|
2000
|
|
|
Ikus dezakegunez,
|
euskarazko
eta gaztelaniazko kanalen arteko aldea ez damugatzen bertoko produkzioaren presentziara, eta ekoizpen espainolen presentzian ereerrepikatzen da. Euskarazko kanalak igortzen dituen emanaldietatik %4 diraEspainiako ekoizpenak; gaztelaniazko kanalean produkzio espainolaren presentzia laualdiz handiagoa da, ordea.
|
|
|
Bestalde, egunkariabertzaleak eta gainerakoak bereizten dituen beste puntu bat, Euskal Herri osoariematen dioten izaeran datza: bigarrenentzat
|
euskara
eta, batzuetan, geografiari lotutako egitatea den bitartean, lehenengoentzat Euskal Herria egitate politikoa ere bada.Egunkari abertzale eta erregionalisten artean auzi honen inguruan dagoen aldea, gainera, oso nabarmena da:
|
|
|
Magazinen inguruanagertzen den alde hau ez da harritzekoa, kanal bakoitzaren hizkuntza kontuan hartuta: izan ere, filmak, erreportajeak eta beste zenbait produktu ez bezala, itzulpenak apenasduen lekurik magazinetan. Beraz, saio hauek ekoizteko unean, hizkuntza bat edo bestehitz egiten duten pertsonaiengana jotzen da (elkarrizketak egiteko, adierazpenakemateko, e.a.), horrela hizkuntza baten edo beste baten eremua erreferentzia bihurtuz.Horixe gertatzen da
|
euskarazko
eta gaztelaniazko magazinetan: lehenengoetan erreferentzia nagusiak eta ia bakarrak Euskal Herrikoak dira, eta bigarrenetan Espainiakoerreferentziek oso presentzia handia dute.
|
|
|
Hain zuzen ere, prentsan bezala, euskararen inguruan telebista ekimen interesgarribatzuk bideratu dira, Berako Ttipi Ttapa telebistarena edo Deba ibarraren goialdekoGoiena TB bezalakoak.
|
Euskararen
eta komunikabide lokalen arlo honetanMultimediaren eredua ari da hedatzen, etorkizuna berma dezakeen egitura modura, nahiz eta horrek, nola ez, babes instituzional indartsua eskatzen duen.
|
|
|
Lau kanalek osatzen dute EITBren irrati eskaintza: Radio Euskadi gaztelaniazkoa eta orotarikoa, Euskadi Irratia
|
euskarazkoa
eta, halaber, orotarikoa, Euskadi Gaztea, musika formatuan espezializatua etaeuskara hutsezkoa, eta Radio Vitoria, elebiduna baina funtsean gaztelaniazkoa, orotarikoa eta Uhin Ertainez eskaintzen dena.
|
|
|
Euskalduna da, gurean, gutxienez hizkuntza biren jabe dena:
|
euskara
eta frantsesaedo euskara eta gaztelania. Gainera, asko eta asko dira beste hizkuntzen jabe erebadiren euskaldunak, gero eta gehiago dira euskaldunen artean hiru edo lau hizkuntzaren jabe direnak, gazteak batez ere.
|
|
|
Euskalduna da, gurean, gutxienez hizkuntza biren jabe dena: euskara eta frantsesaedo
|
euskara
eta gaztelania. Gainera, asko eta asko dira beste hizkuntzen jabe erebadiren euskaldunak, gero eta gehiago dira euskaldunen artean hiru edo lau hizkuntzaren jabe direnak, gazteak batez ere.
|
|
|
Gizarteak ez du elebidun funtzionatzen, gizarteak ez dakizki
|
euskara
eta gaztelania edo euskara eta frantsesa; horixe da errealitate gordina. Hego Euskal Herriko erakunde publikoak (Jaurlaritza, Gobernua, Aldundiak, Unibertsitateak) ozta ozta heltzendira eredu elebidunetara, publikoari eskaintzen dizkieten eduki idatziak kontuanhartuta; eredu mintzatuetan eta abarretan, ostera, ez.
|
|
|
Gizarteak ez du elebidun funtzionatzen, gizarteak ez dakizki euskara eta gaztelania edo
|
euskara
eta frantsesa; horixe da errealitate gordina. Hego Euskal Herriko erakunde publikoak (Jaurlaritza, Gobernua, Aldundiak, Unibertsitateak) ozta ozta heltzendira eredu elebidunetara, publikoari eskaintzen dizkieten eduki idatziak kontuanhartuta; eredu mintzatuetan eta abarretan, ostera, ez.
|
|
|
a) Erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz hitz egitekoerabiltzen da, batez ere.
|
|
|
Euskarazko protagonisten artean, kultura,
|
euskara
eta hezkuntza bozeramaileakdira gehientsuenak: baina denen gainetik, modu nabarmenean, euskararen mundukoak.
|
|
|
Euskarak metahizkuntza funtziorik nabarmena du Diario Vascon.Bestalde, euskarari buruzkoak ez diren euskaraz idatzitako artikuluek Euskal Herriadute jomuga.
|
Euskaratik
eta Euskal Herritik at, euskaraz ez da deus ezer argitaratzenegunkari donostiarrean. Euskaraz argia ikusitako albiste apurrek Euskal Herria dutesorburu eta Euskal Herria helburu.
|
|
|
Batetik, erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz erabiltzen da, batez ere; eta kasuren batzuetan horretarako bakar bakarrik. Ildohorretatik, egunkariek eskainitako euskarazko informazioen artean, ezin ahaztu bigarren maila batean gelditzen direla, oso atzeraturik gelditu ere, politikari, ekonomiarieta kirolari buruzko albisteak.
|
|
|
(Alaña, 2000). Horien artean, esanguratsuena, dudarik gabe, hiritartasunari dagokion eskubide gorentzat jotzen den bozkatze garaian ere jada ENA erabili izana izatea da, azken hauteskunde europarretan gertatu den bezala (Euskaldunon Egunkaria,). Onarpen bidean, orain arte zortzi udalek agiria ontzat eman dute ofizialki identifikatzeko prozeduretan. Berriki,
|
euskara
eta ENAren erabilera tarteko auzitaratutakokasuan, epaiak agiria balekotzat jo du pertsonak identifikatzeko.
|
|
|
Txillardegi azkeneko 40 urteotan euskararen inguruko gertaera adierazgarrienetanaurrean edo atzean, baina beti murgilean egon izan den pertsona da. Gaur egun,
|
euskararenak
eta euskaldunonak ulertzeko ezinbesteko erreferentzia.
