|
2013
|
|
|
Puntu honetan liburuaren gairik interesgarrienera heltzen gara,
|
nire
uste apalean: politikaren eta erlijioaren arteko harremana, Joanaren bizitzak ilustratua.
|
|
|
If it is argued that this royal action was in retaliation [errepresalia] for the move to La Rochelle, it is also arguable that the Huguenot leaders had not as yet committed any aggresive act, merely the defensive withdrawal [erretirada] to the security of La Rochelle. The fact that in the course of the religious wars political theories passed from the huguenot to the catholic side (and vice versa) indicates that ideas figured more generally as means rather than as ends [enfasia
|
nirea
]. Each faction found plenty of material for polemics and undoubtebly there were many on both sides who belived their own propaganda.
|
|
|
Gauza berri gutxi entzungo duzue seguru asko baina, agian,
|
nire
azterketatxo honek gaurko euskararen ikuspegi ez berria baina zerbait desberdina izan dezazuen lagunduko dizue.
|
|
|
< < Datorren urtean hogeita bost urte beteko dira Errenteriako hizkuntzalaria hil zela. Ordutik, zenbat aldatu da
|
nire
lan egiteko era. Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen?
|
|
|
|
Nik
neuk mende erdi batez bizi izan dudan harridura eta pozño horretaz hitz egin nahi dizuet.
|
|
|
50 hamarkadan
|
nire
ingurunean zeuden euskarazko irakurgaiak zenbatzeko eskuetako hatzak aski ziren: Lardizabalen Testamentu zahar eta berriko kondaira, Maiatzeko lorak, Irigoien Zumarragako parrokoak itzulitzako Bizi, Arantzazuko Aste Santua eta Zeruko Argiaren lehen aleak, eta herriko apaizak alde egitean oparitu zidan Xabiertxo.
|
|
|
Jakina, Gabiria eta Eubako pasiotarrengana ikasketak egitera joateak nabarmen aldatu zuen
|
nire
basamortu hura, baina aukera aberatsago hura ere aski mugatua zen.
|
|
|
Euskararen eta hizkuntzen munduarekin topo egiteko abagunea izan zen
|
niretzat
epe hura. Umandiren Gramatica Vascarekinastean hiru ordu euskara ikastea, aditza eta atzizkien ikaskuntza sistematikoa Larrarte eta Sarasola irakasleei esker, euskarazko idazkuntza eta haren zuzenketa, Euzko Gogoaeta. Kuliska Sorta?, Geroeta Unamuno eta Abendats, bai frantsesa, latina, grekoa, ingelesa eta alemana ikastearen urteak ere.
|
|
|
Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak. A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren
|
niretzat
testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik beste lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori
|
nik
nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
Nire
belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Zer ba??. Eta
|
nik
: –Idazlea dalako?.
|
|
|
Lumeari eragin? Bai, orduantxe hasita nengoen-eta
|
nire
lehen idazlanak taxutzen, ipuin sariketetara aurkezten, Sustraia herriko fotokopia aldizkari xumean nahiz Idatz & Mintz dotorean testuak argitaratzen. Amak, mostradore atzetik, keinu bategaz adierazi eustan joateko Eusebiogaz buelta bat emoten.
|
|
|
Kontu kontari aritu ginan,
|
ni
belarriak belaki bihurtu nahi eta ezin, eta bera bere etorrialdia baretu barik. Kinada batek erabilen:
|
|
|
Gure atariak burdinazko hesi baltza eukan, ate orri bi, maratilagaz ireki eta ixtekoak. Bera alde batean eta
|
ni
bestean egon ginen, antzinako korteju kontuetan neska mutilak egon ohi ziran lez.
|
|
|
Behatzaile trebea izanik, aspaldiko denboren eta ohituren azalpen gustagarriak emoteko gauza zan Eusebio, prosan nahiz poesian. Halandabe,
|
nik
neuk kopla zaharren moldera eginiko neurtitzak estimaten deutsadaz gehien, izadiko irudiak eta maitasun eskea lotzeko eukan fineziagaitik.
