|
2000
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere
|
euskara
eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez:
|
|
|
Denbora eta espazioari dagokionez, han hemenka aipamen ugari egiten badira ere, oro har kronotopo indeterminatua gailentzen da. Istorioa iparraldean kokatzen da Sara herria aipatu egiten baita eta
|
euskara
eta frantsesaren erabilera ere nabarmena baita. Haatik, ez dira kokaleku jakinari buruzko aipu zehatzak aurkitzen.
|
|
2001
|
|
|
Esan daiteke 70eko hamarkadan sendotzen den euskal nobelagintza modernoari esker, gure narratibak garaiko joera literarioekin zuen etena ezabatu egiten duela. Lehenengo aldiz, euskal irakurleak ez du inongo eskizofrenia literariorik biziko
|
euskarazko
eta beste hizkuntzetako irakurketa literarioen artean. Saizarbitoriaren nobelek hasten duten aro honetan, behiala T. S. Eliot poeta nobeldunak" Tradition and Individual Talent" (1920) artikuluan esandakoa frogatuko da:
|
|
|
8" Lehenengo nobela bilinguea" izendatu zen nobela honetan
|
euskara
eta gazteleraren erabilerak izugarrizko asaldapena sortu zuen garaiko irakurle eta kritikarien artean. Arazoa itxuraz sinplea zen:
|
|
2002
|
|
|
Ziur aski, gertaerak kontatzeko
|
euskara
eta espainiera erabiltzearekin batera, denbora aldaketak eta fokalizazioa dira eleberri honen testu estrategia nabarmenenak. Narratzaileak eleberriaren lehen bost atalak behar ditu ihesaldiak irauten duen hiru minutuak kontatzeko, baina protagonistaren heriotzaren ostean iragaten diren 53 minutuak seigarrenean, azkenekoan, kontatzen dira.
|
|
|
Halarik ere, Agur, Euzkadiren irakurketa hau ez genuke osatuko baldin eleberrian ukitzen den gai nagusiari, euskal abertzaletasunaren gaiari, erreferentzia egingo ez bagenio. Julenek hasieratik onartzen duenez (26),
|
euskara
eta aberria izan dira betidanik bere kezka nagusiak, eta ezker abertzaletik gertu dagoela onartu arren, benetako gogoeta eta grinarik gabe bizi du euskal errealitate politikoa. Lauaxetarekin duen enkontruak ezer eskaintzen badio Pizkunde garaiko idazleek zuten jarrera irmo eta baikorrera itzultzekoa eskaintzen dio.
|
|
|
Orduan hasi ziren kaleratzen emakumezko idazleen hainbat poema, ipuin eta antzerki. Antonio Elorzak gogoratu duen bezala, nazionalistek euskal emakumeen baitan, euskal amen baitan, uzten dute
|
euskararen
eta erlijioaren transmisioaren ardura.
|
|
|
Bere burua abertzale aitortu zuen hau bere belaunaldiko idazle laiko bakanetakoa izan da, eta euskal kultura eta nazioarekin konpromiso aktiboa izan du. Hala ere,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz idatzitako ia 50 liburuek eta ez bestek egiten du beharrezko haren aipamena. Hasieran kazetaritza lanak argitaratu bazituen ere, laster hasi zen idazten ipuin liburuak, eleberriak, narrazio biografikoak, saiakera, historia eta hizkuntzalaritzari buruzko lanak...
|
|
|
Gure erriko jai bitzuen egitarau bakoitzak ditugu esku artian. " Tantobale" idazliak jai iragarki oneik
|
euzkeraz
eta albuan erdelitzulpena dabela argitaratuak izan dirala esan eban. Ez, jauna; iragarkijok lenengo erderaz egiñak dira, eta aurrian euzkeralpen motel elbarritua darue.
|
|
|
Juan San Martin ek
|
euskeraz
eta Ossa Etxaburuk erderaz, lepobetena emon deutse Olaetxea jaunari, onek Donostian egin izan dauan berbaldia dalata.
|
|
2003
|
|
|
Euskaltzaindiak urte batzuk lehenago argitaratu zuen saio elebidun bat: El libro blanco del euskara (1977)/ Euskararen liburu zuria (1978), eta haren erantzunez atondu zuen El libro negro del
|
euskara
eta bere kabuz eta diruz argitaratu (1984).
|
|
|
Oskillasoren emaitza, bere aldirako Francoren diktadura garaia eta osteko urteak nahiko ugaria dela aitortu behar da: hiru
|
euskarazko
eta gaztelaniazko bat. Hala ere, Kurloiak izan da, batasunaren kezka gero eta biziago zetorren garaian argitaratu izanagatik besteak beste, hotsik gehien eragin duena.