|
|
|
Bukaera gisa erranen nuke, betidanik pentsatu eta uste izan dugula ETArensortzaileok, gure lankide eta lagun min Jose Luisekiko, gizon hauta izan dela (eta dabeti)
|
Euskararen
eta kultur esparruan, XX. mendeko hoberena menturaz ez bada, baihoberenetako bat, zalantzarik gabe. Politikagintzan, ordea, ez bada hori bezain egokiaritu, aitortu beharrekoa dut argi eta garbi hauxe:
|
|
|
Sarrera horietan Txillardegik agertu dituen ideia nagusi eta gehien erabiliak bildu etaaztertu ditu Paulo Agirrebaltzategik, zortzi gaitara ekarriz eta bakoitzari buruzko iritziaknabarmenduz: 1
|
Euskara
eta Euskal Herria (horien bereizi ezina), 2 Euskararennormalkuntza, arazo soziala (norbanakoen jarreretatik harantzago), 3 Soziolinguistikarenpremia (beharrezkoa, euskararen normalkuntza zentzuz aurrera eramateko), 4 Euskararen aldeko herri mugimendu jantzia (mugimenduaren eginkizuna, eta militanteek arazosoziolinguistikoen jabe izan beharra), 5 Beste Herrien esperientziak ezagutu beharra (etahor... alde positiboak eta negatiboak (horien egitekoa, euskarari buruzko horien politikapraktikoaren balioztapena, aldekoa eta kontrakoa).
|
|
|
|
EUSKARA
ETA EUSKAL HERRIA
|
|
|
Beraren ustez, hizkuntzaren erabileraren arazoa soziala da, eta lege soziologikoakaztertzea behar beharrezkoa da hizkuntzaren inguruko jokabide eta portaerak ulertu etaazaltzeko. . Berriro ere, dena dela, oso aspaldian Mackeyk Eire-ri buruz egindakoinkesta klasikoan erakutsi zuenaren ildotik, motibazioa aski ez dela agertzen zaigu; eta, bihotzean
|
euskara
eta ahoan erdara, dikotomiak, itxuren eta espantu sutsu askorenazpian, bere horretan dirauela agertzen da.
|
|
|
Orain arte argi esan ez badut ere, sumatuko zenuten dagoeneko, neronek Txillardegi ikusten dudala, historikoki eta hein handi batean, baina ez bera bakarrik?
|
euskara
eta askapen politika suturatzeko joeraren abiapuntuan. Baina, nire irudiko, ezkontza hori ezinbesteko bihurtzeak ez die, ez euskarari ez eta askapen politikari, onik ekarriko.
|
|
|
Jatorriz erdaldunak izaki, denez ez zuten harreman maila bera euskararekin, eta ez ziren euskaraz mintzatzekogai. Dena den, ohiko harremana zuten
|
euskararekin
eta ulertzeko gai ere baziren.Euskararekiko aldeko edo errespetuzko jarrera zuten, ez kontrakoa.
|
|
|
Hala ere, euskararekiko ikerketa gehienak euskaraz egiten dira azkeneko urteetan, eta horrela egingo dira datozen urteetan, espero daitekeen bezala gertatzen badabehintzat. Alde honetatik, aipagarriak dira
|
euskararekiko
eta euskaraz doktoregotesiak egiteko 1992 eta 1993 urteetan Eusko Jaurlaritzako Hizkuntz PolitikarakoIdazkariak sorturiko bekak, horien laguntzaz zenbait tesi interesgarri egin direlakoeta egiten ari direlako; baina, zoritxarrez, bi urtetan zehar bakarrik iraun zueniniziatiba izan zen hori. Zentzu honetan, paradoxikoa dirudi, Euskal Herriandauden unibertsitate handietan gertatzen denarekin konparatuz gero, UEU barruanbultzatu eta/ edo bideratu direla gaur egunean dauden euskararekiko euskarazegindako zenbait ikerketa, hala nola, lehen aipatutako Txillardegik eta bestebatzuek euskararen erabilerari buruz eginiko ikerketak, edo baita horrenaipagarria den lau urtetik lau urtera euskararen kale erabileraren neurketarenikerketa aurrera eramatea ere (dagoeneko, hiru jasoketa aztertu edo aztertzen aridirelarik).
|
|
|
Urte horren amaierarako urak beren arrora edo biltzen ari zirela dirudi, zerenAtotxan bertan eta Donostiako Artzain Onaren elizan bederatziurren bikoitzak emanbaitziren (1940ko azaroan), bata
|
euskaraz
eta bestea erdaraz, Lizarralde kronikariakdioenez, eta hurrengo urteko data beretan berdin egin zen (Cronica: I,, 529, 530, 556).
|
|
|
Gu, hemen, frankismoak eliza barnean euskarari jarrinahi izan zizkion muga hertsiez aritu gara (eta agiri jakin eta elkarrekin lotutakobatzuetara mugatu). Bere mugatasunean, gertakariak interes orijinala du, besteak bestesistema frankistaren barruko kontraesanetako bat
|
euskararen
eta katalanaren ingurukohau dela erakusten baitigu auzi honek.
|
|
|
Izena duenak izana baldin badu, izenetik has gintezke; euskaraz bakarrik, adibidez: Zuberoa jatetxea, edo
|
euskaraz
eta gaztelaniaz: Carniceria LasagabasterHarategia.
|
|
|
Ordutegia Horario, Merkealdia Rebajas, eta abar. Mezua luzea delarik, bikartel desberdin,
|
euskaraz
eta erdaraz, edota, ahalez gero, kartel berean, euskarazgainean eta erdaraz behean.
|
|
|
Hitz batean: ingurunekulturalaren baldintzapena aintzat hartu gabe,
|
euskara
eta euskaldun izatea gauza berabailitzen, euskaltasunaren izari eskakizunak maila linguistiko gorrira mugatuz, euskalgintzaren ingurune soziokulturala eta nazionala alde batera uzteko joera makurrazari naiz. Tafallan edo beste edozein bazterretan, ordea, hizkuntza ordezkapena ez dainoiz izan, ezin izan ere, mintzabidearen mailako gizarte gertakari hutsa.