|
|
|
–Estepan lagun handia neban, mutil behargina, zorte txarra izan eban gizajoak? Bizkaiko olerkarien goiko erpinean ipini eban Aitzolek, baina,
|
nire
ustez, haren gainetik egoan Orixe, sakonagotik joten eutsan poesiari eta?, aitortu eustan.
|
|
|
|
nire
bertso zaharren liburua.
|
|
|
|
nire
asmoa.
|
|
|
Betor, ba,
|
nigana
,
|
|
|
Ta
|
ni
, noiznahi
|
|
|
Hau poesia ete da ba?!?. Eta
|
nik
: –Arestiri esker barritu da euskal poesia baina??.
|
|
|
gaba lehen ipuin liburua kaleratu nebanean, 1986an. Modernoa irizten eustan
|
nire
estiloari,, nitasuna, agertzeko ausardiagaitik edo.
|
|
|
agertzeko ausardiagaitik edo. Urte batzuk geroago, Mertxe emazteak Rodriguez Arias kaleko etxean prestatutako merienda gozatu bitartean egin eutsozan hainbat hizkuntzako ohar
|
nire
lehen poema liburua izango zan paper mordoari.
|
|
|
Hona heldu barri
|
ni
, eta. ZER, aldizkariak, urrillekoak, ipuin sariketea barriro be eratu dauala dakust.
|
|
|
Alabaina, gogoan daukat berak txantxetan esaten ebana: . Lekeitioko atso agureek ez dabe sekula
|
nire
leihopetik pasatu nahi izaten?. Zergaitik hori?
|
|
|
Heriotzak Eusebio harrapatu ebanean, Bartzelonan nengoan lan kontu batzuetan, eta etxekoek zuzenean deitzeko akordua izan eben. Ordutik atzera samar kaleratu zan
|
nire
lehen poema liburuxka, idatzi baino urte pilotxoa geroago: Oi, hondarrezko emakaitz! Argitaratuta ikusi ezin arren, zuzena iruditu jatan berari eskaintzea, estimazioaren erakusgarri.
|
|
|
Geroago, pertsonaiatzat hartu neban Urtebete itsasargiagazte nobelako kapitulu batean, gerra zibilaren giroko eztabaida politiko baten aitzakian. Pozarren egongo litzateke bera,
|
nik
uste, lagun, erkide eta lankide baten eskutik paperezko Eusebio bihurtuta.
|
|
|
Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai dute; usteltzen, iltzen. Ez nago
|
ni
erri bertsularien aurka, aitzitik aien alde nago. Bakoitzari berea ordea...?.
|
|
|
la unidad de la gran patria española. Para nosotros, por ejemplo, no es Rey legítimo quien no sea amante verdadero del auténtico pueblo;
|
ni
tampoco el que no haya jurado previamente, bajo el Árbol de Gernika, los Fueros del País Vasco? (Martorell, 2011).
|
|
|
Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta beste karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten. Diotenez euskel izlari ona da baña
|
nik
ez det jakin euskeraren alde itzaldi oietzaz gañera ezer egin duenik.
|
|
|
gure gizaldiak euskerari eragin dion aurrerapena, ondatzea. Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati dabillen
|
nere
Metodo ori aurrera pasa ez dedin. Nik, rr?
|
|
|
Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati dabillen nere Metodo ori aurrera pasa ez dedin?
|
Nik
–rr, ta, ll?
|
|
|
ta, ll? erabiltzen, zoritxarrez
|
nere
liburuan. Ai, ene, bada ta!
|
|
|
Gizajoa, nunbait barrabillak mindu dizkio
|
nere
Metodo galgarri orrek. Orrelakotxeak dira gizon azpikeriz betetako orren lanak.
|
|
|
Orrelakotxeak dira gizon azpikeriz betetako orren lanak. Azkenean,
|
nere
izenik gabe azaldu bear du Metodoak. Onelaxe erabaki du gizontxo orrek.
