|
2000
|
|
|
Gauzak horrela, nahiz eta XX. mendea arte itsaso, ozeano edo ibaietako baliabideak amaiezinak zirelako ustea izan, egunez egun haztegietatiko arrain gehiago jaten dugu, askotan konturatu ere egin gabe, gure
|
etxe
eta jatetxeetan. Gai honen gaineko euskal estatistikarik ez dugu, baina Espainiako haztegi arrain produktoreen elkartearen (Apromar) datuen arabera, Espainiako etxe eta jatetxeetan jandako urraburu eta lupinen% 78 haztegietatikoa zen, 1990ean kopuru hori% 4koa baino ez zelarik.
|
|
|
Gauzak horrela, nahiz eta XX. mendea arte itsaso, ozeano edo ibaietako baliabideak amaiezinak zirelako ustea izan, egunez egun haztegietatiko arrain gehiago jaten dugu, askotan konturatu ere egin gabe, gure etxe eta jatetxeetan. Gai honen gaineko euskal estatistikarik ez dugu, baina Espainiako haztegi arrain produktoreen elkartearen (Apromar) datuen arabera, Espainiako
|
etxe
eta jatetxeetan jandako urraburu eta lupinen% 78 haztegietatikoa zen, 1990ean kopuru hori% 4koa baino ez zelarik. Antzekoak esan genitzake erreboilo, izokin eta antxoari buruz.
|
|
|
Iparraldean ontzi hondakinen bilketa bestela egiten da. Leku gehienetan etxez
|
etxe
biltzen dira plastikozko ontzi eta brikak, bilketa honi 1998an eman zitzaion hasiera. Ontzi hauek plastikozko poltsa gardenetan jasotzen dituzte hiritarrek eta ondoren, kamioi bat pasatzen da hauek jasotzera astean behin.
|
|
|
Gero beretzako izan daitekeen tortura gela okerrenean edukitzen dugu egun horietan:
|
etxe
barru beroa, aire lehorra, ureztatzeaz ahaztuta, zintzilikario eta argiz jantzia... Egunerokotasun arrunterako buelta patxadaz hartu eta izeia dela eta kopetik ez ilundu.
|
|
|
Horregatik, Iparraldean kontua leunago joan da eta gauza asko gorde egin dira; eta gu ere Iparraldera begiratzean kontu handiz aritzen gara. Testuinguru formalenetan ere,
|
etxe
honetako lehendakariak, Haritchelarrek, bere euskalkian hitz egiten du eta ez da ezer gertatzen. Eta, ostera, beste muturrarekin ez da berdin pasatzen.
|
|
|
Pilotalekuarekin batera
|
etxe
bat eraiki behar zen. Bertan pilotarien aldagelak eta kafetegia egongo zen.
|
|
|
Bertan pilotarien aldagelak eta kafetegia egongo zen. 1877irko urtarrilaren 9an Anacleto Aranceguik aurkeztu zuen proiektuan trinket bat azaltzen zen
|
etxe
horren ondoan, baina zoritxarrez berak ez zuen enkantea irabazi, Ramon Mugicaren proiektua atera zen garaile. Udaletxeak, Goicoaren aurreproiektuari oniritzia eman zion eta Trenbideko Elkartearentzat beharrezko ziren lurrak lortzeko kudeaketa martxan jartzea erabaki zuen.
|
|
|
Nire pertsonaia guztiek inguruko izenak dituzte: lehengusu batenak,
|
etxe
azpiko batenak... niri naturalak egiten zaizkidanak. Hasieran Leire deitu nion, baina arraro egiten zitzaidan eta L jartzen hasi nintzen.
|
|
|
Donostiarrak ikuskizunak antolatzen iaioak direna badakigu honez gero euskaldunok; dirua soberan eta... esango luke baten batek. Negu neguko egun batean ikusi ez dut bada garabi ikaragarri horietako bat palmondo ikusgarri bat ipurditik atera eta haruntzaxeago, itsasoari begira diren
|
etxe
horietako batean landatzen! Palmondo horrek jai du, lan hori orain eginarazi duen gizaki zuzenaren buruaren gisan arolduko da
|
|
|
Erremedioak euskaraz zein gazteleraz daude emanak eta amaieran euskarazko landare izenak eta hauen gaztelerazko baliokideak jasotzen dituen aurkibide hiztegi bat erantsi dute. Ikerleak datuak nondik jaso dituen ere zehazten da, zein herritako zein
|
etxe
edo baserritan, zeini eta noiz galdetu zaion adieraziz. Gipuzkoar, nafar eta arabarrak dira gehienak.
|
|
|
Gaztelu horretan babestu ziren azken karlistak, eta bolbora 288 arruek bota behar zuten. Bai eta bota ere; lehenago, Zurbano generalak Gebara herriko jauregia eta ondoko hamahiru
|
etxe
erre zituen, gerla gerla delako eta, omen, zibilen eta militarren artean bereiztea ez zuela merezi, gaur bezala.
