|
2000
|
|
|
Sorrera honetan Juan San Martin, Bittor Kapanaga, Jabier Zubiaurre, Jose Luis Ugarteburu, Jose Antonio Eizagirre eta beste askorekin batera Imanol ere protagonistetariko bat izan zen.
|
Euskararen
eta euskal kulturgintzan lan egiteak arrisku bat baino gehiago esan nahi zuen garai hartan, euskararekin eta euskal herriarekin zerikusia zuen guztia ezkutuan egin beharra zegoen; horren erakusgarri, esate baterako, Yon Etxaidek 1955ean euskal literaturaz emandako hitzaldia Egotxiagako pagadian izatea.
|
|
|
Sorrera honetan Juan San Martin, Bittor Kapanaga, Jabier Zubiaurre, Jose Luis Ugarteburu, Jose Antonio Eizagirre eta beste askorekin batera Imanol ere protagonistetariko bat izan zen. Euskararen eta euskal kulturgintzan lan egiteak arrisku bat baino gehiago esan nahi zuen garai hartan,
|
euskararekin
eta euskal herriarekin zerikusia zuen guztia ezkutuan egin beharra zegoen; horren erakusgarri, esate baterako, Yon Etxaidek 1955ean euskal literaturaz emandako hitzaldia Egotxiagako pagadian izatea.
|
|
|
Era honetan eman zitzaien hasiera ofiziala Martin Ugalde Kultur Parkea taxutzeko obrei.
|
Euskara
eta euskal kulturarekin zerikusia duten enpresa, erakunde eta elkarteak biltzea du xede Kultur Parkeak eta" Euskaldunon Egunkaria", Graficas Lizarra eta Zabaltzen Euskal Kulturgintza dira sustatzaileak. Hiruok enpresa promotore bat sortu dute eta berau arduratuko da parkea kudeatzeaz.
|
|
|
|
Euskararen
eta euskal kulturaren inguruan aritzen diren erakunde gehienek kultur euskarrien eboluzio eta inplementazioa bizi izan dituzte eta askotan esfortzu handiak egin behar izan dira egoera berriek eskatzen zuten mentalitate aldaketak eman ahal izateko. Gainera, gero eta gauza gutxiago dago denboran zehar irauten duena, hau da, informazioaren munduan goizeko 8retan emandako berria eguerdirako askotan berri zahar bihurtu da edota irakaskuntzan, aurten argitara emandako testu-liburu batek datorren urterako eranskin batzuk behar ditu eguneratuta mantentzeko.
|
|
|
EGIA esan, badago beste bide bat eta hau aurreko hirurak fasetzat hartzetik dator; hortaz, lehenbizi haserretu egin dugu geure artean, baina aldi berean merkatuan bizi ahal izateko konpetitu egin dugu eta azkenik,
|
euskara
eta Euskal Herria zerbait izango badira, aliantza puntualak hasieran, estrategikoak geroxeago, bilatu ditugu.
|
|
|
1975 urteen inguruan ugariak izan ziren Zeruko Argia, Anaitasuna, Ibaizabal eta Pott aldizkarietan eginiko kolaborazio periodistikoak, beti ere
|
euskara
eta euskal literaturaren edo zinearen inguruko gaiak ardatz zituela. 1980an eman zituen ezagutzera lehen literatur sorkuntzak sariketa literarioen bitartez:
|
|
|
a) Erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz hitz egitekoerabiltzen da, batez ere.
|
|
|
Euskarak metahizkuntza funtziorik nabarmena du Diario Vascon.Bestalde, euskarari buruzkoak ez diren euskaraz idatzitako artikuluek Euskal Herriadute jomuga.
|
Euskaratik
eta Euskal Herritik at, euskaraz ez da deus ezer argitaratzenegunkari donostiarrean. Euskaraz argia ikusitako albiste apurrek Euskal Herria dutesorburu eta Euskal Herria helburu.
|
|
|
Batetik, erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz erabiltzen da, batez ere; eta kasuren batzuetan horretarako bakar bakarrik. Ildohorretatik, egunkariek eskainitako euskarazko informazioen artean, ezin ahaztu bigarren maila batean gelditzen direla, oso atzeraturik gelditu ere, politikari, ekonomiarieta kirolari buruzko albisteak.
|
|
|
Sarrera horietan Txillardegik agertu dituen ideia nagusi eta gehien erabiliak bildu etaaztertu ditu Paulo Agirrebaltzategik, zortzi gaitara ekarriz eta bakoitzari buruzko iritziaknabarmenduz: 1
|
Euskara
eta Euskal Herria (horien bereizi ezina), 2 Euskararennormalkuntza, arazo soziala (norbanakoen jarreretatik harantzago), 3 Soziolinguistikarenpremia (beharrezkoa, euskararen normalkuntza zentzuz aurrera eramateko), 4 Euskararen aldeko herri mugimendu jantzia (mugimenduaren eginkizuna, eta militanteek arazosoziolinguistikoen jabe izan beharra), 5 Beste Herrien esperientziak ezagutu beharra (etahor... alde positiboak eta negatiboak (horien egitekoa, euskarari buruzko horien politikapraktikoaren balioztapena, aldekoa eta kontrakoa).
|
|
|
|
EUSKARA
ETA EUSKAL HERRIA
|
|
|
Nolanahi ere den, lerro labur hauek ez lukete zentzu handirik izango galde egingo ez banu nola ikusten dudan egun orain ia hogeita hamar urte argitaratutako narrazioa. Ez naiz ari, jakina,
|
euskarak
eta euskal literaturak ordutik hona izan dituzten hobekuntza nabarmenez. Nitaz ari naiz, idazle naizentxo honen ibilbideaz:
|
|
|
Ez da lortu ipar euskal herrian
|
euskarak
eta euskal kulturak bizi duten esklusio eta ordezkapen prozesuari mugarririk jartzea. 2030ean euskaraz komunikatzerik ez dela izango iragarri zaigu, hizkuntza hila izanen dela.
