(
|
euskararekiko
jarrerak, motibazioak, leialtasuna, usteak, nahiak, identitatea, eta abar), ikerketa batzuetan (EJ), ez ordea beste batzuetan, beherago azalduko den bezala.
|
|
|
Prozesu horien arabera, badirudi populazioaren gehiengoamota horretakoa dela: a) euskararen balore nagusia sinbolikoa da, ez pragmatikoa; b)
|
euskararekiko
jarrerak aldekoak dira, berreskuratzearen etanormalizatzearen aldekoak; c) etorkizunerako usteak dira euskararenindartzea gorantz joango dela; d) gehien aipatzen duten motibazio motaintegratzailea da, baina ez instrumentalki erabiltzeko; motibazio komunikatiboa ere integratzailean sartzen bada ere euskal testuinguruan, komunikatzeko erabiltze hori ez da indar gehiegirekin aipatzen; e) identitatea...
|
|
|
1) Alde batetik, sozialki, euskararen erabileraren, premia? ziurtatubeharra (soziologia aldetik); 2) Bestetik, pertsonalki edo norbanako hiritarrari dagokionez,
|
euskararekiko
–nahia eta identitatea, ziurtatzea, euskararen erabileraren aldeko, aukera?
|
|
|
bai asimilazioaren emaitza, baita egokitzearen sortzailea ere. Horrela, badirudi
|
euskararekiko
nahiak, motibazioak, emozioak eta horrelakoak garrantzi handiagokoak direla, euskararenerrealitatearen ezagutza baino, eta identitatearen alderdi afektiboak eta, antzean, etikoak ere, garrantzi handiagokoak direla ezagutzakoak baino, euskararen ikaskuntza/ ezagutza eta erabilera ziurtatzeko, gaur egungoposmodernismoak edozein giza eta sozial disziplinatan aurresaten duenbezala, bestalde.
|
|
|
ikaskuntza/ ezagutza eta erabilera (Sanchez Carrion Txepetx, 1987), oinarrian oso antzekoak dira, lortutako eredu psikosoziolinguistikoek adierazten duten neurrian, aztertutako hiru aldagai motak (soziodemografikoak, soziolingistikoak eta psikosozialak edo psikosoziolinguistikoak) esanguratsuki eragiten dutelako bi azpiprozesuetan. 2) Gainera, nahiko modu berdinean edo aldagai konkretu antzekoekin gertatzendira esanguratsuki hiru aldagai motak; adibidez, euskalduntasunarenpresentzia beharrezkoa da, jadanik
|
euskararekiko
ikerketa gehienetanazpimarratzen dena berriro ere baieztatuz. 3) Bi ereduetan agertzen diraezagutza eta erabilera, hain zuzen ere, ezagutza maila azaltzeko, erabileraere beharrezkoa delako, eta alderantziz ere, erabilera azaltzeko, ezagutzaere beharrezkoa delako; zentzu horretan esan daiteke ezen bi azpiprozesuakprozesu orokor baten azpiprozesu interdependente eta osagarri gisa kontsidera daitezkeela; 4) Bietan, euskal identitate etnolinguistikoa eta motibaziointegratzailea eta euskararen aldeko jarrerak dira eredua osatzen dutenaldagai psikosoziolinguistikoak.
|
|
|
Gorago aipatu den bezala, lan honetako azpiaztergaiak etengabe aztertuak izan dira, teorikoki ere etengabe prozesu portaera horiek berrikusiz. Bai orokorrean eta baita
|
euskararekiko
ere, ikerketen bilakaera luzeagoa eta sendoagoa izan da bigarren menpekohizkuntzaren ikaskuntza/ ezagutza aztertzerakoan, erabilera aztertzerakoanbaino. Baina bi kasuetan, aurrekariekin konparatuz gero, bi tesiak ildo berriemankorrak ekarri dituztela esan daiteke:
|
|
|
(Azurmendi, 2000). Horrela,
|
euskararekiko
gerorako beste eginbehar bat moduraproposa daiteke.
|
|
|
9 Bukatzeko, lan honetan aipatu ditugun teorizazio guztiak euskal testuinguruan eta
|
euskararekiko
enpirikoki nola gauzatzen diren eta zein motatakoemaitzak lortu diren ikusi nahi bada, egokiena zuzenean aipaturiko tesiargitalpenetara jotzea litzateke (Arratibel, 1999 eta Garcia, 2000).
