|
2007
|
|
|
Horrela, Iparraldeari Estatu frantziarrak eragotzi egin zion euskarazko irakaskuntza. Eliza?
|
euskararen
eta euskarazko katiximaren irakaskuntzari atxikia, eragozpen horren aurka agertu zen.
|
|
|
Esan beharra dago urte horietako euskal astekari gehienak, ez guztiak, alabaina?, Elizaren eskuetan edo eraginpean sortu zirela. Izan ere, Frantziako Iraultzak ekarritako liberalismo eta agnostizismoari aurre egin nahian, Elizak
|
euskara
eta euskal kulturaren garapena bultzatu zituen, baita euskara horretarako tresna bihurtu26 ere: sustatu zituen euskarazko predikuak, Testamentuaren itzulpenak eta euskarazko aldizkariak eta Egutegiak horren erakusgarri dira.
|
|
|
Tolosan Pierre Lhande aurkitu zuen La, ttek59, Unibertsitate laikoan, hitzaldiak egiten
|
euskara
eta euskal literaturaz. Garai hartan Lhande hiztegi bat prestatzen ari zen, baina utzi behar izan zuen, Parisera deitu baitzuten Les> Etudes> aldizkariaz arduratzeko60 Horrela, La, ttek Lhanderen hiztegia osatzeko ardura hartu zuen, jesuiten diru laguntzaz eta Philippe Aranarten lankidetzarekin.
|
|
|
Le> il> Basque> Ipar Euskal Herriko lehenengo astekari iraunkorra izan zen114
|
Euskarazko
eta frantsesezko artikuluak argitaratzen zituen, bereziki Nafarroa Behere eta Zuberoari zuzenduz. Astekari horren azpititulua Jainkoa, Familia, > Hontasuna> zen, bilatzen baitzuen Respect de la réligion.
|
|
|
Baina euskararen erabilera bultzatzeaz gain, euskaltasunaren pizkundea ere hartu zuen helburu Eskualzaleen Biltzarrak. 1905ean Biltzarrak bat egin zuen Antton dAbbadieren Euskal Jaien asmoekin,
|
euskara
eta euskal ohiturak zaintzeaz gain, ahalaz geroago eta barnago erroak sar araziz218; eta Arturo Campionek hasiera eman zion 1904ko batzarrari, Jules Salaberry eredu bezala aurkeztuz: pour ceux qui veulent avoir à coeur de ne point laisser disparaître notre nationalité219.
|
|
|
Lhande, P.:
|
Eskuara
eta eskualtzainak, Gure> Herria, 1921eko martxoa, 152 orr.
|
|
|
1930 hamarkadan garatu ziren talde ez konformisten ikusmoldeak eragina izatearekin batera La, tteren pentsamoldean, jaioterriak erakarpen berezia piztu zuen La, tterengan. Horrela,
|
euskara
eta euskal kulturaren eremuan murgiltzeko desira sentitu zuen La, ttek: umetatik ahaztuta zuen euskara berrikasi zuen eta, apaiz ordenatua izan baino lehen, urte osoa eman zuen euskararen ikasketak sakontzen.
|
|
|
|
Eskuara
eta irakurgai lizunak..., Beldurra,.
|
|
2008
|
|
|
Baina ezin dugu xede hau inolaz ere bete ez badugu lehenago antzinako doku mentazioa euskal lekukotzat jotzen, ez bagaude seguru zein izen den euskal izen eta zein arrotz, zein soinu
|
euskararena
eta zein inguruko beste hizkuntza batena. Segurantza hau hizkuntzalaritza historikoak bakarrik konparaketaren bitartez eman diezaiguke, metodo konparatzaileak eskatzen dituen baldintza zorrotzak garai ezber dineko baina ustez hizkuntza bereko datuei aplikatuz.
|
|
|
eta, batzuetan gazte batek edo gazteago batek zaharrak baino hobeki erantzun dit eta osoki eskola gabea ez zait orainarte sekulan baliatu, ez baitute ulertzen zer nahi duzun eta ez baitakite beren hiztegi hibridoan
|
euskara
eta erdara beti ongi bereizten. Gero aurkitu behar pazentziako berriemailea eta euskara ongi ahoskatzen duena.
|
|
|
Laurok osatzen zuten eliz eskualde bat, mapa baten begiratuta eskualde natural bat. Jende askok ahaztu dute Orozkoko
|
euskara
eta Laudiokoa antzerakoak zirela, seguru asko, Okondokoarekin ere antza izango zuen, ikertu lirateke Jose Paulo Ulibarrikoaren lanak. Zoritxarrez, Gordexolako euskararen erreferentziarik ez dugu.
|
|
|
Ganboarren leinuen aipamen asko egin dituzte historiagileek.
|
Euskararen
eta euskalkien aldetik, nik dakidala, ez ordea. Noski, hori ikertzeko Ganboa eskualdearen hedadura desberdinak kidekatu behar lirateke, alegia, gauza bat dela Ganboa artziprestazgoa, beste bat, ibar osoa eta hirugarrena, ibar administratiboa, alegia, lehen Ganboako Udala zena, 1957an des agertua, urtegiak zenbait herri urperatu zituenean.