|
|
|
Bizkaia beti egon da hor, entzungai, Euskal Herri osoari adi adi. Beste euskal lurraldeekin bat egiteko beti prest,
|
euskarari
eta euskal nortasunari dagokienez. Bat egite horrek, edozelan ere, ez dakar inori men egitea, inoren morroi ez baita Bizkaia.
|
|
|
JIMENO, Roldan
|
Euskara
eta euskal kultura Nafarroako Unibertsitatean. 100 zk. (1997), 55 Historia laburra. 6 zk. (1978), 32 (Itz.: Gotzon Nazabal).
|
|
|
Martxoko hauteskundeak. 11 zk. (1979), 5 HBren erantzuna. 28 zk. (1983), 82 Euskararen Irakaskuntza. 10 zk. (1979), 27 Euskal kultura 1992. 73 zk. (1992), 46 Hastapen bat. Irisarri ‘94 inguruan. 84 zk. (1994), 21 Euskal kultura 1994. 85 zk. (1994), 42 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 29 XXI. mendearen bezperan,
|
euskara
eta euskal kulturaz bi gogoeta.
|
|
|
GARMENDIA, Elixabete Euskal kultura 1998. 109 zk. (1998), 21 XXI. mendearen bezperan,
|
euskara
eta euskal kulturaz bi gogoeta. 107 zk. (1998), 79 Kultura ta ideologia. 34 zk. (1969), 19
|
|
|
JIMENO, Roldan
|
Euskara
eta euskal kultura Nafarroako Unibertsitatean. 100 zk. (1997), 55
|
|
2001
|
|
|
Bilbaok hitza hartu zuen eta bere ustea azaldu:
|
euskara
eta Euskal Herria eliza inguruko jendeak ikertu izan du beti, eta itsasertzean gutxi izan ei dira. Baserrian nagusiarentzat bakarrik zen etxea eta beraz, gainontzekoentzat eliza eta ikasketak ziren alternatiba bakarra.
|
|
|
Kaputxino zen garai hartan.
|
Euskara
eta euskal kulturaren egoeraz erabat kezkaturik, euskaldunak gai guztiez informatuko zituen aldizkaria kaleratzeko urratsak ematen hasi zen. Zentsuraren trabak nola saihestu ote zituen?
|
|
|
a) Bere buruaz irudi positiboa izatea, euskalduntzeko/ alfabetatzeko egindakoahaleginari ondo iriztea, ingurune euskaldunetan euskaraz gogo onezjardutea eta
|
euskarak
eta euskal kulturak eskaintzen duen aberastasunabalioestea.
|
|
|
Batetik, autonomia ikuspegi soziokulturaletik aldarrikatuko genuke. Izan ere, talde batera biltzen diren ikasle guztien berezko motibazioa, ingurune soziala/ pertsonala,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruzko ikuspegia eta bestehainbat ikuspegi desberdinak dira. Gainera, bakoitzak ikas esperientzia, gaitasunkomunikatibo eta epe laburreko aurreikuspen ezberdinak izango ditu.
|
|
|
Azken hogeita hamar urteotan, batez ere laurogeikoetan, anitz ikertu da emaztesortzaileen izatea
|
euskaraz
eta Euskal Herrian: batetik, historian zehar euskarazzein erdaraz, emaztearen gainean?
|
|
|
Nahiz eta lau arlo teoriko horien artean korrelazio positiboak izatekojoera izan, dimentsio horiek elkarren artean askeak dira, horregatik ez diranahi eta nahi ez positiboki korrelazionatuta aurkitu behar, lehen aipatu denmoduan. Hala ere, korrelazio positibo hori gertatzen denean, hau da, estatusaltuko taldea menperatzailea denean eta gehiengo taldea bere egoera mantentzen saiatzen denean, ukipen egoeran dauden taldearteko distantzia handitu egiten da; horixe da
|
euskara
eta euskal hiztunen egoera (estatusbaxuko taldea, menperatua, gutxiengoa eta egoera aldatzen saiatzen dena). 3) Lehen aipatu diren analisi eta aplikazio mailak baino orokorragoak direnak: maila sozietala eta politiko territoriala (Azurmendi, 1987, 1988, 1999), edo sozietala eta historiko soziala (Hogg eta Abrams, 1999); ikuspegihorretatik taldeak sortu eta garatzen diren eszenatokiak kontuan hartzendira; emaitza enpirikoen kontraesanak esplikatzeko azken analisi maila hauerabiltzen da askotan.
|
|
|
Baina
|
euskara
eta euskal kultura ez dira uharte, irautekotan Europan eta Europarekin iraungo dute. Etxe barnean egindakoak ezin du etxean soilik gelditu:
|
|
|
Hautamena egin da, hainbat irizpide praktikoen arabera. Hizkuntzalaritza arloko artikulu teknikoak baino,
|
euskarari
eta euskal literaturari buruzko idazki dibulgatzaileagoak hartu ditugu aintzat; Koldo  Mitxelenaren interes ugarien ispilu jokoa egingo zuten lanak ere hautatu ditugu, hara nola zinema, liburu kritikak, hainbat pertsonaien galeria... Alor bakoitzeko pieza ugarien artean hautamena egiterakoan, berriz, idaz  kiaren gaurkotasuna izan dugu irizpide, ez guztizkoa baina bai garrantzi  tsua.