|
|
|
Badagoela tesi baterako gaia: Goyaren zakur buru baten pinturan, izpiekin begiratu eta lehenago egindako irudi bat azaltzen omen da, baserri
|
etxe
batena hain zuzen ere. Arbasoen jaiotetxea ote?
|
|
|
" Deigarria da COPE, Onda Cero edo Radio Nacionalek izan duten beherakada" azaltzen digu Karmele Eraso Herri Irratiko gerenteak. EGMk bere neurketak hiru hilabetero etxez
|
etxe
egiten ditu inkesta baten bidez. CIESekoa aldiz, etxe ezberdinetan jartzen diren neurgailuen bidez egiten da. Erasok dioskunez," halako datuak gutxiago edo gehiago sinesten dituzu, nahiz eta manipulatuta ote dauden susmoa ere aipatzen den.
|
|
|
" Deigarria da COPE, Onda Cero edo Radio Nacionalek izan duten beherakada" azaltzen digu Karmele Eraso Herri Irratiko gerenteak. EGMk bere neurketak hiru hilabetero etxez etxe egiten ditu inkesta baten bidez. CIESekoa aldiz,
|
etxe
ezberdinetan jartzen diren neurgailuen bidez egiten da. Erasok dioskunez," halako datuak gutxiago edo gehiago sinesten dituzu, nahiz eta manipulatuta ote dauden susmoa ere aipatzen den.
|
|
|
Beraz, xehe mehe non gauden jakin nahi genuen". Halaxe, bi
|
etxe
hauen entzule azterketaz aparte, enpresa pribatu batekin galdeketa bat egin eta emaitza horiek berretsi ez ezik, audientzia hobea ere eman die.
|
|
|
Bertako partaide batek erakutsi zigun panpinak nola egin. Ordurako hiru seme alaba geneuzkan, eta egun batean
|
etxe
honetan bertan gure alabarentzat antzerkitxo bat egin genuen. Garai hartan gurasook parte hartze handia genuen ikastoletako ekintzetan, patata tortila txapelketa, edo zozketak egiteko.
|
|
|
Ez, esan nion nik, zure amak esan nahi du ni Erreka Mariren lagun mina naizela. Kasetak salduz ez gara aberastu, baina behin
|
etxe
batean sartuta, betirako izaten da. Agian horregatik guraso askoren" txapa" bihurtu gara, umeek behin eta berriro, gau eta egun ipuina jarri ohi dutelako.
|
|
|
Nahiko gaizki pasa du gizarajoak, baina Kubara bueltatzen bada, ez pentsa kubatar arrunt baten bizimodua izango duenik, ez horixe, Fidelek Batista diktadorearen garaiko
|
etxe
puska bat emango lioke-eta, igerileku eta guzti. Ez naiz politika kontuetan sartuko, baina egia da kubatarrek zailtasun ugari dutela.
|
|
|
" Bertakoak nazka nazka eginak gaude egoera honekin. Edozeini galdegin eta gauza bera esango dizu" eta dendako leihotik Brazomar hondartza ingurua,
|
etxe
berriz josia dagoena seinalatu digu, Bilbo Handitik etorri direnak han bizi direla esanez. Osasungintzaz aritu ondoren garraioaren gaia aipatu du.
|
|
|
Horiek guztiak 7.214 etxetan bizi dira. Beste 7.270
|
etxe
hutsik omen daude, baina Udaleko ur zerbitzuak kontrakoa frogatzen du. Ustez hutsik dauden etxeotan ura erabiltzen da.
|
|
|
Barrualdean, Gipuzkoan geratzen den estilo arrazionalistako
|
etxe
bakanetakoan (8), parkearen kudeaketarako bulegoak eta bestelako administrazio zerbitzuak jarriko dira. Eta, oraindik eraikitzeko dauden bi eraikinetan (6), Interpretazio Zentroa, kultur enpresa eta erakundeentzako egoitzak eta Parkearen inguruko ekimen berrietarako egoitzak bilduko dituzte.
|
|
|
Egoitzari dagokionean, ez dute berezko eraikinik. Anartean, udaran udalekuetarako erabiltzen den
|
etxe
bat alokatu dute, eta datorren ikasturtean ere bertan jarraitzeko asmoa dute. Behin betiko egoitza non izango den ez dakite oraindik; mementoz, lurra bilatzen ari dira, non egin dezaketen begira, eta erabakitakoan kanpaina bat jarriko dute abian dirua biltzeko.
|
|
|
Informazio teknologiak
|
etxe
barrura sartu zaizkigu jada. Geroz eta etxe gehiagotan dago ordenagailua, alabaina informatika aparailu horretatik jauzi egin eta etxeko beste gailuetan barneratu da.
|
|
|
Informazio teknologiak etxe barrura sartu zaizkigu jada. Geroz eta
|
etxe
gehiagotan dago ordenagailua, alabaina informatika aparailu horretatik jauzi egin eta etxeko beste gailuetan barneratu da. Etxeko esparruan murgildu den teknologia horri domotika deritzo.