|
|
|
1 Lan honetan zehar erabili den ikusmira nagusia psikosoziala edo, hobetoesanda, psikosoziolinguistikoa izan da, aurkezpenean azaldu zen moduan.Literatura orokorraren eta
|
euskararekiko
tradizioen arabera, oinarrizko teoria berezi batzuk landu dira: jarrerak eta motibazioa, sare soziala, bizitasunetnolinguistiko subjektiboa eta identitate etnolinguistikoa.
|
|
|
1 1952an, L. Villasantek Euskaltzaindian sartu zen egunean, Krutwigek hitzaldi bat egin zuen Bizkaiko Foru Aldundian, Elizak
|
euskararekiko
zuen jarrera salatuz. Orduko aginpide frankistak haren hitzaldia separatistatzat jo, eta atzerrira joatera behartu zen.
|
|
|
4 Azken iritzi hau zuzendu egin zuen geroko artikuluren batean Mitxelenak. Ikus bilduma honetan" Hauta lanerako hiztegiaren aurkezpena" eta" Euskara eta
|
euskararekiko
ikerlanak".
|
|
|
Euskara eta
|
euskararekiko
ikerlanak
|
|
|
Nafarroako ‘barometrotxoa ren’ emaitzak argig arriak dira: nafarrek UPNko gobernuak
|
euskararekiko
daraman politika gaitzesten dute, baina boto intentzioan ez dute zigortzen. Harrapa ezak/ n hori!
|
|
|
Gaia nahikoa ezagutzen ez badut ere (epealdi horretako historialari adituei galdetu genieke) pe rtsonaia nagusiaren diskurtsoan anakronismotzat har daitekeen zantzurik badagoela esango nuke: adibidez,
|
euskararekiko
duen gehiegizko kezka (L.M. Mujikak are gehiago sakontzen du norabide horretan, eleberria ren" tesismoaren" arriskuak kritikatzean, lehen aipaturiko kritikan hain zuzen ere). Nobela historikoak, dudarik ez, gaur egungo gizartea ren pentsamolde eta iritziak eraman ohi ditu iraganera, baina hau kontu handiarekin egin beharreko zerbait da, nobela ren historikotasunabe rmatzeko; aitortzen dut, halaere, zaila iruditzen zaidala muga non egon daitekeen zehaztea.
|
|
|
Ziur nago Zuazok dituen
|
euskararekiko
kezkak aintzakotzat hartzekoak direla. Halere, bere Ohar zenbait eus kara normaltze bidean hitzaldiko diagnostikoan, hainbat puntu ahul dagoela uste dut.
|
|
|
esandako eguna Europako Batasunak eta Europako Kontseiluak antolatua izan arren, hizkuntza horien aldeko politikak estatuen eskuetan daude. Eta Frantzia nahiz Espainiako estatuek orain arte izan duten
|
euskararekiko
praxia sobera ezagutzen dugu.
|
|
|
A rrazoi bat daJaki n en 125 zenbakian aipatzen genuena; labur esanda: gizartearen gehiengoak
|
euskararekiko
adierazten duen interesaren azpian dagoen motibazio apala ez da nahikotasun mailara iristen berreskuratu eta normaldu nahi dugun hizkuntza gutxituak eskatzen duen ahalegin mardulari erantzuteko. Gogoan izan, kasu honetan, plangintza zorrotzak proposatzen zirela.
|
|
|
Egoera horri aurre egiteko baliagarriak izan daitezkeen hainbat planteamendu mahaigaineratu zirenHiz kuntzenEu ropako Egunean; nagusiki, Europak eta Espainia nahiz Frantziako estatuek araudi eraginkorra hizkuntza gutxituen alde sor dezatela eta euskararen ofizialtasun osoa ezar dadila. Duda izpirik gabe, egin beharreko planteamenduak dira horiek, baina ez nahikoak; ezta egokiak ere
|
euskararekiko
interesik adierazten ez dutenak erakartzeko.