|
|
|
Horiek baitira
|
euskararen
eta euskal literaturaren aldetik besteekin harremanik gutxienak zituztenak. Horretarako aski duzue Nafarroa Garaiko edozein idazle, hamazortzigarren mendeko Lizarraga, esate baterako, hartzea; hor ikusiko duzue idazle horrek zer ikusi gutxi duela bestetan ordurako landua zegoen hizkuntzarekin.
|
|
|
Gure agintariak, eta foruen garaiko agintariez ari naiz, ez ziren inoiz gehiegi arduratu ez euskaraz, ez euskal kulturaz, ezta, batez ere, kulturaren zimentarri den irakaskuntzaz. Eskola
|
euskararen
eta euskal gauzen etsai izan zen garai hartan bertan ere, batek baino gehiagok dioenez, eta etsai segitu du izaten, gero eta etsaiago, oraintsu arte.
|
|
|
Ikastolak heldu ziren lizeo mailara eta horien inguruan ernatu eta hazi dira hainbeste mota  bateko eta besteko lantegi.
|
Euskara
eta euskal irakaskuntza egunean eguneango premiei aurre emateko gai izan zitezen egin direnez ari naiz, testugintzan eta irakasle prestaeran, adibidez.
|
|
|
Euskal letretarako hala holako joera genuenok aurkitu genuen, lagun artean bederen, non bil eta non mintza; baita non idatz ere, denboraren buruan. Mintzagai usua, erraz axaleratzen zena,
|
euskararen
eta euskal literaturaren gerra aurretikako egoera, gure noraezeko atze oihala, izan ohi zen.
|
|
|
Buruenik, Humboldt,
|
euskara
eta Euskal Herriaren deiak liluratua, etorri zitzaigun gurera, gure gauzei buruzko zenbait berri atzerrian jaso ondoan. Humboldt eta Humboldten ingurumariko euskaldunez eta orduko Euskal Herriaz, Justo Garatek aztertu du, Justo Garatek daki eta Justo Garatek erakutsi du.
|
|
|
Humboldt-ek hartu zuen bidetik segitu zuten, beste hainbesteren artean, Bonapartek, Abbadiek, Aizkibel umilagoak, Francisque Michelek, Vinsonek, Urkixok... Kontuan eduki behar genuke, haatik, euskarazkoez gainera,
|
euskararekikoak
eta Euskal Herriarekikoak bilatzen dituztela horiek, nahiz edozein erdaratan eginak izan. Ez zaie, halere, izan duten eragina ukatu behar euskal gaietara jendea makurtzen eta makurtu makurtzekoei sarbideak prestatzen.
|
|
|
Nafarroan
|
euskararen
eta euskal usain duen oro renkontra Diputazioaren Jauregitik jazotzen ari den eraso etengabeari erreparatuta, inpunitateak, ondoriorik ezak, harritzen nau. Europa mendebaldeko gizartean oso nekez uler daiteke lurralde baten kultur osagaien kontra eginiko eraso ageriko eta ankerrak horren sustatzaileentzat ondoriorik ez izatea; Erreinu zaharrean, ordea, horixe gertatzen ari da.
|
|
|
Eraso
|
euskara
eta euskal kulturaren aurka: lohitu, zer edo zer geratuko da eta
|
|
|
1.
|
Euskararen
eta euskal kulturaren aurkako erasoen atzean uniformismo kultural eta politikoa dago. Espainiaren kontzeptutik, edo zabalago esanda, metropoliaren kontzeptutik hizkuntz eta kultur dibertsitatea arriskua dira.
|
|
|
Erasoak orain gertatzea bi arrazoi nagusien ondorio da:
|
euskara
eta euskal kultura indartzen aritzea, batetik, etaja rrera uniformistak eta antieuskaldunak lozorrotik ateratzeko egokiera politikoa (indar abertzaleen apustu soberanista, indarkeria gotortzea...) egoki bihurtu izana, bestetik.
|
|
|
Euskalgintzak bere diskurtso autonomo propio bat sortu eta plazaratu behar du. Gizarteakorain arte
|
euskarari
eta euskal kulturari erakutsi zion aldekotasun eta atxikimendua baliarazi behar ditu ideologia eta ikuspegi politiko desberdinetako pertsonek nahi eta erabiltzen dutela aldarrikatuz. Aniztasun eta kalitate mezuak etengabe indartu behar dira eta gizarte eragileen inplikazio eta konpromiso ahalik eta zabalena lortu behar dira.
|
|
|
Demokraziarekin batera, gizarte osoan
|
euskara
eta euskal kulturari (eta, azken finean, euskal nazionalismoari) kalte ordain motaren bat zor zitzaielaren mezua zabaldurik zegoen oso. Nazionalistak ez zirenak prest agertu ziren euskalgintzaren arloan beraien pentsakeraz haratago joateko, baina Espainiako Konstituzioaren eta Estatutuarentestuinguruaren barruan.
|
|
|
Urte luzetan euskara mendekotasun egoeran ikusi dutenean, ez zuten benetan hartzen eta agian bigunenak aldekotasun faltsuzko adierazpenak egitera ere iristen ziren. Baina berek espainolari aitortzen dioten" normaltasun" hori bera guk
|
euskarari
eta euskal kulturari egotzi nahi izatea, eta batez ere, egoera horrek berek aspaldiko urteetan lortutako estatusa EAEn arriskuan jartzea ezin dute inondik ere jasan. Horretarako, aldian aldian egin izan duten bezala, diskurtso bat apailatzen saiatuko dira:
|
|
|
arrazakeria, xenofobia, ETAren helburu berak, inposaketa, diskriminazioa, eskubideak pertsona renak direla eta ez kolektibitateenak... eta abar aipatuz.