|
|
|
Urtarrilean Donostian egin ziren energi eraginkortasunaren inguruko jardunaldi batzuetan, domotikan diharduen Dinitel enpresako Ikerketa eta Garapen arloko zuzendari teknikoak, Natividad Garciak, esan zuenez,
|
etxe
bateko aparailu guztiak automatizatzeko, 250.000 eta 500.000 pezeta (10.000 eta 20.000 libera). bitartean behar dira. Dena den, inbertsio horrek etekinak ematen ditu, sistema domotikoak energi kontsumoa optimizatzen baitu, %40 inguru adituen arabera.
|
|
|
Ordenagailua ez da jada gure komunikazio zentroa. Ordenagailuaren zerbitzuak
|
etxe
osoan sakabanatu dira, etxeko aparailu guztiek teknologia digital bera baitute. Aparailu hauek PCarekiko duten desberdintasuna da funtzio bakarra burutzeko diseinaturik daudela.
|
|
|
musika ekipoa, telebista, telefonoa, mikrouhin labea... Horrenbestez, etxea aparailu txiki interaktibo eta adimendunez beteko da,
|
etxe
ingurunea erabilgarriagoa eta atseginagoa bihurtuko digutelarik.
|
|
|
Intimoa, desamodioaz ari delako, hain gai pertsonala eta, halabeharrez, unibertsala. Eta intimista, bitan banatzen den eszenatoki batean iragaten delako; protagonistaren irudimenari esker bere
|
etxe
bihurtzen da, edo hiri, edo hondartza... Taula gainean hiru pertsonaia bakarrik, desamodioaz hizketan.
|
|
|
Han prestigio bat dute. Hemengo ikuspegitik, ordea, badirudi kultur
|
etxe
batean lau zoro frustratu elkartzen direla tailer literarioetan. Ikuspegi hori aldatzea ona izan daiteke.
|
|
|
Hogei urte pasatu dira eta denbora luzea izan arren, desagertuen sendietan dagoen hutsunea ageri da
|
etxe
honetan. Begiak amarengana biratzen dira:
|
|
|
Baina" tipiko" horietaz gain, Euskal Herrian baditugu jende gehienarentzat askoz ezezagunagoak diren beste hamaika altxor: Izturitze eta Otsozelaiako leizeetako estalaktita eta estalagmita miragarriak, Harpeako bakardade eta isolamendua, Uxue herriko etxeak astintzen dituen haize bortitza, Kodes mendizerrako harkaitzar" kaputxadunen prozesioa", Urederra ibaiaren paradisua, Trebiñoko
|
etxe
trogloditak, Añana Gesaltzako paisaia" estralurtarra", Nerbioi ibaiaren ikaragarria, Argiñetako hilobi bisigodo misteriotsuak, Trianoko meatze laku zoragarriak, Barrikako itsas-labarrak, Santa Eufemia ermita ezkutua...
|
|
|
Zurezko eraikuntza, basotik egongelara, eta Bioklimatikako irizpideak erabiliz eraikitako etxea, adibide bat pausoz pauso. Hurrengo pausoan,
|
etxe
baten eraikuntzaren azterketa birtuala egingo da teknologia berriak erabiliz. Amaitzeko, teoriari adibide zehatzak gehituko zaizkio irteera baten bitartez
|
|
|
Hego Amerikako hazienda baten itxurako parkea, bertako
|
etxe
, landare, animalia eta artisautzarekin.
|
|
|
San Juandarra zen, eta gero Orion ere arraunean egin zuen; osabak ere bai, bestalde Uridentarrak... Auzoan lau
|
etxe
ginen eta denok arrauna ikusten genuen. Nik golfa ikusi banu golflaria izango nintzen, eta Ballesteros ez zen hain ona izango!
|
|
|
aipatzen duten lehen izkribuak 1616 urtekoak dira eta Teguiseko pilotalekuaren ondoan zeuden
|
etxe
batzuen salmenta dute mintzagai. Tiagua eta Soo rekin batera, Teguise da, hain zuzen, joko guneetariko bat.
|
|
|
Izan ere, Oiartzunaldean hasiko dugun bidea nafar Bidasoaldetik segitu, Lapurdi Garaian barneratu eta azkenik Baztanen bukatuko dugu, hau da, herrialde bakoitzean euskal nortasuna bizi bizirik mantentzen den eskualdeetan zehar. Oiartzundik ekarriko gaituen Aritxulegi mendate bihurgunetsuaren ostean, Lesaka, Bera eta Etxalar herrietako
|
etxe
eta baserri ederrak ikusiko ditugu, geroago azken herri honetako usategi ospetsuak bisitatzera joango garelarik. Lapurdin dagoeneko, bertako herririk polit ederrenetako batetik pasako gara, Ainhoatik, hain zuzen.
|
|
|
Etxe ederrak soberan dituen erdigunean berriz, 2,5 km. aurrerago sartzen gara. Plazan ezkerrera Iruñerantz, eta 2 km. geroago Berarantz, laster Nafarroa Garaiko ipar muturrean dagoen herri honen elizalde atseginera iritsiko gara,
|
etxe
ederrak Bera osoan zehar barreiatzen badira ere.