|
|
|
11.> Miren Azkarate eta Patxi Altunak (2001) euskal morfologiaren historiari buruz argitara eman duten liburua irakurtzeko ez dut oraindik astirik izan, baina pentsatzen dut laguntza handikoa izango dela euskal erromantze harremanak iker tzeko, hain zuzen ere artikuluaren sorrera
|
euskaraz
eta horren harira euskal erakus learen sistema zaharraren (bi edo hiru gradukoa zen argitzeko) azterketa, izen sin tagma mugatu eta mugagabearena (hau da, artikuluaren erabilera), baita aditz fle xioko morfemen historia eta abar.
|
|
|
hitz egiten duenean ez da konturatzen egiten duena gaztelania ez denik13 Gauza bera aurkitzen dugu gaur egun uruguaitar eta brasilda rren mugan, portugesa eta gaztelania nahasten duten hizkuntzalarien artean. XX. mendearen hasieran
|
euskara
eta erdara berehala bizi ziren Euskal Herrian, baina nahaste honek ez zuen hizkuntza berririk sorta erazi: gaztelania goraka joan zen, eus kara gutxitzen ari zen bitartean (Echenique, 1997).
|
|
|
Egia da iraganera begiratu ezkero
|
euskara
eta erromantzeen artean izan diren harremanek gehienez diglosiaren eragina erakusten digutela; ez dut uste, ordea, kasu guztietan horrela izan denik (euskara ispilu, > besteak beste [esate xinple baterako], albaitari> edo telebista> bezala, neologismoak dira edo ziren; horrelakoak garai guztie tan izan dira (eta izango dira) eta ez dute diglosiarekin zer ikusirik.... Bestaldetik, hasie ran esan bezala, kontuan hatu behar dugu erdaraz, gaztelaniaz, euskaratik datozen maileguak ere baditugula.
|
|
|
7.>
|
Euskarak
eta erromantzeak, batak nahiz besteak zabaldu egin dute bere lexi ko trinkoa, batak bestetik hainbat hitz hartuz. Azken urte hauetan euskara erroman tze lexikoari buruz eginiko lanek bultzada nabarmena ezagutu dute, orain arte egini ko ikerketak metodologiaren aldetik azken batean aberastuz:
|
|
|
barria, G. Torres, Peillen, Josu Gómez, Mitxelena eta I. Sarasolaren Euskal> Orotariko> egia, > eta Aguden Diccionario> etimológico> de> la> Lengua> Vasca> ahaztu gabe, baita Corominasen Hiztegiak ere, Mitxelenak maiz idatzi zuen bezala5 Orain gaude, nire ustez, garai egokienean,
|
euskara
eta erromantze sistemen arteko harremanak, lexiko ari dagokionean zehatz eta sakonki aztertzeko, berehalaxe esan bezala batak bestea aberastu egin duela kontutan hartu ezkero eta gogoeta hau abiapuntu modura hartzen badugu behintzat, eta nik halaxe hartzen dut.
|
|
|
|
Euskara
eta erromantzeen artean izan diren harremanen historiaz
|
|
|
Dena den, zalantzarik gabe arlo honetan lan garrantzitsuenak egin zituena gure Mitxelena izan zen. Berak eskema berri batean artikulatu (moldatu) zuen euskal his toriari buruz jakin genuena (Lakarrak gaur esan duen bezala, baita Miren Azkaratek atzo goizean, eta hainbat eta hainbat), eta ordutik
|
euskara
eta erromantzeen artean izandako harremanak maila zientifiko teoriko egoki batean aurkitzen dira.
|
|
|
|
Euskara
eta erromantzeen artean izandako harremanak denboraldi luzeena iraun duten eta edozein hizkuntzen artean ezagutzen dugun harreman iraunkorrenak izan direla esan daiteke: gaztelania Hego Ameriketan bost mende bakarrik darama eta gauza bera gertatzen zaio ingelesari Ipar Ameriketan edo frantsesari Kanadan edo suedierari Finlandian eta abar.
|
|
|
gaztelania Hego Ameriketan bost mende bakarrik darama eta gauza bera gertatzen zaio ingelesari Ipar Ameriketan edo frantsesari Kanadan edo suedierari Finlandian eta abar. Baliteke laponiar eta suomiarraren artean izan diren harremanak
|
euskara
eta erromantzeen artekoak baino luzeagoak izatea, baina ez dau kagu dokumenturik edota nolanahiko lekukotasunik denboran hain urrutiraino joate ko.
|
|
|
3.> Badakigu
|
euskara
eta erromantzeen arteko harremanak muga historikoa dute la: erromatar presentzia Euskal Herrian.
|
|
|
Auzotik> ko diferentzia ere aipatu dugu aurretik. Lehen hipotesi baten arabera, herritik gora dauden auzoetan bai hiztun zaharrek bai gazteek ere
|
euskarari
eta euskalkiari berari hobeto eutsi diote herritik Ordiziara bidean daudenek eta kale
|
|
|
Eta zergatik gelditu behar dugu hor? On handia egingo lioke euskal kulturari latin euskara edota greko klasiko euskara hiztegiak sor tzeak; bai eta txinera
|
euskara
eta arabiera euskara hiztegiak egiteak ere. Komeni da, baita ere, frantses euskara eta errusiera euskara hiztegi handi bana ateratzea.