|
Euskara
eta euskal kulturak bere lekua izatea" mehatxu" gisa izendatzea da modurik egokiena, kontraeraso bat antolatzeko. Justu euskaldunok erabil ditzakegun argumentuak erabiliz murriztu da euskararen estatusa Nafarroan.
|
|
2002
|
|
|
" Egunero egunero erronka berriei heltzen diegu euskarazko irakaskuntzaren zabaltze eta sendotze bidean". Hari beretik tira eginez, Armentia ikastolak orain arte egin duen bidean
|
euskara
eta euskal kultura beti presente egon dira, «horretarako dauden traben gainetik pasatuz eta gure bidea eginez". Antolatzaileen ustez," garbi daukagu ikastola bere osotasunean eratu behar dugula, hau da, ezartzeko falta zaigun etapa DBH ahal den modu egokienean martxan ipini behar dugula euskal irakaskuntzari gure ekarpena egiteko».
|
|
|
Europan eta Espainiako Estatuan, gainera, oso gutxik dakite Nafarroan ere euskaraz egiten dela. Horregatik Euskara Kultur Elkargoak Nafarroatik kanpo
|
euskararen
eta euskal kulturaren inguruko gorabeheren berri ematea erabaki du, bereziki EBLULi (Hizkuntza Gutxituen Bulego Europarra).
|
|
|
zenbatekoa da euskal hizkuntza komunitateko kideek herriko erakundeetako hizkuntza portaera kontrolatzeko duten gaitasuna? Zenbatekoa da
|
euskarak
eta euskal hizkuntza komunitateak erakunde horietatik jasotzen duten sostengua?
|
|
|
\ Eraikitako estatusaren dimentsioa: zenbatekoa da
|
euskarak
eta euskal hizkuntza komunitateak duten prestigioa, estatusa?
|
|
|
Orduz geroztik, esperantoarekiko duten zaletasuna medio oso lagunak egin dira eta elkar ondo ezagutzen dute. " Jansen oso pozik dago
|
euskarari
eta euskal kulturari dagokionez, eta azken 20 urteetan egoera nola aldatu den ikusita izugarri eskasa iruditzen zaio lehen euskararen inguruan zegoen materiala", azaldu digu Aranak.
|
|
|
1977ko otsailaren 23an sortu zen Labayru, Bizkaiko Elizbarrutiko apaiz batzuen ekimenez. Hasiera hartan Karmelo Etxenagusia, Ander Manterola, Lontxo Zugazaga eta Mikel Zarate buru zirela, Labayruren xedea
|
euskarari
eta euskal kulturari laguntza ematea zen. Euskara hobeto ezagutu nahi zuten eta lan horretan aritu dira 25 urteotan.
|
|
|
Edonola ere, unibertsitatearen beraren nahia da, eta horrela jaso da bere Estatutu etaPlan Estrategikoan?
|
euskara
eta euskal giroa bultzatzea, nahiz eta irakasgaietaneuskararekin batera beste hizkuntzak erabiliz (Garmendia, 1997).
|
|
|
Heguy, Tx. (1998): . XXI. mendearen bezperan,
|
euskara
eta euskal kulturaz bigogoeta?, Jakin 107: 79
|
|
|
(1997): ?
|
Euskara
eta euskal kultura Nafarroako Unibertsitatean?, Jakin100: 55
|
|
|
1961 urtean Donostiako Goi Mailako Ingeniarien Eskola sortu zen, eta ISSA (Instituto Superior de Secretariado y Administracion), 1963an.
|
Euskararena
eta euskal kulturaren garapena ere, geroxeago ikusikodugunez, urte horretan hasi zen, Jose Migel Barandiaranen etorrerarekin batera.
|
|
|
Bigarren multzoaunibertsitateen antolaketa akademiko autoritarioarekin eta azpiegituren gabeziekinlotuta dago, hala nola tasen igoerarekin, irakasleen egonkortasunik ezarekin etaaraudien zorroztasunarekin. Hirugarrenak, azkenik,
|
euskararen
eta euskal kulturaren irakaskuntzaren aldarrikapenean zuen bere sorrera. Azken horrek, ikusikodugunez, laurogeiko hamarkadan hartu zuen berebiziko garrantzia.
|
|
|
4.1
|
Euskara
eta euskal kultura ikergai
|
|
|
Bertan eskaintzen ziren ikasketen motagatik, Nafarroako Unibertsitatea etaDeustukoa izan ziren frankismoaren lehen garaian
|
euskara
eta euskal kulturaikergai izan zuten bakarrak. Nafarroako Unibertsitatean 1963 urtean Jose MigelBarandiaran Euskal Herriko Historiaurrea eta Etnologia emateko deitu zutenean, gure kulturaren lanketa hasi zen.
|
|
|
Zalantzarik gabe azken urteotan lan asko eta ona egin da Euskal Unibertsitatearenalde, hau da, erreferentzia nagusitzat Euskal Herria eta euskal gizartea hartuko dituen eta oinarritzat
|
euskara
eta euskal kultura izango dituen unibertsitatea eraikitzearen alde. Hala ere, urte hauetako balantzea egiterakoan, ezin dugu ezkutatu geure desadostasuna eta dezepzioa euskal irakaskuntzak gaur egungo unibertsitateetanbizi duen egoeraz, eta, oro har, aurrera egiteko perspektiba garbiaren gabeziaz.