|
|
|
Bere burua ez abertzaletzat edo espainolistatzat daukanak ere izango du, bada, mea culpa rik? Abertzaleen aukera berdina dute
|
euskararekiko
, baina ez dute jokoan parte hartzen. Arbitroarena egin nahi dute, palkotik gainera, jokoan parte hartu luketenean.
|
|
|
Era berean, ez dirudite oso entusiasmaturikbe ren herria ren ordezkariek nazioarteko kirol lehiaketetangu re nortasun eta kolore propioak erakusteko ideiarekin, galestarrek edo eskoziarrek egiten dutenez". Honek guztiak
|
euskararekiko
jarrera oso positiboa ez du adierazten.
|
|
|
Oro har, elkarlan ona egin da urte luzez, eta azken urteotan gizarte ekimenaren eta administrazioen arteko zubiak ugaldu eta tinkotu egin direla esango nuke. Euskararen kanpotik egindako helegite eta salaketak, edo une berezi bateko interes politikoek ekar dezakete —ez al dute ekarriko! —
|
euskararekiko
jarrera epelagorik euskal administrazioen aldetik.
|
|
|
Arriskuak arrisku, ez nau larritzen astinaldiaren gogorrak, haserrealdiren bat edo beste salbu, lasai nago. Eta ez bakarrik euskaldunon
|
euskararekiko
egoskortasunak konfiantza ematen duelako. Honek eusteko balio du, ez ordea irabazteko.
|
|
|
Azken aldiko erasoak ere horrela ulertzen ditut nik. Ez dut uste erasotzaileen
|
euskararekiko
herra bat batean areagotu delako sortu denik eraso bolada hau. Nire ustez, herrak —edo axolagabetasunak, edo dena dela ere euskararekiko sentitzen duten horrek— lehenean dirau.
|
|
|
Ez dut uste erasotzaileen euskararekiko herra bat batean areagotu delako sortu denik eraso bolada hau. Nire ustez, herrak —edo axolagabetasunak, edo dena dela ere
|
euskararekiko
sentitzen duten horrek— lehenean dirau. Aldatu, joko politikoa ren baldintzak aldatu dira, eta ezin hobeto etorrizaie aspaldi desio zutena egiteko.
|
|
|
1. Erakundeek
|
euskararekiko
garatzen dituzten hizkuntz politiken aurkako jarrera eta iritzien existentzia ez da gaur egungoa. Horixe bera, edo antzekoa, gertatu izan da berezko hizkuntza duten beste hainbat herritan ere.
|
|
|
Aurreko interpretazioarekin bat etorriz,
|
euskararekiko
hizkuntz politikaren aurkako jarrerak linguistikoak ez diren zioengatik larriagotu dira. Izan ere, azken garai honetan ez da egon hain erantzun bortitza justifika zezakeen gertaera, egoera edo arautegi berririk.
|
|
|
1. Nafarroan UPNk beti oso garbi izan du bere jarrera
|
euskararekiko
. Estatuko PP partiduaren produktua izanik, nahiz eta" erregionalista" edo" navarrista" izen faltsupean ezkutatu eta batzuk engainatu.
|
|
2002
|
|
|
Hartara, euskaldunengana ez ezik, euskaltzaleengana,
|
euskararekiko
zeharkako harremana dutenengana zein hizkuntzarekiko inolako kezka berezirik ez dutenengana zuzentzen da Oinarriak elkargunearen egitasmo berri hau. " Errespetuaren izenean bada ere, guztiok onartu behar dugu edonork bere hizkuntza eskubideak dituela nahi duen hizkuntza ikasteko eta erabiltzeko, hizkuntza bat guztion ondarea den heinean", Aldasorok adierazten duenez.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, lurralde guztietan ikusten da, ezagutza tasak kontuan hartuta, erabilera handia dagoela. Horrek erakusten du
|
euskararekiko
leialtasuna oso handia dela. Hori da datu interesgarrienetakoa.
|
|
|
Inkestak, besteak beste, euskal hiztunek
|
euskararekiko
duten leialtasuna utzi du berriro ere agerian. Izan ere, Euskal Herri osoan entzundako elkarrizketen %14 euskaraz izan direla nabarmen utzi da, beraz, Euskal Herrian den ezagutza kontuan laurogeiko hamarkadan eraiki eredu soziolinguistikoak aurreikusitakoa baino dezente gorago.