|
|
2001
|
|
|
–Euskarak motibatu egingo ditu ikasleak baldin eta hizkuntza horren bidezbestelako harreman batzuen lekuko badira, baldin eta euskal guneetan giroona, osasuntsua ikusten badute, baldin eta
|
euskara
eta ludikotasuna, euskaraeta bitalismoa lotzen badituzte. Hortaz, euskararen aldeko dei agonikorik ez, mesedez, akabo hileta jotzeak, biba euskara, biba Pellot eta biba festa!?
|
|
|
Modu askotara adieraz genezake zer nolako kultura kontsumitzaileak garen: pertsonaia famatuen adibideakjartzen ditugunean, telebista saioren bat gomendatzen dugunean, irakur zaletasunakadierazten ditugunean, erosten dugun egunkaria,
|
euskararekiko
eta ikasleenkulturarekiko agertzen dugun jarrera baikor eta errespetagarria...
|
|
|
a) Bere buruaz irudi positiboa izatea, euskalduntzeko/ alfabetatzeko egindakoahaleginari ondo iriztea, ingurune euskaldunetan euskaraz gogo onezjardutea eta
|
euskarak
eta euskal kulturak eskaintzen duen aberastasunabalioestea.
|
|
|
Batetik, autonomia ikuspegi soziokulturaletik aldarrikatuko genuke. Izan ere, talde batera biltzen diren ikasle guztien berezko motibazioa, ingurune soziala/ pertsonala,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruzko ikuspegia eta bestehainbat ikuspegi desberdinak dira. Gainera, bakoitzak ikas esperientzia, gaitasunkomunikatibo eta epe laburreko aurreikuspen ezberdinak izango ditu.
|
|
|
Errealitatea islatze soiletik urrundu bada. Brix eta Tramanarenhizkera gordinaren aurrean hartzen duen joera autozentsuratzailea lekuko?, errealitate hori eufemizatzeko izan da, inolaz ere ez bere zati bat ezkutatzeko asmoz.Bakhtin en ikuspegi dialogikotik ikusirik, ordea, Kresalak ez luke errealitatearekiko harreman partzial eta ideologikoa baino. Ohiturazko eleberriak, edo teorizatzaile errusiarrak idilio erregionalista deitzen dion horrek, errealitatearen zati batisolatu eta idealizatu egiten du?
|
euskara
eta erlijio katolikoa nagusigo solipsistabatean batzen dituen herrixka, gure kasuan?, ontologikoki polifonikoa deneleberriaren izaera sakonari muzin eginez, errealismotik at geratuz. Laburbiltzeko, Bahktin entzat ez dago errealitatearen pusketa isolatua baino gauza irrealagorik; zati guztiek osatzen dutenari deitzen zaio errealitate.
|
|
|
Azken hogeita hamar urteotan, batez ere laurogeikoetan, anitz ikertu da emaztesortzaileen izatea
|
euskaraz
eta Euskal Herrian: batetik, historian zehar euskarazzein erdaraz, emaztearen gainean?
|
|
|
Euskararen azterketan beharrezkoa da diziplina askoren ikusmirak erabiltzea, alderdi berezi ezberdinak azaltzeko baliagarriagoak izango direlako. Adibidez,
|
euskararen
eta euskaldunen gaur egungo egoerak nolakoak diren ikusita, badirudiikusmira politikoa, soziologikoa eta soziolinguistikoa jarraitzea ezinbestekoa dela, bai euskararen eta espainiera edo frantsesa hizkuntzen artean, baita euskalduntaldearen eta erdaldun taldearen artean ere, distantziak oso handiak direlako. Agianhorregatik, soziologoak izan dira orain gutxi arte euskara gehien aztertu dutenikertzaileak.
|
|
|
Euskararen azterketan beharrezkoa da diziplina askoren ikusmirak erabiltzea, alderdi berezi ezberdinak azaltzeko baliagarriagoak izango direlako. Adibidez, euskararen eta euskaldunen gaur egungo egoerak nolakoak diren ikusita, badirudiikusmira politikoa, soziologikoa eta soziolinguistikoa jarraitzea ezinbestekoa dela, bai
|
euskararen
eta espainiera edo frantsesa hizkuntzen artean, baita euskalduntaldearen eta erdaldun taldearen artean ere, distantziak oso handiak direlako. Agianhorregatik, soziologoak izan dira orain gutxi arte euskara gehien aztertu dutenikertzaileak.
|
|
|
Hirugarren aldagai latentea aldagai psikosozialek osatzen dute (F1). Aldagailatente horretan hasiera batean identitate euskalduna vasco,
|
euskara
eta euskaldunekiko jarrerak, orientazio integratzailea eta euskara nahiz gaztelaniarekiko bizitasun etnolinguistikoari dagozkion aldagaiak sartu genituen. Programak proposaturiko aldaketen arabera, identitate euskalduna vasco (X12), euskaldunekikojarrera positiboak (X15), eta orientazio motibazional integratzailea (X18) mantentzen dira, eta beste aldagaiak kendu egin ditugu, esanguratsuak ez direlako.
|
|
|
Hamers eta Blanc (1983), Gardner (1985) eta Gardner eta Clement (1990) autoreenak; eta baitaSkehan (1989) autorearena ere. Lehenengo biak nahiko ezagunak dira etagure testuinguruan gehien erabili direnak, bai
|
euskararekiko
eta/ edo euskaraz dugun literaturan; adibidez, Valencia (1992) autorearen liburuan Gardnereta Clement (1990) autoreek ematen duten azterketa jasotzen duelako, baitapsikologia soziala sailean bertan zenbait doktorego tesitan (Espi, M. J., 1989; Cenoz, J., 1991) jarraitu direlako, edo baita kongresuren batean ereaurkeztu eta eztabaidatu direlako (Azurmendi, M J., 1988). Horiez gain, badago Euskal Herrian sortutako eta euskarari batez ere egokitutako proposamena ere, Sanchez Carrion. Txepetx?
|
|
|
Hauxe da modu labur batean ereduak planteatzen duena: batetik, subjektuarenezaugarri mikrosozialak (soziodemografiko eta soziolinguistikoak) eta interakzio sarea ditugu, eta hori subjektuaren jabekuntza prozesua gertatuko deneko eszenatoki moduko bat izango litzateke; eta, bestetik, subjektua eta objektua ditugu, eta bihorien interakzioa dela eta, hainbat azpiprozesu gertatuko dira(
|
euskara
eta euskalhiztunekiko eta gaztelania nahiz erdal hiztunekiko bizitasun etnolinguistiko subjektibo bat, identitate etnolinguistiko jakin bat, jarrera jakin batzuk eta orientaziomotibazional jakin bat). Azpiprozesu horien guztien azken emaitza euskararen jabekuntza prozesuan lortutako gaitasun maila izango da, hori azken portaeramodura kontsideratuz.