|
|
|
g) Oinarri modura, alde batetik,
|
euskararen
eta euskal kulturaren garapena, eta, bestetik, Euskal Herri osoaren erreferentzialtasuna dituen unibertsitate proiektu honek, formalki Unibertsitate bat izan daitekeena edo ez, unibertsitateetako jendearen eta sektore politikoen elkarlana eta estrategiakonpartitua eskatzen du, gaur egungo sakabanaketa gaindituz, EuskalUnibertsitatearen aldeko urrats kualitatibo berriak eman ahal izateko....
|
|
|
Foruen galeraren garaitik eta II. Errepublikara iristen den aldiari dagokionez (estatuko hezkuntza sistemaren ezarpen mailakakoa,
|
euskara
eta euskal kulturarenaldeko defentsa eta haren ezarpenari jarritako erresistentziak. Hego Euskal Herrian?, eskola eredu berriak, irakaskuntza elebiduna, unibertsitatea...), badituguzenbait lan: Bizkaiko auzo eskolak, lehenengo euskal nazionalismoaren hezkuntza ideologia, Euzko Ikastola Batzaren esperientzia, eta Eusko Ikaskuntza edotaDeustoko Unibertsitateari buruzkoak12 Nafarroari dagokionez, badugu Errepublikaren garaiari dagokion hezkuntza politikaren azterketa (Berruezo, 1991b).
|
|
|
Errefuxiatu horien inguruan sostengu taldeak eratzeaz gain, mugimendu euskaltzalea indartzen hasi zen iparreko herrialdeetan. Barnealdean euskal ohiturak ondo gordeta ziren arren, euskara oso egoera latzean zegoen; kostaldean, berriz, turismo basatiaren eraginez,
|
euskara
eta euskal usadioak folklorera mugatuta zeuden. Beraz,, beste aldetik?
|
|
|
Xorroxin Irratia Baztanen, eta Euskalerria Irratia Iruñerrian. Biak jende nafarrak eginak ziren, eta Nafarroako bizitzan sustraituta bertako berezitasunak kontuan hartua,
|
euskararen
eta euskal kulturaren egoerari zegokionez, batik bat. Administrazioak, hizkuntza zonaldeetan zatituta, Euskararen Legeak mugatuta eta Euskal Autonomia Erkidegotik zetorren, okupazio kulturalaren?
|
|
|
|
Euskararen
eta euskal kulturaren egoera administratiboa egokiena ez zen arren, edo beharbada horregatik, euskal irrati berriak sortu ziren Nafarroan 1990eko hamarkadan. Euskararen aldeko elkarteei loturik zeuden gehienetan, oso lokalak ziren eta askotan bertako udalek lagunduta sortuak; entzuleria urriari heldu arren, herri bizitzan oso murgildutakoa zen, eta zeresan handikoa.
|
|
|
– Era berean, irrati askeen asmo komuna herri mugimenduetako sektoreak ordezkatzea zen bezala, sortu berriek
|
euskara
eta euskal eremu komunikatiboa sortzeko ideiak batzen ditu, aipatu bezala desberdintasunak dituzten arren. Badaude euskara hizpide bakarra ez dutenak ere, baina horiek ere euskalduntzearen alde agertu dira, gutxienez oinarrietan.
|
|
|
Mundu osorako bere seinalea
|
euskaraz
eta euskal edukiak mundura zabalduz arituko gara eguneko 24 orduak. Orain arte, mundu osoko irratiak eta telebistak gurera noiz helduko zain izan gara.
|
|
|
COPE k ABC egunkariaren jokaera ekarri zuen irrati mundura, gizarte giroa zakartuz eta txartuz; eta bai kultur arloari zegokionez:
|
euskera
eta euskal kulturaren aldeko zenbait ekimen eta ekitaldi irainduz eta gutxietsiz. Ez genuen horrela aurrera egiterik gure artean eta gure entzule askorengan nolabaiteko, eskizofrenia?
|
|
|
Zalantzarik gabe, trantsizio garaian Hego Euskal Herrian zeuden eta sortu ziren komunikabideek erronka handia zuten
|
euskara
eta euskal kultura ezagutarazi eta bultzatzeko. Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza.
|
|
|
|
Euskara
eta euskal kultura bultzatzeko ez ezik, euskal nortasuna sendotzeko tresnak eratzeko eta euskal ikuspuntutik informazioa jasotzeko aldarrikapenak hedatu ziren Hego Euskal Herrian zehar autodeterminazio nazionalaren eskakizunarekin batera; eta horretarako, ezinbestekoak ziren euskal komunikabideak izatea. Prentsa arloan bi iniziatiba ezberdin sortu ziren 1977an:
|
|
|
Javier Díaz Noci irakasleak dioenez, Radio San Sebastián delakoak euskarazko saioak eskaini zituen hasieratik. Era berean, Argia aldizkariak oso begi onez hartu zuen komunikabide berria,
|
euskara
eta euskal kultura hedatzeko oso tresna egokitzat jotzen zuelako, kontuan hartu behar da, lehenengo garai horretan emisorak Europa osoan entzun ahal zirela?. Emandako garrantziaren adibidez, astekariak programazioa argitaratzen zuen, eta horrez gain, bertako bi idazlek. Joseba Zubimendik eta Luzear ezizena zuen Ander Arzelusek?
|
|
|
Izendapen bakoitzak bere esangura du, konkretu eta zehatza dena, izendapen bakoitzak argiro markatzen ditu haurrideen kolektiboa osatzen duten pertsonen arteko diferentziak. Desberdintasun horiek beharrezkotzat dauzkate
|
euskarak
eta euskal hiztunek; bestela zertarako sortu terminoak. Inguruko hizkuntzetan, ez dugu, ostera, horrelakorik aurkitzen, inguruko hizkuntzek ez dituzte beharrezkotzat jo desberdintasun horiek, eta ez dute horrelako kategorizaziorik egin behar izan; hiztunek berek ere ez diote horrelakorik eskatu kode komunari, hizkuntzari.