|
|
|
Askotariko gaiak eta alderdiak darabiltza
|
euskara
eta euskal literaturaren ardatzean: a) euskal hizkuntza eta honen egoerari buruzko gogoetak:
|
|
|
a) euskal hizkuntza eta honen egoerari buruzko gogoetak: elebitasuna, euskararen irakaskuntza, euskaldun zahar eta euskaldunberrien auzia,
|
euskara
eta administrazioa, e.a. b) euskal literatura: literaturaren aldi beltza, literaturaren eta euskaldunzaharren arteko etena, Axularren eredua, e.a.
|
|
|
1.8
|
Euskara
eta euskal literaturgintza
|
|
|
Arantzazuko Batzarraren osteko urte batzuetan Arantzazura udetan euskara ikasten etortzen ziren amerikar ikasleen euskarairakasle ere izan zen, Jon Bilbaoren eskariz, izan ere haiei ingelesez irakatsi beharra zegoen, eta gutxi ziren orduan hortarako gai zirenak.25 Aldi berean, esan behar da, Ameriketatik Euskal Herrira Jon Bilbaoren bitartez zetozen askok Oskillasoren etxea izan zutela aterbe. Amerikar euskalzaleen Arantzazuko udako ikastaro horietariko baten ezagutuko du Rudolf P. G. de Rijk hizkuntzala25 Udako
|
Euskara
eta euskal kultura ikastarook Reno-ko Unibertsitateko Euskal Ikaskuntzen Katedrak eraturik martxan jarri ziren 1967(?) inguruan Ustaritzgo Udako Unibertsitatearen barruan, eta handik urte bira Ustaritzen eta Arantzazun. Arantzazun 1969an egin zen ikastaroa, adibidez, uztailaren 8tik abuztuaren 4ra luzatu zen, eta berean Jose Basterretxea eta Jon Oñatibia izan ziren euskara maila oinarrizkoan irakasten zutenak.
|
|
|
Izan ere, ikusiko dugunez, hizkuntzen irakaskuntza izango du iker eremu kutunenetariko bat. Ingelesa lanbide izango badu ere,
|
euskara
eta batez ere euskarazko literaturgintza eta ikerkuntza izango da barruak aginduko dion zaletasun nagusia, astialdirik asko horretan emango ditu eta hori berori izango da poz nahigabe nagusiak ekarriko dizkiona. Orduko garaian eta orduko Iruñeko gizarte giroan pentsaezina zen euskara lanbide bihurtzea.
|
|
|
Bainan Lizarragak ezetz, oso diferenteak dirala Espainako euskeldunen
|
euskera
eta Frantziko eskualdunen eskuara, eta hizkuntzaren izena bera diferentea dala ikustea nahikoa ezpalitz, ohartzeko zelan agertzen dan oso sarri h letraa Herrian, Frantzian egindako asterokoan, ohartzeko ch, tch, th, lh eta honelako letra elkartuak, eta Espainan egindako liburutxoan ordea inun ere etzala agertzen honelakorik. Catalanak behintzat baduela bere nortasuna, bainan euskara, hain diferentea iruditu arren, espainolaren dialektu bat baino eztala jakintzaren gaindegitik ikusita.
|
|
|
Iparraldeko
|
euskera
eta euskal idazleak. Guztiok dakigunez, Eskual Herrian 4 euskalki bereizten zituan L.L. Bonapartek:
|
|
|
Argitalpen bi egin zirean: bata, euskeraz; bestea,
|
euskeraz
eta erderaz (48 orrialde). Liburutxu hauxe da, danen artean gehien zabaldu dana gure eleizetan; gaur, kristinaurik gehienak buruz ikasi dituez euren erantzunak eta abestiak, baina, hori ta guzti be, beti dagoz kristinau barriak eta polito zabaltzen da orain be.
|
|
|
Liburu honetan, bai hasierako atalean, bai liburu osoan, idazlearen bizitzako ardatz bien ganeko irakurgaiak aurkituko ditu irakurleak:
|
euskera
eta euskal literatura alde batetik, eta Eleiza eta fedea bestetik. Biak lotu lotu eginta doaz beraren bizitzan eta guztiz izan ditu garrantzitsuak, eta ditu orain be, bizitzako joanetorrian.
|
|
|
Halan ba, zereginik handienetakoa dana ondo jostea izan da, liburuari batasun itxurea emotearren. Idatziak solteak diranez, gaika pilotu ditugu ardatz biren inguruan,
|
euskera
eta erlijinoa.
|
|
|
Dotrinea, eleizan, euskera hutsean ikasten genduan; eskolan, ostera, erderaz baino ez. Hamaika urtekoa nintzan Seminariora joan nintzanean, eta ordurako Kristinau Ikasbideko hiru mailak buruz ikasita neukazan, bai
|
euskeraz
eta bai erderaz, berba guztiak ondo ulertzen ez banituan be. Hainbeste urtetan, horixe izan zan nik euskeraz irakurritako lehenengo liburua, hiru mailatako Kristinau Ikasbidea.