|
|
|
Psikologo informatikaria, Sidneyko Unibertsitateko irakaslea, duela zortzi urte hasi zen euskara ikasten. Orain, Euskal Herriarekiko,
|
euskararekiko
eta euskaldunekiko duen miresmena bere herrialdean zabaldu nahi du. Liburuak euskal gramatikaren inguruko erreferentziak jasotzen ditu, eta Wim Jansenen Beginner' s Basque bezala, euskara ezagutu nahi duten ingeles hiztunei zuzenduta dago.
|
|
|
Euskal eleberrigintzari dagokionez funtsezko aldaketa gertatu da azken urteotan. Izan ere, 1970eko hamarkadako polizi eleberrietan
|
euskararekiko
ardura eta eredu ingeles klasikoak (whodunit motako eleberrigintza) nagusitu ziren eta 1980ko hamarkadaz geroztik, berriz, thriller modernoaren ezaugarriak eta eleberri beltz amerikarrarenak bereganatu ditu euskal eleberrigintzak. Hona hemen Cillerok aipatzen dituen zenbait polizi eleberri ezagun:
|
|
|
A. Urretabizkaia, P. Urkizu...)
|
euskararekiko
konpromiso politiko garbia aldarrikatzen zuen, eta haien xede abertzalea zen antzinakoen literatura berritzea. Batez ere, euskal literatura garai hartako korronte europarrekin sintonizatu nahi zuten, modernizatu, eta literatura espainiarrean" Generación del 68" delakoaren idazleekin gertatu bezala, Lurreko idazleek mende hasierako Modernism haren berritzaile handien irakurleak zirela aldarrikatzen zuten.
|
|
|
Egokitze prozesu hori mota berezikoa izango da unibertsitate bakoitzean, euskararen egoera eta baita
|
euskararekiko
eskaera maila desberdinak direlako.Horri dagokionez, mutur batean, Mondragon Unibertsitatea dago, lehenengoikasmailan inskribatzen diren ikasleetatik %75 baino gehiago euskaldunak baitira, jatorriz herrialde euskaldunetakoak; beste muturrean Nafarroako Unibertsitatea, horiek zailtasun gehiago baitituzte ikasle euskaldunak erakartzeko.
|
|
|
Jarrerak, alegia, Unibertsitateak
|
euskararekiko
adierazten duen konpromisoa, zenbait dokumentutan dago jasota. Ez luzatzeko, bat aipatuko dut, enblematikoaizateaz gain, labur eta ondo biltzen duelako MUren jarrera nagusia.
|
|
|
Jarrerak, alegia, Unibertsitateak
|
euskararekiko
adierazten duen konpromisoa, zenbait dokumentutan dago jasota. Ez luzatzeko, bat aipatuko dut, enblematikoaizateaz gain, labur eta ondo biltzen duelako MUren jarrera nagusia.
|
|
|
Zentzu hertsian, bada,
|
euskararekiko
aitorpena salbu, Euskal Herriko unibertsitate publikoen eta Espainia Estatuko gainerakoen artean ez dago diferentziarik.Horrela, bat Orella Unzue irakaslearekin, esaten duenean Euskal Herrikounibertsitateen helburu behinena Espainiako batasunaren balioen defentsa etahedapena dela. Batzuentzat hori horrela dela adieraztea mingarria omen da.
|
|
|
Aipatzekoa da, prozesu horiek beti ikasleen eta irakasleen zenbaitsektoreren bultzadari esker jartzen direla martxan. Agintari unibertsitarioeneskutik ez da
|
euskararekiko
inolako konpromiso argirik ikusten; aregehiago, normalean oztopoak baino ez dituzte jartzen.
