|
2008
|
|
|
|
EUSKARA
ETA GAZTELANIA
|
|
|
Bestetik,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz ez dugu estilo zuzenik aurkitu, polifoniari jaramon egin diotenek zehar estiloa aukeratu baitute. Asko dira, ordea, ahots ezberdinen polifonia hori saihestu dutenak.
|
|
|
Testu apalagoak aurkitu ditugu 5 urterekin hasitakoen multzoa osatzen dutenengan, bai
|
euskarazko
eta gaztelaniazko ariketetan (joskera sinpleagoa eta akats morfologiko gehiago) bai ingelesez egindakoetan. Ingelesez akats morfologiko gehiago, testu izaera ez duten zenbait lan, berba ulergaitzak eta ortografia akats gehiago topatu ditugu 5 urterekin hasitakoen taldekideen artean.
|
|
|
Lehenengoak, frantsesez eta luze xamarra, Anton Abadiaren omenez ospatu zen bazkarian esandakoa biltzen du, besteak beste Abadiak sorturiko euskal jaien berrogeigarren ekitaldia zela gogoraraziz. Bigarren testua,
|
euskaraz
eta berau ere nahikoa luze, zuberotarrei egin zien, pherediku ederra, da, euskalduntasunaren ingurukoa berau.
|
|
|
Erregeak eta ministroak alboratu eta hurrengo maiatzean Urruñan aurkituko dugu Goienetxe, laurehun bat laborariren artean94 Eskualdunak zehazten duenez, «Urrugnako herriko etchean, bezperak ondoan, egina izan da bilkura eder bat». Lehendabizi Donibaneko alkatea mintzatu da
|
euskaraz
eta gonbidatu ditu laborariak elkarren laguntzera eta bat egitera. Gero Rene Minier aurkeztu die, Azkaine Argiñeneko jaun gaztea, zeinak luzernari buruzko hitzaldi ederra eman baitie euskara dotore batean.
|
|
2009
|
|
|
5 Parentesi arteko zenbakiak orrialdea adierazten du. Bi bertsioak,
|
euskarazkoa
eta ingelesezkoa, Joseba Sarrionandiaren itzulpenaren argitalpen elebidunetik hartu dira: Marinel zaharraren balada.
|
|
|
Bideari dagokionez, ordea,
|
euskarak
eta gaztelaniak ez dute berdin jokatzen. Lehen esan dugun bezala, gaztelaniak ez du Bideari buruzko informazioa satelite hizkuntzek bezain xehe ematen, eta beraz askotan erabiliko ditu P1 eta P2 estrategiak.
|
|
|
Hipotesi hauek betetzen ote diren ikusteko, Coleridge ren poeman eta bere euskarazko itzulpenean agertzen ziren mugimenduzko aditz guztiak aztertu eta lau aditz kategoriatan sailkatu ditugu, bai
|
euskaraz
eta bai ingelesez: Modua adierazten dutenak (esaterako walk edo ibili), Bidea adierazten dutenak (approach edo hurbildu), Jarrera adierazten dutenak (kneel edo belaunikatu) eta Neutroak (go edo joan).
|
|
2010
|
|
|
5 Sarbidearidagozkiondatueierreparatuta, euskarazkoherri prentsareneredu gertukoa,
|
euskarazkoa
eta doakoa, euskaldunak ez direnengana ailegatzekobaliagarriaetaegokiadelabaieztatudaiteke.Aregehiago, euskaraz ez dakien jendearen artean ere, atxikimendu eta onarpen maila handia lortzen dute aldizkariek.
|
|
2011
|
|
|
Gorago adierazi dugu Lafitte eta Salaberryrentzat eta herri prentsa eta antzerkia edo horrelakoak zirela lehentasunezkoak, hartzaileak kontuan genero horiek landu behar zirela.
|
Euskara
eta kultura erabat lotzearen kontu hori utopikoegia zen, errealitatetik at zegoen, eta hitz batean, ezinezkoa.
|
|
|
50eko hamarkadan liburu gutxi argitaratu zen, baina aldizkarietan eztabaida bizi biziak gertatu ziren, eta egun baino su gehiago sumatzen zen
|
euskara
eta kultura lotzeko, euskara egungo bizitza modernoko arlo guztietan duintasunez txertatzeko, eragozpen larriak eragozpen, edo hain justu eragozpen historikopolitiko kultural horiek beroriek ziztaturik.
|
|
|
Ordura arte baino garbiago josi nahi zituzten elkarri
|
euskara
eta kultura, euskara eta literatura, euskara eta idatzi mota oro: filosofia, historia, giza zientziak.
|
|
|
Ordura arte baino garbiago josi nahi zituzten elkarri euskara eta kultura,
|
euskara
eta literatura, euskara eta idatzi mota oro: filosofia, historia, giza zientziak.
|
|
|
Ordura arte baino garbiago josi nahi zituzten elkarri euskara eta kultura, euskara eta literatura,
|
euskara
eta idatzi mota oro: filosofia, historia, giza zientziak.
