|
2000
|
|
|
Euskaltzaindiaren Bilboko egoitzara jotzea izan zuen lehen urratsa.
|
Euskararen
eta Euzkadiren alde ahal zuena egiteko prest zegoen, eta zer egin zezakeen argitzen hasteko modurik egokiena bere burua Euskaltzaindiari eskaintzea izango zelakoan jo zuen hara.
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti,
|
euskara
eta aberria gora eta euskara eta aberria behera beti, geure antzinako euskal txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Aspaldisko errauts bihurtuak ziren ordurako nire gaztetako suak. Urte gehiegi ziren jada gurpil berari leku beretik eta modu berean bultzaka beti, euskara eta aberria gora eta
|
euskara
eta aberria behera beti, geure antzinako euskal txilbor mitiko aratz parerik gabekoari mirespen erlijioso folklorikoz begira beti, ETAk, KASek, HBk, AABk, LABek eta abarrek ziotenaren edo egiten zutenaren mende beti. Ez nion ezeri behar adinako federik, ez nintzen inongo talde, elkarte edo kolektibotako kide izateko gauza sentitzen.
|
|
|
Desartikulatuta nengoen. Jitoan nenbilen, galduta, eta Egunkaria ko kontratua sinatu nuenean izar gidari bat atxiki nuela uste izan nuen, kontratu hartan bat egiten baitzuten hileroko soldatak eta militantziak, eguneroko lan arautuak eta
|
euskararen
eta aberriaren aldeko borrokak. Egunkaria ko erredakzio nagusia ez zegoen artean ere, urte batzuk geroago egongo zen bezala, Andoaingo Gudarien etorbidean, Lasarte Orian baizik, baina hara lan egitera joaten ginenok gudaritik zertxobait behintzat bagenuela sinetsirik nengoen hasierako garai hartan.
|
|
|
On egin dizuela!
|
Euskaraz
eta, hangoei ez ziean grazia handirik egingo baina". " Jendeak hari ez zioan txarrean hartzen", esan zuen sudurmakoak," bera denekin etortzen zuan ondo".
|
|
2003
|
|
|
Gudarien militar trebakuntzan erabiltzen zen kartilatxoa zen.
|
Euskaraz
eta espainolez.
|
|
2005
|
|
|
Francisco Franco etxadia Francisco Francok mustu zuela zioen plakaren ordez, geroztikako zabarkeria urbanistikoek bizitegi jatorraren eredu bihurtu duten arrantzale txiroen auzune hartan bertan, arrantza eskola politeknikoaren gibelean dagoen txoko polit batean, Castelao idazle galegoaren oroitarria dago orain,
|
euskarazko
eta galegozko hitzekin," Abertzale gailegu ta Euskadiko aldeztaile handiari", eta erdian," Alfonso R. Castelao" Castelaok berak molde gaelikoz asmaturiko karaktere galegoetan," Bere jaiotzeko mendemugan".
|
|
2007
|
|
|
Carmen Bizkaiakoez interesatzen zen eta, oraina bihar bihurtzen luze zatekeen arren, etziko Euskaltzaindiaren osaketa irudikatzen ahal genuen. Sekulan gaurko apez bizihaztuak hiltzen baldin baziren, ez zena batere gauza segura, gero hobeen itxaropena zukeen
|
euskarak
eta euskal kulturak.
|
|
2009
|
|
|
|
Euskararen
eta Euskal Herriaren aldeko borroketan nardatu zen alabaina, haize farfailaren antzera erabili militante arruntena izanez. Orduan modestia bera debekatua zitzaion.
|
|
2010
|
|
|
Eta ez zen poeta txarra.
|
Euskaraz
eta gaztelaniaz irakurri zituen, tarteka itzulpena eginez, bestetzuetan lan hori hartu gabe. Gauza berriak ere sartu zituela zin egingo nuke.