|
|
|
Opus en ikastetxea alde batera.utzita, aipatu beharra dago ezen, UPNA NUP unibertsitate publikoan azken lau urteotan Hizkuntza Normalizaziorako Batzordea formalki aritu bada ere, azkenean ez dela Plangintza minimo batburutzeko ere gauza izan, agerian utzirik euskararen normalizaziorako agintarienaldetik dagoen borondate falta. NUPeko agintarien
|
euskararekiko
politika etaNafar Gobernuarena elkarrekin doaz, eta agintari unibertsitarioek azken horiekikoduten menpekotasun ikaragarria adierazten du, argi eta garbi. Plangintzarik ezarenondorioak begi bistan daude:
|
|
|
Gaur egun, teknologia berriak direla-eta, ingelesa, esaterako, oso eskuradugu: Interneten sartu baino ez daukagu ingelesarekin harremanetan jartzeko, etahori gure ordenagailutik egin daitekeen gauza da, nor bere etxetik mugitu gabe.Baina ingelesarekiko lor daitekeen hurbiltasun hori
|
euskararekiko
ere lor daiteke, horretara jarriko bagina, betiere. Beraz, giro hizkuntzaren kontzeptua bera erealdatzen ari zaigu, kontzeptu dinamikoa da.
|
|
|
• Euskalgintzatik aparteko sektore pribatuko hainbat erakundetan
|
euskararekiko
garapen positiboa eman da azken urteetan. Ehundaka eragile ari dira euskararen erabilera areagotzeko neurriak hartzen eta 60 enpresa inguru euskalduntze planak garatzen ari dira.
|
|
|
Mitxelenaren pentsamoldeak, salbuespenak salbuespen, gizaldi osoaren ikuspegia markatu du, eta bere ideiak XX. mendeko azkenlaurdeneko paradigmaren eustarri sendoenetakoak izan dira. Ideia horiek, neurri handian behintzat, bideratu dute
|
euskararekiko
hizkuntz politikaren joana. Euskara kate goria bat da, zerbaiten osagarri, ikergai bat, irakasgai bat, dugun beste ezaugarri bat...
|
|
|
Hainbat azalpen egon daitezke
|
euskararekiko
atxikimendu falta horretarako, soziologikoak eta, baina, unibertsitatea ez da ikastola, edo ez luke izan behintzat. Unibertsitateko ikasleak pertsona helduak dira, argiak dira, eta kontsekuenteak ere.
|
|
|
Kontua ez da hizkuntza unibertsitatean normalizatzea; ezpada, unibertsitatea bera normalizatzea, komunitate linguistiko desberdinen beharrizanen arabera. Ez da euskararena hutsa, unibertsitatearena berarena baizik,
|
euskararekiko
. Eta gizarte zorrak kitatzea onuragarria da.
|
|
|
Zalantzak ditut. Euskaldun guztiok ez dugu
|
euskararekiko
jarrera bera, ezta ere ez dugu bat egiten Euskal Unibertsitatearen aldeko aldarrikapenarekin. Orduan, nortzuk osatuko genuke Euskal Unibertsitatea?
|
|
2003
|
|
|
Kezkak eraman du Pello Salaburu" Euskararen etxea" idaztera. Barnean duen halako mintsura batek, duela hogeita hamar bat urte euskaltzaleek
|
euskararekiko
zituzten ametsak uste bezain ongi atera ez izanak sortutako kezkak, belaunaldi berrietan jarritako itxaropenak desitxuratu samar gertatu direlako zenbaitetan. Eta kezka horrexek bultzatuta jarri ditu kolokan eredua, ikastoletan zein unibertsitatean hainbatek erabili ohi duen euskara batua, Durangoko Azoka, Ikastolen Egunak, ETB, «Euskaldunon Egunkaria», UEU eta beste zenbait" lorpen", egungo gazte euskaldun kezkatuari zuzendu dion mezu guztiz polemikoan.
|
|
|
Kontxi Altzibar, Marta Korrea, Judith Laka, Naroa Ogando, Nere Portillo, Arantza Retolaza, Jon Mikel Seijo eta Joseba Andoni Seijok osatzen dute Lekeitioko Berbak lantaldea. Zortziek
|
euskararekiko
interesa duten lagun taldea osatzen dute. Hain zuzen ere, Euskararen Azpibatzordean sorturiko lan talde honek editatzen ditu liburuok.
|
|
|
Hitzaldiaren beste helburuen artean, udal langileen
|
euskararekiko
motibazioa testatzea eta indartzea zen: Euskara Planarekiko adostasun maila neurtu, beren jarrera ezagutu, informazio maila eta beharrak, kezkak eta proposamenak...