|
|
|
Zaitegik, Orixek eta Ibinagabeitiak eta erbestetik bezala, aberri barnetik, Bilboko hiri erdaldundutik,
|
euskara
eta kultura lotzeko oihu ozena F. Krutwigek egin zuen. Azkue adinean aurreratuak hari gomendatu zion Euskaltzaindiaren geroa, eta hark bere talentu eta nortasun intelektual indartsua lagun, erregimenarentzat ez zen susmagarria, aita aleman faxista eta falangista izaki (Mintegi, 1984); semea, haatik, aitaren ifrentzua atera zen, eta 1952ko maiatzean, Villasanteren sarrerahitzaldiari egindako harrera hitzaldian, Eliza katolikoak euskararen aldera zerabilen jarrera zorrotz kritikatzeagatik erbesteratu zen1?
|
|
|
J. Intxausti, gorago adierazi bezala, Txillardegiren artikuluek eta K. Mitxelenaren kritika lanek indarturik, ausartu zen Orixerekin eztabaida linguistikoa eta filosofikoa izatera, eta 1960 inguruan, Jakin
|
euskara
eta kultura modernoa lotzeko eta sustatzeko plataforma edo erakunde garrantzizkoa zen, gure mugak kontuan, ttipia izanagatik. Kultura modernoarena ñabartu beharra dago:
|
|
|
1 Puntu honetaz informazioa Euskaltzaindiaren Azkue bibliotekan dago. Krutwigek egin zuen hitzaldia,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz; zer salaketa egin zioten.
|
|
|
Errondek lauretan hasi eta ordu eta erdi gutxi gorabehera irauten dute. Tarte horretan, abeslariek,
|
euskaraz
eta buruz5, kantuak gaur egun dituen 28 kopla horiek abesten dituzte, erdaraz abesten den kopla bat izan ezik. Kopletan Kreazioaren historia sakratua kontatzen da, Adanetik hasita eta Jesukristoren Jaiotza eta Enkarnaziora arte.
|
|
|
Hasteko, hitzek emozio sare asko zabaltzen eta hedatzen dituzte: euskarazkoak direla sumatzen badugu
|
euskarak
eta euskal markak hedatzen dituzten sareak, hain zuzen. Emozio horiek konnotazioak dira, ez denotazioak.
|
|
|
–
|
Euskaraz
eta erdaraz egiteko gai direnek izen osoak ulertzen dituzte, baina ez beti (euskarazko zatiak oso ilunak izan daitezkeelako); horregatik, hizkuntzek duten funtzio banaketa bere egingo dute, jakinaren gainean edo ohartu gabe.
|
|
|
Horren arabera, ez dute benetako baliorik, eguneroko bizitzaren beharretara erantzuteko baliorik. Ez dira izan bizi formak, ez dira horiei dagozkien praktika naturalak, aitzitik,
|
euskara
eta euskal identitatea diskurtso ideologiko baten emaitzak dira, bizitik erauzita, ezohiko ekintzetan gauzatzen dira, halabeharrez. Calefacciones Beroeder, Bero Eder Berogailuak bizi forma naturala da Euskal Herriko testuinguru gehienetan, berriz, ekintza ideologikoa.
|
|
|
euskara izena sortzeko askotan erabiltzen bada ere, izenarekin batera doan informazio deskriptiboa erdaraz ematen da. Halako kasuetan, beraz, izena
|
euskaraz
eta enparau informatiboa, berriz, erdaraz agertzen zaigu. Batetik, ia erreferentziarik gabeko izen propiotzat jo dezakegun osagai estetikoa eta bestetik informazio emaile den osagai funtzionala dituzte izen horiek (ikusi 9 oharra).
|
|
|
Egoera hori bi modutara antzeman dezakegu: aurrena
|
euskara
eta erdara nola nahasten diren aztertuz, eta hurrena, euskara (edonola ere) zenbat erabiltzen den neurtuz.
|
|
|
gauzak ukitu (markatu) eta bereizi egiten dituzte. Marka balioa dute
|
euskarak
eta identitateak (nolakoa?) eta marka guztiak bezala objektuetan zertu behar dira. Zentzu horretan, enpresa izenak markagailua bainoago, objektuak dira eta haietan agertzen den euskara produktuen marka.
|
|
|
Bosgarren eta seigarren kasuak nahikoak arruntak dira. Bosgarrena lehenengo tipoaren osagarria izaten da, askotan enpresa bera
|
euskaraz
eta erdaraz aurkezten delako, batzuetan biak konbinatuz, beste batzuetan euskara eta erdara bananduz (esaterako, furgoneta alde batean erdaraz eta bestean euskaraz). Bistakoa denez, euskara beti izaten da gehigarri.
|
|
|
Bosgarren eta seigarren kasuak nahikoak arruntak dira. Bosgarrena lehenengo tipoaren osagarria izaten da, askotan enpresa bera euskaraz eta erdaraz aurkezten delako, batzuetan biak konbinatuz, beste batzuetan
|
euskara
eta erdara bananduz (esaterako, furgoneta alde batean erdaraz eta bestean euskaraz). Bistakoa denez, euskara beti izaten da gehigarri.
|
|
|
|
Euskarak
eta euskal identitateak eginkizun sinboliko argia dute. Aspalditik baliatu da euskara enpresen edota marken alderdi adierazkorra bizitu guran; oso arruntak dira ele bitan emandakoak:
|
|
|
«limpiezas garbi» eta halakoak. Alderdi erretorikoa
|
euskaraz
eta alderdi instrumental edo informatibo hutsa erdaraz datoz horrelakoetan. Izen horiek ikertu ditugu eta izen horien bidez, euskal identitatea eta euskararen funtzio adierazkor hori aztertu.