|
|
2011
|
|
|
– Zortzietan
|
euskarazkoa
eta hamarretan gaztelerazkoa.
|
|
2012
|
|
|
Guztiak Garaziko herrixka bateko haurrak ginen. Denak
|
Euskarari
eta Euskal Herriari errotik atxikiak. Kartzelaz ordaindu nuen nik ere amodio handiegi hori.
|
|
2013
|
|
|
Auto bateko gidariak klaxona jo zidan, etorbidea ez zegokidan lekutik zeharkatzen hasteagatik. Barkamena eskatu nion
|
euskaraz
eta ondoren gaztelaniaz, baina ezin izan nuen poza disimulatu. Zetazko soineko bati begira egon nintzen erakusleiho batean.
|
|
|
neure egiten dut oraindik orain Itxaro Bordak bota algara tristea gasna marka baten publizitatea gogoan," les fromages qui parlent basque"... Badakit Chillidak maite duela
|
euskara
eta, beste artista txepel batzuek ez bezala, euskara ikasiz frogatu duela maitasun hori, ez gasna janez edo harriak aho eta burdinak oihu bihurtu nahian. Badakit Chillidak badakiela zer esan nahi duten gure herriko toponimoek, baita Hernanikoek ere; badakit Chillidak badakiela azken erakusketari eman nahi izan dion bakearen irudia ezin egokiago osatzen duela bere lanak paratu dituen baserriaren izenak," Zabalaga".
|
|
2014
|
|
|
Irratietan transmititzeko iragarkia grabatzeko eskaria egin zieten Xabiri eta Nagoreri, ez hitz egiteko gaitasun berezia zeukatelako, baizik eta" hiru hizkuntzetan" jardun zezaketelako: frantsesez,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz. Etxebizitza zahar bat zen Gure Irratia deitzen, Baionako parte zaharrean.
|
|
2016
|
|
|
– Goizean galegoa
|
euskara
eta euskara galegoa hiztegi bat erosi dut.
|
|
|
Ibinagabeitia pertsona zabala zen, besteen ideiak begirunez onartzen dituenetakoa, euskararen aurka egiten ez zuen bitartean. Parisen 50etako hasieran Jon Mirande poetaren adiskide egin zen; honek,
|
euskaraz
eta labur, Vladimir Nabokoven Lolita nobelako istorioarekin antzekotasun suerte bat daukan kontakizuna idatzi zuen, Haur besoetakoa, errusiarrak idatzi zuen garai bertsuan; lehen euskal nobela modernista dugu, baina inork plazaratu nahi izan ez zuena –Gabriel Arestik argitaratu zuen arte urte asko geroago, 1970ean– Kontu da, Jon Mirande gaizki ikusia zegoela kultur giroan, probokatzaile... Eta hala eta guztiz Ibinagabeitiak, 1956ko otsailean Caracasera iritsi zenez gero ere, Miranderi Parisera gutunak idazten jarraitzen zuen; eta igandetan eta parkean, Mirandek erantzuten zizkion letrak irakurtzen zizkien Txomin eta Patxi gazteei.
|
|
2017
|
|
|
|
EUSKARA
ETA KULTURGINTZAREN GOTORLEKUA
|
|
|
“Arratsalde on. Ongi etorri denok! ” agur egin zuen
|
euskaraz
eta gazteleraz. Markelek gai ordena laburtu zuen nahiz eta Eduardek lehendik laburtua izan.
|
|
2018
|
|
|
Bertatik entzun ditzakegun Guretzat, Emazurtz jaio nintzen, Sautrela, Aita semeak, Gora ta gora beti, Euskal Herrian euskaraz edota Bizkaiko aberatsak gutako milakaren izatearen ezinbesteko parte direla esatera ausartuko nintzateke. Gu kantu horiekin ere hazi eta hezi gara, gure identitatearen mami dira, gure identitatea
|
euskarari
eta lurraldeari atxikita dagoen heinean. Kasik kantuen besteko luzea da Oskorrikoekin lan egin duten idazleen zerrenda:
|
|
|
Hizkuntzak, lurraldetasunak eta fedeak ezaugarritzen zuten euskal identitatea egokitu eta, jaungoikoarekiko sinesmena alboratuz, langile klaseari,
|
euskarari
eta zazpi lurraldez osatutako Euskal Herriari kantatu ziolako bihurtu zen abangoardia Harri eta herri. Nazio borrokari klase borroka gehitu ziolako.