|
|
|
On handia egingo lioke euskal kulturari latin euskara edota greko klasiko euskara hiztegiak sor tzeak; bai eta txinera euskara eta arabiera euskara hiztegiak egiteak ere. Komeni da, baita ere, frantses
|
euskara
eta errusiera euskara hiztegi handi bana ateratzea. Jakina,
|
|
|
«Mintzairaz den bezainbatean, ez da egiazko legerik: kondatzaile bakoitxak badu bere
|
euskara
eta bere jeinua. Etxeko eta herriko hizkuntza baderabila, dakien neurrian ala mordoilo, aditzaileei kausitu nahiz.
|
|
|
Ezbairik ez dut, bertzalde, euskara bizi, aberats eta erakargarria egin nahi badu gu, euskalkiak (eta haien ekarpena) behar beharrezkoak ditugula. Haur batek ez luke eskolan inolako arazorik izan behar etxean ikasi duen euskararekin, irakasleak egina halak egin bailituzke etxeko edo eskualdeko
|
euskararen
eta eskolako eta ikasliburuetako euskararen arteko zubi lana egiten. Eta eskolako hizkera zuzena bada!
|
|
|
(a) Euskara mintzo den tokietan, euskalkia zaindu eta sustatu behar da, baita eskoletan, euskaltegietan eta udal administrazioan ere. Eskolako lehen urteetan, Haur eta Lehen Hezkuntzan behinik behin, euskalkiak toki handiagoa hartu behar luke, betiere hori izanen baita etxeko
|
euskararen
eta euskara batuaren arteko uztardura egi teko biderik emankorrena.
|
|
|
Mahai ingurua: Lekuko
|
euskarak
eta euskara batua: elkarren osagarri ala arerio?
|
|
|
Lekuko
|
euskarak
eta euskara batua:
|
|
|
24) maiz aipatu arren, nabarmen da ez dagoela adostasunik, termino ak definitzean antzekotasun handiak badaude ere. Gainera, gure inguruko hizkuntzetako terminoen parekoak eratu ditugu
|
euskaraz
eta Zabalak (1999: 163) dioena gerta
|
|
|
(11). Behin bi aleak zinatuta(
|
euzkeraz
eta gaztelaniaz),[...] bidaliak izan behar dira[...] Premiazkoa da Alkate Jaunak zinatutako Ituna lehen baitlehen bidaltzea, tramitatu ahal izateko ordainketa Agindua? (2001)
|
|
|
Horrek eramaten gaitu, aurrenik, zuri eskerrak ematera eta ohore eskaintzera, bikain egindako lanarengatik. Hurrenik, horrek guztioi eskatzen digu, eginkizun ditugun horietan, halako adore eta kemena izatea, gu ere, zure antzera,
|
euskararen
eta Euskal Herriaren mesederako saia gaitezen.
|
|
|
M. Azkue, Julio Urkixo edo Pierre Lhande. Barojaren hiru argitalpenetan bildu ziren
|
euskararen
eta euskal nazionalismoaren aurka jaurtitako sonatuenak: Nuevo tablado de Arlequín (1917), Las horas solitarias (1918) eta Momentum Cathastrophicum (1919), Bidasoako Txapelaundien aurrean irakurritakoa azken hori.
|
|
|
Haiei ere goresmenak, nire eskerrak. Elgarrekin, elgar bilduz eta sustatuz, euskarak behar dituen argibideak eta arauak, emeki emeki, ematen ditugu
|
euskararen
eta Euskal Herriaren onerako. –Ekin eta jarrai?
|
|
|
Haatik, Olasagarreren ikuspegia ez dateke bere pertsonaiarena edo nobelarena bezain erradikala ezen, nobelak kutsu autobiografiko aitortua duela jakinik, ohartu beharrean gaude
|
euskaraz
eta Euskal Herriko sistema literarioari begira idatzi eta argitaratu duela euskal gizartearen hertsitasuna salatzera datorren deserrotze istorio hau. Apika euskal literatur sistema azken urteotan eremu politikoarekiko autonomizatu den seinale baikortzat hartu genuke hau.
|
|
|
Gauza ezaguna da Bordeleko Unibertsitatea izan zela lehenbizikoa
|
euskararentzat
eta euskal estudioentzat katedra sortu izan zuena, 1948an, René Lafon, ondotik euskaltzain izanen zenak, bete zuena Haritschelarri 1969an tokia utzi arte. Hain zuzen, honen zuzendaritzapean hasi zituen Haritschelharrek bere doktore ikerketak, eta urte hartan zituen defendatu Bordelen doktoregoari zegozkion bi ikerlan, biga aurkezten ohi baitziren garai hartan?
|
|
|
Artikulu honetan ez dugu azerketa luze sakonik egiteko asmorik, infor mazio larriena ematea baizik. Xoil eta gaingiroki azalduko dugu Réveilen sortzea, programa eta jokabidea, > zertako egina zen parte euskaraz, zein gerta era eta nola kontatu zituen bere ibilbidean, eta bereziki, zein eta nolakoak diren euskarazko idazlanak, generoak, gaiak eta testuingurua?,
|
euskara
eta idazleak.