|
|
|
Dokumentu. Destrucción de Documentos»SuntsitzeaEuskarazko izena,
|
euskaraz
eta erdaraz parekoak (agerkeran gutxienez).
|
|
|
ETBko programazio buru Joselu Blancok dio (komunikazio pertsonala,) normala dela Euskal Telebistak euskarazko fikzioa gaztelaniazkoari lehenestea, ETBk egin ezean ez duelako inork egingo. Ikertzaileari datorkion galdera da ea Euskal Telebistak politika berberarekin jarraituko ote duen aurrerantzean, eta ea nahikoa ote den orain arte egindako ahalegina eta apustua
|
euskaraz
eta euskaldunon kode kulturaletan egindako telebistako fikzioa bermatzeko.
|
|
|
aldian 17 fikzio seriatu ekoitzi eta emititu ditu Euskal Telebistak, 11 euskaraz6 eta 6 gaztelaniaz. Hona hemen aldi honetan ETBk
|
euskaraz
eta gaztelaniaz ekoitzi eta emititutakoa.
|
|
2012
|
|
|
Uztaro, giza eta gizarte zientzien aldizkarian Batzorde Zientifikoko kide izan dugu. Eta hainbat saio argitaratuko ditu
|
euskara
eta euskarazko kultura landuzHunta: zetahartaz, 1965; Goiztiri.Berrargitalpena: Elkar, 1983; Sustrai bila. Zenbait euskal koropilo, 1970, Irakur Saila; Hizkuntza eta pentsakera, i 1972, Gero MensajeroOinarr; bila, 1977, Egileeditorea; EuskalHerritikerdalherrietara, 1978, Egileaeditore; Euskalgramatika, 1978, UEU; Euskalkulturarenzapalketa, 1984, Elkar; Soziolinguistika matematikoa, EuskalHerriahelburu, 1994, UEU, Xabier Isasirekinelkarlanean; 1994, Txalaparta; LinguaNavarrorum, 1996, Orain; Euskararen aldeko borrokan, 2004, Elkar.
|
|
|
Horren ondorioz, erdialdeko euskararen (eta batuaren) eragina handiagoak dira gaur den egunean, orain dela 50 urte baino. Aldakortasunaz hitz egiten dugunean, noranzko horretako aldakortasunaz ari gara, hau da, erdialdeko
|
euskararanzko
eta baturanzko aldakortasunaz.
|
|
|
Lanean zehar ikusi dugu aldaketa badagoela, aztertu ditugun hizkuntza aldagaiak gazteek gutxiago erabiltzen dituztelako, oro har. Are gehiago, kotz,
|
eskuara
eta gunun hizkuntza aldagaien kasuan, aldagai horiek gazteen mintzotik ia desagertu direla esan dezakegu, adinekoen mintzoan bizi bizi diren arren. Aztertu ditugun 15 hizkuntza aldagaietatik 3 dira horiek eta gainerakoak gazteek ere erabiltzen dituzte, gutxiago bada ere. y ren erabilera izan da salbuespena, adinekoek eta gazteek berdin erabili dutelako, erabilera altuarekin, gainera(% 97,7); geroaldiko en gazteek(% 41,1) adinekoek(% 65,1) baino gutxiago erabili dute; aferesia ere gazteek(% 36,4) adinekoek(% 58,1) baino gutxiago; ikan bukaerarekin alderantziz gertatu da, gazteek gehixeago(% 50,6) erabili baitute adinekoen aldean(% 46,2), bere izaera berezia dela-eta.
|
|
|
Edozelan ere, euskal literaturaren irakaskuntza sistematikoa 1960ko hamarkada inguruan hasi zen (hamarkada horretatik aurrera
|
euskara
eta euskal kulturaren irakaskuntza bermatuko zuten ikastolak hasi ziren sortzen Bizkaian eta Gipuzkoan). Gainerako herrialdeetan egin zen bezala, Euskal Herrian ere haur eta gazteengan nazio nortasuna sortzea helburu hartuta, literaturaren alorrean idazle batzuk kanonizatu ziren; horiek izango ziren ondare literario nazionala osatuko zutenak, alegia, belaunaldiz belaunaldi memoria historikoan gordeko zirenak (aipagarriak dira, besteren artean, literatura idatziaren hastapenetan, XVI. mendean, Etxepare eta Leizarraga; XVII. mendean Axular eta, neurri apalagoan, Etxeberri Ziburukoa, Oihenart eta Tartas; prosagintzaren lehen urratsetan Juan Antonio Moguel, Resurrección Mª de Azkue eta, batez ere, Txomin Agirre; eta, azkenik, gerraurreko poesian Lizardi, Lauaxeta eta Orixe).
|
|
|
1 Martin Ugalde Kultur Parkea esperientzia berritzailea da, bai lurralde garapenaren ikuspegitik begiratuta baita kultur industrien alorretik aztertuta ere. Berritzailea da, lehenik eta behin bere berritasunagatik, esperientzia bakarra edo originala izateagatik, Parkea sortu arte ez baitzen inoiz
|
euskara
eta euskal kulturaren berreskurapenari lotutako jarduera produktiboen kontzentrazio espaziala errazteko esperientziarik planteatu, eta are gutxiago, egituratu. Ekimenaren bultzatzaileek ere ez zuten gure mugetatik at beste kultura gutxituen inguruan antzeko proiektuen existentziaren berririk izan.