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta
|
neri
eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik eman nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
Dominaren aurkia da hori, eta alde goresgarri hori aitortu zaio: Aita Villasantek, Aita Zavalak, Egan eko Gillermo Etxeberriak,
|
nik
neuk, eta berriki Manuel Martorellek.
|
|
|
Zureganako maite lera xamurra sentitzen asi nintzala aitortu nizunean, ez nizun gezurrik esan. Ondorengo asteetan, lendabiziko
|
nire
aizekai edo begitandua noski zitekeana, mardultzen, gizentzen eta kozkontzen (sic) ikusi dut, nire erraietako poz aundiaz. (...).
|
|
|
Zureganako maite lera xamurra sentitzen asi nintzala aitortu nizunean, ez nizun gezurrik esan. Ondorengo asteetan, lendabiziko nire aizekai edo begitandua noski zitekeana, mardultzen, gizentzen eta kozkontzen (sic) ikusi dut,
|
nire
erraietako poz aundiaz. (...).
|
|
|
zuri, oraindaiño, musutxo bat ere ez dizut eskatu. Nai nuke
|
nire
bizitza arteztu, eta osoroberanduegi danik, ez dut uste. Nire okerrak, alegiñean, zuzendu nai nituke, guztiak egitea eziña izango dan arren...
|
|
|
Nai nuke nire bizitza arteztu, eta osoroberanduegi danik, ez dut uste.
|
Nire
okerrak, alegiñean, zuzendu nai nituke, guztiak egitea eziña izango dan arren... Orra ba, nire asmoak.
|
|
|
Nire okerrak, alegiñean, zuzendu nai nituke, guztiak egitea eziña izango dan arren... Orra ba,
|
nire
asmoak. (156)
|
|
|
Beste batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen... Batzuen eta besteen artean aukeratu bear banu,
|
ni
aukeran, norbaitek sumatuko zuen bezala, azkenekoen alde agertuko nintzateke.
|
|
|
Irakaskintza irixten eztegun bitarteko
|
nere
irizpidea auxe da: Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez, bai aditz jokoz, bai joskerari dagokionez, geiegikeriraiño jo gabe ordea, ta euskalduna ulertzeko lain eztan esakera, itza, edo aditz jokoa,(...) erderara ala euskera errezagora itzuli.
|
|
|
Enuntziazioaren ikuspegitik mezuak ekoizle bat izan arren (esataria), bereizi egin daiteke esatariak esaten duena eta nor den esandakoaren arduraduna (enunziatzailea); bi ikuspegi aurrez aurre: Borgesek esaten zuena vs
|
nik
(testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan hartu ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia). Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak beste norbaiti esleitutakoak izan daitezke.
|
|
|
Dena den, zertan dabil hemen zu bezalako neska bat gauerdian noraezean?
|
Ni
bezalakoa? [Gauaren sakonean, Haruki Murakami/ Ibon Uribarri (Erein, 2009) Orr.:
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu handiak hartzea
|
niretzat
erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
Euskarazko prentsarentzat ez da elebiduna eragozpen, euskarazkoak beste eragozpen batzuk ditu,
|
nik
uste. Iritzi beretsukoa da Jon Mimentza ere:
|
|
|
" Prentsa elebiduna ez da kaltegarria?. Denaden, frantsesa eta gaztelania baino, euskara bera dela, esango nuke
|
nik
, euskararentzako aho biko ezpata. [Bidegorriak hizkuntzentzat, Aitor Zuberogoitia (Elkar, 2005; Orr.:
|
|
|
|
Ni
gaztetxoa nintzela, Deustuko Unibertsitateko ikasle hain zuzen, ezagutu nuen Eusebio. Labayru Ikastegian ibili nintzen eskolak ematen, eta gero Mikel Zarate Literatur Mintegian sartu nintzen, literaturarako zaletasuna neukala eta.
|
|
|
Han enkargu bat eman zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko.
|
Nik
ez idazlea ez nobela nor ez zer ziren ez nekien ezer. Uda amaitzeko zegoen eta Eusebio Lekeition zegoen oraindino; beraz, telefonoz izan genuen lehenengo harremana.
|
|
|
|
Niretzat
ohore handia da jardunaldi hau Deustuko Unibertsitatean egitea, baina ez nigatik, Eusebiogatik beragatik baino. Esan dut ni hemengo ikaslea nintzela, Euskal Filologia eta euskaraz ikasten nuen.