|
|
|
Errobikoak ditugu, Niko Etxartekin batera, euskal rockaren aita ponteko, besteak beste Itoiz ekoek zein Hertzainak ekoek aitortu legez. Haien hitzetan igar litezke Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoaren frantziarrengatiko turismoaren bitarteko kolonizazioa, langile klasearen aldeko deiadarra,
|
euskararen
eta euskalduntasunaren galeraren inguruko alarma eta Euskal Herriaren alde borroka egiteko deia. Ez alferrik, Daniel Landart, idazlea ez eze, politikari eta euskalgintza zein kulturgintzako militante engaiatua baitzen.
|
|
|
Bistan da, bide askoz luzeagoa, eragin askoz sakonagoa izan dute Xalbador, Monzon, Aresti, Kapanaga eta Amurizaren
|
euskarari
eta euskalduntasunari buruzko hitzek Izagirrerenak baino. Hala ere, gaur egun euskal identitatea berrezaugarritzeko dugun premia kantu horrekin has genezakeela iruditzen zaigu.
|
|
|
Gerora ezagun ditugun
|
euskarari
eta euskalduntasunari buruzko kantuen artean, bi ekarri gura ditugu gogora. Baga:
|
|
2019
|
|
|
“liburu bakoitza hiztegi bat zen, behar nuena neurea osatzeko, alfabetatzen 16 urterekin hasi bainintzen”. Itxuraz antzu izandako garai hark asko aberastu zuen Meabe
|
euskararen
eta literaturaren aldetik.
|
|
|
Sorok ezin izan du bigarrena itzuli arte itxaron, lehenengo ipuina komentatu nahi du Eszterrekin. Ez du aitortu nahi, baina ipuina
|
euskaraz
eta gaztelaniaz irakurri du, alabaren itzulpena eta Eszterrena. Sumatu diot argentinarrarena brillantea iruditu zaiola, euskarazkoa baino zati bat hobea, eta itzultzailea ezagutu nahi duela.
|
|
|
Baina urgentziazko gaia lehen mailara igo nahi genuke:
|
Euskara
eta Euskal Herria. Antzerkia funtsezko bi funtziok definitzen badute, honakoak dira:
|
|
2020
|
|
|
Bizitzan trena behin pasatzen omen da soilik eta hartu beharra dago, bestela, dena lurrundu eta zureak egin du. Lanbro artean gogoratzen badugu ere, ikastolan erakutsi ziguten teatroaren trena,
|
euskararen
eta literaturaren motor bezala. Gero ikasiko genuen benetan zer gehiagok osatzen duen teatroa.
|
|
|
Hitz berriak apuntatzen nituen. Geroztik
|
euskarazko
eta gaztelaniazko literatura tartekatzen dut.
|
|
|
Hor goian, bidaia gidak eta hiztegiak ingelesez eta gaztelaniaz; behealdean, esku eskura, haur txikientzakoak, 0 urte bitartekoentzako oihalezko, plastikozko eta kartoizko ipuinak. Hemen, album ilustratuak
|
euskaraz
eta, gainean, oparitarakoak, azal onekoak. Patrikako liburuak beste alde hartan daude, baina, garestiagoak izanagatik, gehiago saltzen dira edizio onak patrikakoak baino.