|
|
|
Martin Ugalde Kultur Parkea. Andoainen (Gipuzkoa) kokatuta, Donostiatik 15 km-ra?
|
euskararekin
eta euskal kulturarekin lotutako erakunde, elkarte eta enpresen kokapenerako espazio komun bat da, alokairu erregimenean; eta horretaz gain hainbat zerbitzu eta azpiegitura komun ditu. Parkearen helburua da bertan kokatuta dauden eragileen arteko hurbiltasunezko erlazioa sortzea, sinergiak bultzatzeko eta lankidetzazko proiektuen garapena bultzatzeko.
|
|
|
15 1996an sortutako fundazioa, bere helburua izanik
|
euskararen
eta euskal kulturaren sormena, sustatzea eta garapena modu eraginkorrean bultzatzea. Bere baitan euskal kultur sektorearen hainbat enpresa daude, bereziki argitaratze jardunean eta liburuen eta beste kultur produktuen merkataritza eta banaketan zentratutakoak.
|
|
|
Atzerapauso nabarmena dago Elhuyarrek plazaratutako aurreko testuekin alderatuz gero. Toki askotan ez da gauza bera esaten
|
euskaraz
eta gaztelaniaz. Beste kasu batzuetan erroreak, hitzez hitzezko itzulpenak, adierazpen ulergaitzak edo, besterik gabe, finkatu gabeko adierazpideak agertzen dira.
|
|
|
Goiena Komunikazio Taldeak euskararen normalizazioari egin dion ekarpena aztertzerakoan, hiru alderdi nabarmendu dira: batetik, erabiltzaile berriak ekarri izana euskarara; bestetik, irabazi izana esparru berri bat
|
euskararentzat
eta eutsi izana erreferentzialtasunari eta irabazitako tokiari (horren erakusgarri da euskarazkoa izatea bailarako hedabiderik irakurriena); eta, azkenik, bultzada eman izana bertako euskalkiari.
|
|
2013
|
|
|
9
|
Euskara
eta Gaztelera gainditzen ez duten DBH 4ko ikasleak(%).
|
|
|
2 Ikastolak
|
euskara
eta euskal kulturaren zabalkunderako.
|
|
|
–Gizartea (guztira, 5 adierazle): 3 adierazle «eragile» (herriari begira antolatutako ekintzak; talde desberdinei utzitako gelak eta instalazioak; praktikak egiten dituzten ikasleak) eta «emaitzekin» lotutako beste 2 adierazle (ikastolak
|
euskara
eta euskal kulturaren zabalkunderako egiten duen lanarekiko asebetetze maila; herri eragileen asebetetze maila).
|
|
|
5/ 1982ko Legearen atarikoan jasota daude EITB herri erakundearen sorburuko helburu nagusiak: komunitaterako informazio tresna nagusia atontzea eta
|
euskara
eta euskal kultura suspertu eta zabaltzeko baliabide izatea:
|
|
|
Franco hil ondoko lehen urteak ziren, eta euskal erakunde eta gobernuko hainbat arduradunek aurreikusi zuten Autonomia Estatutuak ateak irekiko zizkiola
|
euskarari
eta ordura arte inoiz zapaldu gabeko esparruetan sartu eta garatzeko aukera ekarriko zuela. Komunikabideetan, esate baterako.
|
|
|
Ondo gogoan dut nola etorri zitzaidan Iñaki Beobide, garai hartan Euskaltzaindiak Foru Aldundiko jauregian zeukan egoitzara, eta irrati/ telebista eskola bat antolatu behar zela nola esan zidan, eta bertako
|
euskararen
eta itzulpenaren irakaskuntzaz ardura nendila eskatzera. (?) Martuteneko Itzultzaile Eskolako zuzendari nintzen une hartan eta bertan metatzen ari ginen esperientzia ez ezik, zenbait ikasle ere eraman genuen Donostiako Prim kaleko telebista/ irrati eskola jaio berrira (Andoaingo Udala,
|
|
|
Egun ezagutzen dugun Euskal Herriak abiapuntua du, neurri handi batean, 1930eko hamarkadan hasiera izan zuen aldatze eta modernizazio prozesuan: industriaren gero eta garrantzi handiagoa; zerbitzu publikoen (hezkuntza, osasuna) potentzialtasunaren iragarpena;
|
euskara
eta euskal kulturarekiko atxikimendu eta aldekotasun soziala; eskubide indibidualen aldarria?
|
|
|
Euskal Herria komunitate elebiduna da,
|
euskara
eta gaztelania hizkuntza ofizialak dira eta horrez gain ikastetxeetako irakasteko hizkuntza tresna ere badira. Gurasoen hizkuntza aukeraketaren arabera, ikasle bakoitzak ikasgai gehiago edo gutxiago jasoko ditu hizkuntza batean edo bestean.
|
|
|
Zubiri, H. (2010): ?
|
Euskara
eta kultura kontsumoa?, in Kultura 08, Eusko Jaurlaritza, Gasteiz.
|
|
2014
|
|
|
Bestalde, UEUren laugarren ekitaldiko sarrera hitzaldian Haritxelarrek azpimarratu zuenez, Baionako Euskal Asteek eta, aldi berean, UEUk bazter guztietako euskaldunak elkartu zituenez, euskalkien arteko diferentziak azaleratu zituen eta, ondorioz,
|
euskararen
eta euskaldunen batasunera jo beharra agerian geratu zen UEUren aurreneko ekitaldietan.