|
|
|
Hirurak adin beretsukoak ziren, hiru rek bizi zuten gudu karlisten amaiera, eta hirurak aurkeztu ziren katedrarako lehiaketara. Baina katedra bakarrak irabazi zuen, eta hirurek ez zuten bat egin
|
euskararen
eta Euskal Herriaren auzian. Hirurek bide arras ezberdinak jorratu zituzten, nahiz eta oinarrian gabezia berberak kezkatu, hirurak euskarari falta zitzaionaz kontziente ziren.
|
|
|
Hirurak adin beretsukoak ziren, hiru rek bizi zuten gudu karlisten amaiera, eta hirurak aurkeztu ziren katedrarako lehiaketara. Baina katedra bakarrak irabazi zuen, eta hirurek ez zuten bat egin
|
euskararen
eta Euskal Herriaren auzian. Hirurek bide arras ezberdinak jorratu zituzten, nahiz eta oinarrian gabezia berberak kezkatu, hirurak euskarari falta zitzaionaz kontziente ziren.
|
|
|
Hots, Nafarroako agintariek uste dute lehen hezkuntzan euskararen ereduen hazkundeak etorkizunean eragingo duen hiztunen potentzialak nabarrismo eta espainolismoari aurre egingo diola, eta horregatik indartzen dute euskararen kontrakoja rrera bortitza lehen hezkuntzaren matrikulazio garaietan. Etorkizunean, ordea, euskal hiztunen kopuruak orduan egongo den gobernua ren eta unibertsitateen hizkuntz eta kultur estrategiak aldatzera behartuko ditu, beti ere,
|
euskara
eta euskal kulturaren onerako.
|
|
|
Zalantzarik gabe, Euskal Herriaren eta bere kultur nortasunaren erroetan oinarritutako hezkuntza egitasmoa sustatzen duena, euskal gizartea ren beharrei erantzungo diena, berdintasunean oinarritua, publikoa, autonomoa, osoa, demokratikoa, berritzailea, irekia, ikasleriaren garapen integrala bermatuko duena,
|
euskararen
eta euskal kulturaren hedapena ahalbidetuko duena, ikerkuntzari leku zabala eskainiko diona, langileria propioa izango duena, eraikin konbentzionalean kokatua eta ikas/ irakaskuntza prozesua ikas/ irakasgela birtualen bidez aurrera eramateko aukera emango duena, Euskal Herriko mugen gainetik mundu osoko beste herrialde eta kulturekin harreman zuzena izango duena, ekarpen propioak eginez eta beste...
|
|
2003
|
|
|
Berriro ere milaka eta milaka lagun bildu ziren Iruñeko karriketan gobernuak indarrean jarri nahi duen euskararen dekretu berria bertan behera uztea eskatzeko. Oinarriak elkarguneak, Nafarroan
|
euskararen
eta euskal kulturaren esparruan ospea duten 31 izendun elkartu zituen euskararen aldeko manifestua sinatu, eta aldiberean, nafar gizarteari mezu zehatza helarazteko: " ezin dugu aldaezinaren ezkortasunean erori, lanean segitu beharra dago ilusioa galdu gabe".
|
|
|
Euskarazko umoreak,
|
euskararen
eta euskal kulturaren ibilbide bera eraman du eta darama: hizkuntzarik gabe ez baitago umorerik eta umorerik gabe ez baitago hizkuntzarik.
|
|
|
Egiatan, ezin da okerrago aritu. Prestige aren txapapotea,
|
euskararen
eta euskal kulturaren aurka egindakoak (atxiloketak, egunkari ixteak, torturak), Batasuna legez kanpo uzteko trikimailuak, eta guzti hau gutxi balitz, Iraken aurkako gerrari babesa eman izana (jendearen kontrako iritziari muzin eta burla egin ostean). Irakeko gerra dela-eta Aznar oso gustura joan da Bush eta Blair-en atzetik Nazio Batuen Erakundearen aginduak zakurraren ipurdira bidali ondoren.
|
|
|
Hala eta guztiz, Estatuaren jokaeraren apologia etengabekoa egiten duten euskal komunikabide filialek, euskal herritarren errugabetasun printzipioari baino zuzenbide estatuaren errugabetasun printzipioari ematen diote garrantzi handiagoa. Hau da, Estatuak ia edozer gauza egiteko eskubidea du, berme demokratiko guztiak dituelako eta hori zalantzan jartzen duena, edo ETAren ingurunean jartzen da, edo fronte nazionalistaren ikusmoldera makurtzen da, edo atxiloketa egoera hauek baliatu nahi ditu
|
euskara
eta euskal gizartea ikuspegi sektario batetik eraikitzeko. Berdin da' Egin' itxi eta bost urtera Auzitegi Nazionalak berau berriz zabaltzeko aukera ematea; berdin dozenaka atxilotu kargurik gabe aske gelditzen badira; berdin' Egunkaria' itxi eta handik zortzi hilabetera Iñaki Uria, Xabier Oleaga eta Xabier Alegria oraindik kartzelan badira; berdin tortura salaketak etengabekoak badira; berdin da euskal gizartean, erakundeetan eta nazioartean torturaren gaiaz arduratzen diren erakundeek salaketa horiei sinesgarritasuna ematea; berdin da Gipuzkoako Diputazioak Del Olmo epaileak atxilotuen enpresei egindako iruzur fiskalaren salaketa gezurtatzea...