|
|
|
Bizitasun etnolinguistiko subjektiboari dagokionez: 1)
|
euskarari
eta euskalhiztunen bizitasunari dagokienez: a) laguntza instituzionalak orientazio instrumentalean eta integratzailean eragiten du; emandako laguntza instituzionala handia delauste duten subjektuek dute mota instrumentaleko orientazio indartsuena, eta integratzaile indartsuena emandako laguntza instituzionala txikia dela uste dutenek; b) euskal hiztunen estatusak orientazio integratzailean eragiten du, indartsuenadutenak estatusa altua dela uste duten subjektuek dutelarik; eta c) euskal hiztunendemografiak ere orientazio integratzailean eragiten du, euskaldunak gehiengoadirela uste dutenek izanik orientazio hori indartsuen; 2) gaztelaniaren eta erdal hiztunen bizitasunari dagokionez:
|
|
|
Bi laginen arteko konparaketa eginez: 1) lagin orokorrean (bizitasunetnolinguistikoa alde batera utzita, izan ere lagin horretan bakarrik erabili dugu eta, beraz, ez da beste populazioarekiko konparagarria), taldeen arteko ezberdintasunakhobekien adierazten dituzten aldagai psikosozialak
|
euskararekiko
eta euskaldunekiko jarrerak, subjektuaren sarean egiten diren erabilpen mota guztiak eta identitatea dira, eta aldiz transmisio kanpainako populazioan taldearteko ezberdintasunak batik bat identitateari eta subjektuaren inguruko sareak duen euskara ezagutzari zor zaizkio eta askozaz neurri txikiagoan sarean egiten den erabilpenari; 2) gainera, aipagarria da, guk espero bezala, lagin orokorrean po... continuumaren mutur positiboenean instrumentala+ transmisiozkoa eta instrumentalakokatzen dira, erdialdean tipo integratzailea+ irabazi pertsonalekoa, eta polorik negatiboenean, berriz, irabazi pertsonaleko tipoa+ instrumentala, irabazi pertsonalekotipoa+ transmisiozkoa eta irabazi pertsonalekoa.
|
|
|
Emakumezkoek laginaren%58.6 osatzen dute, hau da 412 subjektu. Laginaren %18.2k euskara du lehenhizkuntza (N= 128), %69.6k gaztelania (N= 489) eta %11.2k
|
euskara
eta gaztelania (N= 79). Subjektuen %80.4k gaztelaniaz egiten ditu ikasketak (N= 565), %6.7keuskaraz partzialki (N= 47) eta %12.7k erabat euskaraz egiten ditu (N= 89).
|
|
|
2 Bigarren aldagai estaria (psik) aldagai psikosozialek osatzen dute, aldagaihorien artean subjektuen euskal identitatea (ide) eta subjektuen euskararenezagutza maila (eza) izanik esanguratsuak agertu direnak. Eredu teorikoan, aldagai horiez gain, bizitasun etnolinguistikoa (hautematea eta usteak),
|
euskara
eta euskaldunekiko jarrerak proposatzen ziren euskararen erabilera aurresateko. Hala ere, LISREL programak analisitik kanpo utzi ditu esanguratsuak ez direlako.
|
|
|
Euskararen erabilera orokorrean eragiten duten aldagai psikosozialak ondorengoak dira: euskararen ezagutza mailarekin zerikusia dutenak (subjektuaren zeinsarearen euskara ezagutzaren maila), jarrerak (euskararekikoa, euskaldunekikoa, euskaldunen eta erdaldunen irudi taldekoia), bizitasun etnolinguistikoaren hautemate subjektiboa(
|
euskararen
eta gaztelaniaren demografia, euskarri eta kontrolinstituzionala eta demografia), bi hizkuntzekiko uste egozentrikoak, euskararekikoeta bi hizkuntza taldeekiko uste exozentrikoak, identitate etnolinguistikoa (euskalduna zein espainiarra) eta euskalduna izateko baldintzak (linguistiko kulturala etaborondatezkoa).
|
|
|
Emaitza ezberdin horien arrazoiaukipen egoerako ezaugarri berezi batzuetan egon daiteke; eta ezaugarri berezi horietako bat ukipen egoeran gerta daitekeen aldaketa soziolinguistikoaren garaia beraizan daiteke, ikertzaile batzuek (Pierson, Giles eta Young, 1987) proposatzen dutenbezala. Hala eta guztiz ere, bizitasun etnolinguistiko subjektiboaren aldagai psikosozialen eragina bakarka aztertu denean, esan beharra dago esanguratsua gertatudela kasu gehienetan(
|
euskararen
eta gaztelaniaren euskarri eta kontrol instituzionala, estatusa eta demografia, euskaldunekiko uste exozentrikoak, euskararekikouste egozentrikoak, erdaldunekiko exozentrikoak eta gaztelaniarekiko uste egozentrikoak). Beraz, lan honen emaitzetan ez da aurkitu bizitasun etnolinguistiko subjektiboan bereizi ohi izan diren zenbait prozesu psikosozialen (hautemateak etausteak) eragin ezberdina, ez hizkuntza portaeretan, ez eta euskararen erabileranere, beste ikerketa batzuetan aurkitu den bezala (Allard eta Landry, 1994), moduhonetan:
|
|
|
Baina behin ezagutza lortuta, aldagai estari psikosoziala konplexuago egiten da euskararen erabilera baldintzatzeko, identitate etnolinguistikoaren ondoan, kasu horretan jarrerekere eragina dutelako aldagai estari psikosoziala osatzeko, indar gutxiagorekin badaere. Horregatik, euskararen erabilera ziurtatu eta areagotzeko beti euskal identitatea indartu behar da, eta kasu batzuetan, ia euskaldunak direnen artean, adibidez?,
|
euskararen
eta euskaldunen aldeko jarrerak ere indartu dira. Kontuan hartzen bada testuingurua, egoera ezberdinei ematen zaien garrantzia, etagizarteko biztanle guztiak ez direla ikasle unibertsitariak, suposatu behar da bestezenbait azpipopulazio ere bereizi liratekeela euskararen erabilera gehienzerk baldintzatzen duen jakiteko; edo, bestela esanda, berriz ere testuinguru etaegoera ezberdinak bereiztea garrantzitsua dela ziurta daiteke.