|
|
|
Amaren metaforizazio kulturalak afektu fluxuen transferentzia bermatzen du, arketipia kristau eta aberrikoiaren baitan ulertzen den mundu ikuskera baten neurria erakutsiz.
|
Euskarari
eta Aberriari darizkien kultur minek euskaldungoaren biziera agoniazkoa erakusten dute, nortasun nahi bat pitzaraziko duen kultur mina edo gabezia kulturala. Nortasun beharrizana aurkitu dugu txapelketaren jatorriko matrize erroan.
|
|
|
herri izaeraren jakinduria, jakintza instrumentalaren biziera balioa da (izango dugu ahalmena, ta beharrezko den dena/ beste noranahi eramateko, hemen batu gaituena). Hiru, posibletasunaren ardatza: herri hau sortzen jarrai dezagun/
|
euskaratik
eta euskaraz izateko aukera eta erabakimena subjektu estetikoaren ardatzean dago().
|
|
|
Gerraurreko txapelketaren oihartzunak
|
Euskara
eta Aberriaren aldeko gorazarrea zekarren. Alde batetik, eliza katolikoak urteetan bultzatutako ethos kristauaren mundu ikuskera bati ainguratuta aurkitu dugu bertsolariaren ahotsa, gizarte tradiziozalean errotutako balioei atxikia.
|
|
|
|
Euskara
eta Aberri mina kulturaren min esentzial bihurtzen dira txapelketaren lehen aro horretan, hil edo biziko egoeran dagoen hizkuntzaren bizi-mina dago oinarrian. Amaren irudikari sakralizatuak sentiera baten afektu fluxua jariatzeko balio lezake:
|
|
|
Gertakizun hori, hala ere, kultur politikan abiatzeko puntu egokia izan zitzaion.
|
Euskara
eta euskal kulturaren arloan zeuzkan ideiekin nola Frantzian hala Espainian xede horiekin borrokan ari zirenen bitartekari sutsu bihurtzeko bidean jarri baitzuen bere burua. Eta bere hileta egunean Baigorrin ikusitako ordezkaritza politikoak kontuan izanik lortu ere erabat lortu zuela ondorioztatu behar dugu.
|
|
|
5
|
Euskararen
eta euskal kulturaren pentsamenduaren giltzarri bila
|
|
|
Etre basque obraz ari gara. Bertan ageri den hitzaurrean
|
euskara
eta euskal kulturaren aldeko pentsamendu hausnarketaz azken hitza utzi digu. Euskaldunak emango diren heinean eta euretaz gogoeta egin, zer da euskaldun izatea?
|
|
|
|
Euskararen
eta euskal kulturaren alde egin zenuen lan joriak sorturiko zuhaitz hezea dager zure heriotzaren itzalean ere. Bizi luzeko zuhaitz mota da.
|
|
|
Urte luzez
|
euskarari
eta euskal kulturari emana bizi izan den jakintsua itzali zaigu berriki. Uztaro aldizkariak Batzorde Zientifikoa sortzea erabaki zuenetik, 2010eko lehen zenbakiarekin (72.a) gauzatzen hasi zen, kide leiala izan genuen J.Haritschelhar. Batzorde Zientifikoan sartzeko proposamena egitera haren etxera joan ginenean, gure bisitaren arrazoiak agertzean, partaidetzarako baietza bero eta gogotsu eman zigun berehala.
|
|
|
Uztaro aldizkariak Batzorde Zientifikoa sortzea erabaki zuenetik, 2010eko lehen zenbakiarekin (72.a) gauzatzen hasi zen, kide leiala izan genuen J.Haritschelhar. Batzorde Zientifikoan sartzeko proposamena egitera haren etxera joan ginenean, gure bisitaren arrazoiak agertzean, partaidetzarako baietza bero eta gogotsu eman zigun berehala.
|
Euskara
eta euskal kultura zientzietara eramateko asmoak eta ahaleginak bere egiten baitzituen. Bizitzan zehar euskara eta euskal kultura zerbitzatzeko jardueran bilakatu zituen ardura nagusiak gogoraraziko ditugu bokazioz bizi izan zuen eskaintzaren lekuko.
|
|
|
Euskara eta euskal kultura zientzietara eramateko asmoak eta ahaleginak bere egiten baitzituen. Bizitzan zehar
|
euskara
eta euskal kultura zerbitzatzeko jardueran bilakatu zituen ardura nagusiak gogoraraziko ditugu bokazioz bizi izan zuen eskaintzaren lekuko.
|
|
|
URA zentroa azkenik 1999az gero indarrean dagoen IKER UMR ren aitzindari eta bultzatzaile izan zen. Jean Haritxelhar kide iraunkor zuelarik, 1999an, CNRSren, Michel de Montaigne Bordeaux 3 Unibertsitatearen eta Pabe eta Aturriko Herrietako Unibertsitearean gerizapean,
|
euskara
eta euskal testuak ikertzea helburu duen goi mailako ikerketa zentroa den IKER UMR sortu baitzen. 2006az geroztik ere, Euskal Ikasketetako Lizentzia, Masterra eta Doktoretza Bordeaux 3k eta UPPAk aldi berean antolatzen dituzte.