|
|
|
Irakaspenezko artikuluetan toki berezia merezi dute laborantzazkoek eta Frantziako historiazkoek. Laborantzazkoak (ogi hazi, ongarri, arno, arbola landatze, kabaleen eritasun kontuez etab.),
|
euskaraz
eta frantsesez argitara zituen Réveilek Laborarier(), Agriculture, Chronique Agricole eta Chronique Forestière sailetan (azken bietan euskaraz ere noizean behin). Esan behar da III. Errepublikak laborariak aitzinarazteko eta argitzeko liburuak eta kazetak argitara zituela eta irakasleak izendatu departamenduetan hitzaldiak emateko.
|
|
|
Baina ezin halakorik egotzi beste batzuei, adibidez Piarres sinatzaileari. Réveileko kolaboratzaile nagusietarik zatekeen,
|
euskaraz
eta frantsesez. Laborantza, politika eta gizarte gaiak eta Frantziako historia dira haren arlo nagusiak.
|
|
|
17 Era honetako hitz jokoen bidean, bada gure artean literatur tradizio luze bat, gutxi enez Lazarraga arabarraren garaian ere praktikatua, bertsoak erdi
|
euskaraz
eta erdi gaztela niaz taiutzeko, sagarra manzana, > ikatza carbón... edo Cuando> > a> Ochandiano> andra> Mari> egunean... > ezagunetan garbi ageria. Horien bidetik, eta, batera, esaten zitzaionarekin entzulea nahasteko asmo berberarekin, bazen txantxa xelebre bat duela berrogei bat urte Burgosen soldadutza egitera beharturik geunden euskaldun soldaduen artean, erdaldunei
|
|
|
Engels komunistagandik Mill liberalarenganaino, XIX. mendeko europar ikasien artean topikoa zen historiaren aurreranzko lege saihestezinek hizkuntza txikien desagerpena zekartela sinestea (txekiera, bretainiera, galesera...). Ideia horiek euskarari aplikatuz, Humboldt, Reclus, Vinson edo Millet bezalako ikertzaileak, batzuk penaturik besteak ez hainbeste, hizkuntza hau modernitateak jango zuela konbentzituta zeuden166 Egon egon ziren aurrerakoi banaka batzuk euskara errealitate berrira egokitu zela espero eta desio zutenak167 Baina aurrerakoien artean nagusi ziren
|
euskara
eta modernitatea bateraezintzat zutenak. Hala adierazi zuen, adibidez, Pío Baroja idazleak 1901 urtean:
|
|
|
169 Liberal, errepublikar eta sozialistek
|
euskara
eta modernitatea uztartzeaz zuten iritzi nabarmen negatiboaren hainbat adibide in Aizpuru (2000: 210, 214), Rivera (2003:
|
|
|
Ikusten denez, Unamunok argiro aldarrikatu zuen askok uste baina esatera ausartzen ez zirena:
|
euskara
eta hiria baterazeinak zirela, eta hizkuntza honen patua heriotza zela. Hitzaldi horren testuinguruan Azkuek Unamunori idatzi zion (Salamancako errektoreak zeukan euskarazko liburu bat eskatzeko), bide batez haren hitzaldiari erantzunez:
|
|
|
Azkuek euskara aurrerabidearekin uztartzearen alternatiba planteatzen zuen. Aurrerabide horrek zeinu konfesionala izan beharra Azkueren ikuspegiaren adierazgarri da, modernizazio onartuz, baina beti ere
|
euskararekiko
eta fedearekiko hausturarik ez zekarren artean. Beraz modernizaziorako bide euskaldun eta katoliko bat planteatuz.
|
|
|
Beraz modernizaziorako bide euskaldun eta katoliko bat planteatuz. Funtsean euskaldun herrietako kultura tradizionalari(
|
euskarari
eta katolikotasunari) hirian eman gura zion segida, «zientziaren laguntzaz» behar ziren erreformak eginez, baina funtsezko zeritzona galdu gabe (hizkuntza eta fedea). Modernizazio kontserbadore bat planteatzen zuen beraz (euskara eta fedea kontserbatu nahi zituen heinean).
|
|
|
Funtsean euskaldun herrietako kultura tradizionalari (euskarari eta katolikotasunari) hirian eman gura zion segida, «zientziaren laguntzaz» behar ziren erreformak eginez, baina funtsezko zeritzona galdu gabe (hizkuntza eta fedea). Modernizazio kontserbadore bat planteatzen zuen beraz(
|
euskara
eta fedea kontserbatu nahi zituen heinean). Kontserbadurismoa baina ez tradizionalismoa, tradizioa bere hartan mantendu barik eraberritu nahi baitzuen.
|
|
|
Hola, Azkuek bere zenbait ekimen euskalduntzaile hirietarako baino gehiago herrietarako proposatu zituen, adibidez, kale izenen plakak euskaraz jartzearena, uste izanik Bilbon baino Elantxobe moduko herrietan aukera handiagoak zeudela honelako egitasmoak arrakastaz gauzatzeko. Baina halakoak adierazten zituenean ere ez zuen aukerarik galtzen Bilbon edo Donostian ekimen hauek ezin gauzatuaz bere tamala azaltzeko, edo Bizkaiko hiriburuko Zazpikaleen izenak jatorriz euskarazkoak zirela nabarmentzeko181 Zentzu horretan, joera «baserrizale» zenbaiten alboan,
|
euskara
eta hiria gerturatzeko Azkueren ahaleginak ukaezinak ziren. Hola, Euskalzale aldizkarian, ez ziren falta zientzia edo teknikari lotutako Azkueren dibulgazio artikuluak.