|
|
|
Niretzat ohore handia da jardunaldi hau Deustuko Unibertsitatean egitea, baina ez
|
nigatik
, Eusebiogatik beragatik baino. Esan dut ni hemengo ikaslea nintzela, Euskal Filologia eta euskaraz ikasten nuen.
|
|
|
Niretzat ohore handia da jardunaldi hau Deustuko Unibertsitatean egitea, baina ez nigatik, Eusebiogatik beragatik baino. Esan dut
|
ni
hemengo ikaslea nintzela, Euskal Filologia eta euskaraz ikasten nuen. Gaurko begiekin ezin da imajinatu ere egin Eusebiorentzat hori zer zen, unibertsitatean euskaraz eta euskal gaiak ikastea.
|
|
|
Ehun urte zenbaki biribila da eta horrek eman digu Eusebio Erkiaga gogora ekartzeko aitzakia.
|
Nik
beste andre historiko bat ezagutu nuen, Sorne Unzueta Utarsus. Hark bizirik bete zituen ehun urteak eta, hori zela eta, hedabideei deitu eta itzelezko ospakizuna egin genuen, benetan merezi zuen eta.
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu behar dugu, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere,
|
nire
ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua. Hemen entzundakoekin jabetu ahal izango gara zer testuingurutan idatzi zuen, zer baliabiderekin landu zituen hizkuntza eta literatura, eta hori gogoan dugula irakurri behar dira haren idatziak.
|
|
|
Andres UrrutiaEuskaltzainburuaGuztiz atsegingarria da
|
niretzat
egun zuen aurrean hitz egitea, Euskaltzaindiak ohoratzen baitu bere kide gogoangarria, Eusebio Erkiaga idazle lekeitiarra. Hartara, nik hemen ikusten ditut bildurik, bateko, bere familia eta ondorengoak; besteko, Euskaltzaindiaren kideak eta nola ez, Deustuko Unibertsitatearen irakasle eta ikasleak.
|
|
|
Andres UrrutiaEuskaltzainburuaGuztiz atsegingarria da niretzat egun zuen aurrean hitz egitea, Euskaltzaindiak ohoratzen baitu bere kide gogoangarria, Eusebio Erkiaga idazle lekeitiarra. Hartara,
|
nik
hemen ikusten ditut bildurik, bateko, bere familia eta ondorengoak; besteko, Euskaltzaindiaren kideak eta nola ez, Deustuko Unibertsitatearen irakasle eta ikasleak. Horretara ere, elkarrekin loturik agertzen dira Eusebio Erkiagaren lana eta etorkizuna, egungo ikasle gazteek lekukotza ezin hobea izan dezaten, jardunaldi honen bitartez, haren figurari buruz.
|
|
|
Urtetan galdetu diot neure buruari Literatura Unibertsala saileko liburuei zergatik ez dien obra bakoitzean aditu batek idazten. Ez nuke kasu bakar batean zentratu nahi (gainbegiratu ditudan eta jatorrizkoan lehenagotik eta ia buruz ezagutzen nituen pasarteetan behintzat,
|
nire
ustez, onik atera baita itzultzailea), baina kezka hau berritu dit Literatura Unibertsalekoetatik eskuratu dudan azken aleak, Pedro Calderón de la Barcaren Bizitza amets ek, Xabier Payák euskaratuak. Itzultzaileak hitzaurrea ere idatzi dio, Calderónen lana argitu eta hurbilduko lukeen aurkezpenean baino itzulpenaren irizpideetan luzaturik.
|
|
|
Ez zara bakarra izan, Angel. Hitzaurreokin antzeko kezka izan dut
|
nik
beti, ez ote zen egokiago aditu bati sarrerako hitz batzuk eskatzea edo beste edizio baten hitzaurrea euskaratzea.
|
|
|
Aurreko artikuluaren harira, Twitter sarean argitaratu zuen Beñat Sarasolak ondoko txioa: ?
|
Nire
ustez Literatura Unibertsalasailaren ahulguneetako bat dira hitzaurreak?. Dagoeneko dagokigun lan honetan ari ginelarik, txiolariak xaxatu nahi izan genituen, bazka bila edo:
|
|
|
Beñat Sarasolak erantzun zidan: ?
|
Niretzat
arazoa ez da itzultzailea izan edo ez. Oso irregularrak direla, ez dute kriterio finkorik, eta abar?.
