|
2010
|
|
|
Gainera, gaurko zenbait arazo interesgarri aipatzen ditu:
|
euskara
eta euskalduntzea, kooperatibak,, eta ezin da esan gabe utzi literatura «serioari» egiten dizkion keinuak (Proust, Wolfe,?).
|
|
|
Aipatzen nuen eleberriaren bizitasuna, bertan irakur daitezkeen ideien joan etorri erakargarria, eta horien adibide ezin hobea aurki dezakegu 298 orrialdeetan, Oñati eta Zaragoza arteko auto bidaia baten erdian: euskal musika garaikideaz ariko dira bi pertsonaiak, ea euskarazko pop musikarik ba ote den (Itoiz «salbuespen sui generis» izan omen zen), ea
|
euskarak
eta gaztelaniak berdin funtzionatzen duten talde «ideologikoen» kasuan («Kortatu oso talde ona izan zen Fermin Muguruzak euskara ikasi zuen arte»). Eta hizkuntzen gaitasunaz ere bai, ea herri batek hizkuntzan bertan, eta haren moldagarritasunean?
|
|
|
Etxeparek, baina, basamortuaren erdian ziharduen eta Buruxkakek ez zuen irakurlerik erakarri. Jende xumeak ez zeukan eskola nahikorik, eta, gainera, elizjendearen eraginpean zegoen, eta, bestalde, jende eskolatua oso hotza zen,
|
euskara
eta euskal literatura kontuetan.
|
|
|
Aldudeko medikuak esparru berriak ireki nahi zizkien bai
|
euskarari
eta bai euskaldunei ere orduko ideologia elizkoia gaindituz, baina, kontura gaitezen, bete betean jo zuen ortodoxiaren kontra: sexua eta, tabu dira; ezinbestean, erdaraz aipa zitezkeen, baina euskaraz ez, euskarak babestu egiten zuen-eta kutsatu gabeko eremu bat, non bertako biztanleak, Lotilandiako euskaldun maitagarriak, Jainkoaren lege barruan bizi baitziren, edozein eragin galgarritatik euskarak gerizatuta.
|
|
|
eta pilotaz solastera. 28an beste irratsaio bat (Lennon, irlanderaz eta espaineraz?, Labordaren zenbait kantu, Hernandorenaren agur solasa
|
euskaraz
eta amaitzeko «euskal ereserkia»). Ekainaren 30ean, pilota partida gehiago, exhibiziokoak barne; berriz ere hitzaldiak Unibertsitatean eta ondotik Club de Valeran («Euzkadi nazio bezala» eta «Euskalerriko erri kirol eta pilota modalidade ezberdinak» gaiez)?
|
|
|
Bizitzaren bigarren etapa batean, ordurako bagenekien, jakina,
|
euskara
eta euskaldunak ere bazirela mugaz bestaldean?, oporretan joaten ginen seme alabekin Iparraldera, Zuberoara zehazki. Etxe zahar bat alokatu Ozazen, Gamere Zihigan, edo Altzain, eta hantxe ematen genuen astebete, gustura asko.
|
|
|
Ordurako bagenekien, bai, Iparraldean euskaldunak bazeudela. Gu geu ere ordurako euskaldunduak ginen, baina oporraldi haietan geure
|
euskarak
eta bertakoak nekez egiten zuten bat, Niko Etxart kantariari egindako bisitetan ez bazen.
|
|
2011
|
|
|
Haren biografia eta obra poetikoa aztertu zituen 1969an irakurritako lanean. 1952tik 1959ra Ageneko institutuko irakasle izan zen, eta 1962tik 1986ra, berriz,
|
Euskara
eta Euskal Literatura katedraduna Bordeleko unibertsitatean. 1962an, bestalde, Baionako Euskal Museoko zuzendari izendatu zuten, eta euskaltzain urgazle, aldiz, Euskaltzaindiak.
|
|
|
Etxean ez genuen hartzen Eskualduna aldizkaria, osoki eskuindarra baitzen eta nire aitak ez zuen hori maite. Atxiki dut euskara etxean, aita amekin mintzatzen bainintzen?
|
euskara
eta frantsesa, biak emaiten genituen?, baina bereziki adiskideekin. Eta sartu nintzelarik Euskaltzaindian, sarrera mintzaldian, lehenbiziko partean eskerrak bihurtu ditut, bigarren partean Oxobiz arizan bainaiz?, erranez gizon bat ez da bakarrik bere aita amen seme, da ere herriko seme, erran nahi baita, herrian bertan eta eskerrak herritarrei.