|
|
|
Azkue ez zen olerkiez baliatu, baizik bereago zituen bitartekoez (operak, aldizkariak, katedra, ikastetxeak...), baina xedea antzekoa zen:
|
euskara
eta hiria uztartzea.
|
|
|
hiria ez zen eremu industrialekoa, baizik gehiago hiri burgesa, aristokratizantea, pianoa bezalako gauza finak maite zituena192 Eta Azkuek bultzatu gura zuen euskararen hiritartzea ere, hein handiz, bide beretik zihoala pentsa liteke: pianoarekin batera bilbotar irakasleak aipaturiko te usaina eta bigira, hau da, tertulia, giro burgesa seinalatzen ari ziren nabarmen193 Izatez
|
euskara
eta piano arteko lotura literala maiz egin zuen Azkuek, ehundaka herri kantu baserri inguruetan bildu eta ondoren hirietako etxe dotoreetara eraman baitzituen ahots eta pianoz jotzeko egokituta. Azkueren operak ere, zer esanik ez, euskaraz egon arren, hirietako goi klaseei zuzenduta zeuden.
|
|
|
« [si] aquí sólo hablamos vascuence, es porque no sabemos el castellano. Nosotros hablaríamos con muchísimo más gusto en este idioma, pero querer no es poder»196 Ideia horiekin koherentzian,
|
euskara
eta modernitatea uztartzearen aurkako Unamunoren hitzak aise bereganatu zituzten sozialistek: «Analizando científicamente el origen de las lenguas, dicen que el euskera no puede adaptarse al pensamiento moderno, que Bilbao hablando en vasco es un contrasentido[...] »197 Beraz, Azkue ez zen hiriaren parte horretara gerturatu, baina ezta alderantziz ere.
|
|
|
Nola azaldu, bestalde, euskara erlijioaren hesi bazen, Azkueren Ardi galdua eleberriko indianoak (1918) Ameriketan euskara gorde baina fedea galtzea? Ikusten denez Azkuerentzat
|
euskara
eta fedea ez zeuden hasieran eman zezakeen bezain estu lotuta, erlijio gabe euskarak iraun baitzezakeen eta euskarak iraun arren erlijioa galdu. Euskara, beraz aldagai autonomoa zen, eta autonomoa ez ezik bere baitan interesgarria.
|
|
|
musika partiturak, hiztegitxoak, testua ereduzko gipuzkera osotuz idatzita egotea, etab. Beinda betiko kontakizunean zegoen nahasketa murriztu egin da baina ez guztiz desagertu. Hau guztiau, hein batez,
|
euskararen
eta euskal kulturaren egoera ez normalizatuari lotuta zegoen, hiztegitxoak, adibidez, ia ezinbestekoak baitziren literatur lanak ulertu ahal izateko. Baina beharrizan hertsiki praktikotik haratago, Azkue beraren ikuspegitik ere sortzen zen arlo desberdinak uztartzeko joera hau.
|
|
|
Iztuetaren azterketaren arabera Azkuek guztira 9813 orrialde idatzi zituen bere bizitzan zehar, euskaraz 4046 (%41, 2) eta gaztelaniaz 5767 (%58, 7) 4 Ia hamar mila orri beraz, aski ekoizpen handia.
|
Euskaraz
eta gaztelaniaz kopuru berdintsua idatzi zuen, erdarak garaiko euskaltzaleen artean zuen pisuaren erakusgarri dena. Nolanahi ere Azkue baino proportzio nabarmen handiagoan erabili zuten gaztelania beste euskaltzale batzuk (Mitxelenak %69,. Aitzolek?
|
|
|
Tartean Eskualdunaren zuzendari Hiriart Urrutik eta Larresoroko seminariotik ez zioten laguntzarik eskaini. Azkuek Pierre Broussaini esan zionez, halakorik gertatuko zela jakin izan balu ez zukeen frantsesa sartzeko molestiarik hartuko, eta hiztegia Bilbon inprimatuko zuen
|
euskaraz
eta gaztelaniaz54 Daranatz adiskideak adibidez, ezin izan zizkion Iparralde osoan hogei bat harpidedun baino gehiago lortu55.
|
|
|
134 Azkuek musikagintzari
|
euskararen
eta apaiz zereginen gainetik ematen zion garrantziaz ikus I.1.2.g. atala.
|
|
|
II.7.1
|
Euskara
eta nobela XIX. mendean
|
|
|
Haien esku jarri gura zuen bere nobela, doan. Beraz bere eleberria
|
euskararen alde
eta trukean ezer irabazteko asmorik gabe idatzi zuen. Izatez, zail zen editore beraiek euskarazko eleberri hura galerarik gabe argitaratzea.