|
|
|
Nahiz eta lau arlo teoriko horien artean korrelazio positiboak izatekojoera izan, dimentsio horiek elkarren artean askeak dira, horregatik ez diranahi eta nahi ez positiboki korrelazionatuta aurkitu behar, lehen aipatu denmoduan. Hala ere, korrelazio positibo hori gertatzen denean, hau da, estatusaltuko taldea menperatzailea denean eta gehiengo taldea bere egoera mantentzen saiatzen denean, ukipen egoeran dauden taldearteko distantzia handitu egiten da; horixe da
|
euskara
eta euskal hiztunen egoera (estatusbaxuko taldea, menperatua, gutxiengoa eta egoera aldatzen saiatzen dena). 3) Lehen aipatu diren analisi eta aplikazio mailak baino orokorragoak direnak: maila sozietala eta politiko territoriala (Azurmendi, 1987, 1988, 1999), edo sozietala eta historiko soziala (Hogg eta Abrams, 1999); ikuspegihorretatik taldeak sortu eta garatzen diren eszenatokiak kontuan hartzendira; emaitza enpirikoen kontraesanak esplikatzeko azken analisi maila hauerabiltzen da askotan.
|
|
|
3
|
Euskarari
eta gaztelaniari erabilpen gune propioak aitortu.
|
|
|
Azpiparadigma horretan: motibazioak (eta jarrerak ere) subjektuaren objektuarekikoegokitze prozesua adieraziko luke; sare soziala beharrezkoa da, euskaraden objektuarekin harremanetan jartzeko; bizitasun etnolinguistiko subjektiboak(
|
euskara
eta euskaldunak diren objektuarekiko hautemateak etausteak) subjektuaren objektuarekiko asimilazioa adieraziko luke; identitatesoziala, etnolinguistikoa kasu honetan, subjektuan gertatzen diren prozesu portaera guztien ondorioa litzateke: bai asimilazioaren emaitza, baita egokitzearen sortzailea ere.
|
|
2002
|
|
|
190). Roman Felones ek, Nafarroako Gobernuko Hezkuntza etaKultura Kontseilariak, 1987an hauxe esan zuen, alegia, euskararen tokia unibertsitatean itzulpen eta interpretazio saileko lizentziaturaren barrura mugatu beharzela45 Adierazpen horiek harrigarriak dira, Unibertsitatearen behin behinekoaraudiak
|
euskara
eta gaztelania unibertsitatearen hizkuntza ofizial moduan hartuzituela kontuan hartuz gero. Unibertsitate berriak, gainera, ez zuen ondo hasi bereibilbidea; 1990eko azaroan Magisteritzako lehen ikasmailan eskolak euskarazjasotzen zituen taldea desagerrarazi zuen.
|
|
|
Edonola ere, unibertsitatearen beraren nahia da, eta horrela jaso da bere Estatutu etaPlan Estrategikoan?
|
euskara
eta euskal giroa bultzatzea, nahiz eta irakasgaietaneuskararekin batera beste hizkuntzak erabiliz (Garmendia, 1997).
|
|
|
Heguy, Tx. (1998): . XXI. mendearen bezperan,
|
euskara
eta euskal kulturaz bigogoeta?, Jakin 107: 79
|
|
|
(1997): ?
|
Euskara
eta euskal kultura Nafarroako Unibertsitatean?, Jakin100: 55
|
|
|
1961 urtean Donostiako Goi Mailako Ingeniarien Eskola sortu zen, eta ISSA (Instituto Superior de Secretariado y Administracion), 1963an.
|
Euskararena
eta euskal kulturaren garapena ere, geroxeago ikusikodugunez, urte horretan hasi zen, Jose Migel Barandiaranen etorrerarekin batera.
|
|
|
Hots, zein izan beharzuen euskararen tokia unibertsitatean. Gerra baino lehenago, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, erakunde horren lanen artean
|
euskarak
eta euskalkulturaren azterketak eta babesak lehen mailako tokia izan behar zuten. Lehenmailako irakaskuntza euskaraz azaldu behar zelakoan ere bazeuden.
|
|
|
Izan zituen, dena den, bilera bat baino gehiago unibertsitatekoagintariekin. Bere lan esparrua Lehen Mailako Hezkuntzara bideratu zuen,
|
euskararen
eta euskarazko hezkuntza bultzatuz. Joan Mari Torraldaik onartzenzuenez, «uste dut(...) eraman duen bideak irakaskuntzaren normalizapeneanfruiturik emango duela»11.
|
|
|
Bigarren multzoaunibertsitateen antolaketa akademiko autoritarioarekin eta azpiegituren gabeziekinlotuta dago, hala nola tasen igoerarekin, irakasleen egonkortasunik ezarekin etaaraudien zorroztasunarekin. Hirugarrenak, azkenik,
|
euskararen
eta euskal kulturaren irakaskuntzaren aldarrikapenean zuen bere sorrera. Azken horrek, ikusikodugunez, laurogeiko hamarkadan hartu zuen berebiziko garrantzia.
|
|
|
4.1
|
Euskara
eta euskal kultura ikergai
|
|
|
Bertan eskaintzen ziren ikasketen motagatik, Nafarroako Unibertsitatea etaDeustukoa izan ziren frankismoaren lehen garaian
|
euskara
eta euskal kulturaikergai izan zuten bakarrak. Nafarroako Unibertsitatean 1963 urtean Jose MigelBarandiaran Euskal Herriko Historiaurrea eta Etnologia emateko deitu zutenean, gure kulturaren lanketa hasi zen.
|
|
|
Baxok eta P. Xarriton, Jakintaldeko Joxe Azurmendi eta Paulo Iztueta edota ikastola munduko Paki Arregi etaFeli Etxebarria, adibidez. Bertako ikasleen ordezkariek parte hartze nabarmenaizan zuten Klaustroan
|
euskara
eta beste gai askoren inguruan sortutako eztabaidetan.
|
|
|
Planak bost urtetan zehar garatzeko bost eredu desberdin planteatu zituen: Aereduan titulazio osoa euskaraz eskainiko zen; Slean, lehen ziklo osoa euskarazeta bigarren zikloko derrigorrezko ikasgaiak; B2an, Unibertsitate eskoletan lehenikasmaila osoa eta ondorengo derrigorrezko ikasgaiak euskaraz; C ereduan, Fakultateko lehen ziklo guztia
|
euskaraz
eta ereduan, Fakultateetan eta Unibertsitate eskoletan lehen ikasmailako irakasgai guztiak euskaraz. 23 espezialitate A ereduansartzen ziren, 44 B\ eta B2 ereduetan, 24 C ereduan eta 33 ereduan.