|
|
|
Euskalerriaren Yakintza, 4 liburu marduletan argitaratu dau Espasa Calpek,
|
euskeraz
eta erderaz. Oso jakingarria.
|
|
|
zehaztasuna eta gozotasuna, haren eskolen ezaugarriak. Ikasleen zirikatzaile eta eragilea, eta ekin handikoa izan dan aldetik, ostean etorri diran askogan sustraitu dau
|
euskera
eta euskal literatura zaletasuna.
|
|
|
" Txinparta" antzerki taldea be hor ebilen, lan errazen bidez Bilbon eta Bizkaian euskerea zabaltzen. Dantza talde batzuetan
|
euskerea
eta euskal kulturea indar barria hartzen joaizan. Bertsolariak be plazetara eta uri handietako teatroetara urteten hasi ziran, Euskaltzaindiaren babespean, Alfonso Irigoien gai jartzaile zala.
|
|
|
Martin Olazar eta Julián Olazabalaga. Euron izenak ez neukez isildu gura, gerora be
|
euskerearen
eta euskal gaien munduan hainbeste egindako abade langile bion izenak.
|
|
|
Nire txalo beroen omenaldi apala izan begie guztiok. Eta euron bideari ekinez, gaurko euskaltzaleok be lan ona egin daigula,
|
euskerearen
eta gure herriaren onerako.
|
|
2004
|
|
|
Oraintsuago, edizio hari beste hemezortzi saiakera gehituz, Angel Ortiz Alfau zenaren ardurapean ikusi du argia berriro (1998). Bilduma horretako" Mi bochito" artikuluak Unamunoren ohar luze bat biltzen du, Bilboko
|
euskara
eta gaztelaniaren arteko harremanen gainean. Besteak beste, bere" El dialecto bilbaino" artikulua (1886) eta Emiliano de Arriagak beranduago aterako zuen El Lexicón etimológico, naturalista y popular del bilbaino neto (1896) aipatzen ditu.
|
|
|
Euskal herriak utopiaz duen beharretaz baino." (Utopiaren fantasian, 1979). Barne arnas horren osagarri, Euskal Literatura (1977) azterlanean euskara" guztiz maite den emazte bat bezala" zuela idatzi zuen, eta" nik ez dakit zelan eta zergatik baina, txotxolotu egin nintzen
|
euskara
eta Euskalerriaz" erantsi. Eta halaxe zen izan ere, horrenbesterainokoa baitzitzaion maitetasun hori, haren hurbilekoek ondotxo zekitenez.
|
|
2005
|
|
|
Bergarako UNED en fonetika irakasten jardun zuen. 1975etik Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan kolaborazio asko eta asko egin zituen, beti ere
|
euskara
eta euskal literaturaren eta zinearen gainean. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatura sorkuntzak hainbat lehiaketatan:
|
|
|
Hiriart Urrutyk asko eta asko idatzi zuen Eskualduna aldizkarian, denetariko gaiez idatzi ere: iritzi artikuluak, lege, lan eta ekonomia,
|
euskara
eta kultura, garaiko gertaera eta pertsonaiak, itzulpenak eta ipuinak ere bai. Beronen lana kazeta aleetan barreiaturik azaldu arren, beronen lanaz harrezkero egin diren antologietan, eta batez ere azkenengoan (2004) dastatuz gero, euskal literaturako idazle handitzat jo behar da ezinbestean, eta horrezaz gain idazle eskola baten gidaritzat ere bai.
|
|
|
Beronen lana kazeta aleetan barreiaturik azaldu arren, beronen lanaz harrezkero egin diren antologietan, eta batez ere azkenengoan (2004) dastatuz gero, euskal literaturako idazle handitzat jo behar da ezinbestean, eta horrezaz gain idazle eskola baten gidaritzat ere bai.
|
Euskarari buruz
eta hizkuntzari buruz arreta handia hartu zuen: hizkuntza ulerterraza eta garbia nahi zuen, hitz jator, esaera zahar eta esapidez gantzatua, ahozko hizkeran oinarritua, jendearengana eroso heltzeko modukoa, adierazkorra baina bizia eta jostalaria.
|
|
|
Hiriart Urruty hil ondoren, eta behin I. Mundu Gerrako estuasunak igaro eta gero, Jean Blaise Adéma ipini zuten zuzendari eta 20 hamarkadetan lehenagoko indarrez birloratu zuen aldizkaria. Ordura arteko bideari jarraitu zion, erlijioari,
|
euskarari
eta nekazaritzari garrantzia emanez, baina kutsu informatiboagoarekin. Honek 1924an utzi zuen zuzendaritza, beronen lekua Jean Saint Pierre Anxuberro apaizak hartzen zuela.