|
|
|
2
|
Euskararen
eta euskakazko irakaskuntzaren suspertzaile hedatzaile ikasketa aurreunibertsitarioetan
|
|
|
Jean Haritschelhar ez zen unibertsitatean gotortuko. Unibertsitario aroaren aurretik bezala ondotik gizartean dauden hezkuntza esfera guztietan
|
euskara
eta euskarazko kultura suspertuz hedatzen saiatuko da. Horren lekuko dira IKAS eta EKE antolamenduak bultzatzen jarritako ardurak.
|
|
|
Eta ikastolen errotze eta hedatzearen ondorio beharrak definitzen joan zirelarik Euskararen Erakunde Publikoarekin eta Frantses Hezkunde Nazionalarekin lortu zuen hitzarmenaz geroztik IKASen eginkizunak honelakoak izan dira: ikasmaterialgintzako zerbitzu publikoa izan; eta
|
euskararen
eta euskarazko irakaskuntza osatzen duten lau sareen federazioa eraiki (hots, sare publikoa, pribatua, ikastolena eta AEKrena). Hiru arlo nagusitan banatzen ditu bere ahaleginak.
|
|
|
Diru-laguntza horien emaileen artean Frantziako Kultura Ministerioa, Akitania eskudaldeko kultura zerbitzua, eta 146 udalerri biltzen dituen Euskal Kulturaren Aldeko Herriarteko Sindikatua daude.
|
Euskara
eta euskal kultura suspertzeko sostengatzen dituzten eginkizunen artekoak dira: 1) alor guzietako goi mailako ikerketak eta kultura trukaketak; 2) euskara darabilten literatura, antzerkia, bertsolaritza, ikus entzunezkoak, dantza, musika, arte plastikoak, ondarea, euskal kirolak?
|
|
|
201). Bertakoen artean, eta abertzaleen artean indar biziagoz, sentimendu hori espainiar jatorriko iritsi berrien aurkako jarrerarekin lotu zen, eta
|
euskara
eta euskal kulturaren galera immigrazioaren hazkundearekin lotzen zuen usteak indarra hartu zuen (Jáuregui, 1981: 70).
|
|
|
Bizitzaren arlo guztiak bere egin eta normaltasunez hedatu beharrean, katea emanagoa izan da eremu jakin batzuetara. Euskarazko kateko programazioa esparru batzuetara mugatzeak ez dio behar beste lagundu ikus entzunezkoen arloan
|
euskara
eta modernitatea normaltasun osoz txertatzeari. Torrealdairen ustez, ETBko euskarazko kanalaren ohiko emanaldiak ez dira nahikoa euskara bazterretik ateratzeko:
|
|
|
1890eko hamarkadaren hasieran alderdi ezberdinetan antolatzen hasteak eta Kontzertu Ekonomikoaren negoziaketaren hurbiltasunak eraginda(), egunkari errepublikanoak
|
euskarari
eta euskal kulturari buruzko gogoetak kaleratzen hasi ziren aurrenekoz. Mikel Aizpuruk adibidez, Azpeitiko Udalean euskara politikari buruz hitz egitean, XIX. mendearen bukaeran aldaketa antzeman zela dio, eta jartzen duen lehendabiziko adibidea 1903koa da (Aizpuru, 2011).
|
|
|
Esan behar da euskararen beraren erabilera arlo askotan agertu arren, bereziki euskal lurraldeen inguruko gaiekin erlazionatutako testuinguruan eman ohi ziotela errepublikanoek hizkuntzari indar berezia. 1900eko ekainean, Justo Maria Zavalak bere hitzekin eskaini zion «Euskal Erriari» zortzikoa adibide11 Eta
|
euskara
eta «Euskal Erria» agertu ohi zirenetan, Iparraldeko euskaldunei erreferentziak egitea ere ohikoa izan zen errepublikanoentzat. Adibide bezala, urte hartan bertan, donostiarrek Elizanbururi eskainitako omenaldiaren testuinguruan, ospakizunaren ostean prentsan agertu zen «Euskaria Francesa» izenburua zeraman kronika baliagarria izan daiteke, honela baitzioen:
|
|
|
Hasierako polemikaren ostean, hurrengo hilabeteetan zehar, nolabait egunkari errepublikanoek euren orrialdeetan
|
euskarari
eta euskal kulturari arreta handiagoa eskaini ziotela antzeman daiteke, tarteka Iparragirre, Gernikako Arbola eta antzeko gaien inguruko kronikak aurkeztuz.
|
|
|
Handik urte batzuetara, 1923an, antzeko eztabaida bat piztu zen Donostiako Udalean. Dirudienez, korronte politiko guztiek
|
euskararekiko
eta euskal kulturarekiko babesa handitu egin zuten, batez ere Gobernuaren delegatuek euskaraz ez zekitenez mitin eta ekintza publikoak euskaraz ospatzea debekatu zutelako. Baina Gobernuaren erabakiak euskal nazionalistak mugiarazi zituen bakarrik, eta euskararen aldeko erabakiak hartzera bultzatu zituztela dirudi.
|
|
|
Azkenik, hirugarren sektore batek euskal errepublikanismoak zituen oinarri federalen ondorioz,
|
euskara
eta euskal kultura eta tradizioarekiko gertutasun handiagoa erakutsi zuen. Partidu Federaleko kide gehienak sartu lirateke multzo horretan, nahiz eta, ikusi denez, salbuespenak egon.