|
|
|
Hilabete geroago Zuzenbide Fakultateko ikasleek Zuzen Bideanizeneko taldea eratu zuten unibertsitatea euskalduntzeko xedez. Dionisio Aranzadieuskararako errektoreordeak emandako datuen arabera, hirurogeita bost irakasgaiematen ziren
|
euskaraz
eta hirurogeita hamabost ziren irakasle euskaldunak43 Hainjustu, une hoiretan onartu zuen unibertsitate horrek Euskararen NormalkuntzarakoPlana. Honen arabera, Deustuko Unibertsitatearen lehen helburua ikasturtebakoitzean gai bat euskaraz jartzea zen, eta, epe erdira, fakultateak elebidunbihurtzea.
|
|
|
MUren Hausnarketa Estrategikoan(), bere kulturaren definizioaneuskalduna, irekia eta unibertsala izango dela jasotzen du; Euskal Herriarekin etahonen garapenarekin konprometitua. Bere balioen artean, gizartea eraldatzeko erantzukizuna jasotzen du, eta
|
euskara
eta kultura euskalduna defenditu eta garatzearena.
|
|
|
Halaber, unibertsitaterako sarreran
|
euskarazko
eta erdarazko ikasle guztientzako sarrera zerrenda bakarra izatea kaltegarri da euskal unibertsitatearen garapenerako; izan ere, ikasle euskaldun asko ezin matrikulatuz geratzen baitira.
|
|
|
2 Ikerketa proiektuak: oso ikerketa proiektu gutxi egiten dira
|
euskaraz
eta, gainera, euskaldunez osatutako ikerketa taldeak gutxi dira. Unibertsitatedesberdinetako irakasle euskaldunen arteko ikerketa taldeak osatu behardira, euskarazko ikerkuntza garatzeko eta euskal komunitate zientifikoasendotzeko, jakintza arlo desberdinen arteko sinergia bultzatuz.
|
|
|
7 taula:
|
Euskarazko
eta erdarazko eskaintzen alderaketa, 1 eta 2 zikloetan
|
|
|
7 taula:
|
Euskarazko
eta erdarazko eskaintzen alderaketa, 1 eta 2 zikloetan
|
|
|
Beste kontu bat da, eguneroko lanean euskararen erabileralaborategiko ikertzaileen artean, oraindik eskasa dena, zaila delako lantoki horietaneuskaldunen kopuru egokia lortzea, erdaldunen artean murgilduta baitaude. Denaden, hiztunek maiz erabiltzen dute
|
euskara
eta inoiz ikertzaileen mintegi bat eginda UEUren barruan, 1998 urtean Neurozientziak izenburupean antolatu zirenjarduenaldietan adibidez; gainera, jardunaldi haietatik ikerkuntzako liburu batargitaratu zen. Gure ustez, saio horiek errepikatu egin lirateke, ikertzaileeuskaldunen artean euskara lan harremanetarako hizkuntza izan dadin.
|
|
|
Azkenik, eta zuzendaritza taldeaneuskal adarreko jendea sartu ondoren, ohiturak aldatu egin dira: gaur egunzuzendaritza taldetik ateratzen den informazio guztia
|
euskaraz
eta gaztelaniazateratzen da, salbuespenak salbu, batzuetan gaztelaniaz soilik, besteetan euskarazsoilik, pertsonaren arabera?, jokamolde hori oraingo zuzendaritza taldearenkonpromisoa delako. Dena den, etorkizunean, zuzendaritza taldean dagoenjendearen arabera, egoera txarrera joan daiteke.
|
|
|
Aurreko taulan agertzen den bezala, hiru ziren ikasturtean irakatsiziren irakasgaiak, eta bakoitzeko bi talde sortu ziren: bat
|
euskaraz
eta besteagaztelaniaz. Guztira, hiru irakasle eta 135 ikasle izan ziren parte hartu zutenak.
|
|
|
Oro har, ikasle horien hutsunerik nabarmenena euskararen mintzamenadenez, gehienbat mintzamena lantzen dihardute euskarazko klase orduetan. Aldiberean, Eskolako
|
euskara
eta praktiketako zuzendariordea denak ahaleginak egitenditu, euskarazko irakasleekin batera, euskararen jakintza maila egokia lortzen duten ikasleek. B, eta. D?
|
|
|
– Agurtu
|
euskaraz
eta jarraitu gaztelaniaz
|
|
|
– Dena
|
euskaraz
eta eskatzen denean laburpenak gaztelaniaz
|
|
|
Tesia egin dutenen artean, %29k egin dute
|
euskaraz
eta %18k erkidegokohizkuntza bietan; horrela erantzun dute galde sortan.
|
|
|
Azken bolada honetan arazo berria antzeman dut Universidad del PafsVasco/ Euskal Herriko Unibertsitatearen dikotomia honetan; alegia, ea euskalirakasleok, erdal irakasleek egindako eta azaldutako programen bat batekoitzultzaileak izan behar ote dugun. Unibertsitateko maila berean azaltzen direnirakasgai berberek programa berbera izan behar al dute
|
euskaraz
eta erdaraz. Jakinbadakit gai honi buruzko eztabaida luze, sakon eta aberatsa izan daitekeela, baina, izotza apurtu nahian, neure iritzi propioa botako dut:
|
|
|
Zalantzarik gabe azken urteotan lan asko eta ona egin da Euskal Unibertsitatearenalde, hau da, erreferentzia nagusitzat Euskal Herria eta euskal gizartea hartuko dituen eta oinarritzat
|
euskara
eta euskal kultura izango dituen unibertsitatea eraikitzearen alde. Hala ere, urte hauetako balantzea egiterakoan, ezin dugu ezkutatu geure desadostasuna eta dezepzioa euskal irakaskuntzak gaur egungo unibertsitateetanbizi duen egoeraz, eta, oro har, aurrera egiteko perspektiba garbiaren gabeziaz.