|
|
|
Haren egiturari lotu zitzaion edukietan ere, orokorrean: nazioarteko eta Frantziako berriak, herrietako berri laburrak, laborarien gaiak, hau da, fedea,
|
euskara
eta nekazaritza hirukotea zituen oinarri. Lafitteren ostean() Jean Hiriart Urruty etorriko zen (Eskualdunako arduradunaren iloba)() eta gero Emile Larre(), oraintsura arte zuzendari lanetan ekin izan diona, harik eta Jean Battitt Dirassar idazleak ardura hori bere gain hartu arte.
|
|
2007
|
|
|
4 Bukatzeko,
|
euskara
eta euskalzaletasuna ere etengabe azpimarratzen diren gaiak ditugu. Ameriketara heldu orduko, lehendabiziko bertsoetatik" gure izkuntza zarrari" atxikimendua erakusten diote bi anaiek, Ignaziok Argiñarenak ez gera izango bertsoetan aldarrikatzen duen moduan:
|
|
|
Ignazio Argiñarena Otsotorenaren bizitza, nola edo hala, Euskal Herriko XX. mendeko historiaren laburbiltze luzea da; eta gure herrian gertatu eta eragin izan duten gertakizunek, Ignazio Argiñarenaren bizimodua ere baldintzatu, zuzendu edo markatu egin dute: aldaketa ekonomikoak, gerla zibilak,
|
euskararen
eta euskal kulturaren lanketa eta errepresioa, nafartasuna eta euskaltasunaren arteko eztabaida faltsua... Eta, azkenean, Ameriketarako emigrazioa, ia mende eta erdi inguruan euskal gizartean erroturik iraun duen fenomenoa, garrantzitsua bezain ezezaguna gure gaurko ikuspegitik.
|
|
|
Lege eta administrazio erakuntzako latin hitzak oparo hartu zituen
|
euskarak
eta bere sistemara egokitu: lege (legem), errege (regem), populu (populum), jende (gentem).
|
|
|
Labastida Errioxakoa
|
euskara
eta erromantzearen (gaztelera) topagune izan zen.
|
|
|
Denboraren aldetik, esan daiteke bai Errioxan eta bai Burgosen aldi bertsuan egiten zela
|
euskara
eta aldi bertsuan galdu ere. Batean eta bestean orografia menditsua izateak lagunduko zion euskarari luzaroago irauten.
|
|
|
XIX. mende amaieratik aurrera
|
euskarak
eta euskal kulturak gizarte mailan berpizkunde handi bat ezagutu du, XX. mendean zehar, harik eta gudura arte sendo eutsiko diona. Euskal lore jokoak, aldizkariak, egunkariak eta liburugintza izango dira berpizkunde horren ezaugarriak.
|
|
|
6.1
|
Euskara
eta iberiera
|
|
|
Beranduago sortua da euskaliberismoaren hipotesi linguistikoa, aurrekoaren bidetik: horien ustez,
|
euskara
eta iberiera hizkuntza bera dira jatorriz, hala, euskara iberieraren oinordekoa izango litzateke.
|
|
|
Euskaliberismoaren hipotesiari zientzia oinarri sendoagoa emango diona XIX. mendean Wilhelm von Humboldt prusiarra izango da.
|
Euskara
eta iberiera jatorri berekotzat joko ditu. Horretarako lexikoan eta bereziki toponimiako emaitzetan bilatuko ditu frogagarriak.
|
|
|
|
Euskara
eta iberiera senideak zirelako iritziaren funtsa hau zen: iberiarrak Afrika Goienetik sartu zirelako ustea.
|
|
|
6.2
|
Euskara
eta kaukasiar hizkuntzak
|
|
|
|
Euskara
eta Kaukasoko kartveliar hizkuntzen arteko senidetasuna defendatzen duten teoriak oraintsuago sortuak dira. Hizkuntzen tipologiak ikertzen hasi zirenean hizkuntzalariek idoro zuten euskara eta beste batzuk" ergatibo" tipokoak zirela, indoeuroparrak eta beste asko" nominatibo" tipokoak.
|
|
|
Euskara eta Kaukasoko kartveliar hizkuntzen arteko senidetasuna defendatzen duten teoriak oraintsuago sortuak dira. Hizkuntzen tipologiak ikertzen hasi zirenean hizkuntzalariek idoro zuten
|
euskara
eta beste batzuk" ergatibo" tipokoak zirela, indoeuroparrak eta beste asko" nominatibo" tipokoak. Tipologiaren aldetik euskara eta kaukasiar hizkuntzak mota berekoak zirela ikusi zen.