|
|
|
Eraikin zibilei dagokienez, lehenbizi zera esan behar da, Lesakak jauretxe bilduma luze eta oso interesgarria gordetzen duela, azken bost mendeetako hirigintzaren adibide adierazgarria suertatuz. Horrela, Lesaka zerbaitegatik nabarmentzen bada, bere baserri
|
etxe
multzo ederrarengatik da, estilo ezberdinetan eraikitakoak.
|
|
|
XVI XVII. mendeetako euskal estiloko
|
etxe
bildumaren artean ibaiaren alboan dagoen Etxezarrea edo Mikelainea azpimarratuko dugu. 1541ekoa, bere balkoi eta leiho gorriskek horma zuriaren gaineko lerro bertikal beltzekin eta behealdeko harrizko gorputzarekin osotasun eder ederra sortzen dute.
|
|
|
Basoak eraisteko enpresak antolatzen ditugu eta baso mutilak merke; gure ontzietan garraiatu eta marinelak merke eta baso haien kudeaketa hiltzaileari jasangarria abizena gehitzeko hemengo teknikariak erosten ditugu eta aurrera! Begira zertan oinarritzen ditugun kontzientzia zipitzik gabe eraikitako gure
|
etxe
euskaldunak... Tristea benetan!
|
|
|
Maule Lextarre Zuberoa xarmangarriaren hiriburua da, Euskal Herriko ekialdeko hiriburutxo atsegina. Muinoz inguratua, Uhaitzandi ibaiak zeharkatua, bere gaztelu zaharrak dominatua, hiri txiki eta lasai honek zuberotarren pertsona,
|
etxe
eta inguruetako izaera berezia islatzen du.
|
|
|
Municiok esan bezala, gaueko enuresia ez da arazo larritzat hartzen ikuspuntu medikotik baina umeentzat eta baita berorien gurasoentzat ere benetako arazo bihur daiteke, harreman familiarrak asaldatzeraino, konplexuak eraginez, eta arazoa
|
etxe
barruan ezkutatuz, beste pertsona batzuek ezagutu ez dezaten. Horrexegatik arazoa medikuaren eskuetan jarri behar da lehenbailehen, soluzioak badaudelako, eta ez delako etsipenean erori behar.
|
|
|
Bada, arazotxo batengatik: " Legezkoa da erratzari
|
etxe
aldera eragitea. Aukeran, etxekoa nagusi izatea nai izaten dute munduaren egal guzietan.
|
|
|
Gure artean eta gaur egun, aspaldi
|
etxe
gehienetan egoten zen fraile barometro haren ordezkotzat har genezake Pello Zabala. Gure gazteek ez zuten fraile hura ezagutu.
|
|
|
Eskuinerantz joko dugu, Marzana, Axpe, Santiago eta Arrazola auzune ederrak bisitatu asmoz. Kilometro batera dugun bidegurutzearen atzean Marzana
|
etxe
multzoa aurkituko dugu, Axperekin batera auzo bakarra osatzen duena. Marzanan aipagarriena San Martin parroki ederra da, atxikirik duen Marzana armarridun kanpandorrearekin.
|
|
|
Bi kilometrotan Santiago
|
etxe
multzora iritsi, eta bertako bidegurutzean eskumara joko dugu, bihurgune luze baten ostean Anboto izugarriaren magalean aurkituko dugun Arrazola atseginera iristeko. Kokagune zoragarri honetako eraikinen artean San Migel parrokia nabarmenduko dugu, 1510ean ermita baten gainean nabe bakarrean eraikia.
|
|
|
Mariren lurretara itzuli gara, hots, Anbotok barrenean hartzen duen Atxondo Elorrioko bailara idilikora. Idilikoa Atxondoko zatian, Axpe eta Arrazolako
|
etxe
multzoak egokitzen zaizkiolako Anbotopeko paisaje harritsu bezain berdeari. Baina idilikoa Elorrio aldean ere bai, toki gutxitan aurkituko baitugu hainbeste monumentu eder, historiko eta misteriotsu.
|
|
|
Barrualdean urreztaturiko erretaula nagusia, eta San Balentinen aldarea, ekialdeko estiloan marmolez egina nabarmentzen dira. Basilikako elizpe zabaletatik Elizburu kaleko
|
etxe
lerrokatuen irudi polita dugu.
|
|
|
Daukaguna kanpoan erakusteko ahalegin handiagoa egin behar dugu. Beti
|
etxe
barruan mugitzeko joera eta jarrera izan dugu. Agian azken urteotan urrats batzuk eman ditugu, eta jada garaia da kanpora begira salto koalitatibo batzuk emateko.