|
|
|
g) Oinarri modura, alde batetik,
|
euskararen
eta euskal kulturaren garapena, eta, bestetik, Euskal Herri osoaren erreferentzialtasuna dituen unibertsitate proiektu honek, formalki Unibertsitate bat izan daitekeena edo ez, unibertsitateetako jendearen eta sektore politikoen elkarlana eta estrategiakonpartitua eskatzen du, gaur egungo sakabanaketa gaindituz, EuskalUnibertsitatearen aldeko urrats kualitatibo berriak eman ahal izateko....
|
|
|
Duelagutxi arte, lehen hizkuntza eta bigarrena, esaterako, oso ezberdinduta zeuden, euskara ikastera hurbiltzen ziren pertsona heldu gehienak elebakarrak ziren; gauregun, hiztun asko dira elebidun goiztiar, etxetik edo eskolatik?. Horrez gain, duela gutxi arte
|
euskara
eta gaztelania ziren ohiko lehen eta bigarren hizkuntzak; gaur egun, ordea, migrazioak direla-eta, beste hainbat hizkuntza ere izan daitezkelehenak eta, beraz, ikasle taldeak geroz eta heterogeneoagoak izango dira. Errealitate hori eskoletara heltzen ari da dagoeneko eta laster helduen irakaskuntzarahelduko da.
|
|
|
Foruen galeraren garaitik eta II. Errepublikara iristen den aldiari dagokionez (estatuko hezkuntza sistemaren ezarpen mailakakoa,
|
euskara
eta euskal kulturarenaldeko defentsa eta haren ezarpenari jarritako erresistentziak. Hego Euskal Herrian?, eskola eredu berriak, irakaskuntza elebiduna, unibertsitatea...), badituguzenbait lan: Bizkaiko auzo eskolak, lehenengo euskal nazionalismoaren hezkuntza ideologia, Euzko Ikastola Batzaren esperientzia, eta Eusko Ikaskuntza edotaDeustoko Unibertsitateari buruzkoak12 Nafarroari dagokionez, badugu Errepublikaren garaiari dagokion hezkuntza politikaren azterketa (Berruezo, 1991b).
|
|
|
Errefuxiatu horien inguruan sostengu taldeak eratzeaz gain, mugimendu euskaltzalea indartzen hasi zen iparreko herrialdeetan. Barnealdean euskal ohiturak ondo gordeta ziren arren, euskara oso egoera latzean zegoen; kostaldean, berriz, turismo basatiaren eraginez,
|
euskara
eta euskal usadioak folklorera mugatuta zeuden. Beraz,, beste aldetik?
|
|
|
Talde horren kide bakoitzak 500 libera (76 euro) jarri zituen proiektua aurrera eraman ahal izateko. Luzien Etxezaharreta kazetariak, irratiaren sortzailea zenak, hogeigarren urteurrenean azaldu zuen legez, egoera politikoa egokia zen horrelako egitasmoa aurrera eramateko, François Mitterrand gobernu frantsesera heldu izanak
|
euskararen
eta euskaldunen errekonozimendurako aukera berriak zabaltzen zituelakoan7 Lehenengo asmoa Ipar Euskal Herri osorako emisora izatearena izan zen arren, legeak eta bitartekariak zirela medio, Lapurdiko emisora bihurtu zen Gure Irratia. Gainera, 1982an Behe Nafarroan eta Zuberoan emandegi bana sortu ziren, eskualde horietan ziren premiei erantzuteko.
|
|
|
Xorroxin Irratia Baztanen, eta Euskalerria Irratia Iruñerrian. Biak jende nafarrak eginak ziren, eta Nafarroako bizitzan sustraituta bertako berezitasunak kontuan hartua,
|
euskararen
eta euskal kulturaren egoerari zegokionez, batik bat. Administrazioak, hizkuntza zonaldeetan zatituta, Euskararen Legeak mugatuta eta Euskal Autonomia Erkidegotik zetorren, okupazio kulturalaren?
|
|
|
|
Euskararen
eta euskal kulturaren egoera administratiboa egokiena ez zen arren, edo beharbada horregatik, euskal irrati berriak sortu ziren Nafarroan 1990eko hamarkadan. Euskararen aldeko elkarteei loturik zeuden gehienetan, oso lokalak ziren eta askotan bertako udalek lagunduta sortuak; entzuleria urriari heldu arren, herri bizitzan oso murgildutakoa zen, eta zeresan handikoa.
|
|
|
– Era berean, irrati askeen asmo komuna herri mugimenduetako sektoreak ordezkatzea zen bezala, sortu berriek
|
euskara
eta euskal eremu komunikatiboa sortzeko ideiak batzen ditu, aipatu bezala desberdintasunak dituzten arren. Badaude euskara hizpide bakarra ez dutenak ere, baina horiek ere euskalduntzearen alde agertu dira, gutxienez oinarrietan.
|
|
|
Mundu osorako bere seinalea
|
euskaraz
eta euskal edukiak mundura zabalduz arituko gara eguneko 24 orduak. Orain arte, mundu osoko irratiak eta telebistak gurera noiz helduko zain izan gara.
|
|
|
Radio Adour Navarre zelakoa emititzen hasi zen,
|
euskaraz
eta Ipar Euskal Herriko entzuleei zuzenduta.
|
|
|
(...) eta ordu bietan Omilia bat euskeraz. Errosario Santua, eguneko goizeko 81/ 2etan
|
euskeraz
eta bai ta bere egunero(...) Eusko Ikastola: goizeko 81/ 4etan euskeraz eta gabeko 91/ 2etan.
|
|
|
Errosario Santua, eguneko goizeko 81/ 2etan euskeraz eta bai ta bere egunero(...) Eusko Ikastola: goizeko 81/ 4etan
|
euskeraz
eta gabeko 91/ 2etan.
|
|
|
COPE k ABC egunkariaren jokaera ekarri zuen irrati mundura, gizarte giroa zakartuz eta txartuz; eta bai kultur arloari zegokionez:
|
euskera
eta euskal kulturaren aldeko zenbait ekimen eta ekitaldi irainduz eta gutxietsiz. Ez genuen horrela aurrera egiterik gure artean eta gure entzule askorengan nolabaiteko, eskizofrenia?
|
|
|
Zalantzarik gabe, trantsizio garaian Hego Euskal Herrian zeuden eta sortu ziren komunikabideek erronka handia zuten
|
euskara
eta euskal kultura ezagutarazi eta bultzatzeko. Berrogei urteko zentsura eta ukazio ofiziala jasan eta gero, Hego Euskal Herriko emisora askok euskaldunen eskakizunei egokitu behar izan zieten irrati hizkuntza.