|
|
|
Sortzez atharraztarra, azkenera Baionakoa, oso gizon berezia izan zen, erromantiko hutsa, ezkerreko politikaria. Asko idatzi zuen liburu eta kazetatan,
|
euskararen
eta Euskal Herriaren alde, gehien bat frantsesez. Gorria izan arren, Zumalakarregi jeneralaren alde sartuko da buru eta belarri Liberalen aurka «Voyage en Navarre pendant l' insurrection des Basques()» delako liburuan (1836).
|
|
|
Baina bizkitartean, ahantzirik egoten da maizegi abertzaletasunaren etorkia aipatzean. Alta bada zer ez zuen egin
|
euskararen
eta Euskal Herriaren alde! Eta lehenbizi ez ote diogu berari zor «Zazpiak Bat» esaldi eta lema sonatua?
|
|
|
Askotariko gaiak eta alderdiak darabiltza
|
euskara
eta euskal literaturaren ardatzean: a) euskal hizkuntza eta honen egoerari buruzko gogoetak:
|
|
|
1.8
|
Euskara
eta euskal literaturgintza
|
|
|
Arantzazuko Batzarraren osteko urte batzuetan Arantzazura udetan euskara ikasten etortzen ziren amerikar ikasleen euskarairakasle ere izan zen, Jon Bilbaoren eskariz, izan ere haiei ingelesez irakatsi beharra zegoen, eta gutxi ziren orduan hortarako gai zirenak.25 Aldi berean, esan behar da, Ameriketatik Euskal Herrira Jon Bilbaoren bitartez zetozen askok Oskillasoren etxea izan zutela aterbe. Amerikar euskalzaleen Arantzazuko udako ikastaro horietariko baten ezagutuko du Rudolf P. G. de Rijk hizkuntzala25 Udako
|
Euskara
eta euskal kultura ikastarook Reno-ko Unibertsitateko Euskal Ikaskuntzen Katedrak eraturik martxan jarri ziren 1967(?) inguruan Ustaritzgo Udako Unibertsitatearen barruan, eta handik urte bira Ustaritzen eta Arantzazun. Arantzazun 1969an egin zen ikastaroa, adibidez, uztailaren 8tik abuztuaren 4ra luzatu zen, eta berean Jose Basterretxea eta Jon Oñatibia izan ziren euskara maila oinarrizkoan irakasten zutenak.
|
|
|
Iparraldeko
|
euskera
eta euskal idazleak. Guztiok dakigunez, Eskual Herrian 4 euskalki bereizten zituan L.L. Bonapartek:
|
|
|
Liburu honetan, bai hasierako atalean, bai liburu osoan, idazlearen bizitzako ardatz bien ganeko irakurgaiak aurkituko ditu irakurleak:
|
euskera
eta euskal literatura alde batetik, eta Eleiza eta fedea bestetik. Biak lotu lotu eginta doaz beraren bizitzan eta guztiz izan ditu garrantzitsuak, eta ditu orain be, bizitzako joanetorrian.
|
|
|
zehaztasuna eta gozotasuna, haren eskolen ezaugarriak. Ikasleen zirikatzaile eta eragilea, eta ekin handikoa izan dan aldetik, ostean etorri diran askogan sustraitu dau
|
euskera
eta euskal literatura zaletasuna.
|
|
|
" Txinparta" antzerki taldea be hor ebilen, lan errazen bidez Bilbon eta Bizkaian euskerea zabaltzen. Dantza talde batzuetan
|
euskerea
eta euskal kulturea indar barria hartzen joaizan. Bertsolariak be plazetara eta uri handietako teatroetara urteten hasi ziran, Euskaltzaindiaren babespean, Alfonso Irigoien gai jartzaile zala.
|
|
|
Martin Olazar eta Julián Olazabalaga. Euron izenak ez neukez isildu gura, gerora be
|
euskerearen
eta euskal gaien munduan hainbeste egindako abade langile bion izenak.
|
|
|
Frankismoaren urteetan sortutako ikastetxeek kaosa areagotu zuten. Aukeratutako ereduak eta lurralde banaketak eragin nabarmena izan zuten
|
euskara
eta euskal kulturak unibertsitatean biziko zuten bilakaerarekin. Beraz, ez da harritzekoa, askatasun egarria zabaldu zenean, Frankoren diktaduraren azkeneko garaian, Euskal Unibertsitatearen aldarrikapenak oihartzun zabala izatea, askatasun politikoaren eta sozialen eskariak Euskal Herriari atxikitako unibertsitatearen eskariarekin lotuta egon baitira historikoki.
|
|
|
Elizaren eta erlijio katolikoaren nagusitasuna ere kolokan jarri zen garai horretan. Honen guztiaren ondorioa
|
euskararen
eta euskal tradizioen aurkako giroa zabaltzea dugu; izan ere, euskaldun batek moderno izan nahi baldin bazuen, bere hizkuntza eta ohiturak alde batera utzi eta, frantses bilakatu behar zuen.
|
|
|
Egoera berri horrek beste erreakzio mota batzuk ere sorrarazi zituen, eta
|
euskara
eta euskal kultura mundu modernora egokitu beharra azpimarratu zen. Hezkuntzaren arloan, 1969an sortu zen Seaska ren lehen ikastola; eta arlo politikoan, 1960 urtean Enbata taldea sortu zen, turismoak eta zerbitzu publikoen eskasiak sortutako eredu neokolonialaren aurka protestatzeko eta euskal abertzaletasuna aldarrikatzeko37 Ipar Euskal Herriko biztanle askok beren kultura alboratu eta frantseztearen alde egin bazuten ere, ez ziren gutxi izan bigarren aukeraren alde egin zutenak.