|
|
|
Hizkuntzen tipologiak ikertzen hasi zirenean hizkuntzalariek idoro zuten euskara eta beste batzuk" ergatibo" tipokoak zirela, indoeuroparrak eta beste asko" nominatibo" tipokoak. Tipologiaren aldetik
|
euskara
eta kaukasiar hizkuntzak mota berekoak zirela ikusi zen. Hala gorpuztu zen hipotesia, jatorri berekoak izan zitezkeela, eta indoeuroparrak hedatzen hasi baino lehen, handik hona etorri izan ziratekeela euskaldunak.
|
|
|
6.3
|
Euskara
eta beste hizkuntza batzuk
|
|
|
1 Indoeuropar hizkuntzen zuhaitz genealogikoa.
|
Euskara
eta beste europar hizkuntza banakak ez daude bertan. zehaztu, zuhaitz genealogiko baten irudira. Horrela, finkatu daiteke zein hizkuntza den gurasoa eta zein ostekoa, zein den aurretikoa eta zein ondorengoa.
|
|
|
Eta hala, mailegu bidez batak besteari sano eragin dietenak.
|
Euskara
eta iberieraren kasua izan daiteke agian. Ez dakigu garbi.
|
|
2008
|
|
|
Alberdi, A., Balentziaga, M. eta Ugarteburu, A., 2005,
|
Euskara
eta Literatura 1, Elkar, Donostia.
|
|
|
Askoren artean, 1997,
|
Euskara
eta Literatura 1, Ibaizabal, Zaragoza.
|
|
|
1960tik aurrera
|
euskara
eta euskal kulturaren irakaskuntza bermatuko zuten ikastolak hasi ziren sortzen Bizkaian eta Gipuzkoan; ondorioz, esan daiteke euskal literaturaren didaktika sistematikoa 1960ko hamarkada inguruan hasi zela.
|
|
|
"
|
Euskara
eta literatura" dena irakasgai berean biltzen da. Ze ondorio dakar horrek?
|
|
|
Erdi
|
euskeraz
eta erdi erderazko alkarrizketa zirikatzaile honek be gauza bera adierazoten dau:
|
|
|
Erderaz be bai, gero! Etorkin harek ez ekian
|
euskerarik
eta. Esamina egingo ebala eta, bildurrak aidean ebilen jentea.
|
|
2009
|
|
|
Kontuan hartzen bada orduko giro politikoa eta
|
euskararen
eta euskal kulturaren egoera, isilpean eta erdi gordeta, bertsolariok ikusleen ikuskera bera dute, mundua ulertzeko modu eta balore berak dituzte. Ez daukate aparteko sorkuntzarik egin beharrik entzuleak bereganatzeko, euskaraz jardutea bera nahikoa dute euren artean lotura sendoa sortzeko.
|
|
|
Gaur egun ezagutzen den lehenengo errefrau bilduma Refranes y sentencias comunes en bascuence, declaradas m romance con numeros sobre cada palabra, para que se entiendan las dos lenguas izenekoa da (RS laburduraz), 1596an argitaratua. Ezagutzen dugun ale bakarrak haren kopiak, hobeto esanda539 errefrau biltzen ditu,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz emanda eta zenbakiturik, baina ez da osoa; atzean errefrauak falta ditu. Oihenarten eskuizkribuan jasorik datoz bizkaierazko 48 errefrauko txorta bat, eurotarik 18 RS edizioko berberak eta beste 20, han ageri ez direnak baina bildumaren ale oso batetik jasoak izan behar dutenak.
|
|
|
Duela zenbait urte, Maruri Jatabeko Udalak herriko
|
euskara
eta jakituria jasotzen zuen liburua argitaratu zuen Iñaki Gamideren eskutik. Pozgarria izan zen orduan horren moduko liburua argitaratu ahal izatea eta orain ere, pozgarria da herriko bizimodua, ohiturak, geure sustraiak azken finean, jasotzen dituen liburua aurkeztea.
|
|
|
Txerri saltzaileari, zerderuri, erosten zizkioten.
|
Euskara
eta erdararen erdi nahaste bat egiten zuen Mungiko zakeru zeritzana ei zen txerri saltzaile ezagunenetakoa. Lekuko bati berari ere ez diogu entzun euren etxean txarri arkele edo makerarik, txerri emerik, edukitzen zutenik.
|
|
|
Bertso berriak kantaten noa
|
euskeraz
eta eroso, etorri hona inor badago entzun eiteko ganoso.
|
|
|
Holako arloak hartzeko sekula be ez da belu izaten, eta gogo barriak hartzeko ez da momenturik txarrena Ipuin barreka barritu hau plazaratzera goazen unea. Oraindino, Aita Felix, sasoi betean zakusguz eta gure
|
euskereari
eta morgarren ohoreari ez zeunskio ohore makala egingo horretan ekingo bazeuntsa, batez be ikusirik, mundu guztiak deritxan moduan, ze hizkera herri herriko eta gatz piperrez betea darion zure lumeari eta ze irudimen aberatsa erakutsi dozun herri tradizinoko ipuinoi bizi barria emoterakoan.