|
|
|
33 1897an adibidez, Donostiako Udalak Alde Zaharreko kale eta plazetako kartel guztiak
|
euskaraz
eta gaztelaniaz idazteko araua onartu zuen, baina araua ez zen praktikan jarri, Sada (1997: 7).
|
|
|
Sabino Aranaren asmoak denboraren gurpilean?, in EE, Sabino Arana Goiri:
|
euskara
eta kultura, Sabino Arana Kultur Elkargoa Euskaltzaindia, Bilbo, 15
|
|
|
Sektore haien iritzian, euskararen berreskurapen prozesua motelegia zen eta geldotasun hura, besteak beste, alderdi abertzaleen eraginkortasun ezari, eta konpromiso eta kontzientzia faltari leporatzen zioten; instituzioetan zeuden alderdi abertzaleei, nagusiki.
|
Euskarak
eta euskal kulturak, biziko baziren, berehalako esku hartzea behar zutela uste zuten; beste helburu batzuek baldintzatu gabeko eta konplexurik gabeko esku hartzea behar zuen izan gainera, lehentasun osoa euskararen berreskuratzeari emango ziona. Ez zuten beste modurik ikusten XX. mendearen bigarren erdian, kultura minorizatuen desagertzeko arriskua gauza jakina zen garaian, euskararen etorkizuna bermatzeko.
|
|
|
Buruzagi abertzaleak gerra galdu ondoko etsipenak jota zeuden, eta nolabait ere, galduta sentitzen ziren gizartean gertatzen ari ziren aldaketa haien guztien aurrean, zehazki nola jokatu ez zekitela. Horrela,
|
euskara
eta euskal nazioa hil edo biziko egoeran sentitzen zutelako kezkatuta, eta buruzagi abertzaleen jarrera pasiboarekin etsita, 50eko hamarkadako gazte abertzale batzuk egoera hura irauli egin behar zutela hausnartzen hasi ziren. Gazte belaunaldi hark premia larriko bi helburu finkatu zituela esan genezake (Tejerina, 1992:
|
|
|
Abertzaleek euskal kultura biziberritzeko abiatu eta indartu zuten mugimenduak euskararen gizarte prestigioa handitu egin zuen, eta aldi berean,
|
euskararen
eta mugimendu abertzalearen arteko loturak kulturaren eta politikaren batasuna ekarri zuen, ezinbestean1 Harreman estu hura hegemoniko bihurtu zen mugimendu abertzalean zein euskaltzalean eta, berehala, bigarren mailan utzi zuen iraganetik zetorren tradizio euskaltzale hutsa, mugimendu abertzalearekiko era autonomoan ziharduena. Pixkanaka, ia desagertu ere egingo zen hizkuntzan oinarritutako tradizio «ez politiko» hura; diogun, bidenabar, joera horren erakuslerik esanguratsuenak Campion, Urkixo eta Azkue izan zirela.
|
|
|
(?).
|
Euskara
eta lurraldetasuna ezin dira berezi, euskara eta subiranotasun politikoa berezi ezin daitezkeen moduan, eta lurraldetasuna eta subiranotasuna gai politikoak dira bete betean (1995: 49).
|
|
|
(?). Euskara eta lurraldetasuna ezin dira berezi,
|
euskara
eta subiranotasun politikoa berezi ezin daitezkeen moduan, eta lurraldetasuna eta subiranotasuna gai politikoak dira bete betean (1995: 49).
|
|
|
sarritan «kulturalista» deitu izan zaiona.
|
Euskara
eta euskal kultura lehenesten ditu joera horrek helburu politikoagoen aurrean. Joera horren barruan, diskurtso landua du, esaterako, Jon Sarasua soziologoak eta bertsolariak.
|
|
2015
|
|
|
9 Herri Hizkuntzen Idazkaritza: galiziera,
|
euskara
eta katalana
|
|
|
«Barkatuko naute abertzaleek ohar bat egiten badiet:
|
Euskara
eta Euskal Herria zinetan maite badute, ez ditzatela horiek beren ideologiarekin uztar. Eta hori, maite duten horren onagatik.
|
|
|
63). Galizieraz,
|
euskaraz
eta katalanez itzulita zegoen, eta azalean, espainiar identitate plurinazionalaren sinbolo bilakatuko zen poema idatzi zuen G. Arestik: «Cierra los ojos muy suave,/ Meabe,/ pestaña contra pestaña:
|
|
|
Geroagoko atal bakar batean, bi ekarpen nagusi egingo ditugu
|
euskararen
eta giza hizkuntzen deskripzioan: hitz errazak erabilita, badira beheranzko irakurketa lortzeko eta inongo bezalakoak zilegitzeko ageriko ezeztapen osagai bat behar duten testuinguruak(? §2.1), eta badira ageriko ezeztapenik gabe inongo bezalakoak onartzen dituztenak(? §2.2).