|
|
2021
|
|
|
Lehenak (Kaukasiar kreazko borobila) aldibereko itzulpenak jartzen ditu ikusleen aurreko pantailetan, eta horrela euskaraz aritzen dira Euskal Herritik kanpo ere. Besteak (Batek mila)
|
euskaraz
eta erdarazko esaldiak tartekatzen ditu, ikusle erdaldunak euskararen mundura erakarri guran. Nik ez dakit, baina, benetako konponbidea hortik etorriko ote den.
|
|
|
Koldarrak, malguak, aldakorrak. Zuengatik
|
euskara
eta euskal kultura galduko litezke, ez duzue kemenik, ahulak zarete...
|
|
|
Lasai, Xabi, biziko dira bai
|
euskara
eta euskal kultura, gu munduaren azaletik desagertuko garenean ere...
|
|
|
Benetan Be Teatroa ZUBI deialdiaren bultzadarekin Inondik inora proiektu kuttuna aurrera ateratzeko sortu zen ekimena da.
|
Euskaraz
eta antzerkiaren bitartez bizitzan sortzen diren galdera, zirrara eta beharren aurrean hausnarketarako sormen gunea izateko indarrak mugiarazten du. Indar horrekin berarekin jaio da Porno vs Afrodita (edo I ♥ #gorkaurbizu) antzezlana, ikusle gazte eta ez horren gazte, heldu eta oraindik heltzear daudenei zuzenduta.
|
|
|
Askok balkoitik balkoira hitz egiten dute haien kontuez edota oihuka deitzen diete etxe bueltan dabiltzan seme alabei meriendatzera igo daitezen. Ez dakite
|
euskaraz
eta ez da arraroa haietarikoren bat kalean etxeko txapinetan ikustea ogi bat besapean. Ez dauzkate gureak bezalako izenak.
|
|
|
|
Euskaraz
eta gazteleraz gibel handia duela esaten zaio axolagabeari, alferrari edo flematikoari.
|
|
|
Bera ez. Maite zituen
|
euskara
eta euskal kultura, abertzale askok baino areago. Baina horien etorkizuna ez zuen ikusten atxikia bai ala bai egitura politiko bereizi baten beharrari.
|
|
|
Zure amak pankartari eusten zion. Ikaskideen amek “Itsasoa bai, gerrarik ez”, “Itsasoa denona da, ez frantsesena” oihukatzen zuten megafonoetatik,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz. Eta denok errepikatzen genuen haiek ziotena birika betean.
|
|
2022
|
|
|
Euskal Herrian indarkeria linguistikoaz ere hitz egin dezakegu. Esperientzia horretaz asko dakite gure amamek*, gaztelaniaren eta frantsesaren inposaketaren bitartez
|
euskara
eta euskararekin sortzen zen identitate osoa gutxitzea pairatu baitzuten.
|
|
|
Bidean, euskal hiztunek, gertuko eremuetatik administraziora dituzten oztopoak jasotzearekin batera, euskaradun hezi eta hazi ez diren kideen bizipenak entzun genituzke: zelako zailtasunak izan dituzten euskaraz ikasteko, zergatik lehenetsi dituzten beste gauza batzuk,
|
euskararen
eta euskal kulturaren zer imajinario edo aurreiritzi dituzten… Euskara harrera hizkuntza bilakatzeko, lehen lehenik, euskal hiztunok izan behar dugu harrera egiten aurrenak, entzuketa ariketak gorpuzten nagusi, elkartasun sareak josten eragile… Bukatzeko, azken hamarkadetako hizkuntza politiken azterketa xehea lagungarri izango litzateke politika horien indarguneak eta ahulguneak ezagut...