|
|
|
Itzultzailearen oharra: Itzultzailea ia beti ilunpean ezkutaturik geratzeko ohitura oso zabalduaren kontra, ezin naiz geratu liburu honen itzulpenean lagundu didaten pertsonei beren ahalegina aitortu gabe; horregatik, bihoakie
|
nere
eskerrik zintzoena Lurdes Auzmendi, Joseba Butron, Marianna Massimello, Anna Mª San Felice eta Imanol Zurutuzari.
|
|
|
1)
|
Nire
lagun zahar Peter Schleihl i, 2) Adelbert von Chamisso k Julius Eduard Hitzig i, 3) Fouqué k lehengo berari, 4) Hitzig ek Fouqué ri (Hainbat egilerenak)* Ez da jatorrizko bertsioaren berri ematen.
|
|
|
–Ohar hauen ausardia barkatuko al dit irakurleak! Ez dagokit
|
niri
liburu honen kritika egitea, dio, esaterako, Joxan Elosegik Zazie metroan obraren hitzaurrean.
|
|
|
–Ohar hauen ausardia barkatuko al dit irakurleak! Ez dagokit
|
niri
liburu honen kritika egitea?. Bide batez esan dezagun ez duela hitzaurrean itzulpenari buruzko oharrik egiten; egileaz, obraz, egilearen hizkuntzaz eta liburuaz dabil.
|
|
|
–baina
|
niri
ipuin zoragarria ere iruditu zait?.
|
|
|
Biak ala biak Literatura Unibertsalabildumaren azterketa zabalago baten bi piezatzat har daitezke. Bihoakie
|
nire
esker ona Mari Jose Olaziregi irakasleari, emandako aholkuengatik, eta Isabel Etxeberria eta Iñigo Roque adiskideei, orrazketa lanengatik (testuan egon daitezkeen akats guztiak egilearenak dira, noski).
|
|
|
No se puede llegar in vacuoa criterios, categorias y esquemas. Pero, a la inversa, no es posible la crítica
|
ni
la historia sin un conjunto de cuestiones, sin un sistema de conceptos, sin puntos de referencia, sin generalizaciones. (...) El proceso es dialéctico:
|
|
|
euren olerkietan sentimendu orokorrak islatzen zituzten. Hori dela eta, euren poemetan subjektu orokorra, eta ez lirikaren
|
ni
poetikoa, nagusitzen da.
|
|
|
nola egiten duen nabarmentzen da Lizardiren poeman, eta bestetik, estatismo horri kontrajarriz, hizkuntzaren bidez birsortzen den trenaren abiadura nola iradokitzen den. Bi espazio denbora horien artean, paisaiaren gelditasunaren eta trenaren abiaduraren artean, poeta, edo hobe,
|
ni
poetikoa, da figura giltzarria, kontenplazioaren, gogoetaren eta sentsazioen bidez bi munduren kontrajartzea gorpuzten baitu.
|
|
|
Une horretan, itsasertzera iristea (monótono son, arrullo manso, ondas de plata, bañadilata,) eta haren monotonotasunera itzultzea trenaren mugimenduari (carrera, caminata) kontrajartzen zaizkio. Esan daiteke trenak iradokitzen duen sentsazioaren eta itsasoak iradokitzen duenaren arteko kontrastearen bidez Arrutik lortzen duena sentsazio biak ñabartu eta zehaztea dela; eta, gainera, gelditasun mugimendu sentsazioek eta orainaldi oroitzapen bizipenek ezinbestean indartzen dute
|
ni
poetikoaren figura. Bidenabar, merezi du aipatzea poetak begiztatzen duen paisaia ilusio, fantasia eta amets gisa bizi duela, eta mundu onirikoak garrantzi berezia hartu zuela Modernismoan.
|
|
|
badago jende gaiztoa ura atsegin hutsez zikintzen duena. Baina interesgarria da ikustea
|
ni
poetikoak une batean isiltasuna aukeratzen duela adierazpenaren ordez. Laugarren lerroan poeta zerbait esaten hasten da, baina ahaleginean isildu egiten da:
|
|
|
|
Ni
banatxiak, nere pipako kea bezela
|
|
|
Ni banatxiak,
|
nere
pipako kea bezela
|
|
|
Desegin zaidak, ai!,
|
nere
bizitz labur, mengela
|
|
|
|
Nik
ere juan nai diat, antxe zenkadat gela!