|
|
|
Beste batzuetan erabat asmatu egiten duzu: Otto Petteren
|
etxe
zahar hori hasieran zelai zabal baten erdian zegoen. Baina istorioan sute bat dago, eta hain zuzen istorio horrek eramaten nau pareta jartzera:
|
|
|
1853ko neoklasikoa, material hobeko bi solairu dituenez inguruko beste eraikinetatik nabarmentzen da. Alde modernoan hainbat
|
etxe
burges eder ere ikusiko duzue.
|
|
|
Baina gaur egun komunikazioaren globalizazioak aukera berriak eskaintzen ditu, telebistarekin ikusi dugun legez. Orain arte
|
etxe
barruko nortasun eta kultur giroa urratzen zuen tresna hori beste modu batean erabiltzea dago, gorde nahi den giroa sendotzeko alegia.
|
|
|
Ikasle hauek gutxitan darabilte euskara eskolatik landa. Kanbo herri arras erdalduna da gaur egun. Zenbait
|
etxe
eta familitan baino ez da erabiltzen. Pantxo Mitxelena eta Maritxu Xarriton irakasleek euskara indartu aldera bi ekitaldi burutzen dituzte astean.
|
|
|
500 metrotara dagoen errotonda batean ezker zuzen egin ostean, 200 metrora aurkituko dugun beste bat zuzen pasa dezakegu; horrela eginez gero, bizpahiru kilometro igo ostean Udala auzora iritsiko gara, Udalaitz mendi zorrotzaren magalean dugun
|
etxe
multzo polita.
|
|
|
Esan izan da, Jon Kortazarren lehenengo iruzkin kritikoak (Jakin, 1982) aipatzen zuen ez zituela liburuan zehar izu horiek sumatzen, baina agian horixe da egileak bilatzen zuena, itsasoan zeharreko nabegazio alderraiak sortzen dituen izuetatik gordelekuetan babestu, eta laberintoan zeharreko laguntzaile duen bitakora kaieraren hariaren soseguari atxiki. Izuen zentzuaren giltzetako bat Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuan itzultzen duen poema batean dioenak argitu liezaguke" Zein bizimodu hautatu?"" Enparantzan burruka/ eta arazo zailak daude,
|
etxe
barruan ardurak/ Baratzean lan amaiezinak, itsasoetan izuak". (Prosodipo Pelakoaren epigrama baten itzulpena, 33 or.). Hortaz, literatura klasikoan ezaguna den itsasoari buruzko" topos" horietako bat du bereganatua, ziurrenik, itsasoko izuetatik gordetzeko lekuetan barrena doa bidaiaria. b) 80ko hamarkadako poesia berriaren manifestua
|
|
|
Ikus daitezke, sarritan, deskribapen paregabeak, bai pertsonaiak bereizterakoan, hauen barne gatazkak adierazterakoan, bai natura deskribatzerakoan, bai zenbait ohitura, gorroto, amodio, eliztarren izakera. Hein batean, lehentasunez tratatzen ditu autoreak euskal ohitura, izakera,
|
etxe
, eta hiri errural baten alderdi on eta txarrak.(...)
|
|
|
ia egingodu, J.A.Mogeletainguruhonetakoidazlezaharguztiekbezala:, bide? bidia, echia?
|
etxe
–egiten dutenez,, ocasinoe, ocasinoia,, erliginoe, erliginoia,, diversinoe, diversinoia,, devocinoe, devocinoia... Beraz,, oe?, salbuespenhauetanizanezik, ueegitendu: Ta auesatenjacuecristinaubai./ dinuedantzazaliac.
|
|
|
Nolanahi dela, ia
|
etxe
guztietan dagoen telebista hargailuan sintonizatzen direnkanalak ez dira beti berberak izaten herrialde guztietan. Alegia, probintziakakoazterketa egitea komenigarria da, nolako kontsumo pautak erakusten dituzten jakiteko.
|
|
|
Kopuru horri Hedapen Indizea deritzo eta horren bidezmila pertsonako zenbat egunkari ale saltzen diren zenbatzen da. Gure inguru hurbilekoherrialdeetan ematen diren kopuruak interesgarriak izan daitezke
|
etxe
barruan gertatzen dena hobeto ulertzeko.
|
|
|
Gauzak horretara,
|
etxe
barruko kontsumoko albisteak dira Garak ematendituenak. Euskaraz agertzen diren albisteak lotura zuzena dute Euskal Herriarekin:
|
|
|
Albiste gutxi dira Garan euskaraz EuskalHerriarekin harreman zuzena ez dutenak. Mundu zabala barik,
|
etxe
barrua daerreferente nagusia euskaraz jarduterakoan.
|
|
|
Azken urteotan informazio teknologiek1 izugarrizko hedapena izan dute.Lehenago, konputagailuek lantokiak hartu zituzten. Gero, ordenagailu pertsonalaksortu ziren eta
|
etxe
gehienetan sartu ziren. Azkenean, sare telematikoak berezikihedatu dira eta oso denbora laburrean Internet en zerbitzuak nonahiko eta ezinbesteko bihurtu omen dira.