|
|
|
Horretarago Euskalzale aldizkarian berariazko lehiaketa bat antolatu zuen. Irabazlea Erkindea= Geografía izeneko lan elebiduna izan zen(
|
euskaraz
eta gaztelaniaz zutabe paraleloetan idatzia), A. M. A.k eskola t, sikiko umeentzat laburt, su eratua ta Euskalzalek asmauriko batzaldian sariztatua. 1900 urtean argitaratu zen Amorrorturen argitaletxean.
|
|
|
Gerra Zibila etorri eta Francoren diktadura ezartzean, arazoa okertu baino ez zen egin, euskal katedra oro desagertu eta euskal predikazioak beraiek etenez luzerako. Azkuek Elizan
|
euskara
eta euskal hezkuntza sartzeko zuen asmoa, ezerezean geratu zen frankismoarekin.
|
|
|
Katedraren baldintzak eta testuingurua present izanik, ordea, nekez espero zitekeen lortu zena baino gehiagorik. Izan ere, ikasketa guztiak gaztelaniaz burutu zituztenek, are euskaldun zaharrak zirenak, ez zuten posible Azkueren ikasgai bakan batekin
|
euskaran
eta euskaraz aditu bihurtzea. Zer zen ikasten zutena?
|
|
|
Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar zuten
|
euskarak
eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntzan euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Eusebio, lanbidez, Lekeitioko nautika eskolako irakaslea zen, baina euskarazko olerkiak idazteko zaletasuna ere bazuen, orobat musikarakoa. Semeak, bada, etxetik jaso zituen
|
euskararako
eta musikarako joera. Nolanahi ere, Eusebio laster hil zen, Resurreccionek bederatzi urte eskas zituenean.
|
|
|
1896an sortutako aisialdi elkarte horretan, Azkuek
|
euskarazko
eta elebiko antzespenak antolatu, Euskalzale aldizkaria argitaratu, haurrentzako euskarazko ikastetxe bat sortu, eta beste zenbait jarduera aurrera eraman zituen urte bian. Halaber Euskalerria Elkartekoekin batera ekitaldi publikoak antolatu, mezak eman eta beste hainbat gauza egin zituen.
|
|
|
Lekutan geratzen da isolatuta eta bere arraza ardatz zuen euskal kulturaren erreferentzia.
|
Euskara
eta euskal musika autonomo eta berezi gisa ikusiko zituen orain ere Azkuek, baina jada ez inondik ere isolatu gisa. Musikari buruzko 1918ko hitzaldi haietan, sabindarrekin izan zuen pasarte polemikoa, beste behin ere jakingarria da.
|
|
|
Izatez,. Kirikiñok?, Akademiaren aferan bere ohiko jokabidea azaldu zuen.
|
Euskararen alde
eta haren etsai zeritzenen kontra gupida gabe idazten zuen beti. Oraingoan, Akademiaren autoritatea bere dogma sabindarren lehiakide zela antzeman zuen.
|
|
|
–Kirikiño? jada ezgai zen
|
euskara
eta sabindar abertzaletasuna bereizteko. Dena bloke bakarrean zihoan beretzat.
|
|
|
Hola, komunitate horren eliteak nagusiki gaztelaniaz funtzionatu zuen, nahiz paraleloki euskararen aldeko ekimenak bultzatu. Egon ziren
|
euskarari
eta herri kulturari garrantzia handia eman zioten jeltzaleak, baina baita Arana Goirik kodifikatu zuen euzko kultura estereotipatua maila sinboliko hutsean defendatzen zutenak ere. Diferentzien gainetik ideologia zen komunitate nazionalista osoa elkartzen zuena.
|
|
|
Izan ere, institutu probintzialeko euskara katedra tarteko Azkue laster bilbotartu zen, hiriko burges katolikoforuzaleen harreman sarean txertatuz. 1890eko hamarkada hasiera hartarako, jada,
|
euskara
eta euskal kultura maila jasora eramateko asmoa ageri zuen Azkuek, espainiar eta frantses nazio ereduen parean aipatuz: «Gorde beiez ondo franciarrak eta españarrak?
|
|
|
Izatez, Azkueren lehen lanetan bertan bien arteko desberdintasun nagusiak antzeman daitezke: abandotarrak helburu politikoak eta gaztelaniaz aurkeztu bazituen, Azkuek
|
euskaraz
eta hizkuntza lehenetsiz3 Halaber Arana Goiriren ekinbidea zuzenki politikoa eta zehazki alderdi mailakoa bazen, Azkuerena kulturgintzara bideratzen zen. Izan ere, Azkuek euskaldunen hizkuntza eta herri kultura hartu zuen erreferente nazional gisa.
|
|
|
Bat zetorren bere asmoekin autoritatedun Akademia bat sortu nahian, Diputazioen babesa izatean, bilerak maiztasunez egiteko aurreikuspenean, etab. Baina finkaturiko helburuak nahiko anbiguoak ziren: ez zen argi geratzen, adibidez, euskara batu behar ote zen ala ez (zeren batasun helburua zehazten da baina
|
euskara
eta euskalkiak nahasgarriro aipatuz). Hogei kidekoa izan behar zen Akademia, baina 17 jada Bizkaiko Diputazioak ezartzen zituen, gehiengehienak jeltzaleak, eta Nafarroa eta bereziki Iparraldea azpiordezkatuta geratzen ziren.