|
|
2011
|
|
|
Aitortu beharra dut euskal argitalpen mundua oso ezberdina dela, bestelako herrialdeetako argitalpen munduaren aldean. Beste tokietan best-sellerrak direnak nekez itzultzen dira
|
euskarara
eta, noizean behin, Khaled Hosseini bezalako idazle baten liburuak argitaratzen dira. Ez dago gaizki; izan ere, honelako liburu bat argitaratzeko argitaletxe bat behar da, itzultzaile bat, liburua irakurria izango ote den esperantza.
|
|
|
Ikusten genduan gure nagusiak apurka apurka gure ondotik bajoiazala gure informanteetariko batzuk be joan egin jakuz bien bitartean, eta eurekin batera gorderik eukien altxorrik handiena, herriko hizkuntzaren parte bat. Halan bada, Labayru Ikastegikoek
|
euskera
eta herri jakintza gaietan esperientzia luzea eukiela kontuan hartuta, geure herri ondarea batu eta haren aztertze sistematiko bat egiteko asmoaz, eurakaz hartu emonean jarri ginan.
|
|
|
Argitalpen barri hori bizkaiera gaurkotuaz egina da eta marrazki irudi politez hornidua. Morgatarrok atzera geure esku daukagu irakurteko liburu erraz eta gozatsu bat, bertoko
|
euskerearen
eta umorearen espilu ederra dana.
|
|
|
Liburu honetan topauko dozuena balio handikoa izango da, geure izakerea ezagutu ez eze, horreri bere neurria emoteko, geure
|
euskerea
eta ohiturei beharbeharrezko daben onarpena emoteko. Ildo honetatik pozik egongo ginateke liburu honen bidez busturiarrek euren berbakereari eusteko errazoi bat gehiago topauko balebe, euskerea egunerokoan biziago erabilteko sakakada bat emongo baleutsoe.
|
|
|
Aldetxua egoan lehen Durango bertako
|
euskerearen
eta Iurreta eta Durango inguruetako euskerearen artean. Ez dot uste, idazten dodan une honetan, lehengo Durangoko kaleko berba egiteko erea inork erabilten dauenik.
|
|
|
Pedro Razkinek eskola mordoa emoten ebazan. Ez ekian
|
euskera
eta erdaldunagaz ezkonduta egon arren, badakit bere alabek Markinako euskerea berez berez egiten dabela.
|
|
|
Jakina, batzuek ez eben ikusten holakorik. Ze
|
euskera
eta ze otxokuarto, gizonago eta, gure kasuan, kristauago izateko eragozpen badogu!
|
|
2013
|
|
|
Antoniok, kantuaren bidez, etorkizunerako testigantza geroan utzi nahi izan zuen, munduan jakin zedin euskaldun errugabeak hil behar zituztela eta, era berean, zabal zitezen Zapirainen etxean zeuzkaten balioak: fedea,
|
euskara
eta etxekoen maitasuna.
|
|
|
Gerra bukatu eta hamarkada bat geroago hasi zen euskal kulturaren errekuperazio ahula. Isiltasun urte haietan, eliz eraikinetan, komentu, seminario eta horrelakoetan landu ziren
|
euskara
eta euskal literatura, isilpean betiere (Tejerina 1999) 121.
|
|
|
Lehen mezak latinez egiten ziran, abadea altarara begira egoala, jenteari atzea emonda. Eta sermoiak pulpitutik egiten ziran,
|
euskeraz
eta erderaz.
|
|
2015
|
|
|
Muñoz gehiago lerratzen zen
|
euskara
eta politikaren arteko harremanetan, edo hobeki, euskararen ezagutza eta erabilera bultzatzera eramaten zuten zioetara eta euskaldun zahar eta euskaldun berrien arteko bereizketara, biak ere, zioak zein bereizketa, aski politikoak. Euskararen alde lerratzeko motiboak ere halakoak baitziren Muñozen arabera:
|
|
|
Joxe Mari Otermin, Iñaki Uria eta Joxe Mari Urteaga.
|
Euskara
eta literatura izan ziren hamaikagarrenean ere gai nagusiak.
|
|
|
Berriz ere, aurreko zenbakietako zenbait artikulutako iritzien ildoan, euskal kulturaren krisi sakona azaleratzen zen artikulu horretan.
|
Euskara
eta euskal kulturaren plangintza orokor baten premia aldarrikatzen zuen, bada.
|
|
|
Hurrengo testuak ez du izenbururik eta euskal kulturaren eta ideologien inguruan da mintzo. Bereziki nabarmentzen da nola ezkerreko ideologiak, eta zehazki Espainiako ezkerrak,
|
euskararen
eta euskal kulturaren inguruan jarrera aldatu zuen garai hartan. Gutxiestetik aintzakotzera pasa zen, testuaren arabera.