|
|
|
Osagaiak modu horretan ordenatzeak badakar perpausaren elementuen hurrenkera oso desberdina izatea
|
euskaran
eta inguruan gehien erabiltzen diren hizkuntza indartsuenetan. Desberdina izatea, ordea, ez da beti mesedegarria edo abantaila, eta goian erraniko irizpide horien arabera jokatzeak dakarzkeen/ dakartzan arazoen artean jarri behar da hainbat kasutan nabari nabaria dela euskaraz mezuak prozesatzea hagitzez ere pisuagoa dela, sendorragoa, inguruan kontaktuan dituen hizkuntzetan baino.
|
|
2016
|
|
|
Unibertsitateko estatutuetan adierazten den bezala, UPV/EHUren helburuen artean «euskararen garapena eta normalizazioa indartzea, bere eskumenen eremuan» adierazten da (4.1.d. artikulua). Halaber, 8 artikuluan UPV/EHUko hizkuntza ofizialak
|
euskara
eta gaztelania direla jakinarazten da, arreta berezia eskainiz euskal kulturari eta euskarari, esparru zientifiko eta teknikoan nagusiki, hau da, ikerketa zientifikoan eta zabalkunde zientifiko, tekniko, humanistiko eta artistikoan (91.4 artikulua). 116 Artikuluak, halaber, UPV/EHUko ikasleei, besteak beste, eskubide hauek ematen dizkie:
|
|
|
AOIrekin, aldiz, irakasleak gida bat ematen du ikaslearen esku utziz jakintzaren lorpen prozesua eta erritmoa. Sakonkiago aztertu litzateke aldagai hau,
|
euskaraz
eta gaztelaniaz ikasten dutenen artean ezberdintasunak egotea ez baita ohiko egoera.
|
|
2017
|
|
|
|
Euskara
eta frantsesa
|
|
|
|
Euskara
eta ingelesa
|
|
|
|
Euskara
eta gaztelania
|
|
|
Oso interesgarria irudituko litzaiguke, bestalde, beste corpus mota bat hartzea: ikastetxe bat edo batzuk aukeratu eta umeek urtean zehar irakurtzen dituzten liburuak aztertu, adibidez(
|
euskaraz
eta gaztelaniaz).
|
|
|
Aldi berean, inoiz ez bezalako kalitatea duten artikulu zientifikoak egiten dira euskaraz, eta baieztatu daiteke ingelesaren gain hartzeak ez duela zergatik
|
euskara
eta beste edozein hizkuntza hankapean hartuko, bakoitzak bere oin zorua baduelako. Are gehiago, euskarak ez du arerio menderatzaile bezala ikusi behar inongo erdararik, baina horretarako ongi funtsatu ditu bere lurralde eta erantzukizunak.
|
|
|
Eta erdigune anitzeko ingurumen dinamiko eta problematiko horren gune interesgarrienetariko bat Uztaro aldizkariak izaten jarraituko du.
|
Euskaraz
eta oraindik aurkitzeko eta asmatzeko dauzkagun Euskal Herri eta euskal herritarrentzat.
|
|
|
Baionako IKER UMR taldeko16 eta UPV/EHUko IXA taldeko17 ikertzaileak, elkarlanean, euskal hizkeren inguruan ikerketa berriak egiten ari gara, hizkuntzalaritza eta informatika uztartuz. IKER UMR5478 taldea
|
euskara
eta euskal testuak aztergai dituen ikerketa zentroa da, Frantziako CNRS, Bordele Montaigne eta UPPA ikerketa erakundeetako ikertzaileak biltzen dituena. Dialektologiaren eta euskal hizkeren azterketan eskarmentu handia duen taldea da, bereziki Ipar Euskal Herriko hizkerei eta testuei dagokienez.
|
|
|
– Euskal Herriko Ahotsak6 proiektuan Euskal Herriko ahozko ondarea biltzen eta herri hizkerak katalogatzen ari dira, gure herrietako adineko jendea elkarrizketatuz euren
|
euskara
eta bizipenak jasotzeko eta herritarren artean zabaltzeko helburuarekin.
|
|
|
Euskal Herriko Unibertsitateko Bas&Be (Aldakortasun sintaktikoa aztergai:
|
euskara
eta beste) 7 ikerketa taldearen xede nagusia aldakortasun sintaktikoa aztertzea da, hizkuntza arteko eta hizkuntzaren barneko aldaerek erakusten dutena. Hizkuntza asko dituzte aztergai, baina batez ere euskararen eta euskal hizkeren arteko aldakortasun sintaktikoan dute interesa.
|
|
|
euskara eta beste) 7 ikerketa taldearen xede nagusia aldakortasun sintaktikoa aztertzea da, hizkuntza arteko eta hizkuntzaren barneko aldaerek erakusten dutena. Hizkuntza asko dituzte aztergai, baina batez ere
|
euskararen
eta euskal hizkeren arteko aldakortasun sintaktikoan dute interesa.
|
|
|
Konstituzioak, dekretuak, adierazpenak eta dokumentu osagarriak.
|
Euskaraz
eta latinez, Deustuko Unibertsitatea, Bilbo.
|
|
2018
|
|
|
Ikerlan honetan, bai lehenengo fasean, bai bigarrenean erabilitako proba guztiak ez ziren inbaditzaileak izan eta ikastetxean bertan pasa ziren bai
|
euskaraz
eta bai erdaraz (ikastolen balditzak eta proben fidagarritasuna bermatuz). Bi faseetan bai portaera agresiboa eta bai hormona ezberdinen mailak neurtu ziren, baina ezberdintasun batzuk agertzen dira alor psikologikoan.
|