|
|
|
Udaberritik horko zuzendaria zen Piarres, kolegio zaharrarenenborretik bi kimu berriren pizteaz kargatua bere ideien arabera: lizeo tekniko bat etalaborantzako bat sortu behar zituen misionesten
|
etxe
inguruan, haien ondasunean, Gouyon apezpikuaren manuz. Pierre Narbaitz bikario jeneral euskaltzalea zuenbultzatzailea, hobeki erranik babeslea, bultzatzaile beharrik ez baitu lokomotorrak.
|
|
|
Dena dela, Hazparneko ikastetxean egoitea erabaki zuen Txillardegik, Xarrittonen baimenarekin eta honen babespean. Prefetak ezin zuen eskandalurik eginElizaren
|
etxe
batean, oso indartsua baitzen oraino iparraldeko Euskal Herrian. BerazVincent apezpikuari dei egin zion, eta hark Hazparnera bidali zuen elizbarrutikoirakaskuntza katoliko guztiaren zuzendaria zen Pochelu kalonjea:
|
|
|
Kulturari dagokionez ez dira
|
etxe
erraldoiak, baizik kultura transmititzeko gizaegiturak. Gureak eta guretzat behar ditugu, mundu osoan dagoen jakinduria gureanjorratzeko.
|
|
|
Egia Atotxako
|
etxe
frantziskotarra aski berria zen, artean, juridikoki 1923an irekibaitzen berriro, eta etxegintza bera, bere handi mandian, 1926an eman zen amaitutzat; baina XVII. mendearen hastapenetatik zetorren Txurrutal/ Egiako komentuari segidaemanez eraiki zen komentu hau (gaurko Ibilgailuen Udal Parkeko orubean, GrosekoGeralekuaren parean, dago komentu zaharraren lekua). Besterik ezean, aipa dezagunbehintzat Txurrutaleko hark euskal eskola bat ere izan zuela, XVIII. mendean.
|
|
|
A. Mitxelena iritsi aurretik ere, euskarak bere status eliztarra antolatu samarturikzeukan
|
etxe
horretan, auzotarrekiko harremanetarako. Hasteko, komentuak, berehormak jasotzeko ere, donostiarrekin mota eta maila ezberdineko harremanak izanzituen, eta lan pastoralean ere bai:
|
|
|
Nolanahi ere, ezin irakur zitekeen ahulezia hori hizkuntz esparrura mugatutabakarrik, ordura arteko gizarte egonkor eta tradizionalaren (zentzu neutroeneanmintzatuz) balore aldaketaren hasieraren sinbolo gisa baizik. Gaztelaniaz baliatzen zenmunduak hainbat urrats eginak zituenez, hizkuntz arloan bertan sorraraziko zuenetenketarik nabarmenena
|
etxe
eta familia askotako transmisio hizkuntza bestelakatzenhastean. Baina horrekin batera, aramaioarren irudimen mundua ere gero eta, aberastu, ago agertuko zen.
|
|
|
–Zuek, berriz,
|
etxe
dotore askoa duzue.
|
|
|
Altzari moduko jasogailu batzuk ekoizten baditugu,, musika kutxatila? bezalakotsuak, eta kontzertu eta sinfoniarik hoberenak emititzen baditugu, irratia
|
etxe
guztietara zabalduko da. Ziur nago negozio ederra izango dela.?
|
|
|
2,5 km egin ostean, Paulesen bertan, amaitzen da errepidea. 80 bizilagun inguruko auzo honetan, Kantabria eta Euskal Herriko baserrien ezaugarriak biltzen dituzten
|
etxe
ederrak ikus daitezke.
|
|
|
Belabeltzak ere, ahal duen guztietan harkaiztegietan egiten du bere habia. Belatxinga mokogorriek, kolonietan bilduta, harkaitzetako zulo, arteka eta leizeetan egiten dute habia eta
|
etxe
zaharretan ere azaldu izan ohi dira.
|
|
|
Karrantzako herriguneak auzo txiki eta sakabanatuak dira. Herriguneko paisaia honetan,
|
etxe
eta baserriekin tartekatuta, baratzeak eta jardinak ageri dira besteak beste. Hauetan, jendeak hazitako hainbat animalia eta landare bizi dira:
|
|
|
Hauetan, jendeak hazitako hainbat animalia eta landare bizi dira: kanpoko zuhaitzak (izeiak, zedroak, magnolioak, altzifreak...), lore apaingarriak (larrosak, gladioloak, geranioak...),
|
etxe
abereak (behiak, txakurrak, oiloak, katuak...), barazkiak eta (sagarrondoak, gereziondoak, madariondoak...).
|
|
|
Etxe eta bestelako eraikuntzak zenbait animaliaren ezinbesteko gordeleku bilakatu dira; ezagunenak
|
etxe
sagua eta etxe txolarrea izan arren, udaberrian teilatupeetako habiak okupatzen dituzten enara arrunta eta enara azpizuria ere ohiko biztanleak dira. Hauek, jatorriz harkaitz labarrak bilatzen zituzten habietarako, baina orain etxe hormetara ohituta daude.