|
|
2012
|
|
|
Leteren poema liburua ekarri zidan, poesiara kateatu ninduen, eta Arestirekin jarraitu nuen, eta euskara batuarekin, eta euskara idatziarekin, eta gauzatxoak idaztearekin. Bizikizun guztiz berri batean sartu nintzen, grina bat sustraitu zitzaidan nire barrenean, edo bi,
|
euskara
eta bere literatura. Handik, dena deskubrimendua eta urte luzetako plazera izan zen, atsegina.
|
|
|
Nazionalismoa, nirekiko, autokritika gaitasun ia osoa galtzen ari zen, hori bere esklusiba ez bazen ere, eta euskararen munduei hori hezurretaraino sartzen ari zitzaien.
|
Euskarak
eta euskaltzaleok ez genizkien ateak itxi behar «geureak» ez ziren aireei eta hauek ezinbesteko iruditzen zitzaizkidan arnasa hartzeko. Libertatearekin parez pare egin behar zituen euskarak bizitza eta ibilia.
|
|
2013
|
|
|
Posible litzateke orain idazle bat idazten hastea nahi duen moduan, forma apurtzaile batean, dadaistek egin zuten bezala? Posible litzateke orain idazle batentzat pot pourri moduko batean idazten hastea, ez dakit nik,
|
euskara
eta gaztelera nahasiz, edo euskara eta beste hizkuntza bat endredatuz, idazle batzuek New Yorken espanglish delako hori erabiliz egiten duten moduan. Jakina, edozein idazlek idatzi dezake nahi duen bezala, baina arrakasta izango luke gaur esperimentu horrek?
|
|
|
Posible litzateke orain idazle bat idazten hastea nahi duen moduan, forma apurtzaile batean, dadaistek egin zuten bezala? Posible litzateke orain idazle batentzat pot pourri moduko batean idazten hastea, ez dakit nik, euskara eta gaztelera nahasiz, edo
|
euskara
eta beste hizkuntza bat endredatuz, idazle batzuek New Yorken espanglish delako hori erabiliz egiten duten moduan. Jakina, edozein idazlek idatzi dezake nahi duen bezala, baina arrakasta izango luke gaur esperimentu horrek?
|
|
2015
|
|
|
Bere maisutzat Hugo Schuchardt izan zuen. Tesia ere
|
euskararen
eta iberoaren gainean egin zuen. Göttingengo Unibertsitatean aurkeztu zuen Baskisch und Iberisch tesia.
|
|
|
Harri eta Herriren lehen zatia Blas de Oteroren antza duen arloa da. Hor dira hitz apurtuak, ondoren sonetoak apurtuko diren moduan, erregistro aldaketak («Dom Peilheni hitz apurtuak» poemaren barruan gutun bat sartzen da, oso arrunta), hitz jokoak («además (antes era ademenos)», «Amen, Jesus» esaldiaren jokoa den «Hemen./ Jesus»), elkarrizketak poemen barnean,
|
euskaraz
eta erdaraz eginiko biraoak. Poesia edozer izan daitekeela adierazten duen praktika:
|
|
2016
|
|
|
Oinarrizko ikasketak herrian egin ostean, Bilboko Komertzio eskolan osatu zituen goi mailakoak, eta 1936tik aurrera Bilbon kokatu zuen bere bizilekua.
|
Euskarari
eta bere herriari zion maitasunak bultzatuta, oso gazterik ekin zion lehenengo lanak argitaratzeari, 1930ean, Euzkadi egunkarian eta zenbait aldizkaritan: Ekin, Euzkerea, Yakintza?
|
|
|
Hala ere, Erkiagak
|
euskarari
eta literaturari zien amodioa ez zen Lekeitiori ziona baino urriagoa. Horrexegatik ekingo dio, anaia arteko gerra zitala amaituaz batera, gazte gaztetan hasitako idazle bideari:
|
|
|
Patxo, laguna. Eta elkarrekin gustatu ginenez, elkarrekin jarraitu genuen, umore mota hura jorratuz,
|
euskaraz
eta geure buruaz trufa eginez, euskara eta geure burua maitatzen ditugulako.
|
|
|
Patxo, laguna. Eta elkarrekin gustatu ginenez, elkarrekin jarraitu genuen, umore mota hura jorratuz, euskaraz eta geure buruaz trufa eginez,
|
euskara
eta geure burua maitatzen ditugulako.
|
|
|
|
Euskara
eta Antzerkia izan dira (bueno, eta lehenengoetariko eta bizi osoko nobia, eta seme alabak, eta beste lagun batzuk ere bai) ene bizitzaren ardatza.
|
|
2017
|
|
|
Ideologiari dagokionez, garbi utzi zuen abertzale zela.
|
Euskara
eta Euskal Herria izan ziren bere gai kutunenak. Bigarren diskoan, kantuetako batek Euskadi dut nire aberria zuen izenburu, eta beste batek Euskal Herriarekin amets.