|
|
|
Munstro komun hori elkarrekin irudikatu eta izendatu behar dugu, bide partekatu bat ere irudikatzeko, baina gure arteko bereizkeriez eta zapalkuntzez aritzea saihestu gabe. Argi dago gero eta subjektu feminista gehiago garela, askotarikoak, eta une honetan mugimendu antiarrazistarekin, migratzaileen elkarteekin, dekolonialitatea lantzen ari diren kolektiboekin aliantza estutzea beharrezkoa da, bai
|
euskaraz
eta Euskal Herriko egoeraz aritzeko, baita beste gai ugariren inguruan mintzatzeko ere. Finean, kultura, jatorri, arraza eta etnia aniztasuna ere bereizkeria terminoetan ulertzen ditugu, eta horiez guztiez jardutea beharrezkoa dugu.
|
|
|
Beste ikaspen bat izan da
|
euskaraz
eta kultur aniztasunean murgiltzeko, joan etorriko bideak urratu behar ditugula. Batetik, ezinbestekoa dela Euskal Herrian dauden beste hizkuntza eta kulturekiko begirunea izatea (horietako batzuek, gainera, hizkuntza ez hegemonikoak dituzte), aberastasun gisa ulertzea eta etsaitzat ez jotzea.
|
|
|
Hortaz, garai hartan kontuan hartu ziren ekarpen antikolonialistak, baina ez arrazakeriaren edo kolonialismoaren inguruko ardatzei heltzeko, baizik eta nazio zapalkuntzaren ardatzari heltzeko (eta hizkuntza kulturaren ardatzei oso loturik).
|
Euskarak
eta euskal kulturak zentraltasuna hartu zuen ezkerreko mugimendu abertzale horietan (gogoan izan behar da ETAk fronte kulturala ere bazuela). Garai hartan pertsona arrazializatuak bazeuden Euskal Herrian (besteak beste, ijitoak), baina beltz komunitate sendorik ez zen artean, eta beraz, belztasunaren ingurukoak, arrazakeriaren inguruko ekarpenak ez ziren txertatu euskal imajinarioak, errealitateak edo diskurtsoak aztertzean, edo kritikoki interpretatzean.
|
|
2023
|
|
|
Aski ongi jakingo duzuenez, rap garaikidea, musika urbanoa edo dena delakoa jorratzen dute, reggaea eta beste hainbat estilo ere uztartuz. Jada beste hizkuntzetan ikusitakoa 2021ean iritsi zen
|
euskarara
eta sutsuki besarkatu genuen, bere transgresiorako gaitasuna goraipatuz, besteak beste. Ertzekoa zen, zikina, auzokoa, erreala.
|
|
|
Haiek horren berri zuzenean eman ez arren, aipatutakoaren isla ere bada nola Kiliki Frexko bera liburu honetako hirugarren kapituluan aurkitu ahal izan dugun gentrifikazioaren kontrako desfilean tronpeta jotzen, edo nola Ibil Bediko Amets Aranguren Iruinkokoari buruzko azalpenak emateko elkarrizketetan ikusi ahal izan dugun. Aipagarria da, halaber,
|
euskarari
eta euskal kulturari gune bat emateko sortu den Laba espazioa ere. Ez da kasualitate kontu bat, Iruñea Nola?
|
|
|
Erakusleiho hiriaren aldean, dirdira propioa duen hiri bizia hobesten zuten Piztu Bilbo kolektibokoek, dekoratu bateko maniki izan beharrean, hiritarrak protagonista izango zituen hiri baten defentsa egin. Horretarako, feminismotik, espazio autogestionatuetatik,
|
euskaratik
eta auzoetatik Bilbo pizteko deia egiten zuten. Administrazioen politikak salatu zituzten, nola ordaindu zituzten Bilboko Udalak eta Bizkaiko Foru Aldundiak hiru milioi euro telebista musikal ezagunaren ikuskizun hura Bilbora ekar zezaten, soilik publizitate gastuei erreparatuta.
|
|
|
Laburbilduz, Euskal Herriak bere festibal kontrakultural propioak izan zituen 60ko eta 70eko hamarkadetan, euskal nortasun berri baten eraikuntzarekin lotura hertsia izan zutenak. Horren testigu dira gaurdaino iritsi diren ikastolen aldeko jaialdiak edota garaian mugarri izan ziren 1976ko 24 Orduak
|
Euskaraz
eta 1978ko Bai Euskarari ekimen jendetsuak. Donostiako Belodromoan egin zen lehena, Bilboko San Mames estadioan bigarrena.