|
|
|
Etxe eta bestelako eraikuntzak zenbait animaliaren ezinbesteko gordeleku bilakatu dira; ezagunenak etxe sagua eta
|
etxe
txolarrea izan arren, udaberrian teilatupeetako habiak okupatzen dituzten enara arrunta eta enara azpizuria ere ohiko biztanleak dira. Hauek, jatorriz harkaitz labarrak bilatzen zituzten habietarako, baina orain etxe hormetara ohituta daude.
|
|
|
Etxe eta bestelako eraikuntzak zenbait animaliaren ezinbesteko gordeleku bilakatu dira; ezagunenak etxe sagua eta etxe txolarrea izan arren, udaberrian teilatupeetako habiak okupatzen dituzten enara arrunta eta enara azpizuria ere ohiko biztanleak dira. Hauek, jatorriz harkaitz labarrak bilatzen zituzten habietarako, baina orain
|
etxe
hormetara ohituta daude.
|
|
|
Saguzarrek ere laguntzen dute lan horretan, intsektuak janez; saguzar arruntak edo pipistrelo txikiak, Europako saguzar txikienak, eltxoak jaten ditu eta edonon aurkitzen du bere gordelekua. Baratze saguzarrak, berriz, intsektu hegalari handiagoak ehizatzen ditu, eta
|
etxe
, eliza eta baseliza zaharren zirrikituetan gordetzen da.
|
|
|
Azeria ere ohiko biztanlea da inguru hauetan, agian mendi-aldeetara hurbiltzean zertxobait ugariagoa bada ere. Baserritarrek betidanik eduki diote gorrotoa azeriari, honek kalte handiak sortzen baitizkie
|
etxe
abereetan. Zepo, pozoi eta ehizaren bitartez saiatu izan dira karniboro honen populazioa murrizten, baina ahalegin horiek gaindituz, azeriak oso ugari izaten jarraitzen du, gaur egun etxalde inguruetako zabortegietan elikatuz.
|
|
|
Zepo, pozoi eta ehizaren bitartez saiatu izan dira karniboro honen populazioa murrizten, baina ahalegin horiek gaindituz, azeriak oso ugari izaten jarraitzen du, gaur egun etxalde inguruetako zabortegietan elikatuz. Herriguneetako ehiztari arruntena, ordea,
|
etxe
katua da; bere azazkal sendoez animalia txikiak harrapa ditzake, eta herriguneetan horrelakoak falta ez direnez, etxe katuak oso ugariak dira.
|
|
|
Zepo, pozoi eta ehizaren bitartez saiatu izan dira karniboro honen populazioa murrizten, baina ahalegin horiek gaindituz, azeriak oso ugari izaten jarraitzen du, gaur egun etxalde inguruetako zabortegietan elikatuz. Herriguneetako ehiztari arruntena, ordea, etxe katua da; bere azazkal sendoez animalia txikiak harrapa ditzake, eta herriguneetan horrelakoak falta ez direnez,
|
etxe
katuak oso ugariak dira.
|
|
|
Karrantzako haranean abeltzaintza ardatz ekonomiko nagusia denez, nekazaritza paisaia mantendu da: han hemenka
|
etxe
, baserri eta auzo sakabanatuak ageri dira eta hauen artean hesi naturalez mugatutako makina bat larre. Garai bateko harizti zabalak, berriz, basoxka sakabanatuetara mugatuta daude gaur egun.
|
|
|
Haranean zehar barreiatuta, jauntxoen jauregi eta dorretxe sendoak, elizak, Kantabriako tankerako baserriak, indianoen
|
etxe
dotoreak eta beste hainbat eraikuntza mirets daitezke. Eraikuntza hauek aberatsaren isla direnez gero, karrantzarren ohiturak eta bizimodua ezagutzeko aukera bikaina eskaintzen dute.
|
|
|
aitzinaldearen zabalera osoan, artoa sikatzeko erabiltzen den balkoi luzea dituena. Gainera,
|
etxe
askotan, frontisa, harlanduzko bi zutabe sendoen artean ageri da. Euskal Herrian beste inon ez bezala, Karrantzan, Bernales eta Bollain auzoetan esate baterako, baserri ilada luzeak eraiki dira sarritan.
|
|
|
Nire ametsak ez ziren gezurretakoak. Existitzen da, eta orain nagoen
|
etxe
honetatik itsasoa ikusten da, Bitakora. Ezkerretara itsaso bortitza dago, Atlantikoa.
|
|
|
Bestalde, atzokoak atzean utzita, aipa dezadan non aurkitzen garen: Clifden hiriburutik hamar bat kilometrora (Euskal Herriko herririk txikienak baino biztanle gehiago izango ez duen arren, Connemarako hiriburua da Clifden), aterpetxea ez den
|
etxe
batean. Etxe partikular batean, alegia.