|
|
|
|
Euskara
eta euskal kultura bultzatzeko ez ezik, euskal nortasuna sendotzeko tresnak eratzeko eta euskal ikuspuntutik informazioa jasotzeko aldarrikapenak hedatu ziren Hego Euskal Herrian zehar autodeterminazio nazionalaren eskakizunarekin batera; eta horretarako, ezinbestekoak ziren euskal komunikabideak izatea. Prentsa arloan bi iniziatiba ezberdin sortu ziren 1977an:
|
|
|
Hasieratik
|
euskara
eta gaztelania konbinatu zituen programazioan, eta euskararen presentzia oso nabaria zen, programazioaren %70 euskaraz emititzen zuela aitortzen zuen irratiak?, zuzendaritzaren asmoa euskara nagusitzea baitzen:
|
|
|
Javier Díaz Noci irakasleak dioenez, Radio San Sebastián delakoak euskarazko saioak eskaini zituen hasieratik. Era berean, Argia aldizkariak oso begi onez hartu zuen komunikabide berria,
|
euskara
eta euskal kultura hedatzeko oso tresna egokitzat jotzen zuelako, kontuan hartu behar da, lehenengo garai horretan emisorak Europa osoan entzun ahal zirela?. Emandako garrantziaren adibidez, astekariak programazioa argitaratzen zuen, eta horrez gain, bertako bi idazlek. Joseba Zubimendik eta Luzear ezizena zuen Ander Arzelusek?
|
|
|
Euskal hizkuntza ezezaguna eta baztertua da gure inguruko eguneroko hedabide idatzi eleanitzetan. Euskal Herrian salmenta erreferentzial finkatua duten egunkariak kontuan hartuta, euskara hutsez argitaratzen den bakarra (Euskaldunon Egunkaria) alde batera utzita, euskal hizkuntzak jasotzen duen trataera ez da gizarte kultura anitz bati legokiokeena; aitzitik, badirudi
|
euskara
eta gainerako hizkuntzak elkarrengana hurbildu beharrean, hizkuntza desberdineko hiztunak elkarrengandik hurbilago jarri beharrean eta horien arteko integrazioa piztu beharrean, bai euskara eta gainerako hizkuntzak, eta bai euskalduna eta erdaldunak ere, elkarrengandik urruntzeko borondate irmoa dutela egunkari eleanitzik gehienek.
|
|
|
Euskal hizkuntza ezezaguna eta baztertua da gure inguruko eguneroko hedabide idatzi eleanitzetan. ...ak kontuan hartuta, euskara hutsez argitaratzen den bakarra (Euskaldunon Egunkaria) alde batera utzita, euskal hizkuntzak jasotzen duen trataera ez da gizarte kultura anitz bati legokiokeena; aitzitik, badirudi euskara eta gainerako hizkuntzak elkarrengana hurbildu beharrean, hizkuntza desberdineko hiztunak elkarrengandik hurbilago jarri beharrean eta horien arteko integrazioa piztu beharrean, bai
|
euskara
eta gainerako hizkuntzak, eta bai euskalduna eta erdaldunak ere, elkarrengandik urruntzeko borondate irmoa dutela egunkari eleanitzik gehienek.
|
|
|
Izendapen bakoitzak bere esangura du, konkretu eta zehatza dena, izendapen bakoitzak argiro markatzen ditu haurrideen kolektiboa osatzen duten pertsonen arteko diferentziak. Desberdintasun horiek beharrezkotzat dauzkate
|
euskarak
eta euskal hiztunek; bestela zertarako sortu terminoak. Inguruko hizkuntzetan, ez dugu, ostera, horrelakorik aurkitzen, inguruko hizkuntzek ez dituzte beharrezkotzat jo desberdintasun horiek, eta ez dute horrelako kategorizaziorik egin behar izan; hiztunek berek ere ez diote horrelakorik eskatu kode komunari, hizkuntzari.
|
|
2003
|
|
|
– Kirol eta kultura elkarteak, jai batzordeak,
|
euskara
eta hezkuntzareninguruko elkarteak eta abar badaude Amorebieta Etxanon.
|
|
|
Izan ditugun formazio, bitarteko eta lanabesekin ezin zitekeen gehiago egin. Zailago daukagu aurrera begira.Esparru berriak irekitzen ari gara
|
euskara
eta euskaldunontzat. Euskara sekula iritsiez den mailaraino eramaten ari gara.
|
|
|
Hori ondorioztatzen da Bakaikoak Monrealen ahalegin pertsonalaren inguruan egindako goraipamenetik, «Nik Goio Monreal salbatu egiten diat. ...izan zitekeen haietako bat; gogora dezagun, 1982ko urtarrilaren 15ean, hots, negoziazio prozesu horren hasieran, UEUren kontra idatzitakoak Deia n101 Mitxelenaren ustez, UEU Ezker Abertzalearen adarra zen; baina baziren beste asko, unibertsitatean bertan, alderdi politikoetan eta Madrileko gobernuan, ez bakarrik hori, euskara bera irakaskuntzarako baliagarria ote zen zalantzan jartzen zutenak eta
|
euskara
eta politikaren nahasketa Monrealen aurkako salaketa moduan erabili nahi zutenak. Dena den, harrigarria da Monrealek erakutsitako zurruntasuna, EHUk ezin ziola beste erakunde bati ordaindu defendatzean.
|
|
|
Frankismoaren urteetan sortutako ikastetxeek kaosa areagotu zuten. Aukeratutako ereduak eta lurralde banaketak eragin nabarmena izan zuten
|
euskara
eta euskal kulturak unibertsitatean biziko zuten bilakaerarekin. Beraz, ez da harritzekoa, askatasun egarria zabaldu zenean, Frankoren diktaduraren azkeneko garaian, Euskal Unibertsitatearen aldarrikapenak oihartzun zabala izatea, askatasun politikoaren eta sozialen eskariak Euskal Herriari atxikitako unibertsitatearen eskariarekin lotuta egon baitira historikoki.
|
|
|
Elizaren eta erlijio katolikoaren nagusitasuna ere kolokan jarri zen garai horretan. Honen guztiaren ondorioa
|
euskararen
eta euskal tradizioen aurkako giroa zabaltzea dugu; izan ere, euskaldun batek moderno izan nahi baldin bazuen, bere hizkuntza eta ohiturak alde batera utzi eta, frantses bilakatu behar zuen.
|