|
|
|
Gutxiestetik aintzakotzera pasa zen, testuaren arabera. Borroka nazionala zuzenean burges txikitzat jotzetik haren soslai eraldatzailea aitortzera iritsi zen, eta horren barruan,
|
euskara
eta euskal kultura balioztatzera. Horretan lagundu omen zuen ere euskal kulturak iraganeko kutsu landatar eta elizkoia utzi eta kaletartzen hasi izanak.
|
|
|
Ez dugu, hori bai, aurreko zenbakiko analisi sakon gisako artikulurik aurkituko. Zorion Ustelan pisu handia zuten
|
euskara
eta literaturaren inguruko hausnarketek, baina Mermelada Ustelan ia testu guztiak sormenezko eta fikziozkoak ditugu. Horregatik, alea salbuespentzat jo daiteke Saizarbitoriaz geroztik sortutako lerro soziologikoagoan edo (batez ere Oh!
|
|
|
Han euskaraz edo espainieraz idaztearen gaiaz mintzatzen zaizkigu, aurreko zenbakitik datozen hausnarketei jarraiki. Antza, aldizkaria bi hizkuntzetan,
|
euskaraz
eta espainieraz esan nahi baita, argitaratzeko eskaerak jaso zituzten. Horren inguruko zenbait komentario burlosoren ostean, honakoa zioten:
|
|
|
Oh! Euzkadikoek, baina, zalantzarik gabe egiten zuten euskara batuaren alde, borroka hartatik kanpo ez zegoela
|
euskara
eta euskal kulturaren aldeko borrokarik iritzita.
|
|
|
Dagoeneko aipatua izan den Diglosak testua
|
euskarari
eta euskalduntasunari buruzkoa da. Euskalduntasunaren jatorri mitikoa ironikoki gezurtatzera dator, eta euskaldunon balizko historia pobre eta eskasa azpimarratzera.
|
|
|
militantziaren eta instituzioen arteko eztabaida, autogestioaren eta kontrol instituzionalaren artekoa. Eusko Jaurlaritzaren eratzearekin talka horiek oso ohikoak ziren garai hartan, bistan denez,
|
euskara
eta euskal kulturaren inguruko lana erdi klandestinoa eta planifikatu gabea izan zelako ordura arte.
|
|
|
Arazo horri bi irtenbide aurkitzen zizkion: mundu imaginario baten sorrera hizkera homogeneo bat justifikatzeko (Atxaga eta Sarrionandia) edo
|
euskara
eta espainiera nahastea (100 metro). Hala, literatur hizkera pertsonaiara eta literatura motara egokitu behar dela azpimarratzen zuen, zenbait adibide bere ustez makur (Xabier Gereño, Gotzon Garate, Xabier Kintana) emanez bere ohiko estilo gordinean.
|
|
|
Euzkadin diru-laguntzak jasotzeak, nola justifikatu behar izan zuten euren burua. Erregimen autonomikoarekin sortutako lanpostu berriak,
|
euskararekin
eta euskal kulturarekin zerikusia zutenak, jo puntuan egon ziren ez gutxitan Oh! Euzkadin.
|
|
|
Ohiko moduan, zenbakiaren giltzarri nagusienetako
|
euskara
eta euskal kulturari buruzkoa izan zen. Aurreko zenbakietan landutako hausnarketei segida ematen zieten zenbait testutan.
|
|
|
Guk ez dugu Euzkadirik gabeko euskara nahi, adibidez, Euskaraz bai, baina sailaren jarraipentzat jo daiteke. Izan ere,
|
euskara
eta klase sozialen arteko harremanaz mintzo zen. Hizkuntza markatuki marxista erabiliz, EAJk euskara kooptatzeko arriskua zegoela gaztigatzen zuen, ordura arte euskararen defentsa funtsean ezker abertzalearena izan zen bitartean.
|
|
|
Gaztetan beti espainieraz hitz egindako hainbatekin gertatzen omen zen handik urte batzuen buruan deskubritzea euskaldunak zirela. Euskal kantagintzak akuilatuta berreskuratu zuen neurri handi batean Izagirrek
|
euskara
eta pixkanaka testuak euskaraz idazteari ekin zion.
|
|
|
Hautapen literario batzuk ere ageri ziren beste orrialde batean,
|
euskaraz
eta espainieraz. Kasu honetan, Borgesen (Borges beste behin), William Somerset Maughamen, Jorge Martin P.ren eta Alvaro Menén Deslealenak.