|
|
|
Esnatu, jaiki seme leialak. Ai,
|
ni
banua!
|
|
|
|
Nik
ez nai eguna
|
|
|
K. Otegik berak, Lizardiren poemen edizioaren sarreran (1994), honako iruzkin hau egiten du: . Ondar gorri poeman ageri den errebeldia unea salbu,
|
Nik
ez nai eguna/ biurtzerik gau! ez errebeldia mingotsa, baizik eta gainbehera pertsonala onartu nahi ez duenaren barne protesta, poeta heriotzaren aurrean onartze mintsua eta itxaropen adoretsua uztartzen saiatzen da?
|
|
|
Arrutiren poemako azken ahapaldira itzuliz, esan daiteke azken lerroan(. Esnatu, jaiki seme leialak. Ai,
|
ni
banua!?) antzeko bi indar kontrajarri hautematen direla. Batetik, bere heriotzaren hurbila eta patuaren onarpena.
|
|
|
Lizardik, oi, zein dan ituna/ beera bear au!? bezalaxe,, ai,
|
ni
banua!, dio Arrutik.
|
|
|
dio Arrutik. Baina patuari ezin ihes egiteak ez du
|
ni
poetikoaren nahia ezkutatzen: poeta ez da bere minean geratzen, ez dago sentimentalkeriarik bere poesian.
|
|
|
Arrutik indartsu eskatzen die ondorengoei jaikitzeko. Lizardik?
|
nik
ez nai eguna/ biurtzerik gau!, bezalaxe, Arrutik ilunabarrean, esnatu, jaiki seme leialak?
|
|
|
Puntu horretan testuinguruaren deskribapenari esker (eta bertsolaritzaren estatusari eta Lore Jokoen indarrari buruz adituek diotena erantsita) bilatu genezake Arrutiren obran gauzatzen den biraketa poetikoa esplikatzen duen faktorea: Lore Jokoen inguruan zedarritzen den euskal kulturak eta literaturak eragin zuzena dute poetaren estiloan, kolektiboaren indarra gainjartzen zaio lirikak berea duen
|
ni
poetikoari eta, azken batean, 1916ko uztailetik aurrera argitaratutako Arrutiren poesian, bertsolaritzaren ezaugarriak nagusitzen dira.
|
|
|
Gurean, eta gurea bezalako herrietan, herri/ komunitatearen balioek beti hartuko diote gaina poetaren?
|
ni
–aren sentimenduari. Nola sortuko zen, bada, poesia lirikorik?
|
|
|
Ziurrenik ez da zehatza, beti? gertatzen denik esatea, ezta poesia lirikorik sortu ez dela esatea ere, baina, zalantzarik gabe, I. Aldekoak egoki zantzutzen du
|
ni
poetikoaren eta komunitatearenaren arteko kinka. Indar joko horretan, Arrutiren ibilbidea testuinguru kulturalaren eraginpean moldatu eta komunitatearen subjektu kolektiborantz (eta beronen estilorantz) jo zuen obra poetiko baten lekukoa da.
|
|
|
Jon Casenaveri zor diogu literatur historiografiaren arazoa perspektiba historiko zorrotzean jartzea. Neu ere saiatu naiz arazoaren alderdi historikoa ikuspuntu teoriko batetik azaltzen,
|
nire
Nazioaren hondarrak lanean (2006: 13).
|
|
|
Ez da, beraz, kointzidentzia euskal literaturen historiaren gogoeta aurrerakoi eta kritikoenak instituzionalizazio horren ertzetatik etorri badira, hala nola Casenaveren kasuan edota
|
nirean
. Ur Apalategik ere azken aldian, historizazioa bera arazotzat hartu ez badu ere, euskal literaturaren instituzionalizazioari eta komertzializazioari buruzko gogoeta zehatzak egin ditu (2013).
|
|
|
Horiek kezka filologikoak dira. Eskuliburuak, Foucaulti jarraikiz, eta Jesus Apodakak jadanik aztertu dituen moduan,?