|
|
|
Egia esan, usaina eta soinuak ez zitzaizkidan ezezagunak egiten, Euskal Herriko edozein portutako berdinak baitziren. Baina hemen ez dago
|
etxe
alturik, itsasontzi handirik edo trafiko astunik. Irlandako kostaldeko herrixka sinple bat imajina dezakezu, beraz, Bitakora laguna, eta asmatuko duzu.
|
|
|
Inguru honetako jendea leihora irteten da agur egitera, eta batzuk bide ondora ere bai" good morning" a ematera. Etxe aurrean eserita zegoen agure batek, urrunetik agertzen ikusi nauenean,
|
etxe
barrura sartu eta berriz korrika eta estropezuka irten da kalera, eskuan tez betetako katilua zuela. Ez nuen tearen gogo handirik, baina berarekin geratu naiz ordu erditxo batez, kontu kontari eta pastak janez.
|
|
|
txori baten kausaz. Auskalo ze distantzia luze egin zuen perikito hark nire etxeraino, baina ezin nuen pentsatu ondoko kaleko
|
etxe
batetik egin zuenik ihes, ezpada ehundaka kilometroko distantziatik. Frantziatik edo Albaniatik, gutxienez.
|
|
|
Itxura hori eman zidan, heltzean, autoaren barrutik ikusita, eta inpresio handiagoa bertako kaleetan egindako paseoan. Gaztelu bat izan zen begietara agertu zitzaidan lehenengo eraikina, eta
|
etxe
txiki zahar ugari gero, oihal blasonatuak eta lis loredun banderak baino ez zitzaizkienak falta duela bostehun urteko itxura bera izan zezaten. Urrunago katedrala, St.
|
|
|
" You are now entering Free Derry", eta hortik ez oso urrun beste hamaika irudi aurki daitezke: Bloody Sunday gogoratzen dutenak, borroka armatuari buruzko
|
etxe
baten tamainako irudiak, presoen zerrendak, eskubide zibilen aldekoak...
|
|
|
Errepidea eta autoa oso atzean utzi nituen, eta suposatu nuen udaberrian hura guztia urez beteta egongo zela, baita ni nengoen tokia ere. Herri hartara heltzeko berrehun bat metro geratzen zitzaizkidan, baina ordurako argi ikus nitzakeen
|
etxe
guztietako horma eta leihoak; eta askoz ere urrunago, abuztuko beroak eta ortuen egarriak hurrupatuta, urtegiko lau tantak.
|
|
|
Eta azkenik
|
etxe
batera sartu nintzen. Ez dakit zerk bultzatuta egin nuen hau:
|
|
|
–Nor nintzela? –itaundu nion, herri abandonatu bateko
|
etxe
baten barruan noren zain egon zitekeen jakin nahirik.
|
|
|
Nire 60 urteekin, pentsa. Eta nik ere barre egiten nion
|
etxe
paretik pasatzean. Gero aurrera segitzen nuen, horko kaletik, ikusten?
|
|
|
Eta artean 18 urte inguru izango nituen, baina txikitatik neraman zerbait zen, zer egingo diogu ba? Eta beno, urtegia egin zutenetik, abuztuero edo sikatearen erruz herria agerian geratzen denero,
|
etxe
honetara etortzen naiz, neska hura noizbait itzuliko delako. Badakit itzuliko dela.
|
|
|
Ohean jesarrita inguruari begiratzeari ekin zion, lapurrek ere udako
|
etxe
hutsetan izaten duten aukera bera erabiliaz. Edredoiaren gainetik leun, eskuak hauts pilatuaren lekua hartu zuen ferekaz, eta isilean Eider ekarriko zioten memoriaren pausalekuen bila hasi zen.
|
|
|
Eta, azkenik, badakizue: egunen batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin eramanen lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta
|
etxe
bakoitzak baitu bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak —eta, haiek erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ziela, akabatu zuen—: Arratsaldean zuekin hitz egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko egunean zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa.
|
|
|
Baina, erran bezala, ez guztiz. Izan ere, bekaitzak eragin lehen dezepzionearen ondotik, sosegatzen nintzen, behatzen nion aitak egin presentari, eta ohartzen nintzen ezen hobe zela
|
etxe
hartan bigarren izaitea hirugarrena baino, nola baitziren gure etxeko morroi neskame ezkonduen haurrak, haietarik nehork ere ez baitzuen halako jostailurik, guztiak ere hutsaren hurrengo; eta jostailua eskuan hartu, eta haur haienganat joaiten nintzen, ni haiekin nahastea amak laket ez bazuen ere, ikusterat nola zabaltzen zitzaizkien begiak, ez dakit inbidiaz edo harriduraz, eta sentitzerat nola ...
|
|
|
Ikusirik ene bizkarra, hain urratua eta hain odoldua Jainkoaren amoreakatik, saindutzat eta heroitzat hartuko ninduten bertze edozein tokitan, baina
|
etxe
hartan ez, zeren guztiek ere zorotzat eta burugabetzat jotzen baininduten, itxuraz. Luthertarren edo bertze herese suerte batzuen habia ote zen, bada, zinez, etxe hura ere...?
|