|
|
|
Izan ere, euskal tradizio intelektualari (Ignazio Loiolakoa, Larramendi, Labairu) eta euskal tradizio katolikoari erreferentziak azaltzen ziren, eta neurri handi batean, Euskal Herriaren eta Espainiaren loturen gainean ziharduten. Euskal tradizioaren, batez ere abertzalearen, errebisio kritikoa egiten zuten nolabait poemok,
|
euskara
eta espainiera etengabe tartekatuz.
|
|
|
Hala, bada, Lur taldea bihurtzen da 60ko hamarkada amaierako idazle berrien elkargune funtsezkoena.
|
Euskarak
eta euskal kulturak zituen hutsuneak bete nahian, hiru astean behin liburu bat argitaratzeko jomuga ezarri zioten beren buruari haiekin harremana izan zuen Mario Onaindiaren arabera. Kartzelan zegoelarik Marxen testuen hainbat itzulpen idatzi eta, azkenean, Louis Bonaparteren" Brumaire" aren hamazortzia argitaratu zioten Lurrekoek.
|
|
|
LUR/ KRISELU/ HATSAPENAK euskeraren batasunaren zerbitzuan jartzen dira. Beren hautapen kontseiluak, Gabriel Aresti, Xabier Kintana, Ramon Saizarbitoria eta Ibon Sarasolarekin osaturik dagoenak euskal gaiztoko dialekto mordoiloetan idatzitako lanak ukatuko dituela jakin arazitzen du, eta bide batez euskeraren batasunik nahi ez duten euskaldunak
|
euskeraren
eta Euskalerriaren etsaiak direla deklaratzen du. Are gehiago negarreztatzen du batasun hori gonbatitzen dutenen portaera, bereziki Eizmendi" tar Iñaki" Basarri" jaunarena, zeinak, Euskaltzaindiak Arantzatzun hartutako erabakiak onartuko zituela publikoki manifestatu ondoren, bere hitzari ez dion eusten.
|
|
|
Antzerki atal bat ere bazuen aldizkariak, talde hartako zuzendaria zen Iñaki Beobidek idazten zuena. Jarrai 1959an sortu zen
|
euskara
eta euskal kultura sustatzeko asmoarekin. Euskal antzerkigintzaren modernizazioan urrats garrantzitsuak eman zituen, besteak beste, Albert Camusen Les justes taularatuz.
|
|
|
Hori dala ta, irratian egin dodan editorial bakarra orduan egin nebala uste dot. Neuk idatzi neban,
|
euskeraz
eta erderaz, eta irakurri egin zan. Handik gitxira ETAko Arregi hil eben komisaria baten.
|
|
|
Guztiz ezerezean be ez. Orduan lortu zan gotzaitegiak
|
euskera
eta euskal kultura zabaltzeko idazkaritza bat sortzea: Secretariado para la promoción de la cultura vasca.
|
|
|
Horreek guztiok senadu antzera babestu eben erakunde barri hau. Eta ez bakarrik babestu, adierazoten emon eben, beharrezkoa zala, bai Eleizearentzat, bai Euskal Herriarentzat, holako erakunde bat eukitea
|
euskerearen
eta euskal kulturearen promozinorako. Liburuxkatxo bat atera genduan hasierarako, testigantza horreekaz plazaratzeko.
|
|
|
Euskaltzale batzuk be topau nebazan bertan; Amarika deritxan agure bat, Txorierrikoa. Jakin baneban gaur dakidana, berari hartuko neutsazan ekiazanak, ze paperak eukazan
|
euskerazkoak
eta eleizakoak, eta bertsoak eta. Hasi nintzan langileakaz lan apur bat egiten eta JOC sortu neban:
|
|
2019
|
|
|
Halere, Bi bihotz. Hilobi bateko pertsonaia nagusi diren ama alaben karakterizazioa
|
euskara
eta gaztelania hizkuntzen erabileragatik ere bada aipagarri, izan ere gaztelaniazko esaldi solteen errepresentazioa funtzio espresiboa esanguratsua baita. Ama alabak euskaldunak izanik ere, elkarri bezala Senarrari esaldirik adierazgarrienak gaztelaniaz egiten dizkiote, eta Florak senarrari egiten dizkion hitzezko erasorik lazgarrienak gaztelaniaz egiten dizkio, ikusi dugunez.
|
|
|
Saizarbitoriaren belaunaldia" 64ko belaunaldi" gisa ezagutzen da eta Anjel Lertxundi, Patri Urkizu, Arantxa Urretabizkaia, Xabier Gereño, Txomin Peillen, Xabier Amuriza, Juan Mari Irigoien etab. aurki ditzakegu talde honen barruan. 1964an,
|
euskararentzat
eta oro har, euskal literaturarentzat garrantzitsu izanen diren bi gertakari jazo ziren: Gabriel Arestik Harri eta Herri argitaratu zuen eta Baionako biltzarra egin zen, euskararen batasuna bultzatzea helburu zuena.
|