|
|
|
Horren isla ere badira azkenaldian egin diren hainbat analisi. Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek
|
euskararen
eta feminismoaren arteko txirikordatze emankor bat proposatu dute, intersekzionalitatearen eta dekolonialitatearen bidetik [61]. “Diskurtso kontra hegemoniko indartsu bat” behar omen du euskalgintzak, eta bizitza bizigarriago baten aldarria izan daiteke horretan giltzarri, non feminismoa eta euskaltzaletasuna uztartuko diren.
|
|
|
Euskal Filologian lizentziatu zen halako batean eta gaur egun
|
euskararen
eta bere kulturgintzaren langile autonomoa da. 2004an argitaratu zuen bere lehen poema liburua, Arrakalak izenburukoa.
|
|
|
mekanikaria izateak ez du esan nahi ez duzula antzerki bat apreziatzen jakingo… Eta nik argi dut:
|
euskara
eta kultura ez dira ezberdintzen.
|
|
|
Bai
|
euskarak
eta bai kulturak prestigio sozial apala dutela uste duzu. Zergatik?
|
|
|
Zerk egiten gaitu nor?
|
Euskarak
eta kulturak, ez da beste deus.
|
|
|
Bai, nik ez daukat dudarik: Euskal Herrian
|
euskara
eta kultura gutxietsita daude nazio gisa gutxietsita gaudelako.
|
|
|
Euskal zinemak, euskal antzerkiak bezala, bere bidea egin behar du. Guk ez baditugu gure istorioak
|
euskaraz
eta euskaratik kontatzen, nork kontatuko ditu ba?
|
|
|
Titulua eskuratzeko, ikasleek beharrezkoa zuten
|
euskararen
eta euskal kulturaren ezagutza erakustea, eta, horren ondorioz, ustezko ikasle asko geratu zen bestela ere antzerkigileengandik kritika ugari jaso zuen eskolatik kanpo.
|
|
|
Ala zer, zeuentzat bakarrik gura dozue ala? Orduan, Anbotori begira geratze nazenean, Xabierren
|
euskara
eta Xabierren lana susmetan dot. Eta Oiz barrenera begiratuz gero be Xabier ikusten dot.
|
|
|
Arantxa betidanik egon da kultur munduari eta antzerkiari lotua. Antzerkia,
|
euskara
eta hezkuntza izan dira bere pasioak. Aspalditik ezagutzen nuen, Ote Lore elkartean Larresoron egiten zuen kultur lan militanteagatik batik bat.
|
|
|
Baina tira! Norbaiti irekiko nizkion
|
euskararen
eta antzerkiaren ateak.
|
|
|
Espazioari izaera bat eman diote, egiteko modu bat, gure kultura eta herria aberasten duena. Pena bakarra niretzat,
|
euskarak
eta euskal kulturaren ikuspegiak ez duela leku askorik izan.
|
|
|
Antzinako komedianteen espiritua bihotzean izaten dugu proiektu hau aurrera ateratzen dugun bakoitzean. Gaurkotasunari garrantzi handia emanez, halaber herriaren errealitate,
|
euskararen
eta tradizioaren eragina, ikerketa eta esperimentazioa, eta batez ere talde lana. Gizarte honetan horren preziatua den indibidualtasun ideia baztertu eta pertsona bakoitzak dituen inkietuteak taldean partekatzea.
|
|
|
Mis rarezas dirías tú izenekoa da Andergrounden hirugarren eta azken lana, Peru C. Saban eta Pedro Blanco bikotearena. Obra elebiduna da(
|
euskara
eta gaztelania), frantses, ingeles, italiera eta arabierazko zertzelada batzuekin.
|