|
|
|
Hauda, JeanEtxeparerenustez, etaerloju kontuetan oso osopuntuala izanarren, euskaldunzinezkoadaAldudekomedikua, bainahertsiegia, beharbada.Nire ustez, Etxepareeuskaldunatipikoadaordukogiroan, ezohikoa, bainaez, jakina, hainpuntualazelako, baiziketaikuspegiguztiz irekiaedukitzeagatikbaieuskararidagokionezetabaibeste hainbatarlori doakielaere, etaaldibereanhorrenetxezaleizatearren,
|
euskararekiko
horrenbestekoabnegazioaerakustearren.Ekumenikoa zenEtxepareren ikuspegia, etxezaleabezainbat.
|
|
|
Nolanahi delarik, Garibai eta gainerako apologistak ez bezala, Larramendi euskarazko letren sustatzaile nabarmena izan zen. Izan ere, ordura arteko Hegoaldeko eliztarren
|
euskararekiko
jarrera oro har zabarrak (maiz erdaraz predikatuz edo are mordoilo nahaste batean), arriskuan jarri zuen euskaldun elebakarren adoktrinamendu eraginkorra. Kezka eliztar eta euskaltzale bikoitz horrekin, Larramendik Iparraldean zegoen euskal mugimendu literario (apal) aren antzekoa sortarazi nahi izan zuen Hego Euskal Herrian.
|
|
|
488). 47 RSBAParen
|
euskararekiko
jarrerez ikus Oyharçabal (2001a: 263).
|
|
|
Baina, egoera horrek ez zuen logikarik, gero eta gehiago baitziren euskaraz ikasten zutenak eta gero eta handiagoa baitzen euskaldun jantzien eskaera euskal gizartean. Gainera, beste arrisku bat ere bazegoen, unibertsitate ofizialean
|
euskararekiko
irekitasun handiagoa eskaintzea eta, horren guztiaren ondorioz, hori nahikoa zelakoan, batzuek UEU zokoratzea. Beraz, erakundea une kritikoan zegoen.
|
|
|
Josu Landaren ustez, EAJren barruan,
|
euskararekiko
jarrera desberdinen arteko adostasuna lortzeko, euskara batuaren premia erlatibizatu zen, eta erabakiaren ondorioz UZEI geldiarazi zen. Argia 923,, euskal kulturaren haustura berria?.
|
|
|
Alderdi politikoek, baita abertzaleek ere? ez zuten, praktikan,
|
euskararekiko
begirune handirik erakusten, Xabier Kintanak eta Xabier Gereñok ozen salatu zutenez114 Garai hartan argitaratutako Siadecoren Bases para un futuro plan de actuación a favor de la normalización del euskara lanak 1985erako, kasurik onenean, euskaldunen kopurua% 28,14koa izango zela aurreikusi zuen. Euskara hutsez sortutako taldeek bere horretan irauten zuten, prentsan, irakaskuntzan edota kultura munduan, elebitasuna defendatzen zutenak, ordea, erdaldun bilakatu ziren.
|
|
|
30 Anaitasuna 330, Urtebete geroago KAS blokeko HASI eta LAIAk eta ESB, EIA eta Iparraldeko Jazar taldeek legebiltzarkideen
|
euskararekiko
axolagabetasuna salatu zuten, eta handik aurrera ez zutela aurkeztuko euskara ondo ez zekien hautagairik iragarri zuten. Gauza bera egingo zuten alkateekin, «Euskara bizirik dagoen tokietan».
|
|
|
Herritarrok herria osatzen dugu", adierazi dute. Euskal Herritarrak izateko borondatearekin batera, Euskal Herriarekiko, dagozkion eskubideekiko eta
|
euskararekiko
begirune eta konpromisoa ere adierazi nahi dute.
|
|
|
Bai, badakit nik... etsai gehienek deretxoa alegia errespeta  tzen eta indar erakusketen aurrean baizik ez dutela amore ematen. Orain arte irabazi diren
|
euskararekiko
hizkuntza eskubide apurrak oro horrela erdietsi dira. Batzuetan armak eskuan eraman borrokarik izan ez balitz, deus ez genuen izango.
|
|
|
Taldeka jarri gintuen. Elkarri xehetasun gehiago esateko, gustuak,
|
euskararekiko
borrokak eta kontatzeko, elkar hobeto ezagu  tzeko. Ni, Izaskun eta Luisekin.
|