|
|
|
Nolanahi ere, ez da erraza izango. Gure alabak
|
euskaraz
eta gaztelaniaz ari dira ikastolan, eta hemengoak dira. Ikusiko dugu.
|
|
|
hitz haragitsua, ele gihartsua, erranaldi gartsua. Rabelais aipatuz, azpimarratu nahi dut Piarres Charritton Pizkundeko humanista jakintsu bat dugula, bai mundu osoan agertzen ari den Pizkunde orokorrean, bai Euskal Herrian bulkatzen duen Pizkunde berezian, zeinetan handizki parte hartu baitu sail ezberdinen gaindi, nagusiki
|
euskararen
eta euskal kulturaren alde, Euskaltzaindiaren baitan ala Euskaltzainditik kanpo.
|
|
|
Gainera ber Frantzia horrek, holako sakrifizioei kasurik egin gabe, inolako errespeturik, ikustaterik eta esker onik gabe, zazpi egin ahalak egiten zituen
|
euskararen
eta euskal sentimendu ororen ezabatzeko! Ber denboran, gerlan hilen ohoratzeko aitzakian, Frantziako gobernuak horien aldeko erlijio laiko bat antolatzen zuen, gerlari ohiak usu bilduz oroitarrien aurreko zeremonia nazionalista batzuetara, ahalaz festa onetako elizkizunen ondotik nonbaitik ere, herritarrak ostean ingurura bilduz, eskoletako haurrak lehen lerroan zutik, soldadu txiki batzuen gisan, eta denak tente halaber.
|
|
2018
|
|
|
Asko zor diote Campioni euskarak, Euskal Herriak eta, batez ere, Nafarroak. Gezurra badirudi ere, 2017an, hau da, hil eta 80 urte geroago, Nafarroako Gobernuak Nafarroako Urrezko Domina emateko eta aitorpena egiteko izendatu zuelarik, horren aurka oldartu ziren bortizki
|
euskararen
eta Euskal Herriaren arerioak eta enparauak. Del Burgok, Irigoienek eta Diario de Navarra egunkariak ez ezik, Nafarroako Parlamentuak berak ere. UPN, PP, PSN eta I E alderdien botoekin?
|
|
|
Elkarri eskua eman eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren Jauregirako noranzkoa hartu dute. Autua, ohi bezalaxe,
|
euskara
eta euskaldunak. Tartean tartean Etxaide eta Irigarai deiturak entzuten dira iritsi berrien ezpainetatik.
|
|
|
«Bakoitzak bakarrik egiten daben lana, beste anaien kontu ta laguntasun bage, lan urri ta mesede gutxikua deitzat dala, gutxik ezagutzen dabelako». c) Euskalkidunak beste euskalkiez ahalik eta gehienik baliatu behar du, guztiona den euskara aberasteko: «Eta gañera orko
|
euskeria
eta emengua bata bestiaren premiñan dagoz, zerren Bizkai aldian astu ziran azpaldietan Gipuzkoan garbiro gorderik dagozan itz asko[?] Gipuzkoan asturik dagoz bizkaitarren artian euskeraz esaten diran itz batzuek». d) Euskararen kontrakorik indartsuenak ez dira bizkaieraz, gipuzkeraz, lapurteraz, behe nafarreraz edo zubereraz ondo egiten dutenak, lekuan lekuko euskara landu ez eta erdarara jotze... «Alkarturik egiten daugun lanak bere naikoa ta geiegi trebesi ta neke billatuko ditu bere bidean?».
|
|
|
Hegoak janzteko. Maingu bada maingu, baina
|
euskaratik
eta euskaraz, exijentziatik, deus galtzekorik ez duen mundu aske baten alde eginez, hegaldi transozeanikoetan.
|
|
|
Garaldea (1978), Belatzen baratza (1979) eta Ekhaitza (1980), adibidez Edonola ere, argi itzal hauen artean, euskaldunok garbi ikusi genituzke bere denboran F. Krutwigek egindako urrats handiak, gerra ondoko oskurantismo giro hartan oso ausartak. Halere, guantxe,
|
euskara
eta beste mintzaira batzuen ustezko harreman hipotetikoez idatzi zuenean, fantasia hutsa zerabilen. Bere inguruan Bilbon greziera eta kultura klasikoa ikertu eta zabaltzeko talde bat antolatu zuen, Errenazimentuko kutsu nabariaz.
|
|
|
Hortik dator, bada, hona dakargun gutun honen garrantzia, argi nabarmentzen baita bertan Egañatarren artean euskarak zeukan komunikazio familiar nahiz formaletarako funtzionalitatea. Aitona Frantziskok poesia egina zuen
|
euskaraz
eta liburutegia nahiz artxibategia zituen Zarauzko etxean. Osaba Konrado ere literaturazalea zen eta liburuak konpartitu zituen iloba zaharrenarekin.
|