|
ni
aren teknologia erlijiosoak, dira, kristau subalternoaren kontzientzia indibiduala sortu eta erregulatzeko, hots, diskurtso eta diziplina teknologiak dira.
|
|
|
Honi guztiari buruz,
|
nik
dakidala, oso gutxi idatzi da eta ez da inoiz literatur historiaren ardatz bihurtu; hau da, feminismoak eta, oro har, edozein kritika biopolitikoak filologia nazionalistaren menpe iraun du. Bada garaia feminismoak eta kritika kulturanitzak nazionalismoaren espetxe filologikotik atera, eta zentraltasun postnazional bat izan dezan euskal literaturaren historia pentsatzerakoan, ez bakarrik XX. eta XXI. mendeetan, baizik eta historia osoan zehar.
|
|
|
A History of Basque Literatures. Liburu hau dohain egongo da
|
nire
web orrian (www.joseba.net/books.htm) eta salgai paperezko bertsioa amazon.com en eta agian hemengo liburu dendaren batean ere. Dohain ezarri dut, hain zuzen azpimarratzeko ez dela proiektu amaitua:
|
|
|
Hala, eta guztion artean (irakurleak eta neroni) proiektua hobetzeko eta hedatzeko plataforma bihurtuko da liburua. Urtero edota agian bi urtetik behin, liburua hedatu eta berrargitaratuko dut, irakurleen iruzkinak eta
|
nire
ikerketa berriak bateratuz. Hala, espero dut, beste hogei urteren buruan, azkenean egiazki postnazionala izango den literatur historia bat idaztea, ordurako liburuki bat baino gehiago izango bada ere.
|
|
|
Ikus aurten argitaratuko den
|
nire
–Spanish Nationalist Excess: A Decolonial and Postnatioanl Critique of Iberian Studies?.
|
|
|
Katebegi galduaren irudia zenbateraino den topikoa gure literaturan Jon Alonsoren 1995eko eleberriak erakusten du.
|
Nire
asmoa ez da orain katebegi galdu horien historia egitea, nahiz eta agerikoa begitantzen zaidan berandu baino lehen historia hori idatzi beharra, ez soilik euskal literaturaren oinarri enpirikoaren alde garrantzitsua direlako, baizik eta batez ere azalpen eske dagoelako zergatik izan dituen (eta oraindik dituen) horrenbeste katebegi galdu gurea bezalako literatura batek, zenbateraino euskal litera... Eta zeregin horretarako hurbilketa positibista hutsa ez da nahikoa ziur asko.
|
|
|
Iraganean ere erakutsi izan dut noiz edo noiz
|
nire
harridura Mikoletaren. Modo de la vizcaína poesía y sus versos, atalean vascuencesdeitu izanagatik bere sasoiko poesia eredu zenbait.
|
|
|
Azkenik, Aranaren ia garaikide Jeronimo de Aguirre, Aranak berea idatzi zuenetik urte gutxira amaituriko beste metrika azterlan batean, euskaramoldearen kontra azaldu zen zalantza izpirik gabe: ?
|
ni
es propio del vascuence, ni agrada el sonante a los vascongados? (Altuna, 2002, 551).
|
|
|
Azkenik, Aranaren ia garaikide Jeronimo de Aguirre, Aranak berea idatzi zuenetik urte gutxira amaituriko beste metrika azterlan batean, euskaramoldearen kontra azaldu zen zalantza izpirik gabe: , ni es propio del vascuence,
|
ni
agrada el sonante a los vascongados? (Altuna, 2002, 551).
|
|
|
urrezko aroan bizi direla aldarrikatzen dute garaiko idazle gaztelauek, noiz edo noiz ironikoki ere, Monarkia Hispanikoaren dekadentzia agerikoa zenez gero batez ere XVII. mendetik aurrera, urrezko aroan baino burdin aroan bizi zirela iradokitzeraino (Gil Osle, 2013). Gerora ohartu naiz baina aroen mitoak
|
nik
orduan uste baino toki handiagoa duela euskal literaturari buruzko Monarkia Hispanikoaren formazio diskurtsibo inperial horretan.
|