|
|
|
Bertzetik, Euskal Herriko Ikastolen Konfederazioak,
|
euskara
eta euskal kultura ardatz dituen hezkuntza integrala lantzea eta ikastolei laguntza eta kalitatezko euskal eskola sustatzea ditu helburu, eginkizun horretan prestakuntza eta aholkularitza eskainiz eta ikasmaterial propioak sortuz.
|
|
|
Aipatu dokumentuan, Ikastolen izaerari eta helburuei dagokien hizkuntza eta hezkuntza politikarako oinarriei buruzko atalean dioenez,
|
euskararen
eta euskal hezkuntzaren inguruan dihardugunok, besteak beste, euskararen normalkuntza bideratu ahal izateko lan egiten dugu. Aurrerago hobeto zehazten du hizkuntza normalkuntza zer den:
|
|
|
a. Gurasoen
|
euskaren
eta seme alaben euskaren arteko desberdintasun handia.
|
|
|
Kurrikuku proiektua: 1 Hizkuntza arloko curriculum integratua.2 Beste arloetako curriculumak: hizkuntzen trataera instrumentala, globalizazioa, etab.Egitasmo osagarriak: 1
|
Euskara
eta euskal kultura.2 Zehar lerroak.Irakasleen prestakuntza planak: hizkuntza hobekuntza, metodologia etab.
|
|
|
Agiriaren beharra. Maiz entzun eta irakurri ohi da Euskaltzaindia euskara batuaren alde eta herriko
|
euskararen
eta euskalkien etsai bihurtu dela. Euskararen batasuna helburu bat guztiz opagarria izanik ere, horren aurretik daudela euskalkiak; beraz, horietatik hasi behar dela, batasuna azkeneko eta urruneko jomuga besterik ez dela, eta jomuga hori euskalkien bidez eta euskalkietan barna bilatu behar dela, etab.
|
|
|
Azken helburu nagusi eta bakarra euskara biziaraztea, sendotzea eta hedatzea delarik, inola ere ezin pentsa daiteke tokian tokiko
|
euskara
eta euskara batua elkarren aurkako gerta litezkeenik, baizik eta bata bestearen nahitaezko osagarri eta aberasgarri direla zinez.
|
|
|
Hau honela delarik ere, tokian tokiko euskarak dituen desberdintasun eta ñabardurak ugari direla gogoan edukirik, lehen aipaturiko adierazpenean zioena bera berresaten du Euskaltzaindiak, alegia, tokian tokiko
|
euskara
eta euskalkia aintzakotzat hartzean eta lantzean, hizkuntzaren oinarri batuari leialtasuna gorde behar zaiola, euskalkiak indartzearen aitzakiaz joera zatikatzaile batetan gal ez gaitezen.
|
|
2009
|
|
|
Zalantzarik ez izan: liburu honetan duzue horren frogarik agerikoena; Euskaltzaindiak bere horretan dirau, konbentzituta modu horretan egiten diela
|
euskarari
eta euskal kulturari zerbitzurik behinena.
|
|
|
Euskal Herri osoa aintzat hartuta, lau Diputazioen eta Iparraldeko erakundeen babespean jartzen zuen Akademia proposamenak. Helburuen artean batasuna agertzen da, baina baita ere
|
euskara
eta dialektoak zaintzea. Lurralde eta euskalki guztietako hogei ordezkarik osatuko dute Akademia.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Agiria euskal itzei buruz
|
euskaraz
eta erdaraz zabaldu zen.
|
|
|
1968an hasi eta hurrengo hamarkadetan
|
euskara
eta Euskaltzaindia normalizazio bidean sartu dira. Normalizazio hori ez da euskararena bakarrik, erakundearena berarena ere bada.
|
|
|
Bai Euskarari kanpaina honen ondorio eta fruitu bezala, Euskaltzaindiak lehenbai lehen plangintza orokor bat antolatuko du, era askotako egintzak bultzaturik
|
euskararen
eta euskal kulturaren alde.
|
|
|
Erakundea gizarteratzea nahi bada, euskararen mundutik kanpo ere, horrek estrategia bat eskatzen du. Komunikazioa areagotu du Euskaltzaindiak hedabideekin, unibertsitateekin, erakunde publiko eta pribatuekin, industria kulturalekin, eta batez ere
|
euskararen
eta euskal kulturaren arlokoekin.
|
|
|
Geroztik, Bilbon ari da notario lanean, Deustuko Unibertsitateko Zuzenbide Fakultatean irakasle aritzeaz gain. Zuzenbidea eta euskara,
|
euskara
eta zuzenbidea, bi mundu horietan mugitu da beti Urrutia, bi mundu horiek uztartzeko ahaleginean. Eta, bere hitzetan,, hortik etorri da beste guztia?.
|
|
|
2) Munduko gainerako hizkuntz akademien antzera, guk ere, teknologia berrien aurrerapenez baliatzen ikasi behar dugu
|
euskararen
eta euskal kulturaren onerako, maiz behar diren egokitzapenak eginez. Esanetatik eginetara igaro beharra daukagu, beste kultura hizkuntzetan egiten diren lanak ere egiaz euskaraz burutzeko gai garela erakutsiz.