|
|
|
Bigarren multzoa unibertsitateen antolaketa akademiko autoritarioarekin eta azpiegituren gabeziekin lotuta zegoen, hala nola, tasen igoera, irakasleriaren egonkortasunik eza eta araudien zorroztasuna ziren arazo nagusiak. Hirugarrenak, azkenik,
|
euskararen
eta euskal kulturaren irakaskuntzaren aldarrikapenean zuen sorrera. Azken horrek, ikusiko dugunez, laurogeiko hamarkadan hartu zuen berebiziko garrantzia, zenbait urtez isilduta egon ondoren.
|
|
|
Gazte horien ustez, Eusko Kontseilu Nagusiak sail berezi bat sortu behar zuen unibertsitatearentzako, unibertsitatearen transferentzia negoziatu behar zuen eta Euskal Unibertsitatearen araudia zehaztu. Horrek
|
euskara
eta euskal kulturaren garapena babesteaz gain, Espainiaz kanpoko ereduak eta irakasleak erabili behar zituen. Unibertsitate berria «deberá estar totalmente desvinculada del poder que ejerce el. Cuerpo de catedráticos numerarios españoles»28.
|
|
|
1.3 Ikastetxeak.
|
Euskara
eta euskal kultura, euskaraz irakastera progresiboki pasatuko dira. Hau da, irakaskuntza osoa euskal unibertsitateraino, euskaraz hartzeko egoki iritsi daitezen.
|
|
|
Dena den, hasierako urterik beltzenak pasa tu ondoren, bide desberdinak erabiliz, beti ere maila apalean, eta agintarien umorearen menpe, euskararen aldeko mezuak zabaldu ziren. Unibertsitatean, Nafarroako Unibertsitatea eta Deustukoa izan ziren frankismoan
|
euskara
eta euskal kultura ikergai izan zuten bakarrak, euren ikasketa motengatik, besteak beste. Nafarroako Unibertsitatean 1963 urtetik 1980 urtera bitartean, Jose Migel Barandiaranek Euskal Herriko Historiaurrea eta Etnologia irakatsi zituen.
|
|
|
zein toki izan behar zuen euskarak unibertsitatean. Gerra aurrean, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar zuten
|
euskarak
eta euskal kulturaren azterketak eta babesak. Lehenengo mailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Euskalgintza bezala dugun herri ekimenak, bera autonomia eta lidergoari eutsi behar dio. Ez baita aski elkartasuna eta babesa,
|
euskara
eta Euskal Herria beste eszenatoki batetara eramateko neurri politikoak behar dira. Ez dezagun ahantzi egoera orokorra:
|
|
|
Baina, kasu honetan, urteak pasatu eta, egoeraren latzaz konturatzen gara: hondarrean, talde armatuek,
|
euskara
eta euskal herria zepo ilunetik atera aitzakiaz, euskaldunak erabaki eskubideaz eta jende errespontsabilitateaz biluzi zituzten. Gure ahots propioak, eztabaidak eta gure juja ahalmenak, indarrik ez balute bezala, erabateko inpotentzian barna amildu ziren.
|
|
|
Bai Umerez bai J.J. Mogel didaktismo osoz jardun zuten, garai neoklasikoaren ezaugarri nabarmena, eta" aitak semeari (edo osabak ilobari) irakasten dio" formula erabiltzen dute horretarako. Kasu guztietan, dena den, arimak salbatzearen xede nagusipean, edo
|
euskara
eta euskal bizimodu eta fede jatorra salbatzearren, Peru Abarcan?, baserritarraren lanaren eta bizimoduaren gorazarre bizia egiten da, argudio zahar eta berrien erabilera gero eta sistematikoagoa landuz. Era berean, baserritar/ kaletar kontrastea ezin argiago ageri da Mogeldarrengan eta Umerezengan, eta ezin garbiagoa da, baita ere, bekatu arriskuen aldea batzuentzat eta besteentzat:
|
|
|
Prentsa diglosikoak inbutua sortu du gure artean. Inbutuaren aho txikia utzi zaie
|
euskarari
eta euskal komunitate linguistikoari; eta euskaldunak ez du lekurik aurkitu hortik igarotzeko. Oro har, sinesgarritasuna kendu dio euskarari prentsa diglosikoak:
|
|
|
Euskal herritar helduek ez dute euskararen beharrik eta euskaltegien lana soberan dago.
|
Euskarari
eta euskal kulturari gauza berbera gertatzen zaie: bizitzeko dira, baina bizitzak bere bizimodu normala egin dezake halakorik gabe.
|
|
|
Nafarroako Gobernuak adituak izendatu zituen Euskararen Aholku Batzorderako, berez"
|
euskararen
eta euskal kulturaren esparruan ospe onartua duten pertsonen artean". Ospe horren arrastorik ez noski.
|
|
|
Hala ere, eta guk bizi dugun garaiotara itzuliz, azken hamarkada honetan Nafarroan agintea daukatenen eskutik euskarak jasaten duen eraso eta bazterkeria instituzionalaren aurrekari historikorik aurkitzea ez da lan erraza. Nafarroako lurraldean, gizartean eta eguneroko bizitzan
|
euskararen
eta euskal kulturaren kutsua duen agerpen oro desegituratu eta zokoratzeko asmoz, hainbat eta hainbat neurri politiko hartu dira azken urte hauetan.
|
|
|
Ahalik eta gehien erakartzea opa diet, ez diru kontuengatik bakarrik. Etortzen diren asko eta asko konturatuko direlako Gobernuak bere foiletoetan kontatzen duena ez dela egia oso, eta horren guztiaren atzean, han eta hemen,
|
euskara
eta Euskal Herriaagertzen direla. FITURen bertan, Nafarroakostan dean, promozio burua euskalduna den bezala.
|