|
|
|
|
Euskara
eta Euskaltzaindia bezala, erlijioa ere Villasante frantziskotarraren bizitzaren ardatzetakoa izan zen, ardatz nagusia ez bazen. 11 urterekin joan zen ikasle Arantzazuko Apaiztegira, 1931n.
|
|
|
Bilketa hori guztia egin eta automatikoki tratatu ondoren, hainbat ikerketa egin ahal izango dira, adibidez, ikusi ahal izango da zenbaterainoko eragina duten Euskaltzaindiaren arauek, zer hitz edo adiera berri hasi diren agertzen
|
euskaraz
eta abar. Tratamendu automatiko hori ez da %100 akatsik gabea, beraz hizkuntzalariek berrikusi eta zuzendu egin dute makinak egindakoa.
|
|
|
Hurrengo hiru urteetan, honako gai hauek izan dira aztergai: Europar Batasuna eta euskararen aldeko hizkuntza politika, Euskararen egoera EAEko euskararen legearen 25 urtemugan,
|
Euskara
eta kontsumoa. Euskaltzaindiak urteetan zehar egin dituen adierazpenen bilduma osoa ere eskaini da edizio berezi batean.
|
|
|
Azken urte hauetako bidetik jarraitzea da batzordearen asmoa, hots, euskararen erabilera eremuen inguruko azterketak eta hausnarketak egiten jarraitzea. Hurrengo jardunaldiak
|
Euskara
eta etorkinak gaiari buruzkoak izanen dira. Asmoa da beste zenbait erakunde edota elkarterekin batera egitea, datu eta esperientzien inguruan hausnarketak eta iradokizunak elkarrekin egitea eta, ahal bada, kanpoko esperientzien berri ere izatea.
|
|
|
Azkue Bibliotekak eginkizun bikoitza du: batetik, Euskaltzaindiaren jarduera akademikoari sostengu bibliografikoa eta dokumentala ematea; bestetik,
|
euskararekin
eta euskal kulturarekin (zentzu zabalean hartuta biak) lotutako ondare bibliografiko, artxibistiko eta dokumentala biltzea. Alor bietan lortutako emaitzak onak direlakoan gaude.
|
|
|
i) Filologia eta linguistikako estudioak sustatzea,
|
euskara
eta euskal literaturaren katedrak bultzatuz.
|
|
2010
|
|
|
Erretorika sakratuaren testu-inguru honetan kokatu behar da euskara lantzea eta itxuratzea. Predikazio hizkuntzak
|
euskararekiko
eta euskaldun batzuekiko erakusten duen lotura horrengatik sortu izan da gerora euskaldun, fededun asoziazioa.
|
|
|
Aipu bera
|
euskaraz
eta latinez etor daiteke, hau da, bi hizkuntzetan. Biak agertzen direnean, normalean, latinez datorrena bakarrik agertzen da propio markatua:
|
|
|
Legea onartu aurreko garai hartan gauzak nola ziren jakin behar da lehen lehenik. EEN legea prestatu eta onartu aurretik, demagun 1970 epean,
|
euskara
eta hezkuntza kontuak nola zeuden oso gogoan izan behar da: hori gabe ez dago ezer konparatzerik, eta konparaziorik gabe lausoak dira, oso, garapen datuak.
|
|
|
bai etxetik erdaldun huts zirenak, bai nola halako elebidunak eta bai euskaldun garbiak.
|
Euskarak
eta euskal kulturak ez zuten leku irmorik orduko eskola molde ofizialean: ez publikoan eta ez pribatuan.
|
|
|
Nondipait hasi behar eta, galdera honi erantzuten saia gaitezke lehen lehenik: EEN Legea onartu aurretik, 1975ean edo 1980 inguruan, zenbatek zekien
|
euskaraz
eta zenbatek gaztelaniaz. Iturri bi erabil ditzakegu horretarako, bereziki:
|
|
|
Ekimen horiek guztiak, eta beste asko, erne ziren 1955etik aurrera,
|
euskara
eta euskal kultura indarberritzeko saio osoaren altzoan. Esparruz eta eraginez aski mugatuak ziren ekimen horiek:
|
|
|
b) Euskara arrisku iturri. Bazen han hemen, goiko ikuspegi horrezaz gainera,
|
euskara
eta euskal kultura are urrunagoko perspektibaz juzkatzen eta gaitzesten zuenik. Nazio estatuaren batasun politiko operatiboa erabat lortua zelarik, horren pareko batasun soziokulturala lortu ahal izateko eragozpen larria zen euskara, hainbat norbanako eta instantziarentzat.
|
|
|
Gerra garaian eta gerraondo bizian agertu zen gaitzespen ikuspegi hori gordinen53 Kaltegarri jotzen zuen halakok euskal hizkuntzari eta bertako kultura bereziari eustea54 Zenbat eta euskara ahulago, galduago eta itoago, hobe. 1955 ingurutik aurrera, hainbaten esanean beste giro bat hasi zen han hemen zabaltzen55 Giro lasaiagoa,
|
euskara
eta katalana (berdin gainerakoak) errazago onartzen zituena. Gaztelaniaz aparteko hizkuntzek halako egonezin bat sortzen zuten ordea, gero ere, hainbatengan56 Erdara zen, funtsean, probetxuzko vasco modernoaren komunikazio tresna egoki naturala.
|